Przypisy

Federyk — książę Urbinu. [przypis redakcyjny]

Fedr (a. Fedrus, właśc. Phaedrus ok. 15 – ok. 50 r. n.e.) — autor poetyckich przekładów greckich bajek Ezopa na łacinę; bohaterem bajki analogicznej do tej jest zarówno u Ezopa, jak również w przekładzie Phaedrusa sójka. [przypis redakcyjny]

feeria (z fr.) — widowisko fantastyczne, teatralne lub skomponowane na sposób teatralny. [przypis redakcyjny]

fejerwerk (z niem.) — ogień sztuczny. [przypis redakcyjny]

felcech (z niem. Feldzeichen) — pas ukośny od ramienia do biodra, służący do zawieszania broni siecznej. [przypis redakcyjny]

Feldman, Wilhelm (1868–1919) — pochodzący z rodziny żydowskiej krytyk i historyk literatury. [przypis redakcyjny]

feleton powieści — felieton, tu: powieść drukowana w odcinkach w gazecie (fr.: roman feuilleton). [przypis redakcyjny]

feliciori tempore (łac.) — w pomyślniejszych okolicznościach. [przypis redakcyjny]

felicissima notte (wł.) — najlepszej nocy! [przypis redakcyjny]

Felicja albo Moje hulanki (1776) — powieść A. R. Andrea de Nerciat. [przypis redakcyjny]

„Felicyta” Odyńca — Felicyta czyli męczennicy kartagińscy. Dramat w 5 aktach, Wilno, 1849. [przypis redakcyjny]

Feliński, Alojzy (1771–1820) — [polski poeta, dramatopisarz, teoretyk literatury]; autor tragedii pseudoklasycznej Barbara Radziwiłłówna i teoretycznej rozprawy: O wierszowaniu. [przypis redakcyjny]

fellach — chłop egipski; od arabskiego falah: orać. Nazwa stosowana do osiadłej ludności Egiptu, Arabii, Palestyny. [przypis redakcyjny]

felpa (z wł.) — tkanina jedwabna, używana dawniej do ozdoby zimowych sukien kobiecych. [przypis redakcyjny]

Felsyna — dawniejsza, etruska nazwa Bolonii. [przypis redakcyjny]

Feniks — mityczny ptak, który budował sobie w świątyni boga słońca gniazdo z mirry i spalał się w nim, aby się odrodzić z popiołów. [przypis redakcyjny]

Feniks — niezwykłe, rzadkie zjawisko. Feniks był to mityczny ptak Egipcjan, który w pewnych odstępach czasu miał przelatywać z Arabii do Heliopolis (Egipt), aby w świątyni bożka słońca spłonąć na stosie, a następnie odrodzić się z popiołów. „O nim powiadano, jakoby ze wszystkich ptaków był najpiękniejszy i jeden szczególnie w swoim rodzaju”. (P. Chompre, Słowik mytologiczny […] w polskim języku […] od ks. Dominika Szybińskiego, wyd. 2, Warszawa 1784). [przypis redakcyjny]

Feniks — ptak bajeczny, który się przez spalenie ciągle odradza. [przypis redakcyjny]

Ferant — Ferdynand Gonzaga, sławny wódz, syn Franciszka i Izabelli d'Este, brat Federyka. [przypis redakcyjny]

Ferant Hiszpan — Ferdynand II, syn Alfonsa I, króla Neapolu. [przypis redakcyjny]

Ferat — syn Lanfuzy, bohater saraceński. [przypis redakcyjny]

Ferdynand i Izabela — Ferdynand V Katolicki, król Aragonu, ożeniony z Izabelą, królową Kastylii, panował w latach 1468–1516, wypędził resztki Maurów. [przypis redakcyjny]

Ferensbachi — właśc. Farensbach. [przypis redakcyjny]

ferety — sprzączki. [przypis redakcyjny]

ferezja (z tur.) — wierzchnia suknia; tu przen.: pomówienie, oszczerstwo. Podobne użycie dalej: „w sukienkę proditionis [zdrady] obleczono” oraz np. u Zebrzydowskiego w Pismach rokoszowych: „chcąc mię w sukienkę niewdzięczności oblec”. [przypis redakcyjny]

feriantów — prowadzących protokoły. [przypis redakcyjny]

ferreus (…) fastus (łac.) — żelazny Mars depce i za nic ma złote przepychy. [przypis redakcyjny]

Ferrufin — Aleksander Ferrufino, dowódca oddziału kardynała Hipolita w nieudałym szturmie na szańce wenecjańskie. [przypis redakcyjny]

ferwor — zapał. [przypis redakcyjny]

ferwor (z łac.) — zapał. [przypis redakcyjny]

Fessa — kraina w płn. Afryce, Fez. [przypis redakcyjny]

fest — festyn, święto. [przypis redakcyjny]

Festina lente — Śpiesz się powoli (łac.) [przypis redakcyjny]

festownie (z niem. fest: mocno, porządnie) — tu: jak najlepiej. [przypis redakcyjny]

fest (starop.) — uczta. [przypis redakcyjny]

fest (starop.) — uroczystość. [przypis redakcyjny]

festyna, właśc: festyn — uroczystość. Mowa tu o okresie przygotowań do powstania styczniowego. [przypis redakcyjny]

festyn (z fr.) — zabawa. [przypis redakcyjny]

fetować — uroczyście podejmować. [przypis redakcyjny]

fetyszyzm (z portug.) — religia niektórych ludów pierwotnych polegająca na czczeniu przedmiotów (fetyszów), którym przypisywana jest moc nadprzyrodzona. [przypis redakcyjny]

Feuchtersleben Ernst (1806–1849) — austriacki poeta, eseista i lekarz. Przytoczony cytat znajduje się w jego Higienie duszy (1838), jako motto jednego z rozdziałów, z podpisem: Fryderyk Schlegel (1772–1829); wybitny niemiecki krytyk i estetyk romantyczny. [przypis redakcyjny]

feudalny — tu: wytworzony przez rycerstwo średniowieczne. [przypis redakcyjny]

feudum — lenno. [przypis redakcyjny]

feudum (z łac.) — lenno. [przypis redakcyjny]

Feuillet, Octave (1821–1890) — pisarz francuski. [przypis redakcyjny]

Feuilletowskie powieści — tzn. Oktawa Feuilleta (1821–1890), pisarza francuskiego, autora poczytnych niegdyś powieści obyczajowych drugorzędnej wartości literackiej. [przypis redakcyjny]

Fezza — miasto Fez w Maroko. [przypis redakcyjny]

fiakami — w wyd. lwowskim [z] fiokami. [przypis redakcyjny]

fiakier — dorożkarz. [przypis redakcyjny]

Fiametta — karczmareczka z Walencji. [przypis redakcyjny]

fiat lux (łac.) — niech się stanie światło. [przypis redakcyjny]

Fiat sancta voluntas Dei (łac.) — niech się stanie święta wola Boga. [przypis redakcyjny]

Fiat voluntas tua, Domine (łac.) — Niech się dzieje wola Twoja, Panie. [przypis redakcyjny]

fide, honore et conscientia (łac.) — wiarą, czcią i sumieniem. [przypis redakcyjny]

fideli opera (łac.) — rzetelną pracą. [przypis redakcyjny]

fidem Reipublicae (łac.) — kredyt Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

fides penes autorem (łac.) — wiarygodność od autora zależy. [przypis redakcyjny]

Fidiasz — sławny rzeźbiarz grecki (w V w. przed Chrystusem). [przypis redakcyjny]

Fidyjas (V w. p.n.e.) — sławny rzeźbiarz gr. [przypis redakcyjny]

fiercyk — fircyk, frant. [przypis redakcyjny]

Fiesole — mała mieścina, leży w górach wyżej Florencji. Mieszkańcy jej znajdując dolinę nad rzeką Arno stosowniejszą dla swego handlu i przemysłu, po większej części opuścili góry i założyli miasto Florencję. Machiawel, historiograf tego miasta, wywód jego historyczny opiera na powadze Dantego. [przypis redakcyjny]

Fiesole — okolica górzysta panująca nad Florencją, ojczyzną Dantego. Fiesole zburzona była przez legiony rzymskie pod dowództwem Pompejusza za dany przytułek Katylinie. [przypis redakcyjny]

fifty two (ang.) — pięćdziesięciu dwu [lat]. [przypis redakcyjny]

Figarella — Figarolo, wysepka w korycie Padu. [przypis redakcyjny]

Figaro — bohater komedii Beaumarchais'go (1732–1799) Cyrulik sewilski i Wesele Figara; w przeciwieństwie do wspomnianego felczera, literacki Figaro odznaczał się sprytem i inteligencją. [przypis redakcyjny]

»Figaro« — popularny dziennik paryski, założony w 1854 r. [przypis redakcyjny]

Figaro — sprytny służący hrabiego Almavivy w komediach Beaumarchais’go Cyrulik sewilski i Wesele Figara. [przypis redakcyjny]

Figlia mia (wł.) — Córko moja. [przypis redakcyjny]

figurą — figurantem, statystą. [przypis redakcyjny]

figuraliter (łac.) — przenośnie. [przypis redakcyjny]

figuro pełna prostoty — w oryg. solely singular for the singleness, gra słów: single znaczy słaby, pozbawiony pointy, wysilony dowcip. Cały następny urywek jest zmieniony w polskim przekładzie. [przypis redakcyjny]

fijolet — dziś popr.: fiolet. [przypis redakcyjny]

fikcyjny — tu: niedorzeczny, urojony. [przypis redakcyjny]

fiksatuar — pomada do układania wąsów. [przypis redakcyjny]

fiksatuar — pomada do włosów i wąsów; fiksatuarować: pomadować. [przypis redakcyjny]

filadelfia (z gr.) — miłość braterska, pobratymstwo. [przypis redakcyjny]

Filander — drugi mąż Gabryny. [przypis redakcyjny]

filialem (…) amorem (łac.) — synowska miłość. [przypis redakcyjny]

Filida, Filis, Tyrsys — konwencjonalne imiona bohaterów modnych sielanek dworskich. [przypis redakcyjny]

filiis (łac.) — synami. [przypis redakcyjny]

Filip Argenti — rodem florentyńczyk, znany współczesnym ze swojej porywczości do gniewu. [przypis redakcyjny]

Filip II (1527–1598) — syn cesarza rzymsko-niemieckiego Karola V, król Hiszpanii, Neapolu i Sycylii, książę Mediolanu; zasłynął ze swej reakcyjnej polityki i okrutnych autodafe. [przypis redakcyjny]

Filipika — mowa Demostenesa, w której walczy z Filipem królem macedońskim. Wogóle przemówienie gwałtowne, wojownicze. [przypis redakcyjny]

Filipina — pseudonim, pod którym posłano rękopis do „Bluszczu” i gdzie w istocie ukazała się Rzecz o służących. [przypis redakcyjny]

Filip le Bel pierwszy wprowadził reprezentantów miejskich — w r. 1302, szukając poparcia ogółu poddanych w walce z papieżem Bonifacym VIII; było to pierwsze we Francji zgromadzenie Stanów Powszechnych (Etats Généraux), złożone z trzech Izb: duchowieństwa, szlachty, mieszczaństwa. [przypis redakcyjny]

filister — ograniczony mieszczuch. [przypis redakcyjny]

Fillida — bohaterka jednej sielanki Wergilego. [przypis redakcyjny]

filodoksja — znaczy po grecku właściwie: żądza rozgłosu; ale ponieważ wyraz δοξα [doksa] służy także do określenia pospolitego mniemania w przeciwstawieniu do wiedzy umiejętnej; więc i filodoksja przybrała znaczenie zamiłowania w dowolnych kombinacjach myśli, w pustym rozprawianiu. Ładnie przeciwieństwo to uwydatnił Trentowski: „Filozofem jest badacz rzetelny, miłujący prawdę i dlatego przystępujący do jej poznania po zrzuceniu z siebie jarzma wszelkich obcych zapewnień tj. z całą swobodą i samodzielnością; filodoksem zaś — jest to wyraz z ust Sokratesa — człowiek, co zapoznaje się z prawdą, ale li dlatego, aby nią kręcił i za jej pomocą nieprawdy dowodził” (Myślini I, 30). [przypis redakcyjny]

Filowie odradzali mi wojaż… — List do Matki z 24 VIII 1836 r. [przypis redakcyjny]

Filowie — Teofil i Hersylia Januszewscy. [przypis redakcyjny]

Filozof — chodzi o Bronisława Trentowskiego (1808–1869). [przypis redakcyjny]

filozof — chodzi tu o uczonego w ogóle; opisana w bajce pracownia należała, jak sądzić można z wyposażenia, do alchemika, astronoma lub przyrodnika. [przypis redakcyjny]

filozofia Schopenhauera (…) i jego etyka wywarła na (…) życie umysłowe Europy niemały wpływ — por. Wstęp. [przypis redakcyjny]

filozofia taka (…) musiała przemówić do każdego, choć w rozmaity sposób — por. Paulsen, op. cit. s. 69. [przypis redakcyjny]

Filozoficzny — W „Filozoficznym” (Przeglądzie) drukował Brzozowski w r. 1903 studium pt. Co to jest filozofia, w r. 1904 rozprawę o Etyce Spinozy. — Filozofia czynu, studium — drukowane w r. 1903 w Bibliotece samokształcenia, wchodzi obecnie jako rozdział II w skład Idei i składa się z trzech Części: 1. Filozofia w jej rozwoju kulturalnym, jej zadania obecne i widoki na przyszłość. 2. Czym jest rzeczywistość? 3. Świat nauki i świat filozofii. Jest rzeczą ciekawą i na ogół dość smutną, że na stanowisko w studiach tych zajęte całkiem samodzielnie i niezależnie od kilka lat później wszczętego prądu umysłowego na Zachodzie nikt wówczas, jak i dotychczas jeszcze spośród pisarzy filozoficznych w Polsce nie uważał za stosowne zwrócić uwagę i je ocenić, lubo dokoła pokrewnych poglądów, importowanych już z zagranicy i opatrzonych marką modnego towaru obudził się prawdziwie jarmarczny zgiełk wśród cisnącej się ciżby wyznawców „sezo-nowego na świat poglądu”. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

filozof narodowy — chodzi o Bronisława Trentowskiego (1808–1869), twórcę pojęcia jaźni. [przypis redakcyjny]

Filozofując (…) nowotnymi tory — Tą drogą, z której często zbacza filozofia ziemska, jest droga prawdy, jaką tylko Pismo Święte wskazuje. [przypis redakcyjny]

filozof umysłowości (der Intellectualphilosoph) — filozofem umysłowości Kant nazywa Leibniza dlatego, że ten przez nadanie monadom zdolności dochodzenia do wyobrażeń uumysłowił (z-intellektualizował) wszystko od kamieni do człowieka, jako to niebawem przeczytamy w Krytyce. Z grecka nazwał go później (przy końcu Nauki o metodzie) Kant noologistą. [przypis redakcyjny]

filuteria — figlarność. [przypis redakcyjny]

filuternie — żartobliwie. [przypis redakcyjny]