Przypisy

tarcz (starop.) — dziś r.ż.: tarcza. [przypis edytorski]

tarcz (starop. forma) — dziś r.ż.: tarcza. [przypis edytorski]

tarcz (starop. forma) — dziś r.ż.: tarczę. [przypis edytorski]

tarczy (starop. forma) — D.lm: tarcz; stem tarczy: stoma tarczami. [przypis edytorski]

Tardieu, Auguste Ambroise (1818–1879) — francuski lekarz i specjalista w zakresie kryminalistyki. [przypis edytorski]

ta (reg. pot.) — wyraz ekspresywny, używany zwykle jako partykuła nawiązująca, charakterystyczny dla płd.-wsch. części Polski, zwłaszcza dla przedwojennej gwary lwowskiej. [przypis edytorski]

Tarent i Brunduzjum — miasta portowe w płd.-wsch. Italii: Tarent, nad Zat. Zatoką Tarencką (Morze Jońskie); Brunduzjum, popr. Brundizjum (łac. Brundisium), ob. Brindisi, nad Morzem Adriatyckim. [przypis edytorski]

Tarent — miasto w płd. Italii, założone w 706 p.n.e. przez Spartan. [przypis edytorski]

Tarentyjczycy — mieszkańcy Tarentu, miasta w płd. Italii, założonego w 706 p.n.e. przez Spartan; w III w. p.n.e., obawiając się ekspansji Rzymu, Tarentyjczycy wezwali na pomoc króla Epiru, Pyrrusa; który jednak nie pokonał Rzymian i Tarent musiał się poddać. [przypis edytorski]

Targać (gw.) — odrywać. [przypis edytorski]

targać nogą (daw.) — kuleć. [przypis edytorski]

targać się na coś — zuchwale coś atakować. [przypis edytorski]

targać się — zuchwale atakować. [przypis edytorski]

targować — dziś: targować się. [przypis edytorski]

targowica (daw.) — plac targowy; rynek. [przypis edytorski]

targowica (daw.) — targowisko; targ. [przypis edytorski]

Targowica — miejscowość w środkowej części dzisiejszej Ukrainy, w końcu XVIII w. należała do dóbr Stanisława Szczęsnego Potockiego (1751–1805), uważano ją (omyłkowo) za miejsce ogłoszenia w 1792 r. tzw. konfederacji targowickiej, tj. związku przeciwników Konstytucji 3 Maja, którzy wezwali wojska rosyjskie, by ingerowały w polską politykę; Targowica stała się z tego powodu symbolem zdrady narodowej. [przypis edytorski]

targowica — tu: targowisko. [przypis edytorski]

targowica — tu: targowisko, targ. [przypis edytorski]

targowica — tu: targowisko; targ. [przypis edytorski]

Targowica (ukr. Торговиця) — miejscowość położona w środkowej części dzisiejszej Ukrainy, w końcu XVIII w. należała do dóbr Stanisława Szczęsnego Potockiego (1751–1805), uważano ją (omyłkowo) za miejsce ogłoszenia w 1792 r. tzw. konfederacji targowickiej, tj. związku przeciwników Konstytucji 3 Maja, którzy wezwali wojska rosyjskie, by ingerowały w polską politykę. Dlatego Targowica stała się symbolem zdrady narodowej. [przypis edytorski]

Targowisko próżności (ang. Vanity Fair) — powieść autorstwa Williama Makepeace'a Thackeraya, wydana w 1847 r. [przypis edytorski]

Targowla muki (ros.) — handel mąką. [przypis edytorski]

targowy (daw.) — tu: kupny; nie domowej roboty, lecz kupiony na targu. [przypis edytorski]

targum — aramejskie tłumaczenie, lub niekiedy parafraza, hebrajskiego tekstu Biblii. [przypis edytorski]

tarka — tu: owoc tarniny, charakteryzujący się cierpkim smakiem. [przypis edytorski]

tarkot — dziś: terkot. [przypis edytorski]

Tarkwiniusze — legendarny ród z etruskiego miasta Tarkwinia, do którego należeli trzej ostatni królowie Rzymu; po obaleniu ostatniego z nich ustanowiono w Rzymie republikę. [przypis edytorski]

Tarkwiniusz Pyszny (535 p.n.e.–509 p.n.e.) — wg tradycji ostatni, despotyczny król Rzymu. [przypis edytorski]

Tarkwiniusz Pyszny — ostatni król Rzymu, powstanie przeciw niemu (509 p.n.e.) dało początek rzymskiej republice. [przypis edytorski]

Tarkwiniusz Pyszny — wg tradycji siódmy i ostatni król rzymski (535–509 p.n.e.), po którego wypędzeniu ustanowiono w Rzymie republikę. Ostateczna próba jego powrotu do władzy została udaremniona w zwycięskiej dla Rzymian bitwie nad jeziorem Regilus (498 a. 496 p.n.e.). Właśnie w tej bitwie Koriolan miał się wyróżnić po raz pierwszy. [przypis edytorski]

Tarłowie — polski ród magnacki, właściciele Melsztyna od 1601 do 1744 r. [przypis edytorski]

tarlatanowa — wykonana z tarlatanu: sztywnej, krochmalonej tkaniny. [przypis edytorski]

tarlatan (z fr.) — cienki, sztywno nakrochmalony muślin. [przypis edytorski]

tarń (daw.) — tarnina, kolczasty krzew, dający drobne, cierpkie owoce. [przypis edytorski]

tarń — tarnina, kolczasty krzak. [przypis edytorski]

tarń, tarnina — kolczasty krzew, dający drobne, cierpkie owoce. [przypis edytorski]

tarnina — krzew ciernisty, rodzaj dzikiej śliwy. [przypis edytorski]

tarniowy — od: tarń (daw.) a. tarnina, ciernisty krzew. [przypis edytorski]

tarnki (daw.) — owoce tarniny a. ogólnie: jagody. [przypis edytorski]

tarnki (starop.) — owoce tarniny; też ogólnie: jagody, owoce. [przypis edytorski]

Tarnów — miasto powiatowe w w województwie małopolskim. [przypis edytorski]

Tarnów — polskie miasto powiatowe, położone w województwie małopolskim, przy ujściu rzeki Białej do Dunajca. [przypis edytorski]

Tarnopol — miasto w zach. części Ukrainy. [przypis edytorski]

Tarnow — dziś popr. pisownia: Tarnów. [przypis edytorski]

Tarnowscy — polski ród magnacki, mający znaczne dobra w Małopolsce. Tarnów był w ich posiadaniu do 1567 r. [przypis edytorski]

Tarnowskie — historyczne ziemie położone na południu Polski; po II wojnie samodzielne województwo, którego tereny obecnie znajdują się w obrębie województwa małopolskiego i podkarpackiego. [przypis edytorski]

Tarnowski, Gabriel (zm. 1632) — poseł na sejm 1611 roku z województwa sieradzkiego, katolik. [przypis edytorski]

Tarnowski, Stanisław (1837–1917) — historyk literatury, krytyk literacki„ jeden z głównych przedstawicieli konserwatystów krakowskich, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes Akademii Umiejętności. [przypis edytorski]

Tarnowski, Stanisław (1837–1917) — historyk literatury, krytyk literacki, rektor Uniwersytetu Jagielońskiego, prezes Polskiej Akademii Umiejętności. [przypis edytorski]

Tarnowski, Stanisław (1837–1917) — historyk literatury, krytyk literacki, rektor Uniwersytetu Jagielońskiego, prezes Polskiej Akademii Umiejętności; autor m.in. apologetycznej pracy Zygmunt Krasiński (1892). [przypis edytorski]

Tarnowski, Stanisław (1837–1917) — hrabia, krytyk i historyk literatury, jeden z głównych przedstawicieli konserwatystów krakowskich, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes Akademii Umiejętności. Do jego zainteresowań należała historia literatury doby odrodzenia i romantyzmu oraz metodologia historii literatury. [przypis edytorski]

Tarnowski, Stanisław (1837–1917) — hrabia, krytyk i historyk literatury, jeden z głównych przedstawicieli konserwatystów krakowskich, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes Akademii Umiejętności. [przypis edytorski]

Tarnowski, Stanisław (1837–1917) — jeden z najbardziej konserwatywnych historyków literatury, współautor słynnego pamfletu Teka Stańczyka. [przypis edytorski]

Tarnowski, Stanisław (1837–1917) — krytyk i historyk literatury, jeden z głównych przedstawicieli konserwatystów krakowskich, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes Akademii Umiejętności. [przypis edytorski]

Tarnowski — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Dwaj rektorowie. St. Tarnowski i L. Wyczółkowski (rys. K. Frycz). [przypis edytorski]

Tarnowski, Zdzisław (1862–1937) — hrabia, właściciel ziemski, polityk; dziedziczny członek Izby Panów w parlamencie austriackim, poseł na galicyjski Sejm Krajowy, prezes Stronnictwa Prawicy Narodowej, członek Naczelnego Komitetu Narodowego, senator z listy BBWR (1928–1930). [przypis edytorski]

taroczkowo-bezikowy (neol.) — słowo utworzone od nazw dwóch gier karcianych, taroka i bezika. [przypis edytorski]

taroczkowy (neol.) — zdatny głównie do gry w karty (konkretnie: w taroka). [przypis edytorski]

taro — jadalne bulwy rośliny o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

tarok a. tarot — dawna gra karciana bądź talia do niej, używana również do wróżenia. [przypis edytorski]

tarok a. tarot (wł.) — dawna gra karciana bądź talia do niej, używana również do wróżenia. [przypis edytorski]

tarok pochodzi z czasów Karola VI — w istocie pierwsze znane talie tarota pochodzą z XV w., a Karol VI Habsburg żył w latach 1685–1740. [przypis edytorski]

tarok — tu: wysoka karta. [przypis edytorski]

tarot a. tarok (wł.) — dawna gra karciana bądź talia do niej, używana również do wróżenia. [przypis edytorski]

tarot a. tarok (wł.) — dawna gra karciana bądź talia do niej, używana również do wróżenia; tu: cała tradycja związana z tymże wróżeniem, odwołująca się do symboliki kabalistyki i okultyzmu. [przypis edytorski]

Tarot — karty hierograficzne (tj. mające za zadanie przedstawiać rzeczy święte), których symbolika ma wykładać religijne, naukowe i polityczne doktryny świata starożytnego; symbolikę tę wywodzi się z astrologii (znaczenia poszczególnych gwiazd i planet oraz ich stosunku do znaków Zodiaku); Tarot znany był wtajemniczonym kapłanom w Egipcie, Chaldei, Chinach oraz kabalistycznym bractwom różokrzyżowców, uprawiającym teozofię i alchemię; z talii kart tarotowych wywodzą się dzisiejsze karty do gry, składa się ona z 22 kart reprezentujących tzw. Wielkie Arkana przedstawiających podstawowe symbole oraz 56 kart zw. Małymi Arkanami; te ostatnie dzielą się na 4 znaki odpowiadające kolorom dzisiejszych kart do gry: buławy (dziś: trefl), puchary (pik), sztylety (kier) i denary (karo); każdy znak (kolorze) zawiera 10 liczb i 4 figury (król, dama, rycerz, walet); figury te mają być hieroglificznym wyobrażeniem czterech głosek alfabetu hebrajskiego (odpowiadających imieniu Jahwe: Jhwh) i symbolizować cztery żywioły (cztery stany skupienia materii), a wszystkie te elementy razem tworzyć mają obraz wszechświata (Natury, Boga). [przypis edytorski]

Tarpejska Skała — stroma ściana skalna w płd. części wzgórza kapitolińskiego w Rzymie, z której w czasach republiki rzymskiej strącano zbrodniarzy i zdrajców. [przypis edytorski]

Tarpejska Skała — stroma ściana skalna w płd. części wzgórza kapitolińskiego, z której w czasach republiki rzymskiej strącano zbrodniarzy i zdrajców. [przypis edytorski]

Tars — Tars (dziś: Tarsus w Turcji), miejsce urodzenia, a następnie chrześcijańskiego kultu św. Pawła Apostoła. [przypis edytorski]

Tarsus a. Tars — miasto w południowej Turcji, w Cylicji, nad rzeką Kydnos; w 333 p.n.e. zostało zdobyte przez Aleksandra III Wielkiego. [przypis edytorski]

tartak — miejsce, gdzie tnie się drzewo na deski. [przypis edytorski]

tartana — mały, jednomasztowy żaglowiec, służący do łowienia ryb na Morzu Śródziemnym do końca XX w. [przypis edytorski]

Tartaria — dawna europejska nazwa rozległej części Azji, obejmującej ziemie na wschód od M. Kaspijskiego i Uralu oraz na północ od Persji, Indii i Chin, terenów zamieszkiwanych m.in. przez plemiona Tatarów. [przypis edytorski]

Tartaria — dawna nazwa geograficzna terenów zach. i płd. Azji, od Morza Kaspijskiego do Pacyfiku, zamieszkiwanej m.in. przez plemiona Tatarów. [przypis edytorski]

Tartar (mit. gr.) — najciemniejsza i najstraszniejsza część krainy umarłych. [przypis edytorski]

Tartar (mit. gr.) — najciemniejsza i najstraszniejsza część krainy zmarłych. [przypis edytorski]

Tartar (mit. gr.) — najmroczniejsza i najniższa część podziemnej krainy zmarłych, miejsce pobytu dusz skazanych na wieczne cierpienie. [przypis edytorski]

Tartar (mit. gr.) — przepaść w podziemnej krainie zmarłych, miejsce pobytu dusz skazanych na wieczne cierpienie. [przypis edytorski]

tartas (daw.) — zgiełk, zamęt, hałas. [przypis edytorski]

Tartessos — półmityczne staroż. portowe miasto i region na południu Płw. Iberyjskiego, słynące z bogactw centrum handlu metalami. Dla staroż. Greków Tartessos, położone za Cieśniną Gibraltarską, na brzegu Oceanu, znajdowało się na krańcach świata. [przypis edytorski]

Tartessos — półmityczne staroż. portowe miasto i region na południu Płw. Iberyjskiego, słynące z bogactw centrum handlu metalami. [przypis edytorski]

tartinka — niewielka kanapka, zwykle z wyrafinowanymi dodatkami. [przypis edytorski]

tartinka (z ros.) — kanapka. [przypis edytorski]

tartiuferia — świętoszkowatość; por. tytuł komedii Molière'a: Tartuffe, czyli Świętoszek. [przypis edytorski]

Tartufe — główny bohater komedii Moliera Świętoszek. [przypis edytorski]

Tartufe — główny bohater komedii Świętoszek Moliera. [przypis edytorski]

Tartufe — główny bohater Świętoszka Moliera. [przypis edytorski]

Tartufe — główny bohater Świętoszka Moliere'a. [przypis edytorski]

Tartufe — Świętoszek; tytuł komedii Moliera i nazwisko jej głównego bohatera zostały w ten sposób przetłumaczone na polski. [przypis edytorski]

Tartufe — Świętoszek; w oryg. tekście fr. tak brzmi nazwisko głównego bohatera. [przypis edytorski]

Tartuffe — główny bohater komedii Moliera Świętoszek. [przypis edytorski]

Tartuffe — główny bohater komedii Świętoszek Moliera. [przypis edytorski]

tartuffe — z fr. hipokryta. [przypis edytorski]

tartynka — kanapka. [przypis edytorski]

tartynka — niewielka kanapka z dodatkami. [przypis edytorski]

tartynka (z fr.) — niewielka kanapka. [przypis edytorski]

Taryfa — dziś popr.: Tarifa, miasto w płd. Hiszpanii; nazwa stosowana także na określenie przylądka Marroquí, na którym leży to miasto, najdalej na południe wysuniętego punktu Płw. Iberyjskiego i równocześnie lądu stałego Europy. [przypis edytorski]

Taśmin, a. Taśmina, ukr. Тя́сми́н — rzeka w środkowej części Ukrainy, prawy dopływ Dniepru, przepływa przez Czehryn (Чигирин). [przypis edytorski]

Taśmina (ukr. Tiasmyn) — rzeka w środkowej części Ukrainy, prawy dopływ Dniepru, przepływa przez Czehryn. [przypis edytorski]