Przypisy

największy Priamida — mowa o Hektorze. [przypis edytorski]

najwiętsze (starop. forma) — dziś: największe. [przypis edytorski]

najwiętsze (starop. forma) — największe. [przypis edytorski]

najwiętszy (starop. forma) — największy. [przypis edytorski]

najwnętrzniejszy — dziś: najbardziej wewnętrzny. [przypis edytorski]

najwnętrzniejszy — najwewnętrzniejszy; dziś popr. st. najwyższy przymiotnika: najbardziej wewnętrzny. [przypis edytorski]

najwyborowszy — dziś: najbardziej wyborowy. [przypis edytorski]

najwykształceńszy — dziś popr. stopień najwyższy: najbardziej wykształcony. [przypis edytorski]

najwykształceńszym — dziś popr.: najbardziej wykształconym. [przypis edytorski]

najwyraźniéj — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

najwyraźniejsze z nich to tych siedem, tylko te mają głos — mowa o siedmiu greckich samogłoskach: α, ε, η, ι, ο, υ, ω. [przypis edytorski]

najwyszejszy (gw.) - najwyższy. [przypis edytorski]

najwyuzdańszy — dziś: najbardziej wyuzdany. [przypis edytorski]

najwyższej (starop. forma) — dziś: najwyżej. [przypis edytorski]

najwyższej (starop. forma) — najwyżej. [przypis edytorski]

najźralszy (daw.) — najdojrzalszy. [przypis edytorski]

najzakamienialszy — dziś popr. forma: najbardziej zakamieniały. [przypis edytorski]

najzapaleńszych — najbardziej zapalonych. [przypis edytorski]

najzapaleńszy — najżarliwszy. [przypis edytorski]

najzatwardzialszy — dziś: najbardziej zatwardziały. [przypis edytorski]

najzgubniejszy — przynoszący zgubę, nieszczęście. [przypis edytorski]

najznaczniejszej — w wydaniu z 1790 r.: najzacniejszej. [przypis edytorski]

najzylbrowy (z niem. Neusilber: nowe srebro) — z imitacji srebra, wykonanej ze stopu miedzi, cynku i niklu, zwanej mosiądzem wysokoniklowym lub nowym srebrem. [przypis edytorski]

nakarać się (daw.) — opamiętać się; karać się: brać sobie przestrogę. [przypis edytorski]

nakarbować — ponacinać, poznaczyć bliznami. [przypis edytorski]

na karcie — tu: na rachunku. [przypis edytorski]

nakarmiać — dziś popr.: karmić. [przypis edytorski]

nakarmi boju Chrześcijany (starop.) — nasyci bojem chrześcijan. [przypis edytorski]

nakarmijcie — dziś popr. forma 2 os. lm. trybu rozkazującego: nakarmcie. [przypis edytorski]

na karm — jako karmę. [przypis edytorski]

na katy (starop. forma) — dziś: na katów; tu: do katów. [przypis edytorski]

na Kaukazie ucierał się z Czeczeńcami — z początkiem XIX wieku na Kaukaz zaczęli trafiać polscy zesłańcy siłą wcielani do armii carskiej, prowadzącej w tym czasie wojnę na Kaukazie (1817–1864), która miała na celu podporządkowanie plemion kaukaskich Moskwie. [przypis edytorski]

na każdy czas — tu: w każdej chwili. [przypis edytorski]

Na każdy piorun wykrzyk wtórował — każdemu piorunowi towarzyszył okrzyk (ucztujących); uczta Skirgiełły porównywana jest do nieokiełznanej, niszczącej burzy. [przypis edytorski]

na każdy przypadek — na wszelki wypadek. [przypis edytorski]

na kiego — dziś: po co. [przypis edytorski]

na kilka zawodów — dziś: na kilka sposobów. [przypis edytorski]

nakisać — kisnąć. [przypis edytorski]

nakiwać (daw.) — nagadać komuś, upomnieć, pogrozić (od kiwania palcem). [przypis edytorski]

nakładną — dziś: nałożą. [przypis edytorski]

Na Kleine, na Puppe! Komm, komm (niem.) — No, mała, no, laleczko! Chodź, chodź. [przypis edytorski]

naklektać — tu: naopowiadać, nagadać. [przypis edytorski]

na kogoś to coś (…) patrzy — tu: wygląda na kogoś; podobne jest do kogoś (o rodzaju zachowania). [przypis edytorski]

na koło (starop.) — dziś: wkoło, naokoło. [przypis edytorski]

na koło (starop. forma ort.) — wkoło, wokoło, naokoło. [przypis edytorski]

na koło (starop.) — naokoło, wkoło. [przypis edytorski]

na kolacją (daw.) — dziś: na kolację. [przypis edytorski]

na kolacją (daw.) — na kolację. [przypis edytorski]

na kolanach modliłem się do mego patrona, który przecież więcej niż inni wie, co to pokusa — patronem jest św. Antoni a. Antoni Wielki (250/251?–356), egipski pustelnik, opat i ojciec pustyni, ortodoksyjny asceta. [przypis edytorski]

na kolbę pokuszać (daw.) — narażać się na kije. [przypis edytorski]

na kolumnach wyryć miejskich — ówczesny sposób archiwizacji uchwał oraz traktatów międzypaństwowych. [przypis edytorski]

na komornym siedzieć — nie mieć własnego domu i mieszkać w izdebce w domu innego, bogatszego chłopa, przeważnie w zamian za świadczoną pracę. [przypis edytorski]

na komorze — chodzi o komorę celną, czyli graniczny urząd celny. [przypis edytorski]

na kondzie — na kondycji, tj. na posadzie korepetytora, nauczyciela domowego. [przypis edytorski]

na kongresach w Velehradzie Morawskim, poświęconych sprawie Unii — w latach 1907–1936 w Velehradzie na Morawach odbyło się 7 teologicznych kongresów ekumenicznych, na których próbowano wypracować porozumienie między prawosławnym Wschodem a łacińskim Zachodem. [przypis edytorski]

nakoniec (starop. forma ort.) — dziś popr.: na koniec. [przypis edytorski]

nakoniec (starop. forma ort.) — dziś popr.: na koniec; w końcu, ostatecznie. [przypis edytorski]

Na konsystorzu (…) 30 czerwca roku 1889 Leon XIII dał wyraz gwałtownemu oburzeniu… — przemówienie Leona XIII, w którym zestawiał odsłonięcie pomnika Giordana Bruna z upadkiem starożytnego Rzymu i twierdził, że jego osobiste bezpieczeństwo jest zagrożone, zostało przekazane do publikacji jezuickiej gazecie „La Civiltà Cattolica”. [przypis edytorski]

na koszu osiąść — spotkać się z odmową propozycji małżeństwa. [przypis edytorski]

na koszu — tu: odrzucony przez kobietę. [przypis edytorski]

na kowalowę (daw.) — dziś: na kowalową. [przypis edytorski]

na kraju — na skraju, na progu. [przypis edytorski]

nakrapiany — pokryty cętkami, kropkami. [przypis edytorski]

nakręcać (daw.) — ukierunkowywać; fałszywie interpretować. [przypis edytorski]

na kredę — na kredyt. [przypis edytorski]

na krewnéj nie mścijmy się głowie — nie zabijajmy naszego krewnego. [przypis edytorski]

na krydę — na kredyt. [przypis edytorski]

nakryślić — dziś: nakreślić. [przypis edytorski]

nakrzesać — tu: naciąć. [przypis edytorski]

na kseb, na ocib — po kujawsku: „do siebie”, „od siebie”. [przypis edytorski]

na księżą oborę (daw., gw.) — na cmentarz. [przypis edytorski]

na księżą oborę poglądać — szykować się na śmierć. [przypis edytorski]

na księżej grudzi — nie żyje (dosł.: leży w ziemi koło kościoła). [przypis edytorski]

Na księżycu (…) — fragm. wiersza Juliana Tuwima Satyra na księżyc. [przypis edytorski]

Naksos Bakcha — Bachus (w mit. gr. Dionizos), bóg płodności i wina, przybywszy na wyspę Naksos, spotkał porzuconą tam przez Tezeusza, zrozpaczoną księżniczkę kreteńską Ariadnę; Bachus pocieszył ją i poślubił. [przypis edytorski]

Naksos — największa wyspa archipelagu Cyklady na M. Egejskim; w starożytności centrum uprawy wina, w V w. p.n.e. uzależniona od Aten jako członek Ateńskiego Związku Morskiego. [przypis edytorski]

nakształt (starop. forma ort.) — dziś popr.: na kształt. [przypis edytorski]

na kształt — tu: podobnie do; tak jak. [przypis edytorski]

na którem przyzwalał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: na które przyzwalałem. [przypis edytorski]

na którym nikt z czytelników się nie rozumie — nikt z czytelników się nie zna. [przypis edytorski]

na kupce Ormiany (daw.) — dziś popr. forma B. lm: na kupców Ormian. [przypis edytorski]

na kuraż (daw.) — dla odwagi. [przypis edytorski]

na kuraż (z fr.) — na odwagę. [przypis edytorski]

na kusze — w oryg. burbolt (birdbolt), krótka strzała z tępym końcem do polowań na małe ptaki, która nie przebijała ciała i była stosunkowo bezpieczna. [przypis edytorski]

nałajać (starop.) — ponarzekać, powyrzekać na co. [przypis edytorski]

na łbie utykając — dotykając głowy; stukając się w głowę (gest oznaczający głupotę a. szaleństwo). [przypis edytorski]

Nałęcze — śrdw. ród wielkopolskich możnowładców, który dał początek herbowi Nałęcz. [przypis edytorski]

nałęczka (daw.) — chusta służąca jako przepaska na głowę. [przypis edytorski]

Nałęczów — znane uzdrowisko w woj. lubelskim; od 1882 ulubione miejsce kuracji i wypoczynku Bolesława Prusa. [przypis edytorski]

Nałęcz — pol. herb szlachecki, jeden z najstarszych herbów polskich; jego godłem była biała, związana w okrąg chusta (nałęczka) na czerwonym tle. [przypis edytorski]

na łeb zlata — wybiega. [przypis edytorski]

Nałkowska, Zofia (1884–1954) — polska pisarka, publicystka i dramatopisarka. [przypis edytorski]

Nałkowska Zofia — pisarka, autorka m. in. powieści Granica (1935) oraz poświęconego II wojnie światowej zbioru opowiadań Medaliony (1946). [przypis edytorski]

nałóg (daw.) — zwyczaj. [przypis edytorski]

nałóg (tu daw.) — przyzwyczajenie, nawyk. [przypis edytorski]

nałóg — tu: przyzwyczajenie, rutyna. [przypis edytorski]

nałóg — tu: zwyczaj. [przypis edytorski]

nałów mi zwierzyny — złów dla mnie zwierzę niczyje, nie przynoś mi zrabowanego, zob. Raszi do 27:3. [przypis edytorski]

Na Łodzią — tytuł w wyd. BN w oprac. J. Krzyżanowskiego (1956) brzmi: „Nad łodzią”. Łodzia to herb Górków, potężnego rodu wielkopolskiego; na łodzią: starop. forma B. lp r.ż. [przypis edytorski]

nałożnic — «Miał on tylko jedną nałożnicę: Hagarę, czyli Keturę», zob. Raszi do 25:6. Nie były to biologiczne dzieci Abrahama, były to nałożnice mężczyzn służących w jego domu, wszyscy oni byli członkami jego domostwa i dzieci te zrodziły się w domu Abrahama, zob. Radak do 25:6. [przypis edytorski]