Przypisy

A wiecież — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: A czy wiecie. [przypis edytorski]

a wielu się wstydzą — dziś popr. składnia: a wielu się wstydzi. [przypis edytorski]

a wiesz to (gw.) — a czy wiesz. [przypis edytorski]

awinioński — w latach 1378–1417 na skutek tarć politycznych wśród kardynałów oraz działań królów Francji wielokrotnie wybierano dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. Obóz związany z Francją stworzył drugą siedzibę papieską w mieście Avingon. Obecnie papieże awiniońscy uznawani są za antypapieży (osoby nieprawnie sprawujące ten urząd), a okres ten określany jest mianem „wielkiej schizmy zachodniej”. W czasie przedstawianym w powieści papieżem awiniońskim był Benedykt XIII, a rzymskim — Bonifacy IX. [przypis edytorski]

Awinion — miasto we Francji, lokalizacja stolicy papieskiej w latach 1309 do 1370 (tzw. awiniońska niewola papieży). [przypis edytorski]

Awinion — w latach 1378–1417 na skutek tarć politycznych wśród kardynałów oraz działań królów Francji wielokrotnie wybierano dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. Obóz związany z Francją stworzył drugą siedzibę papieską w mieście Avingon. Obecnie papieże awiniońscy uznawani są za antypapieży (osoby nieprawnie sprawujące ten urząd), a okres ten określany jest mianem „wielkiej schizmy zachodniej”. [przypis edytorski]

awizacja — awizo, pisemne powiadomienie o przesyłce pocztowej do odebrania. [przypis edytorski]

awiza (z fr.) — nowina, doniesienie. [przypis edytorski]

awizo — powiadomienie. [przypis edytorski]

awizować — powiadamiać. [przypis edytorski]

awizować — zapowiadać, zatwierdzać pojawienie się czegoś. [przypis edytorski]

awizy — listy z informacją. [przypis edytorski]

awizy (z fr. avis: zdanie, ostrzeżenie, doniesienie) — pisemne zawiadomienia. [przypis edytorski]

A w liście będą te słowa — na końcu tego wersu umieszczono znak [-], dodany przez Bożenę Keff, redaktorkę wydania źródłowego: Tango łez śpiewajcie Muzy (Warszawa 2012). [przypis edytorski]

a w niej były napisane narzekania i wzdychania, i bieda — Ez 2, 10. [przypis edytorski]

awom ja jest (daw.) — otom jest; oto jestem. [przypis edytorski]

A wot i nyma wże nimciw w Żytomire (z ukr.) — No i już nie ma Niemców w Żytomierzu. [przypis edytorski]

Aw — piąty miesiąc żydowskiego kalendarza religijnego i jedenasty miesiąc żydowskiego kalendarza cywilnego. Wg kalendarza gregoriańskiego przypada na lipiec–sierpień. Nazwa przyjęta w okresie niewoli babilońskiej. [przypis edytorski]

A w Raduni krwawo woda — nawiązanie do tzw. rzezi Gdańska w r. 1308, dokonanej przez Krzyżaków. Rzekoma pieśń kaszubska to w rzeczywistości utwór literacki z 1880 r. Por. https://m.trojmiasto.pl/wiadomosci/Rzez-Gdanska-Krwawa-woda-ale-nie-w-Raduni-n52988.html. [przypis edytorski]

A wsio taki ja najszoł (ukr.) — a jednak znalazłem. [przypis edytorski]

A wszakoż już są znaki, iż już, jako prorok pisze, pociąga na nas łuku swego i strzałę nałożył, a pewnie ugodzić umie, gdzie jedno będzie raczył — por. Iz. 5,28. [przypis edytorski]

A wtem i Czesi, jakby zwycięstwa pewni zupełnie (…) — tymi słowami rozpoczyna się opis bitwy nad Trutiną w październiku 1110 r. [przypis edytorski]

a wyzywy — wyzywająco. [przypis edytorski]

a wżdy już lat przeszło wiele (starop.) — a przecież już minęło wiele lat. [przypis edytorski]

ayah (z port. aia) — służąca, opiekunka pracująca dla Europejczyków żyjących w południowej Azji. [przypis edytorski]

Ayez soin de votre bouche, car c'est la chose du monde qui nous fait le plus tôt haїr (fr.) — dbaj o swoje usta, ponieważ to one ze wszystkiego najszybciej mogą uczynić nas wstrętnymi. [przypis edytorski]

ažantis — čia: užantis; vieta už drabužių priešakinėjė kūno pusėje lig juostos. [przypis edytorski]

ažgynė — uždraudė. [przypis edytorski]

Ažlaist — užleisti. [przypis edytorski]

ažu — dabar: už. [przypis edytorski]

ažuverst — užversti. [przypis edytorski]

ażaby (daw.) — czy by. [przypis edytorski]

ażali a. azali — czy, czy też, czy aby; (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li). [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czy też, czy aby. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czyż, czy też. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy. [przypis edytorski]

ażali, azali a. zali (daw.) — czy. [przypis edytorski]

ażalibym się nie mógł widzieć (daw.) — czybym się nie mógł widzieć; czy nie mógłbym się widzieć. [przypis edytorski]

ażali (starop.) — czyż. [przypis edytorski]

aż do następującego porównania — tj. do następującego potem (po przesileniu zimowym 21/20 grudnia) zrównania dnia z nocą (20/21 marca). [przypis edytorski]

ażeby ich wściurności a. wciurności! (daw.) — a niech ich szlag trafi! [przypis edytorski]

Ażeby moją wypróbować stałość, Tu dobrowolną dałam sobie ranę — według legendy Porcja w ten sposób pokazała Brutusowi, że nie wyda jego tajemnic nawet na torturach. [przypis edytorski]

A żeby rzeczy wielkie z małymi porównać — dosł. cytat z Raju utraconego (II, 921–922) Miltona, wyrażenie zapożyczone od Wirgiliusza (Eklogi, I, 23). [przypis edytorski]

Ażebyśwa (…) pojechali — Może byśmy pojechali. [przypis edytorski]

Ażeby żyć tu dalej (…) na całe życie! — fragment uzupełniony przez tłumacza. [przypis edytorski]

aże (daw.) — aż. [przypis edytorski]

aże (daw.) — aż. [przypis edytorski]

aże (daw., gw.) — aż. [przypis edytorski]

aże — dziś popr.: aż. [przypis edytorski]

aże (gw.) — aż. [przypis edytorski]

ażem doliczył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: aż doliczyłem. [przypis edytorski]

aże mi czasem cudnie — aż się czasem dziwię. [przypis edytorski]

ażem ogłuchł — aż ogłuchłem. [przypis edytorski]

ażem (…) przyłożył — aż przyłożyłem. [przypis edytorski]

ażem się przeżegnała — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: aż się przeżegnałam. [przypis edytorski]

ażem się skręcał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: aż się skręcałem. [przypis edytorski]

ażem się zląkł — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: aż się zląkłem. [przypis edytorski]

ażem tu stanął — przykład ruchomej końcówki czasownika; inaczej: aż tu stanąłem. [przypis edytorski]

A że przybytkiem królewskim — zdanie eliptyczne, domyślnie: A że jest przybytkiem królewskim; A ponieważ jest przybytkiem (…). [przypis edytorski]

ażiotaż — spekulacja na giełdzie opierająca się na sztucznym podwyższeniu lub zaniżeniu cen papierów wartościowych. [przypis edytorski]

ażio (z wł.) — nadwyżka kursu papierów wartościowych powyżej ich wartości nominalnej. [przypis edytorski]

aż kiedy (starop.) — tu: dopóki. [przypis edytorski]

Aż mają uszy, a nie słyszą krzyków — nawiązanie do przypowieści o siewcy z ewangelii św. Mateusza: „Kto ma uszy, niechaj słucha” (Mt 13, 9). [przypis edytorski]

Aż na niebie zaświeci Jutrzenka dwunasta — na dwunasty dzień (po dwunastym wschodzie słońca). [przypis edytorski]

Aż potem, gdy złość ludzka rosła a, czym dalej, tym się więcej rozmnażała, Bóg wszystkie ludzie, bardzo ich mało wyjąwszy, potopem zatracił — 1. Mojż 9, 6. [przypis edytorski]

aż — tu: dopiero. [przypis edytorski]

ażurowy — dekorowany układem otworów. [przypis edytorski]

ażur — wzór tworzony przez układ otworów. [przypis edytorski]

aż w niedzielę (starop.) — dopiero w niedzielę. [przypis edytorski]

aza, azali (daw., starop.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

aza, azaś (starop.) — czy, czyż; alboż, może (często używane w pytaniach retorycznych) [przypis edytorski]

azaby (daw.) — czy by. [przypis edytorski]

azać (daw.) — azaliż, czyż. [przypis edytorski]

Azać mu zbierać (daw.) — czyż on musi zbierać. [przypis edytorski]

a zacziem (ros.) — a po co. [przypis edytorski]

aza (daw.) — azali; czy. [przypis edytorski]

aza (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

aza (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]

aza (daw.) — może, czy. [przypis edytorski]

aza (daw.) — może. [przypis edytorski]

Azael (hebr. dosł.: ten, który się oddalił) — upadły anioł występujący zarówno w tradycji judaistycznej jak i muzułmańskiej. W Targumach uznawany za kozła ofiarnego, przez Apokalipsę Abrahama uznawany za władcę piekieł. [przypis edytorski]

Azaf a. Asaf — lewita, który za panowania króla Dawida był śpiewakiem podczas liturgii w Świątyni Jerozolimskiej (1Krn 15,16–17). [przypis edytorski]

A za jego trudy, lata — od tego miejsca inna, popularna dziś wersja piosenki brzmi odmiennie od tekstu historycznie pierwotnego, śpiewanego przez powstańców 1863 roku: „A za jego trudy, znoje,/ Wystrzelą mu trzy naboje./ A za jego krwawe rany/ Dołek w ziemi wykopany./ Tylko grudy zaburczały,/ Chorągiewki zafurczały./ A nad grobem krzyż drewniany:/ Śpij żołnierzu, śpij kochany!/ Śpij kolego, twarde łoże,/ Zobaczym się jutro może./ Śpij kolego, bo na wojnie/ Tylko w grobie jest spokojnie./ Śpij kolego w ciemnym grobie,/ Niech się Polska przyśni tobie”. [przypis edytorski]

azalia — rodzaj rośliny z rodziny wrzosowatych, ozdobny krzew (a. drobne drzewo) o czerwonych, różowych, żółtych lub białych kwiatach i miękkich, lekko owłosionych liściach. [przypis edytorski]

azaliby — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy też by. [przypis edytorski]

azali (daw.) — czy, czyby. [przypis edytorski]

azali (daw.) — czy, czy też, czyż. [przypis edytorski]

azali (daw.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

azali (daw.) — czy; czyż. [przypis edytorski]

azali (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

azali (daw.) — czy. [przypis edytorski]

azali (daw.) — czy też; czy aby. [przypis edytorski]

azali (daw.) — czyż, czy. [przypis edytorski]

azali (daw.) — czyż. [przypis edytorski]

azali (daw.) — jednak, jednakże. [przypis edytorski]

azali (daw.) — jednakże; tu: czy, czy aby. [przypis edytorski]

azalij — dziś popr. forma D. lm: azalii. [przypis edytorski]