Przypisy

do całości tego smutnego poematu (…) przeczuwał ich losy — przytoczenie opinii Stanisława Tarnowskiego z Historii literatury polskiej. [przypis redakcyjny]

Do Camelotu gęgałbyś przede mną! — wedle jednych aluzja do miasta Camelot, słynnego w romansach o królu Arturze; wedle innych Camelot jest miasteczko w hrabstwie Somerset, otoczone bagnami, na których chowają wielkie stada gęsi. [przypis redakcyjny]

docebit (łac.) — pouczy. [przypis redakcyjny]

docet (łac.) — poucza. [przypis redakcyjny]

dochody królów opierały się wówczas na ich dobrach — ściągali jeszcze jakieś opłaty z rzek, kiedy był most albo bród. [przypis redakcyjny]

do ciebie krótkie rymy — Fraszki były bardzo poczytne wśród dworzan. Kochanowski sam je partiami rozsyłał w podarunku znajomym i przyjaciołom. [przypis redakcyjny]

Do Ciebie wznoszą oczy swoje. [przypis redakcyjny]

dociec — dobiec. [przypis redakcyjny]

doctor bullatus, asinus coronatus (łac.) — doktor według bulli, osioł koronny. [przypis redakcyjny]

Doczekawszy Miesiąca, w którym źreją Wiśnie (…) — aluzje do herbów Sobieskiego (Janina) i Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]

do czubków — do domu obłąkanych. [przypis redakcyjny]

doczyść (starop. forma) — doczytać. [przypis redakcyjny]

dodać serca (daw.) — dodać odwagi. [przypis redakcyjny]

Dodatek (b) — dodać można, że w zapiskach Żeromskiego z czasu podróży po Włoszech 1906–1907 r. (zob. w tomie Wspomnienia, wydania zbiorowego Dzieł, Warszawa 1965) mieści się sporo notat i fragmentów zużytkowanych w tekście Dziejów grzechu, a także w zarzuconym fragmencie „Testamentu”. [przypis redakcyjny]

do diaska — do diabła. [przypis redakcyjny]

do dnia (daw.) — o świcie. [przypis redakcyjny]

do domu z uszyma — kolejno trzy zwroty przysłowiowe (Ze złego targu z uszyma/ do domu itd.). [przypis redakcyjny]

dodzierżyć (starop.) — zatrzymać. [przypis redakcyjny]

do dziewiąci lat — Horacy, w Liście do Pizonów (tzw. Sztuka poetycka), w. 338 pisze: „…niech rękopis będzie schowany w głębi skrzyni i tam pilnowany do dziewiątego roku” (tł. T. Sinko). [przypis redakcyjny]

do […] egzaltacji przyprowadził — dobrze zorganizowane głowy tylko chwilowo ulegają egzaltacji. — (P. W.) [przypis redakcyjny]

do fartuszka — do dziewcząt. [przypis redakcyjny]

Do Franciszka Masłowskiego — pisarza ziemskiego, uczonego, tłumacza Demetriusza z Faleronu, przyjaciela Kochanowskiego z Padwy. Masłowski wiele podróżował, umarł w Padwie. [przypis redakcyjny]

Do gadu nowe wyciągnął ramiona i rzekł: Buoso — Buoso w gadzinę przemieniony i drugi, który oblekł się w jego kształty, musieli za życia w jakichś szczególnych być z sobą stosunkach. Najprawdopodobniej, że Buoso wciągnął Kawalkanta do występku i winy swojej cały ciężar na niego zwalił; dlatego to Buoso przez Kawalkanta karanym jest w piekle. [przypis redakcyjny]

do Genewy (..) mój pokoik, do którego przywykłem, ogród, gdzie tak długo się przechadzałem — poeta ma na myśli dom p. Pattey w Veytoux pod Genewą. [przypis redakcyjny]

dogoda (daw.) — wygoda. [przypis redakcyjny]

dogodny — posłuszny. [przypis redakcyjny]

Do Henryka Reeve'a — wszystkie zamieszczone tu listy do Henryka Reeve'a są przekładem z oryginałów francuskich, przeplatanych raz po raz ustępami w języku angielskim. [przypis redakcyjny]

do infamowania i do trąby — do obwołania i otrąbienia infamisów. [przypis redakcyjny]

do interesu osobistego, który miał właściciel (…) — Ignacy Lachnicki, Biografia włościanina nad brzegami Niemna, powyżej Łosośnej mieszkającego, Warszawa 1815, s. 38. [przypis redakcyjny]

Do Jakuba Montana (zm. 1580). Włoch, doktor medycyny i filozofii, kanonik krakowski, lekarz biskupa Padniewskiego, później archidiakon lubelski. W kapitule krakowskiej sprawował urząd prokuratora. [przypis redakcyjny]

do Jaworowa — król jeszcze przed wstąpieniem na tron trzymał starostwo jaworowskie. [przypis redakcyjny]

dojechać (starop.) — tu: dopłynąć; łódź góry dojechała tzn. dopłynęła morzem na wysokość góry znajdującej się u wybrzeża. [przypis redakcyjny]

dojeżdżacz (daw.) — członek służby łowieckiej, osoba ścigająca z chartami i ogarami zwierzynę podczas polowania. [przypis redakcyjny]

do Julii — pierwsza ich rozmowa napisana jest w formie sonetu. [przypis redakcyjny]

do justyfikacji nie deneguje — do uniewinnienia się nie odmawia. [przypis redakcyjny]

do kancelarii — do urzędu siczowego. [przypis redakcyjny]

do każdego obaczenia tak przykłonny (starop.) — do pojęcia tak sposobny. [przypis redakcyjny]

dokazować (starop. forma) — męstwa nad swoją krwią. [przypis redakcyjny]

do kluby (daw.) — do równowagi. [przypis redakcyjny]

do kochanka, męża i brata (…) wykrzyknęła — Kochankiem, mężem i bratem zarazem był [dla Helois] wspomniany już powyżej Sezak. Rozwinięta jest tu teoria wiekuistego powrotu, której głosicielem znacznie później stał się Nietzsche. [przypis redakcyjny]

do Kolna — do Kolonii: humanistyczna drwina z średniowiecznej wiary w relikwie: w Kolonii pokazywano kości jedenastu tysięcy dziewic, towarzyszek św. Urszuli, rzekomo wymordowanych przez Hunów. [przypis redakcyjny]

dokończenie (starop.) — [tu:] koniec żywota. [przypis redakcyjny]

dokonać* (daw.) — położyć kres. [przypis redakcyjny]

dokonać (starop.) — dobić, zabić (por. pokrewne: konać; dokonać żywota). [przypis redakcyjny]

dokonano — łac. zwrot: peractum est! [przypis redakcyjny]

do konfesjonałów — do spowiadania. [przypis redakcyjny]

do kordygardy — do strażnicy, na odwach. [przypis redakcyjny]

Dokszyce — miasteczko u źródeł Berezyny. [przypis redakcyjny]

doktor, co zdjął pierwszy kajdany z nóg i rąk obłąkanych — mowa o fr. lekarzu psychiatrze Filipie Pinel (1745–1826), który wszczął kampanię przeciwko nieludzkiemu traktowaniu obłąkanych. [przypis redakcyjny]

doktor — najwyższy tytuł naukowy. W zakonach uwalniał od cięższych obowiązków zakonnych i pozwalał na wygodniejsze życie. [przypis redakcyjny]

Doktorzy włoscy zanieśli prawo Justyniana do Francji, gdzie znany był jedynie Kodeks Teodozjański — We Włoszech trzymano się kodeksu Justyniana. I dlatego papież Jan VIII w ustawie swojej wydanej po soborze w Troyes mówi o tym kodeksie, nie dlatego że był znany we Francji, ale dlatego że znał go on sam; i ustawa jego była powszechna. [przypis redakcyjny]

doktryner — wyznawca jakiejś teorii, w jej stosowaniu nieliczący się z rzeczywistością, jednostronny i ciasny. [przypis redakcyjny]

do kwadry — do miary. [przypis redakcyjny]

do łęku — do siodła. [przypis redakcyjny]

Dołgoruki, Jurij Aleksiejewicz (1602–1682) — wojewoda nowogrodzki i moskiewski, dowódca armii ros. w wojnie z Rzeczpospolitą w latach 1654–1667; książę, pochodzący ze starożytnego ros. rodu arystokratycznego, wywodzącego się od Ruryka. [przypis redakcyjny]

dołmona (z węg. dolmany) — szata zwierzchnia na zbroi. [przypis redakcyjny]

do łóżnice (starop. forma D. lp rodz. ż.) — do łożnicy, czyli do łoża małżeńskiego. [przypis redakcyjny]

dołoman (z węg. dolmany) — szata zwierzchnia na zbroi. [przypis redakcyjny]

dołoma (starop.) — dołman, szata zwierzchnia na zbroję (po węg. dolmany). [przypis redakcyjny]

dołoma (z węg. dolmany) — szata zwierzchnia na zbroi. [przypis redakcyjny]

dołoma (z węg.: dolmany) — szata zwierzchnia na zbroi. [przypis redakcyjny]

Do łona, które starzy mędrcowie nazwali — mowa o magach perskich, od których pewna zatoka Morza Perskiego otrzymała nazwę (Portus Magorum). [przypis redakcyjny]

do laski wielkiej należących — należących do urzędu marszałka w. k., bo znakiem urzędu marszałkowskiego była laska. [przypis redakcyjny]

dolata mnie (przestarz.) — dolatuje do mnie, dociera do mnie. [przypis redakcyjny]

Dola tułacza z ojczystego wypędza mnie pola, rodzoną matkę dłoń ma wszak zabiła… — zabójca, dopóki nie zostanie oczyszczony, nie może mieszkać na tej ziemi, na której dokonał zbrodni. [przypis redakcyjny]

dolce far niente (wł.) — słodka bezczynność. [przypis redakcyjny]

Dolce Ludovico (1508–1566) — pisarz włoski, napisał rozprawę: Rozmowa o malarstwie, którą nazwał także Aretino od poety tego nazwiska. [przypis redakcyjny]

Dolcze — miejscowość na trakcie między Dokszycami a Leplem. [przypis redakcyjny]

dolegać kogo (starop. forma) — dolega królewica; dziś popr. dolegać komu (tj.: dolega królewiczowi). [przypis redakcyjny]

doległość (daw.) — cierpienie, dolegliwość. [przypis redakcyjny]

Dolet, Étienne (1509–1546) — drukarz i pisarz fr. okresu Odrodzenia, stracony za postępowe poglądy na placu Maubert, gdzie od 1887 r. stoi jego pomnik. [przypis redakcyjny]

Dolina Szwajcarska — przy Alejach Ujazdowskich (istniała do roku 1945). Znajdował się w niej ogródek koncertowy i restauracyjny, ze ślizgawką w zimie. Mieścił się tu także pałacyk Warszawskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego. 22 czerwca 1878 odbyła się w Dolinie Szwajcarskiej wielka zabawa maskaradowa z loterią na cel dobroczynny. [przypis redakcyjny]

dolor artriticus ambiens et volalilis (łac.) — ból artretyczny latający i przejściowy. [przypis redakcyjny]

do maści — do koloru, w tym samym kolorze. [przypis redakcyjny]

domatim — w domu. [przypis redakcyjny]

domatorów — lubiących spokojne życie domowe. [przypis redakcyjny]

doma — w domu. [przypis redakcyjny]

Dom Burboński — zapanował w r. 1589 we Francji (Henryk IV), a jego linie poboczne zasiadły z czasem na wymienionych tronach. [przypis redakcyjny]

Do M*** — Do Maryli Puttkamerowej. [przypis redakcyjny]

[przypis redakcyjny]

domem obarłożył się (starop.) — w domu zagrzebał [się]. [przypis redakcyjny]

do miary wydzielone — którym pozostawiono tyle miejsca, ile wymagała potrzeba. [przypis redakcyjny]

Do miasta, gdzie Mars krwawy ulubił mieszkanie — do Rzymu. [przypis redakcyjny]

domicilium (łac.) — siedziba. [przypis redakcyjny]

domie — dziś popr. Ms. lp: domu. [przypis redakcyjny]

domik — zamiast domek. Mówi to jakiś szlachcic litewski. W jego wypowiedziach odzwierciedlają się pewne cechy dialektu kresowego, będące wynikiem oddziaływania języka rosyjskiego („domik”, nadużywanie zaimka osobowego). [przypis redakcyjny]

domi leones, foris vulpeculae (łac.) — u siebie lwy, za granicą lisy (Petronius, Satyricon, 44,14). [przypis redakcyjny]

dominari (łac.) — owładnąć, zbić z tropu. [przypis redakcyjny]

dominatio (łac.) — panowanie. [przypis redakcyjny]

dominationis primitias furibundi (…) (łac.) — początki panowania szalejący… niepokoić niezgodą wewnętrzną Eolowie. [przypis redakcyjny]

Dominik Arago (1786–1853) — fizyk i astronom francuski, dyrektor paryskiego obserwatorium astronomicznego. [przypis redakcyjny]

dominium (łac.) — panowanie; tu: opanowany teren. [przypis redakcyjny]

Dominus dedit, Dominus abstulit (łac.) — Pan dał, Pan wziął. [przypis redakcyjny]

dominus (łac.) — pan, gospodarz, zwierzchnik, tu forma W. lp: domine. [przypis redakcyjny]

Dominus Wolski (…) gratiam Magnificentiae (łac.) — „Pan Wolski spodziewa się przy tej sposobności upaść do nóg W. Pana i przebłagać W. M., a my też wszyscy razem instancją za nim wnosimy”. [przypis redakcyjny]

do mirmidońskich podobny zwierzątek (…) — Mirmidonowie, według mitologii, powstali z mrówek; [Myrmidonowie: staroż. naród pierwotnie zamieszkujący Eginę, wspomniany w Iliadzie Homera, gdzie Myrmidonowie są charakteryzowani jako nieokrzesani, bezwzględni i karni żołnierze towarzyszący Achillesowi pod Troją; ich nazwa z gr. oznacza „mrówki”; mit o pochodzeniu Myrmidonów od mrówek zapisany jest w Przemianach Owidiusza; red. WL]. [przypis redakcyjny]

dom Karasia — pałac z XVIII w. między ul. Oboźną i Kopernika, na rogu Krakowskiego Przedmieścia (rozebrany w 1913 r.) [przypis redakcyjny]

dom Łęckich — wg S. Godlewskiego prawdopodobnie opisuje tu Prus dom, przy ul. Kruczej 26, który podobnie jak prawie cała ulica uległ zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego. Na odbudowanej obecnie ulicy Kruczej mieszczą się głównie gmachy urzędów i instytucji. [przypis redakcyjny]

domóc się (z jęz. myśliw.) — dogonić. [przypis redakcyjny]

domostwo (daw.) — dom, rodzina. [przypis redakcyjny]