Przypisy

ulotnić się jak kamfora (zw. fraz.) — zniknąć nagle, bez śladu, niespodziewanie. [przypis edytorski]

u „Loursa” — kawiarnia i cukiernia na wzór francuski zał. w 1821 r. przez szwajc. cukiernika z St. Maurizio, Laurenta Lourse'a. Ze względu na wysoką jakość wyrobów i usług, elegancką oprawę oraz gustowne wnętrza firma Lourse'a szybko zyskała uznanie, prestiż i ogromną popularność, stając się na ponad 120 lat miejscem spotkań śmietanki towarzyskiej i inteligencji warszawskiej. Początkowo mieściła się przy ul. Miodowej, następnie w Teatrze Wielkim (od momentu jego wybudowania w 1833 r. funkcjonowała „Café des Théâtres”, zw. też „Pod Filarami”, pełniąc rolę salonu polityczno-kulturalnego). Powstały też liczne filie cukierni przez warszawiaków nazywane „Loursem”: w 1880 r. w Ogrodzie Saskim, w 1884 r. w gmachu Giełdy, w 1888 r. w Alejach Ujazdowskich i w 1894 r. na ulicy Marszałkowskiej 127. Główna cukiernia „Lourse'a” przeniosła się w 1873 r. do Hotelu Europejskiego i tam, pod adresem Krakowskie Przedmieście 13, funkcjonowała w okresie międzywojennym i w czasie wojny do 1944 r. [przypis edytorski]

Ulpian był mian za opiekuna Aleksandra Severa cesarza — Aelius Lampridius, Alexander Severus. [przypis edytorski]

ul (pot.) — więzienie, areszt. [przypis edytorski]

Ulrich von Jungingen (1360–1410) — wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie pod Grunwaldem. W momencie przedstawianym w książce wielkim mistrzem zakonu był jego brat, Konrad. [przypis edytorski]

ulster — rodzaj męskiego wełnianego kaftana. [przypis edytorski]

ultima ratio (łac.) — ostateczny środek. [przypis edytorski]

ultima ratio (łac.) — ostatni argument, środek ostateczny. [przypis edytorski]

ultima ratio (łac.) — ostatni argument, środek ostateczny. [przypis edytorski]

ultima ratio theologorum (łac.) — ostateczny argument teologów. [przypis edytorski]

Ultima Thule (łac.) — wg staroż. Greków wyspa położona na północ od Brytanii, uchodząca za kraniec świata, niekiedy identyfikowana z Islandią. [przypis edytorski]

Ultima Thule — legendarna wyspa daleko na północy, synonim krańca świata. [przypis edytorski]

ultimatum (z łac. ultimus: ostatni) — ostateczna propozycja, żądanie. [przypis edytorski]

ultimo (łac.: ostatniemu a. ostatnim; wł.: ostatni) — ostatni, ostateczny. Kupiec odwołuje się najprawdopodobniej do handlowego obyczaju regulowania płatności ostatniego dnia każdego miesiąca. [przypis edytorski]

ultimo — ostatni dzień miesiąca, termin regulowania rachunków i innych należności. [przypis edytorski]

ultimum vale (łac.) — ostatnie pożegnanie. [przypis edytorski]

ultissimum (łac.) — najbardziej ostateczne. [przypis edytorski]

ultramaryna — odcień koloru niebieskiego. [przypis edytorski]

ultramaryna — pigment mineralny (najczęściej kojarzony z kolorem niebieskim, jednak może mieć także barwę np. fioletową lub żółtą). Także określenie intensywnie niebieskiej barwy lub farby. [przypis edytorski]

ultramontański — związany z ultramontanizmem: poglądem głoszącym, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny Kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej. [przypis edytorski]

ultramontanizm (z łac. ultramontanus: znajdujący się za górami) — pogląd głoszący, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny Kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej. [przypis edytorski]

ultramontanizm (z łac. ultramontanus: znajdujący się za górami) — pogląd głoszący, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej; jego powstanie jako prądu myślowego wiąże się z wystąpieniem papieża Piusa VI potępiającym rewolucyjną Francję w 1791 r., a głównym teoretykiem ultramontanizmu był Joseph de Maistre (1753–1821); ultramontańska dusza przen.: dusza niezwykle religijna, dusza dewotki. [przypis edytorski]

ultra posse nemo obligatur (łac.) — nikt nie jest zobowiązany czynić więcej, niż może. [przypis edytorski]

ultra (pot.) — skrócone: ultrarojaliści, skrajnie reakcyjna część monarchistów działających podczas restauracji władzy Burbonów (1815–1830). [przypis edytorski]

ultra (pot.) — skrócone: ultrarojaliści, skrajnie reakcyjna część monarchistów francuskich. [przypis edytorski]

ul — tu: więzienie, areszt. [przypis edytorski]

ultymatywnie — ostatecznie; jako ultimatum. [przypis edytorski]

ultymatywnie (z łac.) — przez postawienie ultimatum, ostatecznego żądania popartego groźbą. [przypis edytorski]

ulubieniec Jego na dzikiej Patmos — święty Jan, autor włączonej do Nowego Testamentu Apokalipsy. [przypis edytorski]

ulubiona polskim budowniczym — dziś: ulubiona przez polskich budowniczych. [przypis edytorski]

ulubione dziełko Karola… faja… Stefana Batorego — Krzywosąd posiadał zbiory „pamiątek historycznych”, w dużej części związanych z dziejami Polski; zdradzają one nostalgiczny charakter i romantyczną manierę właściciela. [przypis edytorski]

ulubionego pisarza doktora Beckera — tytuły książek pokazują, że jest nim sam autor, Egon Erwin Kisch. [przypis edytorski]

ulyčia — gatvė. [przypis edytorski]

ulyčių (sl.) — gatvė. [przypis edytorski]

ulżą — tu: ułatwią. [przypis edytorski]

umajony — ozdobiony kwiatami. [przypis edytorski]

umarłe (daw. nmos) — dziś: umarłych. [przypis edytorski]

umarł osiemdziesięcioletnim starcem — dziś: umarł jako osiemdziesięcioletni starzec. [przypis edytorski]

umarł Terach — jeśli przeliczy się lata życia Abrama i Teracha, widać, że Terach żył jeszcze długo po tym, gdy Abram wyruszył w drogę. «Czemu Tora wspomina najpierw śmierć Teracha, a potem to, że Abram wyruszył? Aby sprawa [podróży] nie była powszechnie znana, by ludzie nie mówili, że Abram nie okazał ojcu szacunku: zostawił go na starość i odszedł. Dlatego Tora określa go jako zmarłego, jako że złoczyńcy jeszcze za życia zwani są martwymi, a sprawiedliwi nawet po śmierci określani są jako żyjący», zob. Raszi do 11:32. [przypis edytorski]

umarłych niechaj sobie grzebią umarli — sformułowanie zaczerpnięte z Biblii, por. Mt 8,22; Łk 9,60. [przypis edytorski]

umarły wał — wał utworzony z umarłych (poległych w walce z Kirkorem). [przypis edytorski]

umarli szybko jadą — niem. Die Toten reiten schnell; cytat z ballady preromantycznego poety Gottfrieda Augusta Bürgera Lenore (1772), opowiadającej o porwaniu tytułowej bohaterki przez jej zmarłego narzeczonego. [przypis edytorski]

Umarli trwają krótko, krótko… — Wiktor Hugo, À un voyageur (Do podróżnego) z tomu poezji Wiktora Hugo Les Feuilles d'automne (Liście jesienne, 1831). [przypis edytorski]

umartwieniem ducha — hebr. מֹרַת רוּחַ (morat ruach) dosł. ‘gorycz duszy’. Niektórzy odczytują w tym wyrażeniu także rdzeń słowa ‘sprzeciw, bunt’, jak w Ks. Powtórzonego Prawa 21:18, zob. Raszi, Ibn Ezra, Radak do 26:35. [przypis edytorski]

umartwienie — tu: zmartwienie. [przypis edytorski]

umarty (gw.) — umarły. [przypis edytorski]

umarzać (starop.) — uśmiercać, zabijać. [przypis edytorski]

umaszczenie — barwa sierści zwierzęcia. [przypis edytorski]

Umbelliferae (biol.) — baldaszkowate (selerowate), rodzina bylin, rzadziej krzewów, obejmująca ok. 4 tys. gatunków. [przypis edytorski]

Umbilicus Orbis terrarum (łac.) — pępek całego świata (dosł.: kręgu ziemi); na Forum Romanum w Rzymie stał okrągły, ceglany monument, zwany Umbilicus urbis Romae (pępek miasta Rzymu), wyznaczający centrum miasta; w tym samym miejscu znajdowała się podziemna struktura o nazwie Mundus (świat), uważana za wejście do podziemnej krainy zmarłych. [przypis edytorski]

umbra — barwnik brunatnoczerwony. [przypis edytorski]

umbra — daw. abażur. [przypis edytorski]

umbra (daw.) — abażur. [przypis edytorski]

umbra (łac.) — cień; duch (zmarłego). [przypis edytorski]

umbrela (daw.) — osłona dająca cień; tu: abażur. [przypis edytorski]

umbrelka — daszek chroniący przed światłem. [przypis edytorski]

umbrelka — osłona dająca cień: parasolka, tu: abażur. [przypis edytorski]

umbrelka — osłona dająca cień; zasłona na lampę. [przypis edytorski]

umbrelka — parasolka. [przypis edytorski]

umbrella — parasolka. [przypis edytorski]

Umbria — region w środkowych Włoszech. [przypis edytorski]

um (daw.) — rozum. [przypis edytorski]

umęczon (daw.) — skrócona forma imiesłowu przymiotnikowego r.m.; dziś: umęczony. [przypis edytorski]

u męki Boskiej — tj. pod figurą ukrzyżowanego Chrystusa. [przypis edytorski]

umerlaków — dziś popr.: umarlaków. [przypis edytorski]

umgeht — hier: spukt. [przypis edytorski]

Umhu! — daw. dźwiękonaśladowczy wyraz oznaczający potwierdzenie; dziś raczej: mhm. [przypis edytorski]

umiąca — dziś popr.: umiejąca. [przypis edytorski]

umią — dziś popr. 3.os.lm: umieją. [przypis edytorski]

umią — dziś popr. forma 3 os. lm cz.ter.: umieją. [przypis edytorski]

umią — dziś popr.: umieją. [przypis edytorski]

umię — dziś popr.: umiem. [przypis edytorski]

umieć się znaleźć — umieć się zachować. [przypis edytorski]

umiecież — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

umiejętnik — inteligent, człowiek wykształcony. [przypis edytorski]

umiejętny (daw.) — tu: praktyczny [przypis edytorski]

umiem ja, jako, kiedy kogo sądzić (starop.) — wiem jak i kiedy kogoś [należy] sądzić [osądzać]. [przypis edytorski]

Umiera się w byle jakim miejscu życia — aforystyczne zdanie, które pojawia się po raz pierwszy w Dziennikach autorki pod datą 3 kwietnia 1910, na wiadomość o śmierci Jadwigi Szczawińskiej-Dawidowej, organizatorki tajnego Uniwersytetu Latającego, którego kursantką była Nałkowska w młodości. [przypis edytorski]

umiernie — dziś: umiarkowanie. [przypis edytorski]

umierny — umiarkowany, znający umiar. [przypis edytorski]

umieszane ścisło — pomieszane ze sobą nie do rozróżnienia; ściśle połączone. [przypis edytorski]

umieszczka — miejsce. [przypis edytorski]

umiłowałem go — hebr. יְדַעְתִּיו (jedatiw) dosł. 'poznałem go'. Tu należy to rozumieć jako wyraz uczuć, zob. Raszi do 18:19. [przypis edytorski]

umitygowanie — pohamowanie się od gwałtownych, niestosownych zachowań. [przypis edytorski]

umizgać się a. umizgiwać się — nadskakiwać komuś, przymilać się. [przypis edytorski]

umizgać się a. umizgiwać się — nadskakiwać komuś, przymilać się; zalecać się. [przypis edytorski]

umizgać się a. umizgiwać się — zalecać się. [przypis edytorski]

umizgać się (daw.) — zalecać się. [przypis edytorski]

umizgać się do kogoś — zalecać się do kogoś; ubiegać się o czyjeś względy, sympatię itp.; tu: w znaczeniu żartobliwym. [przypis edytorski]

umizgać się — nadskakiwać komuś, mając na względzie swoją korzyść. [przypis edytorski]

umizgać się — zalecać się. [przypis edytorski]

umizgi (daw.) — zabiegi mające na celu pozyskanie względów osoby płci odmiennej; flirt, zaloty. [przypis edytorski]

umizgi (daw.) — zabiegi mające na celu pozyskanie względów osoby płci odmiennej, starania o czyjąś rękę; flirt, zaloty, konkury, amory. [przypis edytorski]

umizgi (daw.) — zaloty. [przypis edytorski]

umizgi — zaloty. [przypis edytorski]

umkła — dziś popr.: umknęła. [przypis edytorski]

umknąć czci — postąpić niehonorowo. [przypis edytorski]

umknąć (starop.) — odebrać, cofnąć; nie umknę ich wam nie zabiorę ich wam. [przypis edytorski]

umknąć — tu: odebrać. [przypis edytorski]

umknąć życie swoje kaprysom losu — uciec w swoim życiu od kaprysów losu. [przypis edytorski]