Przypisy

Polska Większa — Wielkopolska (dosł. tłum. z łac. Polonia Maior). [przypis edytorski]

Polska zdziecinniała — tytuł rozdziału Legendy Młodej Polski Stanisława Brzozowskiego. [przypis edytorski]

polski (daw.) — polonez. [przypis edytorski]

polskiego; obcym — te słowa zostały dopisane w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

Polskiemu — dziś popr. małą literą: polskiemu. [przypis edytorski]

polskiemu narodu — dziś popr.: polskiemu narodowi. [przypis edytorski]

polskie obozy śmierci — chodzi o niemieckie obozy nazistowskie, znajdujące się na terytorium ówczesnej Polski. [przypis edytorski]

Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” — najstarsze polskie towarzystwo promujące aktywność fizyczną, założone we Lwowie w 1867; miało swoje oddziały w całej Galicji; później pojawiły się oddzielne, regionalne organizacje sokole w pozostałych zaborach, scalone w 1919 w jeden związek. [przypis edytorski]

polskie [uchodźstwo] w roku 1915 — podczas I wojny światowej z powodu ofensywy państw centralnych w połowie 1915 w głąb Imperium Rosyjskiego uciekło ok. miliona Polaków z terenów Królestwa Polskiego i Galicji. [przypis edytorski]

Polski hymn państwowy — pierwotny tekst autorstwa Józefa Wybickiego powstał w Reggio nell'Emilia jako żołnierska piosenka śpiewana do popularnej melodii mazurka i po raz pierwszy został wykonany publicznie 20 lipca 1797 r. na uroczystości na cześć twórcy Legionów Polskich, gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Ogłoszony drukiem w Warszawie w 1806 r. uległ modyfikacji: zmieniono kolejność strof (trzecia znalazła się w miejscu drugiej) oraz usunięto strofę czwartą i szóstą. Szczególnie wymowa strofy czwartej, zaczynającej się od słów: „Niemiec, Moskal nie osiędzie (…)” byłaby nietaktem wobec przyszłego władcy tworzącego się właśnie Księstwa Warszawskiego, króla saskiego Fryderyka Augusta oraz posunięciem niedyplomatycznym w obliczu pertraktacji prowadzonych przez Napoleona z Aleksandrem I, uwieńczonych pokojem w Tylży w 1807 r. (Wybicki doskonale znał kulisy ówczesnych działań politycznych, będąc w nie zaangażowany osobiście). Zmieniony tekst, po dalszych poprawkach (m.in. w zakresie uwspółcześnienia form gramatycznych i pewnych zmianach leksykalnych) stał się podstawą dzisiejszej wersji hymnu narodowego; oficjalnie Pieśń Legionów Polskich we Włoszech stała się hymnem państwowym decyzją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w 1927 roku. [przypis edytorski]

polski język może się używać — dziś: język polski może być używany. [przypis edytorski]

polski korytarz (niem. Polnischer Korridor) — w niem. nomenklaturze polit. lat 20. XX. w., naznaczonej ekspansywnością terytorialną, określenie stosowane w odniesieniu do obszaru polskiego województwa pomorskiego, niebędącego wcale (jak sugerowałoby słowo „korytarz”) wąskim przesmykiem, lecz na mocy traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 oddzielającego Prusy Wschodnie od reszty Niemiec; przyznane Rzeczpospolitej Polskiej tereny z dostępem do morza obejmowały daw. Prusy Zachodnie, zamieszkałe w większości przez Kaszubów i ludność polską, Gdańsk otrzymał status wolnego miasta; Republika Weimarska prowadziła politykę rewizjonistyczną, dążąc do korekty granic traktatowych poprzez międzynarodowy arbitraż i zagarnięcia polskiego Pomorza; ostatecznie spór o te tereny stał się jednym z pretekstów wszczęcia II wojny światowej i ataku Niemiec na Polskę: kanclerz III Rzeszy Adolf Hitler wystosował w październiku 1938 r. ultimatum, żądając od Polski zgody na aneksję przez Niemcy Gdańska na budowę eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej, które miały przechodzić przez polskie województwo pomorskie, oferując w zamian przedłużenie paktu o nieagresji, jednak Polska odmówiła przyjęcia ultimatum. [przypis edytorski]

polski — polonez. [przypis edytorski]

Polski Stronnictwo Ludowe „Piast” — partia ludowa powstała w kwietniu 1914 w wyniku rozłamu w Polskim Stronnictwie Ludowym na prawe i lewe skrzydło, początkowo działająca w Galicji, po 1918 w całym kraju, mająca charakter centrowy, z tendencjami do sojuszu z prawicą; najsilniejsza partia chłopska w sejmie II RP. [przypis edytorski]

polski taniec — polonez (z fr. danse polonaise), majestatyczny taniec dworski, którym rozpoczynano tradycyjnie bale. [przypis edytorski]

polstrowanie — obicie polstramem, tapicerka ze sztucznej skóry. [przypis edytorski]

polstrowany (z niem.) — wyściełany. [przypis edytorski]

Polszcze (daw. forma) — dziś: (o) Polsce. [przypis edytorski]

Polszcze (daw.) — Polsce. [przypis edytorski]

Polszcze — dziś popr. forma Msc.: Polsce. [przypis edytorski]

Polszcze — dziś popr. forma N., Msc.lp: Polsce. [przypis edytorski]

Polszcze — dziś popr. forma N.,Msc.lp: Polsce. [przypis edytorski]

Polszcze — dziś popr. forma: Polsce. [przypis edytorski]

Polszcze (starop.) — daw. forma Ms.; dziś: (w) Polsce. [przypis edytorski]

polubił jak detynu ridnuju (z ukr.) — pokochałem jak rodzone dziecko. [przypis edytorski]

Pol, Wincenty (1807–1872) — poeta, geograf i etnograf, uczestnik powstania listopadowego. [przypis edytorski]

Pol, Wincenty (1807–1872) — poeta, geograf-samouk, kawaler orderu Virtuti Militari uzyskanego w powstaniu listopadowym. [przypis edytorski]

Pol, Wincenty (1807–1872) — poeta, twórca wierszy o tematyce i stylizacji ludowej, także patriotycznych (zob. Pieśń o ziemi naszej wyd. 1843; Mohort 1855); uczestnik powstania listopadowego; ciężko poturbowany podczas rabacji galicyjskiej (1846) porzucił wcześniejsze poglądy na romantyczną modłę chłopomańskie i demokratyczne i stał się zwolennikiem konserwatywnego programu społecznego; największe zasługi położył jako przyrodnik i geograf. [przypis edytorski]

Pol, Wincenty (1807–1872) — polski poeta i geograf. [przypis edytorski]

Polyhymnia (mit. gr.) — muza śpiewu chóralnego. [przypis edytorski]

Polyommatus — modraszek. [przypis edytorski]

polyphloisboio thalattēs — πολυφλοίσβοιο θαλάσσης, głośno szumiące, huczące morze; epitet używany przez Homera (zob. np. Iliada I 34). [przypis edytorski]

po macku — po omacku; na oślep. [przypis edytorski]

pomada (daw.) — mieszanka tłuszczu, wosku i perfum, nakładana na włosy, zmiękczająca je i nadająca połysk. [przypis edytorski]

pomada — środek kosmetyczny do smarowania włosów dla nadania im połysku i miękkości. [przypis edytorski]

pomada — tłusty, pachnący środek kosmetyczny używany dawniej do smarowania włosów dla nadania im połysku i miękkości. [przypis edytorski]

pomadka — tu w zn.: miękki cukierek. [przypis edytorski]

pomadować włosy — smarować włosy pomadą, czyli kosmetykiem do włosów na bazie wosku i tłuszczu, pomagającym w układaniu fryzury oraz nadającym połysk. [przypis edytorski]

po mału (daw.) — trochę, nieco. [przypis edytorski]

po mału — mało; por. po trosze. [przypis edytorski]

po mału (starop. forma) — dziś: pomału; z wolna, stopniowo. [przypis edytorski]

pomazaniec ziemski — król (od użycia olejów świętych w ceremonii koronacji). [przypis edytorski]

Pomazany — pomazaniec, namaszczony (olejem na władcę, kapłana lub proroka) to dosłowne znaczenie hebrajskiego słowa „mesjasz”, którego tłumaczeniem jest greckie słowo „Chrystus”. [przypis edytorski]

pomėtis (brus.) — atmintis. [przypis edytorski]

po megarejsku — tu: na sposób sofistów z Megary, używając niejednoznaczności potocznego języka do tworzenia paradoksów, pozornie sprzecznych wniosków. [przypis edytorski]

pomer — dziś popr.: umarł. [przypis edytorski]

pomerł — dziś popr.: pomarł; pomrzeć: umrzeć. [przypis edytorski]

Pometi a. Suessa Pometia — być może miasto w kraju Wolsków. [przypis edytorski]

pomezańskiego — diecezja pomezańska miała stolicę w Kwidzynie. [przypis edytorski]

pomglony — mglisty. [przypis edytorski]

pomiara (starop.) — umiar. [przypis edytorski]

pomiarkować (daw.) — zastanowić się. [przypis edytorski]

pomiarkować (daw.) — zorientować się. [przypis edytorski]

pomiarkować (daw.) — zorientować się w czymś. [przypis edytorski]

pomiarkować (daw.) — zorientować się, zauważyć. [przypis edytorski]

pomiarkować (daw.) — zrozumieć. [przypis edytorski]

pomiarkować (daw.) — zrozumieć. [przypis edytorski]

pomiarkować (gw.) — zrozumieć, pojąć. [przypis edytorski]

pomiarkować się (daw.) — opamiętać się, pohamować się. [przypis edytorski]

pomiarkować się (daw.) — tu: pohamować się. [przypis edytorski]

pomiarkować — tu: rozumieć. [przypis edytorski]

pomiarkował sobie — hebr. שמר (szamar): ‘pilnować, strzec’. «[Jakub] czekał i wypatrywał [czasu], kiedy się to wydarzy», zob. Raszi do 37:11. [przypis edytorski]

pomiarkowanie (daw., gw.) — rozeznanie, zrozumienie. [przypis edytorski]

pomiar — udział, część. [przypis edytorski]

pomidorowiec — klerykał. [przypis edytorski]

pomiędzy Achiwy — między Grekami. [przypis edytorski]

pomiędzy kamraty — dziś: pomiędzy kamratami. [przypis edytorski]

pomiędzy Rosją i Anglią wybuchła wojna — 28 marca 1854 Anglia i Francja wypowiedziały wojnę Rosji, stając się sprzymierzeńcami Imperium osmańskiego w wojnie krymskiej (1853–1856). [przypis edytorski]

pomiędzy tylu — dziś popr. forma N.lm: pomiędzy tyloma. [przypis edytorski]

pomięszać — dziś popr. pisownia: pomieszać. [przypis edytorski]

pomięszać (starop. forma) — pomieszać. [przypis edytorski]

pomięszanie (daw.) — dziś: zmieszanie. [przypis edytorski]

pomięszanie (daw.) — pomieszanie, zmieszanie. [przypis edytorski]

pomięszanie — dziś: pomieszanie. [przypis edytorski]

pomięszanie — dziś popr.: pomieszanie. [przypis edytorski]

pomięszanie — tu: obłęd. [przypis edytorski]

pomięszany (daw.) — dziś: zmieszany. [przypis edytorski]

pomięszany — dziś popr. pisownia: pomieszany. [przypis edytorski]

pomięszany — dziś popr.: zmieszany. [przypis edytorski]

pomięszany — dziś: zmieszany. [przypis edytorski]

po mieczu — w linii męskiej. [przypis edytorski]

pomieniać (daw.) — zamieniać, wymieniać. [przypis edytorski]

pomieniać (daw.) — zamieniać, wymieniać. [przypis edytorski]

pomieniać (daw.) — zamienić, pozamieniać. [przypis edytorski]

pomieniać (daw.) — zamienić. [przypis edytorski]

pomieniać się (daw.) — zamienić się. [przypis edytorski]

pomienionej bitwy — mowa o bitwie pod Kannami. [przypis edytorski]

pomieniony (daw.) — nazwany po imieniu, wymieniony, wspomniany. [przypis edytorski]

pomieniony (daw.) — wspomniany. [przypis edytorski]

pomieniony (daw.) — wspomniany (wyżej, wcześniej). [przypis edytorski]

pomieniony (daw.) — wspomniany, wzmiankowany, wymieniony. [przypis edytorski]

pomieniony (daw.) — wymieniony, wspomniany. [przypis edytorski]

pomieniony — dziś: wspomniany. [przypis edytorski]

pomieniony (starop.) — wspomniany (wyżej, wcześniej). [przypis edytorski]

pomieniony (starop.) — wymieniony; nazwany po imieniu. [przypis edytorski]

pomieniony — wymieniony. [przypis edytorski]

pomierne — daw. umiarkowane (tu: co do objętości). [przypis edytorski]

pomiernie (starop.) — umiarkowanie, z umiarem. [przypis edytorski]

pomierność — umiarkowanie. [przypis edytorski]

pomierny (daw.) — mały, niewielki. [przypis edytorski]