Przypisy

kulbaka — wysokie siodło. [przypis redakcyjny]

kulbaka (z tur.) — wysokie siodło z szerokiemi drewnianemi łękami. [przypis redakcyjny]

kuligi — zabawy zapustne, połączone z gromadnym objeżdżaniem sąsiedztwa. [przypis redakcyjny]

kuligowski a. kulikowski — z fabryki sukna w Kulikowie (pod Lwowem). [przypis redakcyjny]

kulik a. kulig — zabawa popularna w dawnej Polsce wśród szlachty, urządzana w karnawale. Polegała na gromadnym objeżdżaniu dworów saniami z towarzyszeniem muzyki i tańców. W poszczególnych dworach zatrzymywano się krótko i po kilkugodzinnych tańcach i pijatyce ruszano dalej, zabierając gospodarzy. [przypis redakcyjny]

kulik — korowód sań, w których jeżdżą od dworu do dworu zamaskowani i poprzebierani w różne kostiumy uczestnicy balów, urządzanych w tzw. „ostatki” karnawału, czyli zapusty. [przypis redakcyjny]

kulka (gwar.) — zakrzywiony kijek. [przypis redakcyjny]

kulokas — kumščia. [przypis redakcyjny]

kultas a. kutas (z tur.) — ozdoba szmuklerska w postaci pędzla z nici lub sznureczków. [przypis redakcyjny]

kult Bachusa i Astarte — Bachus w mit. rzym.: bóg wina; Astarte: babilońska i fenicka bogini miłości (także: wojny, księżyca, niebios). [przypis redakcyjny]

kulturtraeger — szerzyciel kultury; nazwa nadana sobie samym przez Niemców. Tu (i przeważnie zawsze) ma znaczenie ironiczne. [przypis redakcyjny]

kumpie (daw.) — wędlina wieprzowa. [przypis redakcyjny]

kuna — kółko, w które zamykano winowajców, wystawionych na sromotę publiczną. [przypis redakcyjny]

kundman (z niem.) — stały odbiorca. [przypis redakcyjny]

kunktator — człowiek zwlekający umyślnie z działaniem. [przypis redakcyjny]

kunktatorskie twarze — [twarze] kunktatorów (z łac.), [tj.] ludzi wahających się, nieskorych do decyzji. [przypis redakcyjny]

kunszt — podstęp, fortel. [przypis redakcyjny]

kunszt — sztuka, tu: zabawa. [przypis redakcyjny]

kupa — zbrojna gromada. [przypis redakcyjny]

kupia (daw.) — towar. [przypis redakcyjny]

kupić by cię — warto by cię kupić. [przypis redakcyjny]

kupić się (daw.) — zbierać się, gromadzić się (por. skupiać się). [przypis redakcyjny]

Kupido — Kupidyn, Eros, bożek miłości przedstawiany jako prowadzący wóz zaprzężony w skrzydlate lwy i tygrysy. [przypis redakcyjny]

[Kupido] Unosić się poleciał nad chersońskie wały — Dla ugodzenia (jak tłumaczy hr. de Lagarde) równym pociskiem serca Zofii, która natenczas przebywała w owych stronach. [przypis redakcyjny]

kupiec — rodzaj dawnej gry w karty. [przypis redakcyjny]

Ku piersiom, gdzie się dwie natury łączą — Centaury miały głowę i pierś człowieczą, a tułów koński. [przypis redakcyjny]

kupon — tu: kwit do podjęcia procentu lub dywidendy. [przypis redakcyjny]

Ku potwierdzeniu tej teorii o idealności zarówno zewnętrznego jak wewnętrznego zmysłu (…) — ażeby ustęp ten cały należycie zrozumieć, trzeba odczytać, co Kant o tym samym mówi w transcendentalnym Wywodzie kategorii (§§ 15, 16 […]), mianowicie zaś w pierwszym jego obrobieniu (I dodatek w tym wydaniu). Myśl zasadnicza tkwi w twierdzeniu, że jedność, jaką odnajdujemy w przyrodzie, jest całkowicie dziełem umysłu naszego wskutek właściwych mu kategorii. [przypis redakcyjny]

Kuracja mleczna profesora Jastrebowa — Rozdział niniejszy nie został zamieszczony w pierwszych dwóch wydaniach, ponieważ w swoim czasie został wykreślony przez cenzurę rosyjską. [Przyp. wyd.]. [przypis redakcyjny]

Kura — główna rzeka na Zakaukaziu, wpada do Morza Kaspijskiego, na południe od Baku. [przypis redakcyjny]

kurant — melodia wygrywana regularnie przez zegary co kwadrans, co pół godziny lub godzinę. [przypis redakcyjny]

kuranty — śpiewki, przyśpiewki przy kielichu. [przypis redakcyjny]

kurant (z fr.) — melodię. [przypis redakcyjny]

kur — AnykŠt. „ką”. [przypis redakcyjny]

kuratorów — [B.lm:] opiekunów, dozorców. [przypis redakcyjny]

kurdesz — jedna z nazw (pochodzenia tureckiego) popularnej w Polsce w XVIII w. pieśni biesiadnej. Franciszek Bohomolec napisał tekst z refrenem „Kurdesz, kurdesz nad kurdeszami”. Według Boy'a, miała to być ulubiona piosenka Włodzimierza Tetmajera. [przypis redakcyjny]

kurdygarda a. kordygarda — strażnica wojskowa. [przypis redakcyjny]

kurę stroić — nadskakiwać, starać się o względy (franc.: faire la cour). [przypis redakcyjny]

Kurek — nazwa, dotąd niewytłumaczona, spokrewniona może z łotewską nazwą „boga pól i zbóż”, cerokla, wskazująca na pędy roślinne, postawione pod opiekę jego. W każdym razie odpowiadają kurk i cerokl „żytnim” babom, dziadom, wilkom, świniom, kozom itd. albo snopom szczęścia itp. innych narodów europejskich, tj. demonom zbożowym, sprawiającym żyzność, a kryjącym się na rogu pola, pod kamyczkiem lub w ostatnim snopie, zżętym uroczyście, upstrzonym i obwożonym solennie. Z pruskim kurkiem i łotewskim ceroklem łączymy żmudzką (Stryjkowskiego) kruminę kłosów, tj. zarośl ich; warto zauważyć, że nazwy łotewskie i litewska stykają się w innym, przenośnym znaczeniu (cerokli: ząb trzonowy, kruminas toż samo). [przypis redakcyjny]

kurek — w strzelbie skałkowej, używanej jeszcze w pierwszej połowie XIX w., część zamka zaopatrzona w krzemień; za pociągnięciem cyngla krzesała iskry, które udzielały ognia prochowi rozsypanemu na panewce, a przezeń — nabojowi. [przypis redakcyjny]

kurek żadny nie obudzi — [kurek:] kogut; [nie obudzi, bo] takie będą pustki w domu. [przypis redakcyjny]

kureń (z ukr.) — lepianka, chata dymna albo kurna (od: kurzyć); przekład Kitowicza nie jest dokładny. [przypis redakcyjny]

kurencją — [miały] obieg. [przypis redakcyjny]

kurfirst — elektor, książę niemiecki, mający prawo głosu przy wybierania cesarza. [przypis redakcyjny]

kurfistrz brandoburski — Fryderyk Wilhelm (1680–1688), kurfirst brandenburski, zw. elektorem wielkim. [przypis redakcyjny]

kurfurst (niem. Kurfürst) — elektor; tytuł tych panujących niemieckich, którzy niegdyś byli wyborcami cesarza. [przypis redakcyjny]

kurhanu — kurhanami nazywają na Ukrainie wyniosłości, kopce usypane ręką ludzką, według jednych dla celów wojennych, aby z ich wysokości śledzić ruchy skradającego się wroga, wedle innych dla celów orientacyjnych jako znaki drogowe, wedle zaś wiary ludu są to mogiły bohaterów. [przypis redakcyjny]

„Kurier” — „Kurier Warszawski”, popularna gazeta konserwatywnych sfer mieszczańskich i arystokratycznych w Warszawie (wychodziła od r. 1821). [przypis redakcyjny]

Kurio — wygnany z senatu rzymskiego jako stronnik i przyjaciel Cezara, z nim się połączył i pierwszy go zachęcił do przejścia Rubikonu, co było powodem wojen domowych. Ma tu odcięty język, którym dał tak złą radę. [przypis redakcyjny]

kur — kogut; nocne pianie koguta miewało w mitologii ludowej (nie jedynie zresztą) znaczenie magiczne, w szczególności trzecie, nad ranem. [przypis redakcyjny]

kurmacher — słowo niemieckie, urobione przez poetę na wzór francuskiego faire la cour: nadskakiwać, ubiegać się o względy. [przypis redakcyjny]

kurnik — pogardliwie: zamek; gra słów: okurzywszy (prochem) kilka kurników. [przypis redakcyjny]

Kurów — miejscowość znajdująca się w pobliżu Puław. [przypis redakcyjny]

kuropatniczek (daw.) — pieszczoch (karmiony kuropatwami). [przypis redakcyjny]

kuropłoch — obelga wobec Osmana. [przypis redakcyjny]

kurpie — łapcie, chodaki. [przypis redakcyjny]

kurpie — łapcie, chodaki z łyka. [przypis redakcyjny]

kursal (z niem.: Kursaal) — dom zdrojowy. [przypis redakcyjny]

kurs — kurs literatury słowiańskiej Cypriana Roberta w zastępstwie Mickiewicza. [przypis redakcyjny]

kur (starop.) — kogut. [przypis redakcyjny]

kursu — biegu, czasu urzędowania. [przypis redakcyjny]

kursz — rodzaj skóry. [przypis redakcyjny]

kurta — pies z obciętym ogonem (aluzja do płaszczyka uczniów szkól pijarskich). [przypis redakcyjny]

kurta — pies z uciętym ogonem, zwł. kundel. [przypis redakcyjny]

kurtę kroić — dać komuś nauczkę. [przypis redakcyjny]

kurucy — też: kuruczi, powstańcy, stronnicy Tökölego; stronnicy cesarza zwali się 1abanczi. [przypis redakcyjny]

kurzej — kura, która pieje, a jaj nie znosi. [przypis redakcyjny]

kurzyniec (daw.) — kurnik. [przypis redakcyjny]

ku śmiechu skłonione — skłonne do śmiechu. [przypis redakcyjny]

kussina — lekarstwo na tasiemce wyrabiane ze sproszkowanych kwiatów krzewu kusso. [przypis redakcyjny]

kustodium (łac.) — naczynie do przechowywania konsekrowanej hostii. [przypis redakcyjny]

kustoszem — stróżem. [przypis redakcyjny]

kusy — krótki. [przypis redakcyjny]

kusza — broń podobna do łuku, zwykle napinana za pomocą korby. [przypis redakcyjny]

kusza żelazna — żelazo, samołówka. [przypis redakcyjny]

kuszcz — krzak, krzew. [przypis redakcyjny]

kuszcz (z ukr.) — krzew, krzak. [przypis redakcyjny]

kuszetka (z fr. couchette) — tu w zn. kanapka, kozetka. [przypis redakcyjny]

kuszyk — kufel, puchar. [przypis redakcyjny]

kutia — kasza z makiem i z miodem. [przypis redakcyjny]

kutnarski (daw.) — podły, kiepskiej jakości. [przypis redakcyjny]

kutner (z fr.) — kosmatość na suknie, włos. [przypis redakcyjny]

kuty (daw.) — czyny, dzieła. [przypis redakcyjny]

kuźnik (starop.) — kowal. [przypis redakcyjny]

kuzynek zająca — Królikowski, wydawca Dnia Dzisiejszego. [przypis redakcyjny]

kwadrant — dawny przyrząd astronomiczny. [przypis redakcyjny]

kwadrować — odpowiadać, pasować. [przypis redakcyjny]

kwadrować — szykować. [przypis redakcyjny]

kwadryga — zaprzęg czterokonny. [przypis redakcyjny]

kwadryga (z łac.) — rydwan zaprzężony w cztery konie „w poręcz”, tj. jeden przy drugim. [przypis redakcyjny]

kwap — pierze. [przypis redakcyjny]

kwarantanna — miejsce i czas przymusowego pobytu osób lub zwierząt przyjeżdżających z kraju dotkniętego jakąś chorobą zakaźną. [przypis redakcyjny]

kwarantanna — tu przenośnie: długi okres czekania. [przypis redakcyjny]

kwarciany — opłacany z kwarty, tj. czwartej części (kwarty) dochodu z dóbr królewskich. [przypis redakcyjny]

kwartana (starop.) — febra co 4 dzień. [przypis redakcyjny]

kwarta — ok. 1,125 litra. [przypis redakcyjny]

kwartniczka — półgroszek, może i czwarta część kwarty. [przypis redakcyjny]

kwatera — działka w ogrodzie. [przypis redakcyjny]

kwaterki — cztery działki. [przypis redakcyjny]

kwater — pardon. [przypis redakcyjny]