Przypisy

małczy (ros.) — milcz. [przypis edytorski]

małdrzyki — smażone placuszki z twarogu. [przypis edytorski]

małeby karanie (starop.) — zdanie eliptyczne, inaczej: małe by [było] karanie; mała byłaby kara. [przypis edytorski]

Małecki, Antoni (1821–1913) — historyk literatury polskiej, filolog klasyczny, wydawca listów Słowackiego i autor pierwszej o nim monografii. [przypis edytorski]

małe dziełko mego pióra — Rzym, Neapol i Florencja w 1817. [przypis edytorski]

małego (…) kaprala, co to pobił wielkie ludy — chodzi o Napoleona Bonaparte, cesarza Francuzów. [przypis edytorski]

Małej służącej natomiast nikt nigdy nie chwalił, więc też nie wbiła się w pychę — w XIX w. panowało przekonanie, że surowość, kary i krytyka najlepiej służą kształtowaniu człowieka. Radzono rodzicom, by nie chwalili i nie nagradzali swoich dzieci. Wiąże się to z moralnością epoki wiktoriańskiej w Wielkiej Brytanii. W XX w. utrwalił się pogląd, że dziecko sprawiedliwie chwalone i nagradzane rozwija się lepiej niż dziecko traktowane surowo i chłodno. [przypis edytorski]

Małe kobietki (ang. Little Women) — powieść Louisy May Alcott z 1868 r., opisująca historię dorastania czterech sióstr; należy do klasyki powieści dla młodzieży, doczekała się wielu ekranizacji. [przypis edytorski]

małem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: małym. [przypis edytorski]

Małe miasto — Ludwik Pasteur urodził się w Dôle w płd-wsch. Francji, miasteczku znajdującym się w pobliżu granicy francusko-szwajcarskiej. [przypis edytorski]

małemi krzaki — dziś popr. forma N. lm: małymi krzakami. [przypis edytorski]

małe ogrodniki — dziś popr. forma: mali ogrodnicy. [przypis edytorski]

małe rybki w głowie — kiełbie we łbie; synonim głupoty, wariactwa. [przypis edytorski]

Małgorzata Antiocheńska — legendarna męczennica chrześcijańska z Antiochii, z okresu prześladowań za panowania cesarza Dioklecjana, torturowana i ścięta ok. roku 304 przez rzymskiego namiestnika za odmowę poślubienia go; święta Kościoła katolickiego i prawosławnego, jedna z najpopularniejszych świętych w okresie średniowiecza, patronka położnic. [przypis edytorski]

Małgorzata de Valois a. Małgorzata Walezjuszka (1553–1615) — królowa Francji i Nawarry. [przypis edytorski]

Małgorzata Sabaudzka (1851–1926) — królowa Włoch w latach 1878–1900 jako żona Humberta I. Była pierwszą królową Włoch po zjednoczeniu. [przypis edytorski]

Małgorzata z Nawarry — tu: Małgorzata de Valois (1553–1615), królowa Francji i Nawarry; znana z licznych kochanków; bohaterka powieści Alexandre'a Dumasa pt. Królowa Margot (1847), w której zamieszczono przypis ze wzmianką o kolekcjonowaniu przez nią serc kochanków. [przypis edytorski]

małgorzatki, bery, panny, jedwabnice, diuszesy — różne odmiany gruszek. [przypis edytorski]

Małkinia — miejscowość w Polsce, położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim. [przypis edytorski]

małmazja — czerwone wino, wyrabiane z odmiany winorośli malvasia, w Polsce uważane za wyjątkowo cenne. [przypis edytorski]

małmazja (daw.) — słodkie, aromatyczne czerwone wino z krajów śródziemnomorskich, bardzo kosztowne. [przypis edytorski]

małmazja — daw. wysoko cenione wino greckie, którego nazwa stanowi eponim od Monemwasia, miasta portowego na Peloponezie, na trasie szlaków morskich łączących Włochy z Morzem Czarnym. [przypis edytorski]

małmazja — ogólne określenie odnoszące się do słodkiego wina; pierwotnie nazwa ciemnych, aromatycznych win produkowanych w okolicach miasta Malvasia na Peloponezie. [przypis edytorski]

małmazja — słodkie, aromatyczne czerwone wino, bardzo kosztowne, wyrabiane w krajach położonych nad Morzem Śródziemnym, nazwane od miasta Malvasia na Peloponezie. [przypis edytorski]

małmazja — słodkie, aromatyczne, czerwone wino z krajów śródziemnomorskich; pierwotnie wyrabiane ze szczepu winogron malvasia w okolicach miasta Malvasia na Peloponezie. [przypis edytorski]

małmazja — słodkie, aromatyczne, czerwone wino z krajów śródziemnomorskich; pierwotnie wyrabiane ze szczepu winogron malvasia w okolicach miasta Malvasia na Peloponezie, potem również w innych miejscach, w tym na Wyspach Kanaryjskich i na Maderze; w Polsce ceniono małmazję z Krety; nazwa wina stanowiła synonim luksusowego trunku. [przypis edytorski]

małmazja — słodkie, ciemne wino greckie, przen. przysmak. [przypis edytorski]

małmazja — słodkie, ciemne wino; kosztowny rarytas. [przypis edytorski]

małmazja — słodkie wino greckie. [przypis edytorski]

małmazja — słodkie wino. [przypis edytorski]

małmazyja — małmazja; wino greckie (z Krety). [przypis edytorski]

małmazyje (starop.) — pierwotnie nazwa ciemnych, aromatycznych win produkowanych w okolicach miasta Malvasia na Peloponezie; tu: słodkie wina. [przypis edytorski]

małoazyjski — dziś: małoazjatycki; imię twe małoazyjskie: imię żony autora, Natalia, wywodzi się z łaciny, mimo że Natalia Gałczyńska z domu Awałow, była córką gruzińskiego arystokraty, a Gruzja leży na pograniczu Azji i Europy i w niektórych wariantach podziału kontynentów, a także w starożytności uznawana była za część Azji. [przypis edytorski]

małobaczny — nieuważny. [przypis edytorski]

mało było księżniczek, których prześcieradeł nie przesłano by kardynałowi — tj. prześcieradeł poplamionych krwią menstruacyjną, jako dowód, że są dojrzałe fizycznie. [przypis edytorski]

małoć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci (skróconą do -ć). [przypis edytorski]

mało ci (…) zostawił — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

mało co (starop.) — niewiele. [przypis edytorski]

mało dziesięć razy — co najmniej dziesięć razy. [przypis edytorski]

Małogoszcz — miasto w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim. [przypis edytorski]

mało karku nie nadkręcił — dziś: mało karku nie skręcił. [przypis edytorski]

mało miał na tem (starop. konstrukcja) — mało mu było tego. [przypis edytorski]

mało miał na tem (starop. konstrukcja) — tego było mu mało. [przypis edytorski]

mało miał na tem (starop.) — mało mu tego było. [przypis edytorski]

Małom jej słuchał — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: mało jej słuchałem. [przypis edytorski]

Małom (…) — Mało mówiłem; przykład ruchomości końcówek fleksyjnych czasowników. [przypis edytorski]

małom nie dostał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: mało nie dostałem. [przypis edytorski]

małom (…) nie złamał — mało nie złamałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

małomowny — dziś popr.: małomówny. [przypis edytorski]

mało na tym macie (starop. konstrukcja) — mało wam tego. [przypis edytorski]

mało pamięta, co pisał Skrzyneckiemu — Andrzej Towiański, List do Adama Mickiewicza, 27 stycznia 1843 [w:] Współudział Adama Mickiewicza w sprawie Andrzeja Towiańskiego. Listy i przemówienia, Paryż 1877, t. 1, s. 74. [przypis edytorski]

mało przed zlężeniem — tuż przed porodem. [przypis edytorski]

mało rozumieć o sobie — dziś: nie mieć o sobie wygórowanego mniemania; nie być zarozumiałym. [przypis edytorski]

Małorusin (daw.) — Ukrainiec. [przypis edytorski]

małoruski — dotyczący Małorusi (hist.); dziś: ukraiński. [przypis edytorski]

mało słychany (starop.) — rzadko słyszany; o którym rzadko słychać (się słyszy). [przypis edytorski]

mało (starop.) — nieco, trochę. [przypis edytorski]

mało (starop.) — trochę, nieco. [przypis edytorski]

mało (starop.) — trochę, niewiele. [przypis edytorski]

mało (starop.) — trochę; postój mało: poczekaj chwilę. [przypis edytorski]

mało (starop.) — trochę; poznać mało: trochę się dowiedzieć. [przypis edytorski]

mało (starop.) — trochę. [przypis edytorski]

mało (starop.) — tu: o mało; mało co. [przypis edytorski]

mało (starop.) — tu: trochę. [przypis edytorski]

mało tysiąc razy — więcej niż tysiąc razy. [przypis edytorski]

małoumny (daw.) — niewiele rozumny. [przypis edytorski]

mało weźrzawszy w ziemię (starop.) — krótko popatrzywszy w ziemię. [przypis edytorski]

mało wiele (daw., gw.) — niewiele. [przypis edytorski]

mało wiele (daw., gw.) — niewiele, trochę. [przypis edytorski]

małowiele (daw., gw.) — niewiele, trochę. [przypis edytorski]

mało wiele (gw.) — trochę, niedużo. [przypis edytorski]

mało wiele (gw.) — trochę. [przypis edytorski]

małowiele (gw.) — trochę. [przypis edytorski]

mało wiele — niewiele, niezbyt wiele. [przypis edytorski]

mało-wiele — trochę. [przypis edytorski]

mało że (starop.) — omalże, prawie. [przypis edytorski]

małoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

małoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

mało za uczynek nie stoi — jest prawie tym samym, co uczynek. [przypis edytorski]

małpa „hamadria” — prawdopodobnie Papio hamadryas, tj. pawian płaszczowy. [przypis edytorski]

małpa — ladacznica, kobieta lekkich obyczajów, tu: jako wyzwisko. [przypis edytorski]

małpa (starop.) — ladacznica. [przypis edytorski]

małpa — we fr. żargonie drukarskim: pracownik drukarni składający tekst z czcionek; zecer; por. pierwsza część cyklu, Dwaj poeci. [przypis edytorski]

małpi chleb — potoczna nazwa jadalnych owoców baobabu właściwego (Adansonia digitata), które są przysmakiem małp. [przypis edytorski]

małpie gruczoły — nawiązanie do słynnych, prowadzonych we Francji badań S. Woronowa (1866–1951) nad przeszczepianiem tkanki z jąder małp do jąder mężczyzn w celu przywrócenia młodzieńczej energii i zdrowia. [przypis edytorski]

małpy zaprowadzić do piekła — nawiązanie do angielskiego przysłowia z czasów elżbietańskich (występuje też w Poskromieniu złośnicy, akt II, scena 1), mówiącego, że kobiety, które umierają jako panny, wiodą małpy do piekieł; jego pochodzenie jest niejasne; być może zajmowanie się małpami miało być pośmiertną karą za sprzeczne z naturą unikanie posiadania dzieci; być może miało podtekst lub znaczenie związane z lubieżnością, jaką przypisywano małpom. [przypis edytorski]

mały czas wyszedł (starop.) — niewiele czasu minęło. [przypis edytorski]

Mały Ejolf — tytułowy bohater sztuki (Lille Eyolf) Henryka Ibsena z 1894 r.; niepełnosprawny chłopiec, którego wychowaniem postanawia się zająć ojciec, Alfred Allmers, powróciwszy z górskiej wyprawy, zamiast kontynuować pracę nad swym dziełem zatytułowanym „Odpowiedzialność człowieka”; Ejolf najbardziej pragnie wieść życie normalnego chłopca, mimo sparaliżowanej nogi, ojciec stara się skierować jego aspiracje ku wznioślejszym celom; chłopiec ostatecznie utopił się w morzu, podążając za zaklinaczką szczurów. [przypis edytorski]

mały Fiat — prawdopodobnie mowa o modelu Fiat 508, niewielkim samochodzie osobowym produkowanym w Polsce na licencji Fiata (Fabbrica Italiana Automobili Torino) od roku 1931. [przypis edytorski]

Mały Kapral — przydomek nadany Napoleonowi Bonaparte po zwycięskiej bitwie pod Lodi (1796). [przypis edytorski]

mały komtur — wicekomtur, zastępca komtura. [przypis edytorski]

Mały Lord — tytuł oryg. Little Lord Fauntleroy (wyd. 1886), powieść angielskiej pisarki Frances Hodgson Burnett, autorki powieści dla młodych czytelników, takich jak Mała księżniczka czy Tajemniczy ogród. [przypis edytorski]

małym »kiukiu«, wszystkim małym »prupru«— aluzja do nazwisk Montesquiou oraz Proust. [przypis edytorski]

małym ono — hebr. מִצְעָר (mic-ar): ‘mały’, do tego nawiązywać będzie potem nazwa tego miasta: Coar, por. poniżej 19:22. Lot prosił: to małe miasto, ma niewielu mieszkańców, zatem i grzechy jego są jeszcze nieliczne, więc możesz je oszczędzić, zob. Raszi do 19:20. [przypis edytorski]

Mały prorok — Le petit prophète de Boehmischbroda (styczeń 1753), satyra Friedricha Melchiora Grimma na tradycyjną operę francuską, stylizowana na proroctwo biblijne, opublikowana anonimowo. [przypis edytorski]

Mały Tim — w oryginale: Tiny Tim; jest to jego przezwisko, używane w rodzinie Cratchitów, dlatego też pisana wielką literą. [przypis edytorski]

małżeńskie ogniwa — więzy małżeńskie; czyli: małżeństwo, instytucja małżeństwa. [przypis edytorski]

małżeństwo to (…) zawierane w bliskim stopniu pokrewieństwa — Bolesław III Krzywousty pojął za żonę Zbysławę, córkę Świętopełka II, księcia kijowskiego i halickiego, wnuczkę Izjasława, którego żoną była siostra Kazimierza Odnowiciela, Gertruda Mieszkówna (córka Mieszka II Lamberta i Rychezy, zresztą jako autorka łacińskich modlitw prozą poetycką z Kodeksu Gertrudy najdawniejsza znana z imienia pisarka polska). Małżeństwo Bolesława i Zbysławy zostało zawarte w 1103 r., potomkiem męskim z tego związku był Władysław II, zw. Wygnańcem. [przypis edytorski]

małżeństwo, wolność — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

małżeństwy — dziś popr. forma N. lm: małżeństwami. [przypis edytorski]