Przypisy

Brahman — w hinduizmie najwyższa powszechna zasada i rzeczywistość wszechświata, wszechobecna przyczyna wszystkiego; wyróżnia się dwa aspekty Brahmana: poza wszelkim opisem i wyobrażeniem, podlegający jedynie kontemplacji (nirguna brahman) oraz jako przejawiająca się boska obecność, będąca obiektem kultu (saguna brahman). [przypis edytorski]

Brahma (rel.) — jeden z hinduskiej trójcy bogów (trimurti), stwórca wszechświata. [przypis edytorski]

Brahma, Sziwa i Wisznu — hinduistyczna trójca (Trimurti) jako trzy aspekty najwyższego boga; Brahma stwarza wszechświat, Wisznu go utrzymuje, a Sziwa unicestwia. [przypis edytorski]

Brahms, Johannes (1833–1897) — niemiecki kompozytor okresu romantyzmu. [przypis edytorski]

Brahms, Johannes (1833–1897) — pianista, kompozytor i dyrygent niemiecki epoki romantyzmu. [przypis edytorski]

brajtszwance — futra z brajtszwanców, czyli przedwcześnie urodzonych jagniąt. [przypis edytorski]

brajtszwance (z niem.) — skóry futerkowe jagniąt owiec (gł. rasy karakuł), poronionych lub wyjętych z łona nieżywej matki na dwa tygodnie przed urodzeniem; najczęściej czarne, rzadziej brązowe, kędzierzawe skórki z silnym połyskiem. [przypis edytorski]

brakonierski (daw.) — kłusowniczy. [przypis edytorski]

brakować (daw.) — tu: sprawdzać wagę (z obawy przed fałszerstwem). [przypis edytorski]

brakować (daw.) — tu: wybierać towar. [przypis edytorski]

brakować (daw.) — wybierać. [przypis edytorski]

brakować żołnierzmi (daw.) — wybierać żołnierzy. [przypis edytorski]

brak — prawdop. żołnierze, którzy nie uczestniczyli w starciu pod Glock. [przypis edytorski]

Brak strony; tekst uzupełniono na podstawie innego wydania. [przypis edytorski]

brak ziemi do parcelacji — reforma rolna uchwalona w roku 1919 przez sejm pozostawiała w rękach właścicieli majątki do 180 ha (w Poznańskiem, na ziemiach białoruskich i ukraińskich do 400 ha) i zapewniała im odszkodowanie. Parcelację ograniczono do 200 tys. ha rocznie, jednak w latach 1918–1921 zrealizowano ją zaledwie w 40%. Oddanie parcelacji w ręce różnych banków i spółek doprowadziło do spekulacji ziemią, w rezultacie przechodziła ona przeważnie w ręce bogatych chłopów. Porozumienie stronnictw prawicowych w roku 1923 ograniczyło parcelację prawie wyłącznie do majątków państwowych i publicznych. Również w ostatniej swej wersji z roku 1925 reforma rolna uwzględniała przede wszystkim interesy zamożnych właścicieli ziemskich, nie zaspokajając zupełnie głodu ziemi wśród małorolnego chłopstwa i proletariatu wiejskiego. [przypis edytorski]

brał na się — zakładał na siebie. [przypis edytorski]

brały lekcje tańca i panicze, i panienki — dziś popr.: brali lekcje tańca i panicze, i panienki. [przypis edytorski]

braliśta (gw.) — forma 2 os. lm: braliście. [przypis edytorski]

Brama Brandenburska — zabytkowa budowla w Berlinie, jeden z charakterystycznych punktów miasta. [przypis edytorski]

Brama Brandenburska — zabytkowa budowla w Berlinie, zaprojektowana przez Carla Gottharda Langhansa, zbudowana w latach 1788–1791. [przypis edytorski]

Brama Dytejska (właśc. Dantejska) — w Boskiej Komedii brama prowadząca do piekieł. [przypis edytorski]

brama Elwiry (hiszp. Puerta de Elvira) — daw. główna brama miejska Grenady, zbudowana w XI w., silnie ufortyfikowana, stanowiła wejście do dzielnicy Albaicín od strony dawnego miasta Elwira. [przypis edytorski]

brama niebios — «Miejsce modlitwy, skąd modlitwy wznoszą się do Nieba. Midrasz uczy, że Niebiańska Świątynia znajduje się dokładnie ponad ziemską Świątynią [Jerozolimską]», zob. Raszi do 28:17. [przypis edytorski]

Bramante, Donato di Angelo del Pasciuccio (1444–1514) — wł. malarz i architekt. [przypis edytorski]

Brama — popr. Brahma, jeden z bogów religii hinduistycznej, który ma cztery głowy i ręce. [przypis edytorski]

Bramaputra a. Brahmaputra — rzeka w Indiach, jej nazwa oznacza: syn boga Brahmy. [przypis edytorski]

bramaputra — pochodząca z Azji rasa kur. [przypis edytorski]

bramarbasiert — prahlt. [przypis edytorski]

Brama Skajska — brama prowadząca do Troi. [przypis edytorski]

bram (daw.) — listwa u szaty (obramowanie), galon. [przypis edytorski]

bramin — indyjski kapłan posiadający świętą wiedzę. [przypis edytorski]

braminizm — daw.: hinduizm, religia indyjska, w której kapłanami i nauczycielami, przechowującymi świętą wiedzę są bramini; dziś: wyodrębniana niekiedy faza rozwoju rozwoju religii indyjskiej między wedyzmem a hinduizmem właściwym (ok. X–V w. p.n.e.). [przypis edytorski]

braminizm — tu: hinduizm, religia indyjska. [przypis edytorski]

bramin — kapłan hinduski. [przypis edytorski]

bramin — kapłan indyjski. [przypis edytorski]

bramin — kapłan i religijny nauczyciel w hinduizmie, należący do najwyższego stanu społecznego w Indiach. [przypis edytorski]

bramin — kapłan i uczony w religii bramińskiej w Indiach. [przypis edytorski]

bramin — tu zapewne jako kapłan hinduski; bramini to tradycyjnie uprzywilejowana kasta w hinduizmie, pełniąca ważne funkcje społeczne, w tym niekiedy religijne. [przypis edytorski]

bramin — w hinduizmie członek najwyższej kasty społecznej: klasy kapłańskiej. [przypis edytorski]

bramin — w hinduizmie członek najwyższej warny: kasty kapłańskiej. [przypis edytorski]

bramin — w hinduizmie, kapłan i nauczyciel, przechowujący świętą wiedzę. [przypis edytorski]

bramiony — bramowany, obszyty lamówką po brzegach. [przypis edytorski]

bramka (daw.) — kobieca ozdoba na czoło i głowę; zdr. od bram, por. obramowanie. [przypis edytorski]

bramka — ozdoba biżuteryjna na czoło i głowę. [przypis edytorski]

bramny (daw.) — przym. od słowa brama. [przypis edytorski]

bramować (daw.) — obszywać brzegi lamówką. [przypis edytorski]

bramować (daw.) — otaczać. [przypis edytorski]

bramować — obrębiać, obszywać, tu: otaczać. [przypis edytorski]

bramować — obszywać brzegi. [przypis edytorski]

bramowany (daw.) — obszyty czymś po brzegach; por.: obramowanie; bram: obszycie, lamówka. [przypis edytorski]

bramowany (daw.) — obszyty lamówką; por. obramowanie. [przypis edytorski]

bramowany — dosł.: obszyty po krawędzi pasem materiału. [przypis edytorski]

bramowany — obrębiony. [przypis edytorski]

bramowany — o brzegach obszytych ozdobną lamówką, pasem futra itp. [przypis edytorski]

bramowany — obszyty czymś po brzegach. [przypis edytorski]

bramowany — obszyty wzdłuż krawędzi ozdobnym sznurem, taśmą itp. [przypis edytorski]

bramowany — tu: obramowany, obszyty. [przypis edytorski]

Bramo z kości słoniowej — jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii. [przypis edytorski]

bramsel — prostokątny żagiel zawieszany na trzeciej lub czwartej licząc od pokładu rei (poziomym drzewcu przytwierdzonym do masztu); podczas silnych wiatrów bramsle zwija się. [przypis edytorski]

bramy piekielne nie przemogą — w oryginale (Mt 16, 18) odnosiło się do Kościoła. [przypis edytorski]

Bramy raju — powieść Jerzego Andrzejewskiego (wyd. 1960), opowiadająca o średniowiecznej krucjacie dziecięcej z 1212 r., a zarazem o mechanizmie kształtowania się idei oddziałującej na pewną społeczność; powieść formalnie składa się z dwóch zdań. [przypis edytorski]

bramy — według midrasza Lot siedział w bramie, w miejscu wydawania wyroków, ponieważ mieszkańcy Sedomu mianowali go sędzią, zob. Raszi do 19:1. [przypis edytorski]

brańce (daw. forma) — dziś B.lm: brańców; brańcy: jeńcy. [przypis edytorski]

brańce — jeńcy. [przypis edytorski]

brańców palą wielkim Bogóm Litwy — palą jeńców wojennych jako ofiarę dla bogów litewskich. [przypis edytorski]

brańcy — jeńcy. [przypis edytorski]

Branco, Rio , właśc. José Paranhos (1845–1912) — baron Rio Branco, brazylijski polityk, historyk i dyplomata. [przypis edytorski]

Brand — dramat Ibsena w 5 aktach, napisany pomiędzy 1865 a 1866 rokiem. [przypis edytorski]

Brandenburg — chodzi o daw. osadę Pokarviai (pol. Pokarmin) między Bałgą a Królewcem w obwodzie królewieckim; dziś Uszakowo w obw. kaliningradzkim; położoną u ujścia rzeki Świeżej do Zalewu Wiślanego; po jej zdobyciu Krzyżacy pobudowali tu zamek, który uczynili siedzibą swojego komtura i przemianowali gród od nazwiska margrabiego Ottona III brandenburskiego. [przypis edytorski]

Brandes, Carl Edvard Cohen (1847–1931) — pisarz-orientalista, krytyk literacki i polityk z ramienia duńskiej partii socjaldemokratycznej (Det Radikale Venstre, RV, tj. Radykalna Lewica). [przypis edytorski]

Brandes, Georg (1842–1927) — duński filozof i krytyk literacki. [przypis edytorski]

Brandes, Georg (1842–1927) — duński historyk literatury, eseista, krytyk literacki; autor m.in. dzieła Główne prądy literatury XIX stulecia. [przypis edytorski]

Brandes, Georg (1842–1927) — duński krytyk i filozof, popularyzator dzieła Nietzschego. [przypis edytorski]

Brandes, Georg (1842–1927) — duński krytyk literacki, filozof, podróżnik i pisarz. [przypis edytorski]

Brandes, George (1842–1927) — duński krytyk literacki. [przypis edytorski]

Brandes, Georg Morris Cohen (1842–1927) — krytyk literatury i filozof duński, popularyzator Nietzschego; w 1871 r. zapoczątkował naturalizm w Danii; napisał m.in. Główne prądy w literaturze XIX stulecia: prelekcje wykładane na Uniwersytecie Kopenhagskim (t. 1–5, Warszawa 1881–1885) oraz wrażenia z Polski: Polska (Polen, 1898) i Rosji (Rosja, 1905); był na tyle bliski przedstawicielom modernizmu polskiego, że posługiwał się spolszczoną wersją imienia: Jerzy. [przypis edytorski]

Brandes, Georg Morris Cohen (1842–1927) — krytyk literatury i filozof duński; w 1871 r. zapoczątkował naturalizm w Danii; napisał m.in. Główne prądy w literaturze XIX stulecia: prelekcye wykładane na Uniwersytecie Kopenhagskim (t.1–5, Warszawa 1881–1885) oraz wrażenia z Polski: Polska (Polen 1898) i Rosji (Rosja 1905); w publikacjach polskich jego imię było spolszczane, funkcjonował więc jako Jerzy Brandes. [przypis edytorski]

Brand — Henrik Ibsen, Brand: poemat dramatyczny, przeł. N.M.J., Warszawa: skł. gł. w Księgarni Stefana Dembego 1903. [przypis edytorski]

Brand — nazwisko mówiące; w ówczesnym norweskim słowo to oznaczało ogień. [przypis edytorski]

Brandt, Karl (1904–1948) — niemiecki lekarz, osobisty medyk Adolfa Hitlera, zbrodniarz hitlerowski. Kierował programem eutanazji w III Rzeszy i jako Główny Komisarz do spraw Zdrowia i Higieny Rzeszy był zaangażowany w prowadzenie eksperymentów medycznych na ludziach. [przypis edytorski]

Brandt, Karl — kierownik wydziału IV (Gestapo) niemieckiej Służby Bezpieczeństwa, jeden z organizatorów akcji przesiedleńczej, w czasie której Żydzi z warszawskiego getta wysyłani byli do obozu w Treblince. [przypis edytorski]

Branecki — własc. Franciszek Ksawery Branicki (1730–1819), generał artylerii litewskiej, później hetman wielki koronny. Wierny królowi Stanisławowi Augustowi, walczył z konfederatami i wraz z wojskami rosyjskimi zdobył Bar. [przypis edytorski]

Branicki, Ksawery (1730–18189) — hetman wielki koronny od 1774, przywódca opozycji magnackiej, przeciwnik ustanowień Sejmu Czteroletniego, jeden z twórców konfederacji targowickiej. [przypis edytorski]

braniec (daw.) — jeniec. [przypis edytorski]

braniec — jeniec. [przypis edytorski]

branka (daw.) — kobieta wzięta do niewoli. [przypis edytorski]

branka (daw.) — porwana kobieta. [przypis edytorski]

branka (hist.) — kobieta wzięta do niewoli. [przypis edytorski]

branka — kobieta uprowadzona w niewolę jako łup wojenny. [przypis edytorski]

branka — niewolnica, pojmana na wojnie. [przypis edytorski]

branka — niewolnica. [przypis edytorski]

branka — potoczne określenie przymusowego poboru do wojska rosyjskiego młodzieży polskiej w 1863 r. Miała ona na celu rozładowanie politycznego napięcia w Królestwie Kongresowym poprzez usunięcie z jego terenu najbardziej patriotycznego elementu. Zarządzona z inicjatywy namiestnika Aleksandra Wielopolskiego przyniosła jednak skutek odwrotny od zamierzonego, przyspieszając wybuch powstania styczniowego. [przypis edytorski]

branka — powołanie do wojska, wcielenie do armii. W XIX w. do wojska szło na długie lata kilku chłopców z każdej wsi, wyznaczanych przez losowanie. [przypis edytorski]

branka — przymusowy pobór do wojska. [przypis edytorski]

brankard — wagon a. przedział służbowy. [przypis edytorski]

branka Wielopolskiego — Tzw. branka Wielopolskiego — potoczne określenie przymusowego poboru do wojska rosyjskiego młodzieży polskiej w 1863 roku. Miała ona na celu rozładowanie politycznego napięcia w Królestwie Kongresowym poprzez usunięcie z jego terenu najbardziej patriotycznego elementu. Zarządzona z inicjatywy namiestnika Aleksandra Wielopolskiego przyniosła jednak skutek odwrotny od zamierzonego, przyspieszając wybuch powstania styczniowego. [przypis edytorski]

branki Kirgisa — niewolnice kirgiskie; Kirgistan państwo w Azji Środkowej. [przypis edytorski]

branktas — svertas; perk.: sunkumai. [przypis edytorski]

bransoletki — tu: kajdanki. [przypis edytorski]

Brantôme, właśc. Pierre de Bourdeille (1535–1614) — pisarz francuski, autor Pamiętników (fr. Memoirs), dających obraz obyczajów epoki; pierwsze tomy, opublikowane w latach 1665–1666, zawierały głównie Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy francuskich (4 t.) oraz Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy obcych krajów (2 t.). [przypis edytorski]