Przypisy

oppignorando (łac.) — jako rękojmię dając. [przypis redakcyjny]

opponere (łac.) — opierać się. [przypis redakcyjny]

opponere (łac.) — stawić przeciw. [przypis redakcyjny]

opponere offensive (łac.) — stawić zaczepnie. [przypis redakcyjny]

opponunt (łac.) — gotują. [przypis redakcyjny]

opposito radio (łac.) — przeciwnym promieniem. [przypis redakcyjny]

oppressa gloriosior (łac.) — uciemiężona (tym) chlubniejsza. [przypis redakcyjny]

oppressit (łac.) — przycisnął. [przypis redakcyjny]

oppressor nobilitatis et raptor substantiarum (łac.) — ciemiężca szlachty i wydzierca majątków. [przypis redakcyjny]

opprimere et bene meritos (łac.) — uciskać i dobrze zasłużonych. [przypis redakcyjny]

oppugnans (łac.: atakujący, napastnik) — stawiający zarzuty defendensowi w dyspucie. [przypis redakcyjny]

oppugnationem (łac., forma B.) — zdobywanie. [przypis redakcyjny]

oprawa — część należna żonie z majątku męża, wynosząca zwykle podwójną wartość jej posagu. Tu oprawą Julii po mężu ma być zgoda obu zwaśnionych rodów. [przypis redakcyjny]

oprawiać (starop.) — poprawić. [przypis redakcyjny]

oprawić komu (starop.) — oddać. [przypis redakcyjny]

oprawić (starop.) — [tu:] wzmocnić. [przypis redakcyjny]

oprawny — sprawiony, tj. ogolone z sierści i pozbawione wnętrzności. [przypis redakcyjny]

oprawny — tu: zwierzę, z którego zdarto skórę. [przypis redakcyjny]

opresja — tu: krzywda. [przypis redakcyjny]

opresja — tu: pognębienie. [przypis redakcyjny]

opresja — ucisk. [przypis redakcyjny]

opressem (łac.) — pognębionym, skazańcem; chodzi tu o Demostenesa. [przypis redakcyjny]

Oprócz Bontura, tam każdy ladaco — Bontura wspomniany tu ironicznie jako wyjątek, był rzeczywiście największym oszustem w Lucca. [przypis redakcyjny]

o projektach komitetu paryskiego — mowa o Komitecie Ocalenia Publicznego, powstałym z inicjatywy Konwencji 1793 r. do walki z kontrrewolucją, kierowanym przez jakobinów. [przypis redakcyjny]

oprowadzę cię — poprawka wprowadzona przez Czubka za rękopisem. W poprzednich wyd.: „odprowadzę”. [przypis redakcyjny]

oprymowany winem — [nie mógł być] niewolony, przymuszony do wina. [przypis redakcyjny]

oprzątny (starop.) — dbały. [przypis redakcyjny]

optandum (łac.) — życzyć należy. [przypis redakcyjny]

optant — po Rewolucji Październikowej Polacy przebywający na terenie Rosji Radzieckiej otrzymali możność opcji, tj. prawa wyboru przynależności państwowej i powrotu do kraju. [przypis redakcyjny]

optaszyć — oskubać. [przypis redakcyjny]

Optima (…) aures — Wergiliusz, Georgica III, 51–58 i 79. [przypis redakcyjny]

optimo genere veniae (…) (łac.) — najlepszym rodzajem przebaczenia: nie wiedzieć, kto czym zgrzeszył. [przypis redakcyjny]

Optimum est memorabilem mori aliquo opere virtutis (łac.) — Najlepiej umierać, upamiętniwszy się jakimś wielkim czynem (Seneka). [przypis redakcyjny]

„Optimum est pati quod emendare non possis” — Najlepiej jest znieść, czego na lepsze odmienić nie można. [przypis redakcyjny]

opuścić może, gdy zechce, więzienie — tu po raz pierwszy rodzi się u Wertera myśl o samobójstwie. Myśl ta będzie odtąd wracać stale. Pojęcie ciała jako więzienia duszy spotykamy już u Platona w Fedonie. [przypis redakcyjny]

opus — dzieło. [przypis redakcyjny]

opus spicatum (łac.) — tak zwano starożytny sposób układania posadzki. [przypis redakcyjny]

opuszka — obkład futrzany. [przypis redakcyjny]

opuszyć (daw.) — futrem obszyć. [przypis redakcyjny]

opyt (daw.) — pytanie, badanie, śledztwo. [przypis redakcyjny]

oraculum: praeficere officiis eta dministralionibus non peccaturos potius quam damnare cum peccassent (łac.) — przepowiednię: ustanawiać przełożonych w urzędach i administracji raczej takich, co nie zgrzeszą, niż potępiać, gdy już zgrzeszyli. [przypis redakcyjny]

Oran — miasto i prowincja w Algierze. [przypis redakcyjny]

oranżerii — cieplarni, szklarni na rośliny. [przypis redakcyjny]

oratione (łac.) — modlitwą. [przypis redakcyjny]

oratora — mówcę. [przypis redakcyjny]

oratora — przez grzeczność, dla pozoru. [przypis redakcyjny]

orator — mówca. [przypis redakcyjny]

oratorów — mówców. [przypis redakcyjny]

oravi (…) laboravi (wł.) — modliłem się, ale nie pracowałem. [przypis redakcyjny]

orbare omni praesidio et custodia corporis (łac.) — pozbawić wszelakiej obrony i straży przybocznej. [przypis redakcyjny]

Orcio — Jerzy Lubomirski. [przypis redakcyjny]

orcisko — ort, czwarta część talara. [przypis redakcyjny]

orda krymska — Tatarzy krymscy. [przypis redakcyjny]

Ordessa zmartwychwstała — Po traktacie Rosji z Turcją roku 1792 dla obrony nowych granic otworzony port nad Morzem Czarnym. Korzystne pod względem handlu położenie ściągnęło mnóstwo mieszkańców; powstałe miasto nazwano Odessą od starożytnej, niegdyś w tych stronach kwitnącej osady greckiej, która tym sposobem „zmartwychwstała”. [przypis redakcyjny]

ordines Reipublicae (łac.) — Stany Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

Ordon, Julian Konstanty (1810–1887) — brał czynny udział we wszystkich niemal głośniejszych walkach powstania listopadowego. Wypróbowanemu jego męstwu powierzył gen. Bem w chwilach krytycznych obronę reduty nr 54 po lewej stronie Woli. Obrona tej placówki, nędznie zaopatrzonej w żołnierza i środki obronne, miała uwieńczyć niespożytą chwałą jego skroń. Ocalawszy cudem w chwili wysadzenia w powietrze reduty, wyleczywszy się z ciężkich obrażeń wybuchem spowodowanych, opuszcza Ordon ojczyznę, udaje się na tułaczkę za granicę; walczy w kampanii włoskiej w 1848 i 1849 r., w wojnie wschodniej w 1855 r., podczas której spotyka się niespodziewanie oko w oko z piewcą swego bohaterskiego czynu, po czym znowu wraca do Włoch i walczy pod Garibaldim w r. 1860. Osiadłszy we Florencji, w późnej starości, syt zawodów i utrapień, samobójczym strzałem położył kres swemu życiu (E. Pawłowicz, Z życia Ordona, Lwów 1896). [przypis redakcyjny]

ordo praedicatorum (łac.) — zakon kaznodziejski. [przypis redakcyjny]

ordynacja — rozrządzenie, wyrok. [przypis redakcyjny]

ordynacja (z łac.) — majątek, którego dziedziczenie przysługuje tylko najstarszemu synowi lub najbliższemu krewnemu. [przypis redakcyjny]

ordynanse — ordonanse, rozkazy, polecenia. [przypis redakcyjny]

ordynanse — pisma zalecające, nakazy. [przypis redakcyjny]

ordynans — zarządzenie. [przypis redakcyjny]

ordynans (z łac.) — daw. rozkaz. [przypis redakcyjny]

ordynaria — część wynagrodzenia służby dworskiej wypłacana w naturze. [przypis redakcyjny]

ordynarnej — tutaj: zwyczajnej. [przypis redakcyjny]

ordynaryjnego — zwyczajnego, codziennego. [przypis redakcyjny]

ordynaryjnie — zwyczajnie. [przypis redakcyjny]

ordynaryjnych — zwyczajnych. [przypis redakcyjny]

ordynaryjny — pospolity. [przypis redakcyjny]

ordynaryjny — zwyczajny, pospolity. [przypis redakcyjny]

ordynek (z niem. Ordnung) — porządek, szyk. [przypis redakcyjny]

ordynek (z niem.) — szyk, porządny bój. [przypis redakcyjny]

ordyniec — Tatarzyn. [przypis redakcyjny]

ordynować — nakazać. [przypis redakcyjny]

oręże (daw. forma) — r.n. [tj. to oręże]. [przypis redakcyjny]

O regnum venale, et si emptorem invenerit, brevi periturum (łac.) — o królestwo sprzedajne, które zginie niebawem, jeśli tylko kupca znajdzie. [przypis redakcyjny]

ore omnium (łac.) — w imieniu wszystkich. [przypis redakcyjny]

ore proprio (łac.) — własnymi ustami. [przypis redakcyjny]

orfejski (z gr.) — tu: poetycki; przymiotnik utworzony od imienia Orfeusza, postaci wybitnego poety, śpiewaka i muzyka w mit. gr., syna patrona sztuki, boga Apollina i muzy Kaliope. Muzyka i śpiew Orfeusza miała w cudowny sposób działać na słuchaczy, jak również na zwierzęta, rośliny, a nawet przyrodę nieożywioną (morze, kamienie). Orfeusza uznawano też za twórcę orfizmu, nurtu mistyczno-religijnego, charakteryzującego się wiarą w metempsychozę (wędrówkę dusz). [przypis redakcyjny]

Orfeowych strón słuchały — Orfeusz: w mit. gr. poeta tracki, który potrafił poruszyć za pomocą swej muzyki Furie („jędze”), a nawet rzeczy nieożywione. Kiedy zmarła jego żona Eurydyka, udał się do podziemi i tak oczarował Plutona, że uwolnił on Eurydykę pod warunkiem, że Orfeusz nie odwróci się, dopóki nie wyjdą na ziemię. Kiedy już mieli postawić swe stopy na ziemi, Orfeusz odwrócił się i Eurydyka natychmiast zniknęła. Ogromny żal Orfeusza po powtórnej stracie żony tak rozwścieczył trackie kobiety, że w czasie jednej z orgii z okazji bachanaliów rozerwały go na strzępy. [przypis redakcyjny]

Orfeus — syn Muzy Kaliope i Apollina, śpiewem swym i grą na lutni poskramiał dzikie zwierzęta, wzruszał drzewa i kamienie, uspokajał burze morskie i wiatry. [przypis redakcyjny]

Orfeusz — jeden z bohaterów mitologii greckiej, który śpiewem swoim poskramiał dzikie zwierzęta i ożywiał martwe przedmioty. [przypis redakcyjny]

Orfeusz (mit. gr.) — śpiewak, który śpiewem swym poruszał nawet skały i dęby i zmiękczył serce Hadesa oraz Persefony. [przypis redakcyjny]

Orfeusz — w mit. gr. poeta tracki, który potrafił poruszyć za pomocą swej muzyki nawet rzeczy nieożywione. Kiedy zmarła jego żona Eurydyka udał się do podziemi i tak oczarował Plutona, że uwolnił on Eurydykę pod warunkiem, że Orfeusz nie odwróci się, dopóki nie wyjdą na ziemię. Kiedy już mieli postawić swe stopy na ziemi, Orfeusz odwrócił się i Eurydyka natychmiast zniknęła. Ogromny żal Orfeusza po powtórnej stracie żony tak rozwścieczył trackie kobiety, że w czasie jednej z orgii z okazji bachanaliów rozerwały go na strzępy. [przypis redakcyjny]

Orfeusz — w mit. gr. tracki poeta, który swoją grą na lirze (lub kitarze) potrafił ujarzmiać żywioły (morze) i dzikie zwierzęta oraz poruszać drzewa i skały; zginął rozszarpany przez Menady. [przypis redakcyjny]

Organa, Organia — kraina bajeczna w Azji. [przypis redakcyjny]

Organizacja i program Teatru Narodowego w Warszawie — jest to odpowiedź na ankietę, rozpisaną przez ówczesnego redaktora „Przeglądu Warszawskiego” p. Mieczysława Tretera; drukowano ją w tem piśmie w Nr. 42 (marzec 1925 r.). [przypis redakcyjny]

organizacja socjalistyczna z odcieniem narodowym — tj. Polska Partia Socjalistyczna. [przypis redakcyjny]

Organon — Organonem nazwano zbiór pism Arystotelesa, dotyczących logiki, jako narzędzia do rozbioru i udokładnienia naszych pojęć. W jednym z tych pism (Τοπικά [Topika] VIII, 14) powiedział Stagiryta, że ważną jest dla osiągnięcia poznania umiejętnego pomocą (ὄργανον [organon]), byśmy umieli wyciągać wyniki ze zdań sobie przeciwnych; a w Metafizyce (IV, 3), że do badań nad bytem rzeczywistym (ὂν ᾗ ὄν) wtedy dopiero zabrać się można, gdy się zapoznało z Analityką. Te orzeczenia posłużyły uczniom Arystotelesa do nazwania jego dzieł logicznych organonem. [przypis redakcyjny]

Organ rosyjskiej socjaldemokracji Wpieriod potępił Sorela za jego teorię mitów, nazywając ją reakcyjną. Sorel daje nam genialny wprost zarys logiki koncepcji społecznych, publicysta rosyjski sądzi, że określeniem „reakcyjny” unicestwi ten subtelny i głęboki twór myśli. Mit społeczny Sorela należy do rzędu prawdziwych kreacji filozoficznych. Sądzę, że dla bardzo wielu umysłów stać się może ta teoria prawdziwym dobrodziejstwem, czynem wyzwalającym. Socjaldemokracja rosyjska, gdyby zdawała sobie sprawę z tego, że myślenie w mitach jest koniecznością dla każdej zbiorowej akcji społecznej, mogłaby co najwyżej powiedzieć, że dla proletariatu rosyjskiego lub jego intelektualnych przewodników mit, a raczej legenda automatycznego postępu jest jeszcze niezbędna. [przypis redakcyjny]

organ (tu forma B., lp.) — dziś popr.: organy; największy dęty instrument klawiszowy. [przypis redakcyjny]

Orgilla, Orygilla — przewrotna i niewierna żona Gryfona. [przypis redakcyjny]

orientalne — wschodnie. [przypis redakcyjny]

origine et merito (łac.) — urodzeniem i zasługą. [przypis redakcyjny]

originem praetensionis (łac.) — powód urazy. [przypis redakcyjny]

Orion — po litewsku setas i setinas, toż po łotewsku, nazwany od sita; zaprzeczono temu. Jednak i na Czarnej Rusi Orion rzeszotem się zowie (Fedorowski, Lud białoruski, I, 1897, s. 150), tak samo u Finów. [przypis redakcyjny]

oris confessionem (łac.) — ustne zeznanie. [przypis redakcyjny]

orka — [tu:] potwór morski. [przypis redakcyjny]

Orland — syn Milona z Anglantu i Berty, siostry Karola Wielkiego, bohater poematu. [przypis redakcyjny]

[Orland szablę] wydarł beł wiedmie, gdy jej psował / Pyszny ogród — Wiedźma Faleryna, królowa Organi, sporządziła czarodziejską szablę, którą miała zabić Orlanda; ten jednak zabrał jej wyczarowany miecz i zniszczył nim zaczarowany jej ogród. [przypis redakcyjny]