Przypisy

rozbit — dziś popr.: rozbitek. [przypis edytorski]

rozbit — dziś: rozbitek. [przypis edytorski]

rozbitek — hebr. הַפָּלִיט (hapalit): 'uciekinier, zbieg'. Był to Og, ostatni pozostały z ludu olbrzymów zwanych Refaim [Refaowie], który zbiegł z pola bitwy (por. 14:5), a wedle innego wyjaśnienia był to Og, jeden z ludu olbrzymów, który przetrwał potop (por. Ks. Rodzaju 6:4), zob. Raszi do 14:13. [przypis edytorski]

rozbitem i chorem — z uwagi na rym zachowujemy tu dawną formę N.lp. [przypis edytorski]

Rozbite Rozdziały — wiersz nawiązuje do Rozkładu jazdy Tymoteusza Karpowicza. [przypis edytorski]

rozbłysła — to imiesłów przymiotnikowy bierny, nie czasownik. [przypis edytorski]

rozbójnicy, należący do sekty nabateńczyków (koczujące plemię arabskie) — mowa o nizarytach, skrajnym odłamie muzułmańskich ismailitów, któremu udało się zbudować na terenie Iranu własne państwo z ośrodkiem w twierdzy Alamut (ok. 1090–1273), na wsch. od Kazwinu. W 1140 zdobyli górską twierdzę Masjaf w Syrii. Kiedy przywództwo nad nizarytami syryjskimi objął Raszid ad-Din Sinan, zasłynęli wśród krzyżowców jako nieustraszeni zabójcy, „asasyni”, dokonujący zamachów na przeciwników politycznych. [przypis edytorski]

rozboju — hebr. חָמָס (chamas): ‘przemoc, bezprawie, rabunek’. «Macie skłonność do mordowania zrabowaną z błogosławieństwa dla Esawa, bo to należy do jego rzemiosła, od niego to zrabowaliście», zob. Raszi do 49:5. [przypis edytorski]

rozbolały — dziś popr.: zbolały. [przypis edytorski]

rozbrat — niezgoda, niezgodność, rozbieżność, rozejście się. [przypis edytorski]

Rozbrat wieczny duszy z ciałem (…) — jest to dość wyraźna aluzja do słów z Psalmu miłości Zygmunta Krasińskiego (z powodów politycznych promowanego na najważniejszego z polskich wieszczów romantycznych przez St. Tarnowskiego, jednej z ważnych postaci wśród krakowskich stańczyków): „Z szlachtą polską polski Lud. / Dusza żywa z żywem ciałem / Zespojone świętym szałem; / Z tego ślubu jeden Duch, / Wielki naród polski sam, / Jedna wola, jeden ruch (…)”. Konserwatywny projekt „zbawienia” ojczyzny oceniony został w dramacie Wyspiańskiego jako niemożliwy do zrealizowania z powodu duchowej niemocy cechującej szlachtę, klasę, na którą Krasiński wskazywał jednoznacznie jako na jedyną predystynowaną do roli przywódczej w Polsce. [przypis edytorski]

rozbrzęczonych — dziś: rozbrzęczanych. [przypis edytorski]

rozbrzmieją — dziś popr. forma 3 os. lm. cz. przysz.: rozbrzmią. [przypis edytorski]

rozbujała (daw.) — rozbujana, kołysząca się, falująca. [przypis edytorski]

rozbujały — dziś: bujający się, rozbujany. [przypis edytorski]

rozchamrany (gw.) — potargany, wymięty, porozpinany. [przypis edytorski]

rozchód przechodzi dochód — łac. sumptus superat censum. [przypis edytorski]

rozchodnik ostry — pospolita roślina płożąca się o grubych, mięsistych liściach; trująca, mająca właściwości lecznicze, dawniej stosowana do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi i przy niektórych schorzeniach skórnych. [przypis edytorski]

rozchodnik — pospolita roślina o mięsistych liściach, płożąca się lub wznosząca, rosnąca zwykle na suchych, piaszczystych lub skalistych, miejscach. [przypis edytorski]

rozchodnik — rozchodnik ostry; roślina trująca, mająca właściwości lecznicze, dawniej stosowana do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi i przy niektórych schorzeniach skórnych. [przypis edytorski]

rozchrzestany — rozchełstany; niedbale rozchylony. [przypis edytorski]

rozchylonymi usty — dziś: rozchylonymi ustami. [przypis edytorski]

rozciąć — roźciąć. [przypis edytorski]

rozciąć węzeł — sens: rozwiązać skomplikowaną sprawę; znaleźć wyjście z trudnej sytuacji. [przypis edytorski]

rozciągniony (daw.) — dziś popr. forma: rozciągnięty. [przypis edytorski]

rozciągniony (daw. forma) — dziś popr.: rozciągnięty. [przypis edytorski]

rozciągniony — dziś: rozciągnięty a. rozciągający się. [przypis edytorski]

rozciągniony — dziś: rozciągnięty. [przypis edytorski]

rozciął je — hebrajskie wyrażenie, które oznacza zawarcie przymierza, to dosł. 'rozciąć przymierze'. Strony zawierające pakt dokonywały aktu rozcięcia zwierzęcia i przechodzenia pomiędzy rozciętymi częściami. «Tu (15:17) „piec dymiący i pochodnia płonąca”, które przeszły pomiędzy rozciętymi częściami, były posłańcami Szechiny [Boskiej obecności], która określana jest jako 'ogień'», zob. Raszi do 15:10. [przypis edytorski]

rozciekawiony — dziś: zaciekawiony. [przypis edytorski]

rozcieku — w innym wyd.: roźcieku. [przypis edytorski]

rozcietrzewiać się — popadać w gniew, zapalczywość; czasownik ukuty od zachowania samców cietrzewi, gatunku ptaków w czasie godów rywalizujących między sobą głośnymi okrzykami, podskokami, a niekiedy dziobiących się wzajemnie; dziś raczej: zacietrzewiać się. [przypis edytorski]

rozciskać — rozrzucić; tu: rozgnieść. [przypis edytorski]

rozczarować — tu: odczarować. [przypis edytorski]

rozczarowanie — właśc. odczarowanie. [przypis edytorski]

rozczętej roboty odbiec (…) myśli (starop.) — zamierza porzucić zaczętą pracę. [przypis edytorski]

rozczerwienić się — dziś popr. zaczerwienić się. [przypis edytorski]

rozczerwieniony — dziś: zaczerwieniony. [przypis edytorski]

rozczuchać się — rozczmuchać się, otrząsnąć się z senności, rozbudzić. [przypis edytorski]

rozczuchranymi — dziś: rozczochranymi. [przypis edytorski]

rozczynać (starop.) — rozpoczynać. [przypis edytorski]

rozczyn (chem.) — roztwór. [przypis edytorski]

rozczyniać — przygotowywać ciasto (na chleb). [przypis edytorski]

rozczyn — rozrobiona wodą mała porcja zakwaszonej mąki a. rozdrobnione drożdże dodawane do ciasta. [przypis edytorski]

rozczyszczony — oczyszczony. [przypis edytorski]

rozdal (neol.) — rozległa dal. [przypis edytorski]

rozdawa — dziś popr: rozdaje. [przypis edytorski]

rozdenerwowanie — dziś popr. zdenerwowanie. [przypis edytorski]

rozdepcą — dziś raczej: rozdepczą. [przypis edytorski]

rozdjąć — rozewrzeć, otworzyć. [przypis edytorski]

rozdnieje — dziś popr. forma: rozednieje; rozednieć: rozwidnić się. [przypis edytorski]

rozdół — głęboka, wąska dolina. [przypis edytorski]

rozdół — wąska, głęboka dolina; jar, parów. [przypis edytorski]

rozdraźni — dziś: rozdrażni. [przypis edytorski]

Rozdrażewski, Jan (ok. 1585–1628) — starosta odolanowski, krajczy królowej Konstancji Habsburżanki. [przypis edytorski]

rozdrganej — dziś: rozedrganej. [przypis edytorski]

rozdrganych — dziś: rozedrganych. [przypis edytorski]

rozdrganym — dziś: rozedrganym. [przypis edytorski]

rozdrożne drogi — rozstajne drogi. [przypis edytorski]

rozdrygantować się (daw.) — rozszaleć się jak ogier (starop.: drygant). [przypis edytorski]

rozdrzeć (starop.) — tu: otworzyć. [przypis edytorski]

rozdymać — tu: rozdymać się. [przypis edytorski]

rozdymać — tu: rozniecać, dmuchać (w ogień, aby go rozpalić). [przypis edytorski]

rozdymane od wolnych wiatrów (starop.) — rozdymane [rozdmuchiwane] przez wolne [tj. swobodnie wiejące] wiatry. [przypis edytorski]

rozdziabić — dziś popr.: rozdziawić. [przypis edytorski]

rozdziać (daw.) — rozebrać, zdjąć ubranie. [przypis edytorski]

rozdział Galicji od późniejszego Królestwa Polskiego — w wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej (1772) do austriackiego państwa Habsburgów zostały pod nazwą Galicji włączone tereny m.in. południowej Małopolski i Podkarpacia oraz okolice Zamościa; w wyniku III rozbioru (1795) Austria zajęła także północną Małopolskę z Kielcami, Radomiem i Lublinem oraz wschodnie Mazowsze; tym samym ziemie po obu stronach Wisły od Krakowa po Puławy ponownie znalazły się w granicach jednego państwa; tereny zyskane podczas III rozbioru Austria utraciła po wojnie polsko-austriackiej (1809) na rzecz Księstwa Warszawskiego; po klęsce Napoleona I w 1815 z terenów Księstwa utworzono Królestwo Polskie, połączone unią personalną z Imperium Rosyjskim; Wisła od Krakowa do ujścia Sanu pod Sandomierzem stała się na sto lat rzeką graniczną. [przypis edytorski]

Rozdział I. Bram Johnson i jego wilki — w dostępnych wydaniach ang. rozdziały są tylko numerowane, nie mają tytułów. [przypis edytorski]

rozdział — tu: przedziałek. [przypis edytorski]

Rozdział X — dziesiąty rozdział Ks. Rodzaju zawiera tzw. tablicę narodów, czyli listę miejsc i ludów, których tereny rozciągały się w czterech kierunkach świata. Wszyscy oni wywodzili się od Szema, Chama i Jefeta, trzech synów Noacha. Każde imię ich potomków jest także nazwą własną narodu. Lista wymienia 70 ludów, jako że liczba 70 symbolizuje całość i w tradycji żydowskiej istnieją pojęcia '70 narodów świata' oraz '70 języków', co oznacza 'wszystkie inne narody' i 'wszystkie języki'. Oto 70 narodów, wymienionych w tym spisie: Gomer, Magog, Madai, Jawan, Tubal, Meszech, Tiras, Aszkenaz, Rifat, Togarma, Elisza, Tarszisz, Kitim, Dodanim (14 potomków Jafeta); Kusz, Micraim (Egipt), Put, Kanaan, Sewa, Chawila, Sawta, Rama, Sawtecha, Szewa, Dedan, Ludim, Anamim, Lehawim, Naftuchim, Patrusim, Kasluchim, Pelisztim (Filistyni), Kaftorim, Cidon, Chet, Jewusyci, Emorejczycy (Amoryci), Girgaszyci, Chiwijczycy, Arkijczycy, Sinici, Arwadejczycy, Cemarejczycy, Chamatejczycy (30 potomków Chama); Elam, Aszur, Arpachszad, Lud, Aram, Uz, Chul, Geter, Masz, Szelach, Eber, Peleg, Joktan, Almodad, Szalef, Chacarmawet, Jerach, Hadoram, Uzal, Dikla, Obal, Abimael, Szeba, Ofir, Chawila, Jowaw (26 potomków Sema). Nie wszystkie imiona i krainy można obecnie jednoznacznie zidentyfikować, wiele nazw ulegało modyfikacjom i zmianom, więc identyfikacja części z nich pozostaje niepewna. [przypis edytorski]

rozdział XI artykułu 27 statutu litewskiego — dot. kar za namawianie kobiet do rozpusty, od obcięcia nosa i uszu po karę śmierci za recydywę. [przypis edytorski]

rozdziawa (obelż. gw.) — gapa, osoba nierozgarnięta. [przypis edytorski]

Rozdzieliło się serce ich, teraz poginą — Oz 10, 2. [przypis edytorski]

rozdzieliwszy — hebr. וַיֵּחָלֵק עֲלֵיהֶם לַיְלָה (wajechalek aleihem lajla) dosł. 'rozdzieliła się dla nich/na nich noc'. «Zgodnie ze zwykłym znaczeniem [należałoby zmienić kolejność słów]: rozdzielił się on i jego słudzy na [wrogów] nocą […] i także po zmroku nie zaprzestali ich ścigać. Ale opowieść midraszowa [odczytuje to tak], że sama noc została rozdzielona: w jednej połowie nocy uczyniony był cud dla [Abrama], zaś druga część [nocy] została zachowana na [cud], który wydarzy się o północy [w noc] Wyjścia z Egiptu», zob. Raszi do 14:15. [przypis edytorski]

rozdziel z matką swoją rany (starop.) — podziel się ranami ze swoją matką. [przypis edytorski]

rozdzierać (gw.) — rozdzielać. [przypis edytorski]

rozdzierzgnąć — rozplątać. [przypis edytorski]

rozdziewać (daw., gw.) — rozbierać. [przypis edytorski]

rozdziewać (daw.) — rozbierać. [przypis edytorski]

rozdziewać się (daw.) — zdejmować ubranie, rozbierać się. [przypis edytorski]

rozdziewi (starop. forma) — dziś 3.os. lp: rozdziawi. [przypis edytorski]

rozdz. IV. s. 69 — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; tu na odnośnej stronie znajduje się fragment: „Oto Angelika i Strumieński wnet przyszli do poznania martwych punktów w miłości zmysłowej i przerazili się ich obecnością. (…) Postanowili więc walczyć z tym czynnikiem, który ich zreformowanej, rozszerzonej miłości zagrażał nowym fiaskiem. Wśród egzaltacji przyszli sobie do przekonania, że jest problemem, kryptogramem świata, który należy rozwiązać, który rozwiążą oni, kapłani miłości. Odcyfrowaniem zaś tej zagadki wydawała się im wspólna śmierć przez miłość”. [przypis edytorski]

rozebrać buty — dziś popr.: zdjąć buty. [przypis edytorski]

rozebrać (daw., gw.) — rozstroić, osłabić. [przypis edytorski]

rozebrać palto (reg.) — zdjąć palto, rozebrać się. [przypis edytorski]

Rozebrał się powoli, nasłuchując ostry, krzykliwy głos… — dziś powiedzielibyśmy: Rozebrał się powoli i nasłuchał się przy tym ostrego, krzykliwego głosu; być może jednak chodzi o znaczenie: Rozebrał się powoli, wsłuchując się w ostry, krzykliwy głos. [przypis edytorski]

rozebrzmieć — dziś: rozbrzmieć. [przypis edytorski]

rozedma (med.) — przewlekła choroba płuc, polegająca na nieprawidłowym powiększaniu się i pękaniu pęcherzyków płucnych, czego skutkiem są duszności i problemy z oddychaniem; niekiedy występująca łącznie z przewlekłym zapaleniem oskrzeli jako jeden zespół chorobowy, tzw. przewlekła obturacyjna choroba płuc. [przypis edytorski]

rozednieć — rozwidnić się. [przypis edytorski]

rozedrzej — dziś popr. forma: rozedrzyj. [przypis edytorski]

rozegzaltować — wywołać egzaltację, pobudzić. [przypis edytorski]

Rozejrzał (…) dokoła — brak dalszego ciągu zdania, w oryg. niem. Er sah sich wirr um, aber die Arbeiter zuckten verächtlich mit den Achseln (Rozglądał się błędnie dookoła, ale robotnicy wzruszali pogardliwie ramionami); red. WL. [przypis edytorski]

rozejrz — popr.: rozejrzyj. [przypis edytorski]

rozemdleć — tu: ucichnąć. [przypis edytorski]

rozemdlenie (daw. poet.) — osłabienie; rozmarzenie. [przypis edytorski]

rozemdlić się (daw.) — osłabnąć. [przypis edytorski]

rozemknął — otworzył. [przypis edytorski]

rozemkniony — otwarty. [przypis edytorski]

rozemlony (neol.) — zmielony. [przypis edytorski]

Roze, Nicolas (1745–1819) — francuski kompozytor i muzykolog, twórca muzyki kościelnej. [przypis edytorski]