Przypisy

Kto przy rozbiorze kraju brał zagraniczne pensje — w czasie Sejmu podziałowego największem przekupstwem zasłynęli Adam Poniński i kaszt. wileński Radziwiłł; sam król nie był bez skazy. [przypis redakcyjny]

Kto się w opiekę poda Panu swemu… — Psalm XCI w przekładzie Kochanowskiego, przerobiony przez Franciszka Karpińskiego. [przypis redakcyjny]

Kto sie długo na dobrą myśl bierze — jeśli ktoś długo zbiera się do zabawy. [przypis redakcyjny]

ktosik — ktoś, domyślnie: może „zły”, bies u rozstajnych dróg (zgodnie z mitologią ludową). [przypis redakcyjny]

Kto ta Fortuna, o której tu mowa — W trzeciej części tego poematu, to jest w Raju, poeta przedstawia gwiazdy w rozmaitych kręgach niebieskich biorące z góry siłę, jaką niższym sferom, a z kolei ziemi udzielają, i jak to działanie planet wyższych na niższe kierowane jest przez aniołów (beati motori); Raj, pieśń II. Tym aniołem, tym duchem przeznaczonym od Boga do kierowania podziałem dóbr ziemskich, jest Fortuna. Podług języka scholastycznego należy ona do inteligencji, podług mowy powszedniej do aniołów, którzy są sługami Bożymi. [przypis redakcyjny]

Kto wie, nie zmieni-li się fortuna z buławą — kto wie, czy nie pójdą nam rzeczy gorzej pod innym wodzem. [przypis redakcyjny]

Kto wojska obce do kraju wprowadził? — ostatnio Czartoryscy w r. 1764. [przypis redakcyjny]

Kto w swej pamięci bez błędu zapisze rzecz raz słyszaną, taki dobrze słucha — Wergiliusz przez to zwięzłe zdanie mówi: W porę przypominasz i dobrze pamiętasz mój wiersz z Eneidy, księgi V: Superanda omnis fortuna ferendo est. [przypis redakcyjny]

Kto (…) zamienił wolę Narodu w wolę Dworu Moskiewskiego — początek dali Czartoryscy w czasie bezkrólewia 1764 r., zawiązując konfederację z pomocą wojsk ros., co Rosja wyzyskała. [przypis redakcyjny]

Kto z nami nie chce chleba, my z nim i kołaczy — przysłowie. [przypis redakcyjny]

Kto z was jest bez grzechu… — słowa Chrystusa do faryzeuszów oskarżających jawnogrzesznicę (J 7:7). [przypis redakcyjny]

kuban — podarunek, łapówka. [przypis redakcyjny]

kubeł — tu wyraz kubeł oznacza okrągłą skrzynkę, szkatułkę, gdzie się księgi (zwoje) mieściły. [przypis redakcyjny]

kucza (daw.) — loch, namiot. [przypis redakcyjny]

kuczbaj — kosmata materia wełniana. [przypis redakcyjny]

kuczbajowa — z kosmatej materii wełnianej. [przypis redakcyjny]

Ku czci Franciszka Nullo — pierwodruk w „Kurjerze Warszawskim” 25 kwietnia 1923 r. (Nr. 113). [przypis redakcyjny]

kuczer (z niem.) — woźnica. [przypis redakcyjny]

kuczma (z węg.) — rozczochrane włosy; czapka futrzana. [przypis redakcyjny]

kufa — duża drewniana beczka używana w winiarstwie i piwowarstwie. [przypis redakcyjny]

kufla świadomy — znający się na kuflu, czyli na piciu alkoholu. [przypis redakcyjny]

kuflowa łaska — od kufla, pijatyki. [przypis redakcyjny]

kuglarstwa — zręczności, obrotności. [przypis redakcyjny]

kuglarz (starop.) — oszust. [przypis redakcyjny]

kugle (daw.) — figle, sztuki. [przypis redakcyjny]

kuglować (starop.) — bawić się. [przypis redakcyjny]

Ku gościńcowi (…) Bakańskiemu — Baccano, miejscowość o kilka mil (włoskich) od Rzymu. [przypis redakcyjny]

kukawka (gwar.) — kukułka. [przypis redakcyjny]

kukiełka — kołacz, chleb z pszennej mąki. [przypis redakcyjny]

kukla koldyńska — owa postać niewieścia, rzeźba, „pactwa”. [przypis redakcyjny]

kukuć (z litew.) — dudek. [przypis redakcyjny]

kukułka — (przen.) nierządnica. [przypis redakcyjny]

kukuruza — dziś popr.: kukurydza. [przypis redakcyjny]

kułak — pięść. [przypis redakcyjny]

Ku łaźni go zaproszono — Klitajmestra zabiła męża w łaźni, narzuciwszy nań długi płaszcz, w który się zaplątał. [przypis redakcyjny]

kula — część siodła, wygięta do góry. [przypis redakcyjny]

kulbaka — wysokie siodło. [przypis redakcyjny]

kulbaka (z tur.) — wysokie siodło z szerokiemi drewnianemi łękami. [przypis redakcyjny]

kuligi — zabawy zapustne, połączone z gromadnym objeżdżaniem sąsiedztwa. [przypis redakcyjny]

kuligowski a. kulikowski — z fabryki sukna w Kulikowie (pod Lwowem). [przypis redakcyjny]

kulik a. kulig — zabawa popularna w dawnej Polsce wśród szlachty, urządzana w karnawale. Polegała na gromadnym objeżdżaniu dworów saniami z towarzyszeniem muzyki i tańców. W poszczególnych dworach zatrzymywano się krótko i po kilkugodzinnych tańcach i pijatyce ruszano dalej, zabierając gospodarzy. [przypis redakcyjny]

kulik — korowód sań, w których jeżdżą od dworu do dworu zamaskowani i poprzebierani w różne kostiumy uczestnicy balów, urządzanych w tzw. „ostatki” karnawału, czyli zapusty. [przypis redakcyjny]

kulka (gwar.) — zakrzywiony kijek. [przypis redakcyjny]

kultas a. kutas (z tur.) — ozdoba szmuklerska w postaci pędzla z nici lub sznureczków. [przypis redakcyjny]

kult Bachusa i Astarte — Bachus w mit. rzym.: bóg wina; Astarte: babilońska i fenicka bogini miłości (także: wojny, księżyca, niebios). [przypis redakcyjny]

kulturtraeger — szerzyciel kultury; nazwa nadana sobie samym przez Niemców. Tu (i przeważnie zawsze) ma znaczenie ironiczne. [przypis redakcyjny]

kumpie (daw.) — wędlina wieprzowa. [przypis redakcyjny]

kuna — kółko, w które zamykano winowajców, wystawionych na sromotę publiczną. [przypis redakcyjny]

kundman (z niem.) — stały odbiorca. [przypis redakcyjny]

kunktator — człowiek zwlekający umyślnie z działaniem. [przypis redakcyjny]

kunktatorskie twarze — [twarze] kunktatorów (z łac.), [tj.] ludzi wahających się, nieskorych do decyzji. [przypis redakcyjny]

kunszt — podstęp, fortel. [przypis redakcyjny]

kunszt — sztuka, tu: zabawa. [przypis redakcyjny]

kupa — zbrojna gromada. [przypis redakcyjny]

kupia (daw.) — towar. [przypis redakcyjny]

kupić by cię — warto by cię kupić. [przypis redakcyjny]

kupić się (daw.) — zbierać się, gromadzić się (por. skupiać się). [przypis redakcyjny]

Kupido — Kupidyn, Eros, bożek miłości przedstawiany jako prowadzący wóz zaprzężony w skrzydlate lwy i tygrysy. [przypis redakcyjny]

[Kupido] Unosić się poleciał nad chersońskie wały — Dla ugodzenia (jak tłumaczy hr. de Lagarde) równym pociskiem serca Zofii, która natenczas przebywała w owych stronach. [przypis redakcyjny]

kupiec — rodzaj dawnej gry w karty. [przypis redakcyjny]

Ku piersiom, gdzie się dwie natury łączą — Centaury miały głowę i pierś człowieczą, a tułów koński. [przypis redakcyjny]

kupon — tu: kwit do podjęcia procentu lub dywidendy. [przypis redakcyjny]

Ku potwierdzeniu tej teorii o idealności zarówno zewnętrznego jak wewnętrznego zmysłu (…) — ażeby ustęp ten cały należycie zrozumieć, trzeba odczytać, co Kant o tym samym mówi w transcendentalnym Wywodzie kategorii (§§ 15, 16 […]), mianowicie zaś w pierwszym jego obrobieniu (I dodatek w tym wydaniu). Myśl zasadnicza tkwi w twierdzeniu, że jedność, jaką odnajdujemy w przyrodzie, jest całkowicie dziełem umysłu naszego wskutek właściwych mu kategorii. [przypis redakcyjny]

Kuracja mleczna profesora Jastrebowa — Rozdział niniejszy nie został zamieszczony w pierwszych dwóch wydaniach, ponieważ w swoim czasie został wykreślony przez cenzurę rosyjską. [Przyp. wyd.]. [przypis redakcyjny]

Kura — główna rzeka na Zakaukaziu, wpada do Morza Kaspijskiego, na południe od Baku. [przypis redakcyjny]

kurant — melodia wygrywana regularnie przez zegary co kwadrans, co pół godziny lub godzinę. [przypis redakcyjny]

kuranty — śpiewki, przyśpiewki przy kielichu. [przypis redakcyjny]

kurant (z fr.) — melodię. [przypis redakcyjny]

kuratorów — [B.lm:] opiekunów, dozorców. [przypis redakcyjny]

kurdesz — jedna z nazw (pochodzenia tureckiego) popularnej w Polsce w XVIII w. pieśni biesiadnej. Franciszek Bohomolec napisał tekst z refrenem „Kurdesz, kurdesz nad kurdeszami”. Według Boy'a, miała to być ulubiona piosenka Włodzimierza Tetmajera. [przypis redakcyjny]

kurdygarda a. kordygarda — strażnica wojskowa. [przypis redakcyjny]

kurę stroić — nadskakiwać, starać się o względy (franc.: faire la cour). [przypis redakcyjny]

Kurek — nazwa, dotąd niewytłumaczona, spokrewniona może z łotewską nazwą „boga pól i zbóż”, cerokla, wskazująca na pędy roślinne, postawione pod opiekę jego. W każdym razie odpowiadają kurk i cerokl „żytnim” babom, dziadom, wilkom, świniom, kozom itd. albo snopom szczęścia itp. innych narodów europejskich, tj. demonom zbożowym, sprawiającym żyzność, a kryjącym się na rogu pola, pod kamyczkiem lub w ostatnim snopie, zżętym uroczyście, upstrzonym i obwożonym solennie. Z pruskim kurkiem i łotewskim ceroklem łączymy żmudzką (Stryjkowskiego) kruminę kłosów, tj. zarośl ich; warto zauważyć, że nazwy łotewskie i litewska stykają się w innym, przenośnym znaczeniu (cerokli: ząb trzonowy, kruminas toż samo). [przypis redakcyjny]

kurek — w strzelbie skałkowej, używanej jeszcze w pierwszej połowie XIX w., część zamka zaopatrzona w krzemień; za pociągnięciem cyngla krzesała iskry, które udzielały ognia prochowi rozsypanemu na panewce, a przezeń — nabojowi. [przypis redakcyjny]

kurek żadny nie obudzi — [kurek:] kogut; [nie obudzi, bo] takie będą pustki w domu. [przypis redakcyjny]

kureń (z ukr.) — lepianka, chata dymna albo kurna (od: kurzyć); przekład Kitowicza nie jest dokładny. [przypis redakcyjny]

kurencją — [miały] obieg. [przypis redakcyjny]

kurfirst — elektor, książę niemiecki, mający prawo głosu przy wybierania cesarza. [przypis redakcyjny]

kurfistrz brandoburski — Fryderyk Wilhelm (1680–1688), kurfirst brandenburski, zw. elektorem wielkim. [przypis redakcyjny]

kurfurst (niem. Kurfürst) — elektor; tytuł tych panujących niemieckich, którzy niegdyś byli wyborcami cesarza. [przypis redakcyjny]

kurhanu — kurhanami nazywają na Ukrainie wyniosłości, kopce usypane ręką ludzką, według jednych dla celów wojennych, aby z ich wysokości śledzić ruchy skradającego się wroga, wedle innych dla celów orientacyjnych jako znaki drogowe, wedle zaś wiary ludu są to mogiły bohaterów. [przypis redakcyjny]

„Kurier” — „Kurier Warszawski”, popularna gazeta konserwatywnych sfer mieszczańskich i arystokratycznych w Warszawie (wychodziła od r. 1821). [przypis redakcyjny]

Kurio — wygnany z senatu rzymskiego jako stronnik i przyjaciel Cezara, z nim się połączył i pierwszy go zachęcił do przejścia Rubikonu, co było powodem wojen domowych. Ma tu odcięty język, którym dał tak złą radę. [przypis redakcyjny]

kur — kogut; nocne pianie koguta miewało w mitologii ludowej (nie jedynie zresztą) znaczenie magiczne, w szczególności trzecie, nad ranem. [przypis redakcyjny]

kurmacher — słowo niemieckie, urobione przez poetę na wzór francuskiego faire la cour: nadskakiwać, ubiegać się o względy. [przypis redakcyjny]

kurnik — pogardliwie: zamek; gra słów: okurzywszy (prochem) kilka kurników. [przypis redakcyjny]

Kurów — miejscowość znajdująca się w pobliżu Puław. [przypis redakcyjny]

kuropatniczek (daw.) — pieszczoch (karmiony kuropatwami). [przypis redakcyjny]

kuropłoch — obelga wobec Osmana. [przypis redakcyjny]

kurpie — łapcie, chodaki. [przypis redakcyjny]

kurpie — łapcie, chodaki z łyka. [przypis redakcyjny]

kursal (z niem.: Kursaal) — dom zdrojowy. [przypis redakcyjny]

kurs — kurs literatury słowiańskiej Cypriana Roberta w zastępstwie Mickiewicza. [przypis redakcyjny]

kur (starop.) — kogut. [przypis redakcyjny]

kursu — biegu, czasu urzędowania. [przypis redakcyjny]

kursz — rodzaj skóry. [przypis redakcyjny]

kurta — pies z obciętym ogonem (aluzja do płaszczyka uczniów szkól pijarskich). [przypis redakcyjny]

kurta — pies z uciętym ogonem, zwł. kundel. [przypis redakcyjny]

kurtę kroić — dać komuś nauczkę. [przypis redakcyjny]

kurucy — też: kuruczi, powstańcy, stronnicy Tökölego; stronnicy cesarza zwali się 1abanczi. [przypis redakcyjny]