Przypisy

niedźwiedź — starop. forma (tu uwspółcześniona) pisowni: miedźwiedź. [przypis edytorski]

niedźwiedź — we fr. żargonie drukarskim: robotnik pracujący przy prasie drukarskiej; por. pierwsza część cyklu, Dwaj poeci. [przypis edytorski]

niedźwiedzia idącego w hurku (daw. reg.) — niedźwiedzia między osaczającymi go gromadą (hurmą) psami. [przypis edytorski]

niedźwiedziami zasłane — wyścielone niedźwiedzimi skórami. [przypis edytorski]

Niedźwiedzica — chodzi o jedną z konstelacji północnego nieba, Wielką lub Małą Niedźwiedzicę. [przypis edytorski]

Niedźwiedzica — w oryginale: Arktur (gr. Arktouros, dosł.: strażnik niedźwiedzia): najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Wolarza, czwarta co do jasności na nocnym niebie; położona w pobliżu Wielkiej Niedźwiedzicy, za którą podąża wraz z obrotem sfery niebieskiej; w tym miejscu nazwa Arktur pojawia się po raz pierwszy w historii. [przypis edytorski]

Niedźwiedzica (…) w zmroku zachodnim pierwsza zaświeci wspaniale — Arktur po raz pierwszy w ciągu roku pojawia się wieczorem nad wschodnim horyzontem pod koniec lutego (jak pisze Hezjod, 60 dni po przesileniu zimowym). [przypis edytorski]

niedźwiedziów — dziś popr. forma D. lm: niedźwiedzi. [przypis edytorski]

niedźwiedziowi w dole — istniała metoda polowania na niedźwiedzie przez zastawianie na nie pułapek w postaci dołów. [przypis edytorski]

nie działająż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie:czy nie działają, czyż nie działają. [przypis edytorski]

Niedzica — wieś w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim. [przypis edytorski]

nie dziejąż się — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie dzieją się. [przypis edytorski]

Nie dziejeż się — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, nadającą znaczenie pytania retorycznego; inaczej: czyż nie dzieje się? [przypis edytorski]

niedziela (daw., rus.) — tydzień. [przypis edytorski]

niedziela (daw.) — tu: tydzień. [przypis edytorski]

niedziela (daw.) — tydzień. [przypis edytorski]

Niedziela Palmowa — święto chrześcijańskie przypadające 7 dni przed Wielkanocą, obchodzone na pamiątkę przybycia Jezusa do Jerozolimy i rozpoczynające Wielki Tydzień, związane z tradycją wykonywania palm wielkanocnych. [przypis edytorski]

Niedziela (…) Po sześciu dniach pracy — w XIX w. i w I poł. XX w. pracowano przez sześć dni w tygodniu. W Polsce wolne od pracy soboty wprowadzono dopiero w latach 70., pierwszą wolną sobotą był dzień 21 lipca 1973 r. [przypis edytorski]

Niedziela Przewodnia a. Biała — niedziela po niedzieli wielkanocnej, obchodzona jako kontynuacja świąt wielkanocnych w prawosławiu, starokatolicyzmie i tradycjonalizmie katolickim; w Kościele katolickim od 2000 roku obchodzona jako Niedziela Miłosierdzia Bożego. [przypis edytorski]

niedziela przewodnia — druga niedziela po Wielkanocy. [przypis edytorski]

niedziela (starop.) — tu: tydzień. [przypis edytorski]

niedziela — tu daw.: tydzień. [przypis edytorski]

niedziela, że się jeden dzień nie idzie — dawniej był w tygodniu tylko jeden dzień odpoczynku od pracy i nauki: niedziela. Wolne soboty wprowadzono stopniowo, w Stanach Zjednoczonych dla niektórych grup pracowników już przed II wojną światową, w Polsce dopiero w latach 70. i 80. XX w. [przypis edytorski]

niedziele (daw.) — tygodnie. [przypis edytorski]

niedzieli — popr. niedziele, tj. tygodnie. [przypis edytorski]

nie dzisiaj — nie od dzisiaj. [przypis edytorski]

Nie dziwię się jego zdaniu, wiedząc, że nie zna Ukrainy; ale dziwię się, patrząc na jego własne godło: kto chce zrozumieć poetę, powinien kraj jego poznać — prawdopodobnie aluzja do Adama Mickiewicza i motta Sonetów krymskich: Wer den Dichter will verstehen, Muss in Dichter's Lande gehen (Goethe, Chuld Nameh, w: Dywan Zachodu i Wschodu). [przypis edytorski]

Nie dziw (…) Litawor młody — w pierwotnej wersji: „A jam zapomniał — widzę, żem zbyt stary — / Co to jest młodość i niewieście czary!”. [przypis edytorski]

Nie dziwna nam robota (…) ano dziekujem za nię (gw.) — nie [jest] nam obca praca, ale skoro tak się gniewacie, to z niej zrezygnujemy [podziękujemy za nią]. [przypis edytorski]

nie dziwota (daw.) — nic dziwnego. [przypis edytorski]

Nie dziwuj się, iż nad wysokiego jest wyższy, i drugi jeszcze wyższy, a ziemi wszytkiej król rozkazuje, i ona mu służy — Koh 5, 7–8. [przypis edytorski]

nieeuklidesowa geometria — geometria, która nie spełnia co najmniej jednego z aksjomatów geometrii Euklidesa; pierwsze geometrie nieeuklidesowe rozwinięto w XIX w. [przypis edytorski]

niefolguj (daw.) — dziś popr. ortografia: nie folguj; folgować sobie: pozwalać sobie. [przypis edytorski]

nie formalizuj się — nie baw się w formalności, nie przejmuj się konwenansami. [przypis edytorski]

nie frankowany — bez znaczka a. opłaty, prawdop.: opłacany przez adresata. [przypis edytorski]

niegdyć (daw.) — kiedyś. [przypis edytorski]

niegdy (daw.) — kiedyś, niegdyś. [przypis edytorski]

niegdy (daw.) — niegdyś, kiedyś. [przypis edytorski]

niegdy — niegdyś, kiedyś. [przypis edytorski]

niegdy — niegdyś. [przypis edytorski]

niegdyś legia cała okrzyknęła mnie cezarem dla gładkości liców moich — jest to tylko plotka, podkreślająca homoerotyczny rys w charakterystyce Heliogabala; cieszył się on popularnością wśród legionistów, jednakże o jego wyborze na cesarza zadecydowała złożona sytuacja polityczna i energiczne działania jego matki (Julii Soaemias) i babki (Julii Maesy), zdecydowanie żądnej władzy: kiedy w 217 r. n.e. zginął zamordowany cesarz Karakalla, Julia Maesa (jego ciotka) wraz ze swą córką, matką Heliogabala, wszczęły rewoltę w celu przywrócenia dynastii Sewerów, przekonały legionistów, że Heliogabal (Warius Awitus Bassjanus, 204–222) jest naturalnym synem Karakalli i wykorzystując niezadowolenie wojska oraz nieufność wobec sprawującego władzę po Karakalli prefekta pretorianów Makrynusa, doprowadziły do obwołania go przez pretorianów prawowitym cesarzem (16 maja 218 r.); kiedy w dodatku kilka tygodni później armia Makrynusa została pokonana przez legiony Heliogabala pod Antiochią, a sam Makrynus najpierw salwował się ucieczką, a następnie został zamordowany, senat poczuł się zmuszony zatwierdzić wybór Heliogabala na cesarza. [przypis edytorski]

niegdyś wskutek wielkiego wstrząśnienia (…) fal nurt rozszalały Sycylię od Hesperii oddarł — Sycylia stanowiła niegdyś całość z Półwyspem Apenińskim, a jej oderwanie musiały spowodować erupcje wulkaniczne; Wergiliusz daje tu wyraz wiedzy starożytnych na ten temat. [przypis edytorski]

niegdysiejszy (daw.) — dawny. [przypis edytorski]

niegdy (starop.) — czasem. [przypis edytorski]

niegdy — w Legatach, tj. dziele poprzedzającym Wielki Testament. [przypis edytorski]

nie głodnym — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, skrót od: nie [jeste]m głodny. [przypis edytorski]

nie głupim (daw. forma) — inaczej: nie jestem głupi. [przypis edytorski]

niegłupim — dziś raczej: nie jestem głupi. [przypis edytorski]

nieglaźno (daw.) — nieukładnie, niezręcznie. [przypis edytorski]

niegodiasz (daw.) — niegodziwiec. [przypis edytorski]

niegodnąć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą „-ci”, skróconą do „-ć”. [przypis edytorski]

niegodna — dziś popr. forma: niegodne. [przypis edytorski]

Niegodny — hebr. קטנתי (katonti) dosł. ‘zmalałem, stałem się mały’. «Zmniejszyły się moje zasługi przez to, że wyświadczyłeś mi [tyle] dobroci i okazałeś wierność. Dlatego się lękam, bo może od czasu, gdy złożyłeś mi obietnicę [opieki] stałem się zepsuty przez grzech i to spowoduje, że będę wydany w ręce Esawa», zob. Raszi do 32:11. [przypis edytorski]

nie godzę się bynajmniej z Horacym — w Satyrach (I, 2, w. 80–85) Horacy stwierdza, że zamożna mężatka mimo przepychu pereł i szmaragdów nie ma smuklejszych nóg ani lepszych bioder niż kurtyzana, więc woli dziewczęta bez ozdób, odsłaniające swoje zalety i wady. [przypis edytorski]

niegodzę (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie godzę. [przypis edytorski]

niegodziasz — dziś: niegodziwiec. [przypis edytorski]

nie godzić na co (starop.) — nie starać się o co. [przypis edytorski]

niegodzijasz — dziś: niegodziwiec. [przypis edytorski]

Nie godzi się nam mieć swoich bałwanów — w mahometanizmie niedozwolone jest sporządzanie i umieszczanie w świątyni wizerunków boga, proroka i in. postaci; zdobnictwo w meczetach wykorzystuje głównie motywy roślinne i geometryczne. [przypis edytorski]

nie godzi się — nie należy. [przypis edytorski]

nie godzi się (starop.) — tu: nie nadaje się (na wieńce). [przypis edytorski]

niegodziwy (daw.) — marny, lichy, nieznośny. [przypis edytorski]

niegodziwy — podły, złośliwy. [przypis edytorski]

Niegolewski, Andrzej (1785–1857) — pułkownik Wojska Polskiego, uczestnik kampanii napoleońskich, ziemianin, działacz społeczny. [przypis edytorski]

niegrzebny — niepogrzebany. [przypis edytorski]

nie grzeczy a. nie k'rzeczy (starop.) — nie do rzeczy, niestosownie, niewłaściwie. [przypis edytorski]

nie g'rzeczy — niedorzecznym. [przypis edytorski]

niehamowny (daw.) — niepowstrzymany. [przypis edytorski]

nie idzie (daw.) — nie uchodzi, nie wypada. [przypis edytorski]

nie iedno karanie wszystkim należy (starop.) — nie wszyscy powinni być karani jednakowo. [przypis edytorski]

Nie igrajcie z ogniem… bo trudno jest zerwać więzy miłości — cytat z tradycyjnej piosenki szkockiej:

[przypis edytorski]

nie imać się — nie brać się do czegoś, nie dotykać czegoś. [przypis edytorski]

Nieistniejący wulkan — pełny tytuł artykułu Stanisława Brzozowskiego, zamieszczonego w „Przeglądzie Społecznym” (nr 17 z 1907), to: Nieistniejący wulkan i bardzo istniejąca kwestia. [przypis edytorski]

nieistność — fakt nieistnienia czegoś. [przypis edytorski]

niejaka pani de Larnage — Suzanne-Francoise du Larnage (1693–ok. 1755); w chwili spotkania z Rousseau miała 44 lata. [przypis edytorski]

niejaki czas — «Dwanaście miesięcy», zob. Raszi do 40:4. [przypis edytorski]

niejaki — pewien. [przypis edytorski]

Nie ja — «Mądrość nie pochodzi ode mnie, lecz to Bóg odpowie, wkładając w moje usta odpowiedź, która przyniesie dobrodziejstwo Faraonowi», zob. Raszi do 41:16. [przypis edytorski]

niejeden bóg ludziom towarzyszy, którzy mają w sobie wstyd i uczciwość, a nie najmniej bóg-opiekun gości. Z góry patrzy na dobre szelmostwa i dobre postępki — odniesienie do Odysei IX 271 (słowa Odyseusza, proszącego Polifema o gościnę) oraz XVII 485–487 (słowa jednego z zalotników, upominającego Antinoosa). [przypis edytorski]

niejeden, powie pan, spotykał samego siebie, np. Goethe zazwyczaj na moście — Goethe opisuje to wydarzenie pod koniec Księgi Jedenastej swojej autobiografii Z mojego życia. Zmyślenie i prawda. [przypis edytorski]

niejednę — dziś B.lp r.ż.: niejedną. [przypis edytorski]

nie jednemu (starop. forma ort.) — dziś popr.: niejednemu. [przypis edytorski]

nie jedno (daw.) — nie tylko. [przypis edytorski]

nie jedno (daw.) — nie tylko. [przypis edytorski]

niejedno miłe zburzyć, a inaczej odbudować — Wincenty Pol, Pieśń o ziemi naszej. [przypis edytorski]

nie jedno (starop.) — nie jeden raz. [przypis edytorski]

nie jegoż — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ż; znaczenie: przecież nie jego, doprawdy nie jego. [przypis edytorski]

nie jestci to próba umiłowania pańskiego, że się komu powodzi na świecie (daw.) — nie to jest sprawdzianem umiłowania ze strony Boga, że komuś się powodzi na świecie. [przypis edytorski]

nie jestem ci wcale — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

nie jestem taką — dziś popr.: nie jestem taka. [przypis edytorski]

nie jest (…) obojętnym — dziś raczej: nie jest obojętne. [przypis edytorski]

«Nie jest prorok beze czci, tylko w ojczyźnie swojej i w domu rodziców swoich» — słowa Jezusa przytoczone w różnym brzmieniu w ewangeliach: Mt 13,57; Mk 6,4; J 4,44. [przypis edytorski]

nie jest przedajno — nie jest sprzedajne; jest nie na sprzedaż. [przypis edytorski]

nie jest przyjacielska — nie jest rzeczą przyjacielską. [przypis edytorski]

Nie jest rannym łosiem — odniesienie do znanych słów z dramatu Szekspira: „Niech ryczy z bólu ranny łoś,/ Zwierz zdrów przebiega knieje,/ Ktoś nie śpi, aby spać mógł ktoś./ To są zwyczajne dzieje” (Hamlet, akt III, scena 2, tłum. J. Paszkowski), wypowiedzianych przez Hamleta, kiedy sam uważany za szalonego, skutecznie sprowokował stryja-bratobójcę do gwałtownej reakcji na sceniczną aluzję do jego zbrodni i ucieczki do swych komnat. [przypis edytorski]

Nie, jest to pani, którą Piram ma kochać — Zarówno w starożytnej Grecji, jak i w czasach Szekspira, kobiety nie grały w teatrze, więc aktorzy musieli odgrywać również role żeńskie. [przypis edytorski]

nie jestże — czy nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże (daw.) — konstrukcja z partykułą pytajną -że; inaczej: czy nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże — daw. konstrukcja z partykułą pytajną -że; znaczenie: czy nie jest. [przypis edytorski]

nie jestże (daw.) — konstrukcja z partykułą -że w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy nie jest; czyż nie jest. [przypis edytorski]