Przypisy

idolum (starop., z łac.) — bałwan. [przypis redakcyjny]

I dusza rozjaśniona — staje się rozjaśniona. [przypis redakcyjny]

Idy — góra Ida pod Troją, gdzie rosły buki, z których zbudowano łódź Parysa. [przypis redakcyjny]

Idź sam do niego, Przeklęty Ogonie — Przezwisko jednego z szatanów, jak poprzednio Ostroszpony, a później Sowizrzał. [przypis redakcyjny]

idzie dalej — przez tzw. wielkie bulwary: des Capucines, des Italiens, Montmartre, Poissonniere, Bonne Nouvelle, Saint Denis, największe i najbardziej ożywione ulice Paryża. [przypis redakcyjny]

idzie do Polski — te szczegóły zaczerpnął Żeromski prawdopodobnie z opowiadań swego przyjaciela, uczestnika ruchu rewolucyjnego, Mariana Abrramowicza (1871–1925), któremu poświęcił również odrębne wspomnienie w „Przeglądzie Warszawskim” (1925). [przypis redakcyjny]

idzie na ustęp — ustępuje, cofa się. [przypis redakcyjny]

idzie o płatne (starop.) — [chodzi] o wielką rzecz. [przypis redakcyjny]

idzie* (starop.) — rośnie. [przypis redakcyjny]

Ifigenia bladolica wyjdzie nad rzeki brzeg — na brzeg rzeki w krainie zmarłych. [przypis redakcyjny]

Ifis — zakochał się w Anaxarete, pięknej dziewicy cypryjskiej, która jednak wzgardziła jego miłością; z rozpaczy Ifis powiesił się przed jej domem. [przypis redakcyjny]

Iganie — wieś pod Siedlcami; w czasie powstania listopadowego gen. Prądzyński stoczył tu bitwę z korpusem gen. Rosena. [przypis redakcyjny]

I gdy patrząca Czujność — por. w. 1453 oraz w. 1457; widocznie było jakieś pogotowie wojenne, którego Miecznik był wodzem. [przypis redakcyjny]

Ignacy Paderewski (1860–1941) — znakomity pianista i kompozytor, zarazem polityk i działacz społeczny. Premier i minister spraw zagranicznych, w roku 1919 delegat polski na konferencję wersalską. [przypis redakcyjny]

Ignaz!… Herr Jesas… Ignaz!… Wo bist du so lange gewesen, lieber Ignaz?… (niem.) — Ignacy!… Panie Jezu… Ignacy! Gdzie byłeś tak długo, drogi Ignacy?… [przypis redakcyjny]

igne et ferro (łac.) — ogniem i żelazem. [przypis redakcyjny]

ignorancja — nieświadomość, niewiedza. [przypis redakcyjny]

(…) i gwiazd i dźwięków i nieśmiertelności (…) — tu znajduje się w autografie wiersz: „Im dalej idę po drodze żywota (…)”. [przypis redakcyjny]

Igyllioni — nazwa Igyllionów do najdziwaczniejszych wywodów służyła: odnajdowano pod nią Litwinów, a szczególniej Jaćwingów; niedawno zaś najznakomitszy znawca owych dawnych dziejów wskazał na Igilla, wodza Burgundów i Wandalów, jeńca Rzymian za Probusa, nazwanego niby od szczepu Igillów (chociaż, dodajemy, z tego bynajmniej jeszcze nie wynika, żeby i sami Igillowie mieli być germańskiego, lugiowandalskiego rodu; przecież i nazwa szczepu litewskiego Galindów pojawia się jako nazwa osobowa u Gotów w Hiszpanii częściej, a nikt z tego nie wnioskuje, żeby Galindowie sami byli szczepu gockiego). Nas uderzyło, że Igyllioni wymienieni są obok szczepów litewskich, w jednej z najpewniejszych informacji Ptolomeusza, więc wpadliśmy na domysł, czy nie szukać pod tą nazwą jakiegoś bliskiego fińskiemu szczepu: z litewskich nie nadaje się żaden. I rzeczywiście Łotwa zowie Estończyków Igaunami (od Uganii, Unganii, krainy, gdzie Juriew-Dorpat leży?); stąd polskie i ruskie Igowia, np. w Opisie poselstwa moskiewskiego, E. Pielgrzymowskiego 1601: „Z niemi (Szwedami) podwód z pięćdziesiąt Igoni (Estów) przybyło”; „accurrentibus Lotavis seu Igoviis”, czytamy u Cichockiego (Alloquia ossecensia 1615 r., s. 238); Stryjkowski (Kronika, s. 206) mylnie przerzuca Jaćwingów do Inflant, ku Nowogrodowi Wielkiemu, „których Igowiany zowią”. Gdyby nawet nasze przypuszczenie było zupełnie chybione, objaśniliśmy przynajmniej termin Igoni. Z innych nazw Ptolomeusza warto jeszcze jedną przytoczyć, Weltai, którą koniecznie wszyscy, od ks. Bohusza począwszy, do takich koryfeuszów, jak Zeuss i Muellenhoff, w Letwai przeobrażali, by z niej nazwę Litwy wycisnąć. Słusznie protestuje wymieniony wyżej badacz (akademik Kunik) przeciw takiemu gwałceniu tekstu greckiego. [przypis redakcyjny]

I jako się wspomniało — por. wyżej VII, 817–820. [przypis redakcyjny]

I jak zmorzony człowiek snem upadłem — poeta w stanie nieprzytomnym dostaje się na drugi brzeg Acheronu. Nie opisuje więc i opisać nie może, jak się to stało, że żywy dostał się do państwa umarłych [przypis redakcyjny]

I jej zdrowie, jakoby gołego na zyzie — przysłowie o stanie rozpaczliwym. [przypis redakcyjny]

Ikar — grecki bohater mityczny, wzniósł się na skrzydłach nad morze i zginął. [przypis redakcyjny]

Ikar (mit. gr.) — syn Dedala. Dedal, uchodząc z synem przed zemstą Minosa, posłużył się sztucznymi skrzydłami zlepionymi woskiem. Ikar wzbił się zbyt wysoko, tak że słońce stopiło wosk, i runął do morza. Ulubiona przenośnia poetycka. [przypis redakcyjny]

Ikar (mit. gr.) — syn genialnego konstruktora Dedala; uciekając z ojcem z Krety na zbudowanych przez ojca skrzydłach, podleciał za wysoko w górę, słońce stopiło wosk, którym pióra były zlepione, a Ikar wpadł do morza i utonął. [przypis redakcyjny]

I knew the perfect Beauty and therefore I am alone on the earth (ang.) — Poznałem doskonałą piękność i dlatego jestem samotny na ziemi. [przypis redakcyjny]

I krwią swych panów namioty pomoczył (starop.) — [chodzi o] panów, [tj.] właścicieli namiotów. [przypis redakcyjny]

ikry — łydki; w rękopisie: iskrach. [przypis redakcyjny]

Iksyjon, Tytyjus — Iksjon za znieważenie Junony został wtrącony do Tartaru, gdzie cierpi męki przywiązany do koła ognistego; Totyos, mityczny olbrzym, prześladowca Latony, pokonany przez jej dzieci, Apollina i Dianę odbywa okrutną karę w Hadesie: dwa sępy wyżerają mu wątrobę, która wciąż odrasta. [przypis redakcyjny]

il 27. Ottobre 1665 — data roku wypis. tylko na karcie adresowej. [przypis redakcyjny]

ilacją — [forma B.lp r.ż. od ilacja;] wniosek ustny do sądu; w dzisiejszym prawie: żądanie jednostronne. [przypis redakcyjny]

ile czas znosił (starop.) — na ile czas pozwalał. [przypis redakcyjny]

Ile nauka jej zgodna z mym słowem — Tu poeta najwyraźniej objawia zdanie, że filozofia o tyle jest godną tego nazwania, ile jest zgodną ze znaczeniem pierwotnym swojego źródłosłowu; to jest miłością mądrości, jaka się zamyka w słowie bożym. [przypis redakcyjny]

ile — niż. [przypis redakcyjny]

Ile od świtu (…) zawsze igrająca — Przez sferę, którą porównywa do dziecka ciągle igrającego, poeta według owoczesnych pojęć astronomicznych wyobraża całą budowę nieba ze wszystkimi ciałami niebieskimi. Poetyczne wyrażenie początkowych sześciu wierszy tej pieśni w treściwej prozie dałoby się tak wyrazić: do zachodu słońca jeszcze zostawało dnia trzy godziny. [przypis redakcyjny]

Iles Britanniques (fr.) — wyspy brytyjskie. [przypis redakcyjny]

i lewy i prawy — i grzeszny i sprawiedliwy. [przypis redakcyjny]

Ilissos — rzeka w Grecji. [przypis redakcyjny]

Ille enim magnus et nobilis est, qui more magnae ferae scit latratus canum securus exaudire (łac.) — Ten bowiem jest wielki i szlachetny, kto zwyczajem wielkiego zwierza słucha spokojnie szczekania psów (Seneka, De ira, XI, 32, 2; cytat niedokładny). [przypis redakcyjny]

illegalny — nieprawny, nielegalny. [przypis redakcyjny]

Ilnicka — Maria Ilnicka była wówczas redaktorką „Bluszczu”. [przypis redakcyjny]

ilot — helota. Słowacki czytał „ilot”, wedle zasad języka nowogreckiego. Opis gladiatora słuchającego oklasków na rzymskiej arenie oparty jest na rzeźbie Gala umierającego, którego poeta wówczas, zdaje się, sobie przypomniał. [przypis redakcyjny]

ils ont peche (…) (fr.) — zgrzeszyli, lecz niebo jest darem; kochali, i to jest pieczęcią przebaczenia. [przypis redakcyjny]

imać (starop. tu forma 3 os. lp: imie) — zacząć. [przypis redakcyjny]

Imaginacjo (…) skrzydło twe z sobą człowieka porywa — Poeta apostrofując imaginację wprowadza widzenie, jakie w następnych wierszach opowiada, i zarazem objaśnia cudowne zjawisko, jak fantastyczna imaginacja, niepobudzona żadnym zmysłowym wrażeniem, nas samych porywa w świat niewidzialny za pośrednictwem niebieskiego światła, jakie bezpośrednio z własnej woli albo z woli Bożej nam jakiś przedmiot szczególnie oświeca. [przypis redakcyjny]

imainować sobie (daw., z łac.) — imaginować sobie, wyobrażać sobie. [przypis redakcyjny]

Imainuj — imaginuj (z fr. imaginer), wyobraź sobie. Grupa głosek ge–, gi– w wyrazach pochodzenia obcego była wymawiana często jako je–, ji–, i–, np. jeografia, jenerał. [przypis redakcyjny]

Imawus — góry Himalaja. [przypis redakcyjny]

imbelles (łac.) — niewojennych. [przypis redakcyjny]

imbibere (łac.) — skorzystać. [przypis redakcyjny]

imbir a. imbier — proszek z korzeni rośliny zingiber officinale. [przypis redakcyjny]

I miał żywej radości w serca nie uchować — w sercu nie chować, tylko ją okazać na zewnątrz; córę szczęścić: uszczęśliwiać, szczęścić jako słowo przechodnie, niegdyś często spotykane obok: szczęśliwić; dziś używane tylko w zwrocie: szczęść Boże, i to nie was, ale wam. [przypis redakcyjny]

Imię dali od wonnej różej — poeta ma na myśli miasto Rowigo, rzymskie Rhodigium, które wyprowadzano od [gr.] ροδον [rodon]: róża. [przypis redakcyjny]

imię kochanego króla — Saturna, którego imię ta gwiazda jeszcze teraz nosi. Mitologia pod panowaniem tego króla umieściła wiek złoty. [przypis redakcyjny]

imię moje jeszcze dość nie słynie — Dante już w roku 1300 słynął jako poeta i pisarz wielu pism prozą pisanych. Że się tu ze swojej sławy nie chlubi, zapewne musiał być pod przykrym wrażeniem widoku ciężarów, pod którymi widział ugięte duchy, co zgrzeszyły przez dumę. [przypis redakcyjny]

Imię pięknego kwiatu — To jest Róży jako symbolu Przeczystej Dziewicy Marii, do której poeta, o czym i sam tu nadmienia, modli się zawsze ze szczególnym nabożeństwem. [przypis redakcyjny]

Imię Saltrela (…) Cyncynata — Salterello to sławny we Florencji z wykrętów prawnych adwokat. Cyncynat, znany ze skromnych cnót swoich Rzymianin, postawiony tu obok dla przeciwieństwa i dla dowodu, jak różne za czasów dawnych, a czasów poety były pojęcia o sławie nazwisk między ludnością florencką. [przypis redakcyjny]

Imię twe piękne: Pratorani — l'ange Gardienne de la terre, appellé NAANG PPRATHORANI [tzn. anioł Strażnik ziemi zwany Naag Pratorani] (Patrz: Voyage de Siam des pères Jésuites etc., streszczone przez Poetę w Raptularzu pt. Religia Siam). [przypis redakcyjny]

imię wzgardy — chłop, człowiek pracujący na roli, nabrało znaczenia pogardliwego w Polsce z chwilą ugruntowania poddaństwa. [przypis redakcyjny]

imieniowi — dziś popr. forma C. lp: imieniu. [przypis redakcyjny]

Imiona: Łazicki od łażenia, w sensie nieprzyzwoitym, chodzenia na kobiety;Barzy (czyt. Bar-zy) — szybki, prędki. [przypis redakcyjny]

immarcescibilem (łac.) — niezwiędłe, niezatarte. [przypis redakcyjny]

immediate (łac.) — bezpośrednio. [przypis redakcyjny]

immunitatem (łac.) — wolności. [przypis redakcyjny]

immunitatis (łac.) — przywilej nietykalności. [przypis redakcyjny]

imo (daw.) — mimo, obok. [przypis redakcyjny]

imo (daw.) — mimo. [przypis redakcyjny]

imo — mimo, obok. [przypis redakcyjny]

imo — mimo [tj. obok; red. WL]. [przypis redakcyjny]

imo praxim (łac.) — mimo zwyczaju. [przypis redakcyjny]

I mord o pomstę woła z przesiąkłej krwią głębiny — krew niewinnie przelana wywołuje boginie-mścicielki, Erynie, mieszkające w głębi ziemi, w Hadesie. [przypis redakcyjny]

impari nec eo quem Veritas meretur affectu (łac.) — nie z takim samym uczuciem i nie z takim, na jakie by prawda zasługiwała. [przypis redakcyjny]

impedimenta (łac.) — przeszkody. [przypis redakcyjny]

impedimentum (z łac.) — przeszkoda; tu B. lm impedimenta. [przypis redakcyjny]

impediment (z łac.) — przeszkoda, kłopot. [przypis redakcyjny]

impediować — przeszkadzać. [przypis redakcyjny]

impedymenta (łac. forma lm) — przeszkody. [przypis redakcyjny]

impedymenta (…) obóz — artykuły wojskowe zakazywały pojedynków w obozie. [przypis redakcyjny]

impedyment — przeszkody. [przypis redakcyjny]

imperatores (łac.) — tutaj: przodownicy młodzieży. [przypis redakcyjny]

imperatorowej — cesarzowej. [przypis redakcyjny]

imperiał — dawna złota moneta rosyjska wartości dziesięciu rubli srebrnych. [przypis redakcyjny]

imperiał — w carskiej Rosji złota moneta wartości 15 rb. [przypis redakcyjny]

imperial — górna, otwarta część omnibusu. [przypis redakcyjny]

imperiose (łac.) — hardo. [przypis redakcyjny]

imperiosus mulier (łac.) — chciwy władzy babsztyl. [przypis redakcyjny]

imperium (łac.) — cesarstwo. [przypis redakcyjny]

imperium (łac.) — państwo. [przypis redakcyjny]

imperium potissimum floret (łac.) — państwo najbardziej kwitnie. [przypis redakcyjny]

impertynencji — niegrzeczności, zniewagi. [przypis redakcyjny]

impertynencko — niegrzecznie. [przypis redakcyjny]

impet (daw.) — tu: podnieta. [przypis redakcyjny]

impet — nacisk. [przypis redakcyjny]

impet — pęd. [przypis redakcyjny]

impet — rozpęd. [przypis redakcyjny]

impet — rozpęd, rozmach. [przypis redakcyjny]

impet — tu: popęd. [przypis redakcyjny]

impet — tu: zamach, uderzenie. [przypis redakcyjny]

impet — tu: zawziętość. [przypis redakcyjny]

impet tu: — zawziętość. [przypis redakcyjny]