Przypisy

Który choć mu lada co i psie prawi gówno — w rękopisie ostatni wyraz: góry, co oczywiście zaciera sens. [przypis redakcyjny]

Których więc grzbiet… nawrócił — tj. chłosta. [przypis redakcyjny]

których zysk maże i szpeci — których posiadanie przynosi ujmę i dyshonor. [przypis redakcyjny]

Który daremnie skarżył na swe rany — Kto jest ten bezimienny samobójca? Nie wiadomo. Zapewne musiał Jakuba do zmarnowania reszty jego mienia doprowadzić, dlatego Jakub karę piekielną chciał z nim podzielić jako z dzielącym winę jego samobójstwa. [przypis redakcyjny]

Który się wznosił za swoim nasieniem — W tekście oryginału: Che si levo appresso sua semenza, za swoim nasieniem, jakim jest syn każdy względem swojej rodzicy. [przypis redakcyjny]

którzy i tak już — Brak „już” w poprzednich wyd. BN. [przypis redakcyjny]

którzy przez modły strzeliste zstąpić tu chcieli z miłosierdziem bożem — To jest: ci wszyscy, którzy korzystali z łaski i odpustów przywiązanych do jubileuszu w Rzymie w miesiącu grudniu 1300 roku, na który liczono zebranych około 200 000 tysięcy pielgrzymów z różnych krajów i krańców chrześcijańskiego świata. [przypis redakcyjny]

którzy sądzą mętnie o rzeczach (…) nie odróżniają bowiem objawów istot od samych istot — Nag. Schr.: modi. [przypis redakcyjny]

którzy ty koty igrawają (starop.) — [którzy] temu się oddają. [przypis redakcyjny]

któż (…) nie pozwalał na przyjęcie projektu, który jeden mógł odkryć majątek każdego? Wielkopolanie — projekt odrzucony został na posiedzeniu Sejmu 4 kwietnia 1789 r. Posłowie wielkopolscy spowodowali odrzucenie, rozpoznali bowiem, że gęsto zaludniona i dobrze zabudowana Wielkopolska musiałaby w razie przyjęcia projektu Moszyńskiego płacić niepomiernie wielki podatek w stosunku do innych części Rzeczypospolitej; dla porównania: zagon ziemi pod Warszawą ceniony był 2 złote polskie, a pod Poznaniem 2 czerwonych złotych = 36 złotych polskich. [przypis redakcyjny]

Któż pożar od pioruna gasić się odważy? — Przesąd ludowy zabrania gasić pożar powstały od pioruna. [przypis redakcyjny]

Któż rzuci pierwszy kamień — zwrot z Ewangelii (J 8:7 przypowieść o jawnogrzesznicy). [przypis redakcyjny]

Któż to wie, kto wśród nas jest łotr… — refleksje starego Baryki, podobnie jak analogiczne poglądy Korzeckiego z Ludzi bezdomnych, są echem teorii Abramowskiego o „rewolucji moralnej”. [przypis redakcyjny]

Kto bądź mię spotka, powinien mię zabić (…) — Tu następują przykłady działania zawiści jako wędzidło, ażeby nim ten występek zawściągać. Każdy, kto mię spotka, powinien mię zabić: słowa wyrzeczone przez Kaina po zabiciu z zawiści brata swego Abla (Mojżesz, księga 1 rozdz. 4). [przypis redakcyjny]

kto bądź, ten bądź — wszystko jedno, kto. [przypis redakcyjny]

kto dziś założy na gruszt — zmierzy co rusztowanie do turniejów zapewne przygotowane. [przypis redakcyjny]

kto ma sprawiedliwą — ma słuszność. [przypis redakcyjny]

Kto mnoży wiedzę, ten mnoży boleść — [Eklezjasta] I, 18. [przypis redakcyjny]

Kto mówi o Keatsu? — por. list do Reeve'a [nr 9 z 22 XII 1830 i nr 43 z 10 XI 1831; Keatsu — dziś popr. forma Msc.: o Keatsie; red. WL]. [przypis redakcyjny]

kto nie ma portu — [kto nie ma] spławu na morze. [przypis redakcyjny]

Kto nie umie (…) Być na ziemi. — jest to jeden z wierszy, pisanych na tekturowych paletkach dla protektorek balu na szkołę polską w Białej im. Asnyka. [przypis redakcyjny]

Kto niewinną szlachtę (…) oszukuje, przekupuje i rozpija? — używanie przez współzawodniczące rodziny magnackie (Potoccy, Czartoryscy, Radziwiłłowie) omamionej szlachty jako narzędzia swojej prywaty; por. obrazy żywe u Kitowicza, Opis obyczajów (Bibl. Narod., nr. 88), str. 93 n., 98 n., 294 nn. [przypis redakcyjny]

kto on był, poznałem — Cień tu pokazujący się jest to Kassela, sławny śpiewak, muzyk, nauczyciel muzyki Danta i serdeczny jego przyjaciel. Do wielu piosenek Danta pisał on muzykę. [przypis redakcyjny]

Kto przy rozbiorze kraju brał zagraniczne pensje — w czasie Sejmu podziałowego największem przekupstwem zasłynęli Adam Poniński i kaszt. wileński Radziwiłł; sam król nie był bez skazy. [przypis redakcyjny]

Kto się w opiekę poda Panu swemu… — Psalm XCI w przekładzie Kochanowskiego, przerobiony przez Franciszka Karpińskiego. [przypis redakcyjny]

Kto sie długo na dobrą myśl bierze — jeśli ktoś długo zbiera się do zabawy. [przypis redakcyjny]

ktosik — ktoś, domyślnie: może „zły”, bies u rozstajnych dróg (zgodnie z mitologią ludową). [przypis redakcyjny]

Kto ta Fortuna, o której tu mowa — W trzeciej części tego poematu, to jest w Raju, poeta przedstawia gwiazdy w rozmaitych kręgach niebieskich biorące z góry siłę, jaką niższym sferom, a z kolei ziemi udzielają, i jak to działanie planet wyższych na niższe kierowane jest przez aniołów (beati motori); Raj, pieśń II. Tym aniołem, tym duchem przeznaczonym od Boga do kierowania podziałem dóbr ziemskich, jest Fortuna. Podług języka scholastycznego należy ona do inteligencji, podług mowy powszedniej do aniołów, którzy są sługami Bożymi. [przypis redakcyjny]

Kto wie, nie zmieni-li się fortuna z buławą — kto wie, czy nie pójdą nam rzeczy gorzej pod innym wodzem. [przypis redakcyjny]

Kto wojska obce do kraju wprowadził? — ostatnio Czartoryscy w r. 1764. [przypis redakcyjny]

Kto w swej pamięci bez błędu zapisze rzecz raz słyszaną, taki dobrze słucha — Wergiliusz przez to zwięzłe zdanie mówi: W porę przypominasz i dobrze pamiętasz mój wiersz z Eneidy, księgi V: Superanda omnis fortuna ferendo est. [przypis redakcyjny]

Kto (…) zamienił wolę Narodu w wolę Dworu Moskiewskiego — początek dali Czartoryscy w czasie bezkrólewia 1764 r., zawiązując konfederację z pomocą wojsk ros., co Rosja wyzyskała. [przypis redakcyjny]

Kto z nami nie chce chleba, my z nim i kołaczy — przysłowie. [przypis redakcyjny]

Kto z was jest bez grzechu… — słowa Chrystusa do faryzeuszów oskarżających jawnogrzesznicę (J 7:7). [przypis redakcyjny]

Kūną medum ir — Midumi kūną. [przypis redakcyjny]

kuban — podarunek, łapówka. [przypis redakcyjny]

kubeł — tu wyraz kubeł oznacza okrągłą skrzynkę, szkatułkę, gdzie się księgi (zwoje) mieściły. [przypis redakcyjny]

kucza (daw.) — loch, namiot. [przypis redakcyjny]

kuczbaj — kosmata materia wełniana. [przypis redakcyjny]

kuczbajowa — z kosmatej materii wełnianej. [przypis redakcyjny]

Ku czci Franciszka Nullo — pierwodruk w „Kurjerze Warszawskim” 25 kwietnia 1923 r. (Nr. 113). [przypis redakcyjny]

kuczer (z niem.) — woźnica. [przypis redakcyjny]

kuczma (z węg.) — rozczochrane włosy; czapka futrzana. [przypis redakcyjny]

Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska. [przypis redakcyjny]

kufa — duża drewniana beczka używana w winiarstwie i piwowarstwie. [przypis redakcyjny]

kufla świadomy — znający się na kuflu, czyli na piciu alkoholu. [przypis redakcyjny]

kuflowa łaska — od kufla, pijatyki. [przypis redakcyjny]

kuglarstwa — zręczności, obrotności. [przypis redakcyjny]

kuglarz (starop.) — oszust. [przypis redakcyjny]

kugle (daw.) — figle, sztuki. [przypis redakcyjny]

kuglować (starop.) — bawić się. [przypis redakcyjny]

Ku gościńcowi (…) Bakańskiemu — Baccano, miejscowość o kilka mil (włoskich) od Rzymu. [przypis redakcyjny]

kukawka (gwar.) — kukułka. [przypis redakcyjny]

kukiełka — kołacz, chleb z pszennej mąki. [przypis redakcyjny]

kukla koldyńska — owa postać niewieścia, rzeźba, „pactwa”. [przypis redakcyjny]

kukuć (z litew.) — dudek. [przypis redakcyjny]

kukułka — (przen.) nierządnica. [przypis redakcyjny]

kukuruza — dziś popr.: kukurydza. [przypis redakcyjny]

kułak — pięść. [przypis redakcyjny]

Ku łaźni go zaproszono — Klitajmestra zabiła męża w łaźni, narzuciwszy nań długi płaszcz, w który się zaplątał. [przypis redakcyjny]

kula — część siodła, wygięta do góry. [przypis redakcyjny]

kulbaczyć — siodłać. [przypis redakcyjny]

kulbaka — wysokie siodło. [przypis redakcyjny]

kulbaka (z tur.) — wysokie siodło z szerokiemi drewnianemi łękami. [przypis redakcyjny]

kuligi — zabawy zapustne, połączone z gromadnym objeżdżaniem sąsiedztwa. [przypis redakcyjny]

kuligowski a. kulikowski — z fabryki sukna w Kulikowie (pod Lwowem). [przypis redakcyjny]

kulik a. kulig — zabawa popularna w dawnej Polsce wśród szlachty, urządzana w karnawale. Polegała na gromadnym objeżdżaniu dworów saniami z towarzyszeniem muzyki i tańców. W poszczególnych dworach zatrzymywano się krótko i po kilkugodzinnych tańcach i pijatyce ruszano dalej, zabierając gospodarzy. [przypis redakcyjny]

kulik — korowód sań, w których jeżdżą od dworu do dworu zamaskowani i poprzebierani w różne kostiumy uczestnicy balów, urządzanych w tzw. „ostatki” karnawału, czyli zapusty. [przypis redakcyjny]

kulka (gwar.) — zakrzywiony kijek. [przypis redakcyjny]

kulokas — kumščia. [przypis redakcyjny]

kultas a. kutas (z tur.) — ozdoba szmuklerska w postaci pędzla z nici lub sznureczków. [przypis redakcyjny]

kult Bachusa i Astarte — Bachus w mit. rzym.: bóg wina; Astarte: babilońska i fenicka bogini miłości (także: wojny, księżyca, niebios). [przypis redakcyjny]

kulturtraeger — szerzyciel kultury; nazwa nadana sobie samym przez Niemców. Tu (i przeważnie zawsze) ma znaczenie ironiczne. [przypis redakcyjny]

Kumejki — miejscowość w centralnej części Ukrainy, miejsce bitwy, w której wojska Mikołaja Potockiego i Jeremiego Wiśniowieckiego pokonały zbuntowanych Kozaków, kładąc kres powstaniu Pawluka (1637). [przypis redakcyjny]

kumpie (daw.) — wędlina wieprzowa. [przypis redakcyjny]

kuna — kółko, w które zamykano winowajców, wystawionych na sromotę publiczną. [przypis redakcyjny]

kundman (z niem.) — stały odbiorca. [przypis redakcyjny]

kunktator — człowiek zwlekający umyślnie z działaniem. [przypis redakcyjny]

kunktatorskie twarze — [twarze] kunktatorów (z łac.), [tj.] ludzi wahających się, nieskorych do decyzji. [przypis redakcyjny]

kunszt — podstęp, fortel. [przypis redakcyjny]

kunszt — sztuka, tu: zabawa. [przypis redakcyjny]

kupa — zbrojna gromada. [przypis redakcyjny]

kupia (daw.) — towar. [przypis redakcyjny]

kupić by cię — warto by cię kupić. [przypis redakcyjny]

kupić się (daw.) — zbierać się, gromadzić się (por. skupiać się). [przypis redakcyjny]

kupić się (daw.) — zbierać się, gromadzić się (por. skupić się). [przypis redakcyjny]

Kupido — Kupidyn, Eros, bożek miłości przedstawiany jako prowadzący wóz zaprzężony w skrzydlate lwy i tygrysy. [przypis redakcyjny]

[Kupido] Unosić się poleciał nad chersońskie wały — Dla ugodzenia (jak tłumaczy hr. de Lagarde) równym pociskiem serca Zofii, która natenczas przebywała w owych stronach. [przypis redakcyjny]

kupiec — rodzaj dawnej gry w karty. [przypis redakcyjny]

Ku piersiom, gdzie się dwie natury łączą — Centaury miały głowę i pierś człowieczą, a tułów koński. [przypis redakcyjny]

Kupin — wieś w centralnej części Ukrainy, ok. 20 km na płd. zachód od Jarmolińców. [przypis redakcyjny]

kupon — tu: kwit do podjęcia procentu lub dywidendy. [przypis redakcyjny]

Ku potwierdzeniu tej teorii o idealności zarówno zewnętrznego jak wewnętrznego zmysłu (…) — ażeby ustęp ten cały należycie zrozumieć, trzeba odczytać, co Kant o tym samym mówi w transcendentalnym Wywodzie kategorii (§§ 15, 16 […]), mianowicie zaś w pierwszym jego obrobieniu (I dodatek w tym wydaniu). Myśl zasadnicza tkwi w twierdzeniu, że jedność, jaką odnajdujemy w przyrodzie, jest całkowicie dziełem umysłu naszego wskutek właściwych mu kategorii. [przypis redakcyjny]

kupy swawolne — oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. [przypis redakcyjny]

kupy swawolników — oddziały nieprzyjacielskie, które odłączyły się od swojej armii. [przypis redakcyjny]

Kuracja mleczna profesora Jastrebowa — Rozdział niniejszy nie został zamieszczony w pierwszych dwóch wydaniach, ponieważ w swoim czasie został wykreślony przez cenzurę rosyjską. [Przyp. wyd.]. [przypis redakcyjny]

Kura — główna rzeka na Zakaukaziu, wpada do Morza Kaspijskiego, na południe od Baku. [przypis redakcyjny]

kurant — melodia wygrywana regularnie przez zegary co kwadrans, co pół godziny lub godzinę. [przypis redakcyjny]

kuranty — śpiewki, przyśpiewki przy kielichu. [przypis redakcyjny]

kurant (z fr.) — melodię. [przypis redakcyjny]