Przypisy

alić (daw.) — oto, aż; jednak, wszakże. [przypis edytorski]

alić — konstrukcja z partykułą „ci”, skróconą do „ć”; znaczenie: jednakże, przecież. [przypis edytorski]

alić (starop.) — i oto, oto. [przypis edytorski]

Alicante — miasto na wsch. wybrzeżu Hiszpanii, z portem śródziemnomorskim; stolica prowincji. [przypis edytorski]

Alice d'Or (fr.) — dosł. Alicja ze Złota; Złota Alicja. [przypis edytorski]

A lichoż mi kazało na ten statek włazić — Molier, Szelmostwa Skapena, akt II, scena 11 (powtarzane słowa Geronta do Skapena, którymi komentuje rzekome porwanie swojego syna; w przytoczeniu zmieniono „mu” na „mi”). [przypis edytorski]

Alicja Haskelberg (1906 lub 1910–1995) — przed 1939 r. mieszkała z mężem Aronem Dawidem przy ulicy Siennej, po 1945 r. wyemigrowała do Izraela, swoją relację spisaną w 1986 roku powierzyła Instytutowi Yad Vashem, zmarła w Hajfie. [przypis edytorski]

alidada — ruchoma, górna część instrumentu geodezyjnego, w postaci ramienia lub koła z podziałką, mogąca obracać się względem dolnej części. [przypis edytorski]

alienacja — wyobcowanie; pojęcie filozoficzne obecne zarówno u Hegla (jako obcość państwa wobec ducha dziejów), jak i u Marksa (oddzielenie się pracy, pojmowanej jako twórcza działalność człowieka, od rzeczywistości społecznej na skutek mechanizacji środków produkcji). [przypis edytorski]

Alighieri, Dante (1265–1321) — poeta wł., autor Boskiej Komedii, poematu opisującego podróż w zaświaty: poprzez kolejne kręgi piekła, czyściec do nieba. [przypis edytorski]

Alighieri, Dante (1265–1321) — poeta włoski, autor Boskiej Komedii, poematu opisującego podróż w zaświaty: poprzez kolejne kręgi piekła, czyściec do nieba. [przypis edytorski]

Alighieri, Dante (1265–1321) — włoski poeta, filozof i polityk. [przypis edytorski]

Aligieri, właśc. Dante Alighieri (1265–1321) — poeta włoski, autor Boskiej Komedii. [przypis edytorski]

alikant (daw.) — rodzaj hiszp. wina czerwonego. [przypis edytorski]

alikant (daw.) — słodko-cierpkawe czerwone wino hiszpańskie, od nazwy miasta Alicante. [przypis edytorski]

alikant — wino z Alicante. [przypis edytorski]

alikolia — zniekształcone: melancholia. [przypis edytorski]

alikwot — składowa harmoniczna dźwięku, proporcjonalna do tonu podstawowego. [przypis edytorski]

alimentacja — obowiązek utrzymywania osób, którym winnym się jest opiekę (zwykle dzieci, ale także zniedołężniałych rodziców czy współmałżonka). [przypis edytorski]

alimenta — dziś popr.: alimenty. [przypis edytorski]

alimenta misanthropiae (łac.) — pożywki dla mizantropii. [przypis edytorski]

alimentować (z łac.) — dostarczać środków utrzymania. [przypis edytorski]

a limine (łac.) — dosł.: na granicy; od samego początku. [przypis edytorski]

a limine (Latin) — from the threshold, from the beginning. [przypis edytorski]

Alina Mazurkiewicz ps. „Myszka” (1925– ) — w konspiracji od 1940 roku, w powstaniu łączniczka składnicy meldunkowej K-1 Komendy Okręgu Warszawskiego AK, po wojnie służyła w 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka, powróciła do kraju. [przypis edytorski]

Alin, częściej Alyn — anglosaskie imię żeńskie. [przypis edytorski]

Ali Pasza Janiny (1741–1822) — także: Ali Pasza z Tepeleny (w Albanii); możnowładca osmański, lennik sułtana, władca Epiru. W 1785 roku został mianowany paszą Janiny, następnie podporządkowywał sobie Peloponez, Epir i terytoria należące do dzisiejszej Albanii, budując niezależne od Turcji grecko-albańskie państwo; w Janinie wzniósł twierdzę, był mecenasem sztuki, przyczyniając się do zachowania staroż. kultury greckiej; zawierał sojusze z Francją (Napoleonem Bonaparte), Wielką Brytanią, wspierał spiskowców greckich dążących do niepodległości. W 1821 r. sułtan wystąpił zbrojnie przeciw Alemu Paszy, który po półtorarocznej wojnie zakończonej wielomiesięcznym oblężeniem Janiny, został pokonany, aresztowany i stracony w 1822 r. na jeziorze Pamvotida; ten finalny akt życia Alego Paszy zyskał artystyczne opracowanie w powieści Hrabia Monte Christo Alexandre'a Dumas. [przypis edytorski]

Ali Pasza Janiny (1741–1822) — także: Ali Pasza z Tepeleny (w Albanii); możnowładca osmański, lennik sułtana, władca Epiru. W 1785 został mianowany paszą miasta Janina, następnie podporządkowywał sobie Peloponez, Epir i terytoria należące do dzisiejszej Albanii, budując niezależne od Turcji grecko-albańskie państwo; w Janinie wzniósł twierdzę, był mecenasem sztuki, przyczyniając się do zachowania staroż. kultury greckiej; zawierał sojusze z Francją (Napoleonem Bonaparte), Wielką Brytanią, wspierał spiskowców greckich dążących do niepodległości. W 1821 sułtan wystąpił zbrojnie przeciw Alemu Paszy, który po półtorarocznej wojnie zakończonej wielomiesięcznym oblężeniem Janiny, został pokonany, aresztowany i stracony w 1822 na jeziorze Pamvotida; ten finalny akt życia Alego Paszy zyskał artystyczne opracowanie w powieści Hrabia Monte Christo Alexandre'a Dumas. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — ale, gdy naraz. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — ale, jednak, przecież, tymczasem. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — ale, jednak. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — ale, lecz, jednakże. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — ale. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — jednak, jednakże. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — jednakże. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — jednakże; tu: ale też. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — partykuła wzmacniająca sygnalizująca odmienność, dziś: jednakże. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — partykuła wzmacniająca, sygnalizująca zmianę sytuacji; nagle, wtem. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — spójnik wyrażający przeciwieństwo. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — tu: a nuż. [przypis edytorski]

aliście a. aliści (daw.) — jednak, jednakże. [przypis edytorski]

aliści — jednak, mimo to. [przypis edytorski]

Aliści — partykuła wzmacniająca, podkreślająca nagłą zmianę sytuacji. [przypis edytorski]

aliści (starop.) — jednakże. [przypis edytorski]

ali (starop.) — ale (tylko w rymie). [przypis edytorski]

aliteracja — środek stylistyczny polegający na powtórzeniu jednakowych głosek lub zespołów głosowych na początku wyrazów sąsiadujących ze sobą w tekście lub zajmujących analogiczne miejsce w wersie lub w zdaniu. [przypis edytorski]

Alix — w oryginale fr.: Alice, tj. Alicja. [przypis edytorski]

aliż (starop.) — dopóki. [przypis edytorski]

alizaryna — organiczny związek chemiczny z grupy chinonów, substancja wykorzystywana jako barwnik, znany już w starożytności (Egipcjanom, Fenicjanom i Izraelczykom), uzyskiwana z korzeni marzany barwierskiej (rośliny znanej też jako barwica, brocz, czerwone korzenie, czerwony gryk, knap, krap, marzanka, marzanna, marzka, reta), występującej naturalnie na terenach Europy płd.-wsch. (w Jugosławii, europejskiej części Rosji, na Krymie), w Azji (na Cyprze, w Iraku, Iranie, Jordanii, Libanie, Syrii, Turcji, Armenii, Gruzji, a także w Tadżykistanie, Turkiestanie i Uzbekistanie), do XIX w. hodowanej w Europie centralnej do wyrobu farb. [przypis edytorski]

alkad (z hiszp.) — najwyższy urzędnik miasta; burmistrz. [przypis edytorski]

alkad (z hiszp.: sędzia) — najwyższy urzędnik miasta lub gminy w Hiszpanii; burmistrz a. wójt. [przypis edytorski]

alkahest — rozpuszczalnik. [przypis edytorski]

alkalia — zasady. [przypis edytorski]

alkaloidy — grupa naturalnie występujących zasadowych związków organicznych gł. pochodzenia roślinnego, mających silne, lecznicze, narkotyczne, a niekiedy trujące działanie; należą do nich substancje takie jak opium, morfina, kodeina, chinina, kofeina, teobromina, nikotyna, strychnina czy uzyskiwana z kurary i wykorzystywana do zatruwania strzał przez Indian w Ameryce Płd. tubokuraryna. [przypis edytorski]

alkaloidy — grupa naturalnie występujących związków organicznych, głównie pochodzenia roślinnego, wykazujących zwykle silne, nieraz trujące działanie na organizm człowieka. [przypis edytorski]

alkazar (arab.) — pałac, zamek, fort; warowny, a zarazem reprezentacyjny pałac w stylu architektury muzułmańskiej, którego pomieszczenia mieszkalne i użytkowe zgrupowane są wokół dziedzińców z portykami. [przypis edytorski]

Alkazar (hiszp. alcázar; z arab. القصر, al kasr) — wybudowany przez Maurów warowny pałac w centrum miast hiszpańskich (Sewilli, Toledo, Kordobie i in.); tu przen.: serce miasta, siedziba władcy. [przypis edytorski]

alkazar (z arab.) — warowny pałac mauretański w Hiszpanii; najważniejsze alkazary znajdują się w Toledo, Segowii, Sewilli i Kordobie; w Toledo próba przewrotu wojskowego w 1936 nie udała się, wiec wycofujący się rebelianci zajęli Alkazar, chroniąc się w nim z kobietami, dziećmi i cywilnymi zakładnikami; podczas oblężenia (18 lipca do 28 września 1936) twierdza była wielokrotnie bombardowana przez siły republikańskie, ale obrońcom udało się wytrwać do nadejścia odsieczy. [przypis edytorski]

alkazar (z arab.: zamek) — nazwa świeckiej rezydencji o charakterze reprezentacyjnym na Bliskim Wschodzie. [przypis edytorski]

Alkestis, łac. Alcestis (mit. gr.) — córka Peliasa, żona Admeta, króla Feraj, która zgodziła się umrzeć, by przedłużyć życie mężowi. [przypis edytorski]

Alkestis — Rzymianie zapisywali jej imię jako: Alcestis. [przypis edytorski]

Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa, jeden z bohaterów dialogu Platona Uczta; wcześnie osierocony przez ojca, Kleiniasa, był wychowywany przez swego wuja Peryklesa; przystojny, bardzo uzdolniony i ambitny, prowadził wystawny tryb życia; zwolennik agresywnej polityki zagranicznej, odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej. [przypis edytorski]

Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej; osierocony w dzieciństwie, był wychowywany przez swego wuja Peryklesa; przystojny, bardzo uzdolniony i ambitny, prowadził wystawny tryb życia. [przypis edytorski]

Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej; przystojny, bardzo uzdolniony i ambitny, prowadził wystawny tryb życia. [przypis edytorski]

Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; przystojny, bardzo uzdolniony i ambitny, prowadził wystawny tryb życia; zwolennik agresywnej polityki zagranicznej, odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej: w 415 nakłonił Ateńczyków do podjęcia fatalnej w skutkach wyprawy na Sycylię; oskarżony o świętokradztwo, zbiegł z wysłanego po niego statku i przeszedł na stronę Sparty, która dzięki jego radom odniosła znaczne sukcesy w walce przeciw Atenom; utracił przychylność króla spartańskiego i w 412 udał się do Persji, gdzie został doradcą zarządcy prowincji, przekonując go, żeby zaniechał dotychczasowego popierania Sparty i wsparł Ateńczyków; uzyskał przebaczenie w ojczyźnie i powrócił do Aten, gdzie powierzono mu dowództwo nad flotą, po czym ponownie popadł w niełaskę po zakończonej klęską bitwie pod Notion; po ostatecznym zwycięstwie Sparty uciekł do Persji, gdzie został zamordowany. [przypis edytorski]

Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; przystojny, bardzo uzdolniony i ambitny, prowadził wystawny tryb życia; zwolennik agresywnej polityki zagranicznej, odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej: w 415 nakłonił Ateńczyków do podjęcia fatalnej w skutkach wyprawy na Sycylię; oskarżony o świętokradztwo, zbiegł z wysłanego po niego statku i przeszedł na stronę Sparty, która dzięki jego radom odniosła znaczne sukcesy w walce przeciw Atenom; utracił przychylność króla spartańskiego i w 412 udał się do Persji, gdzie został doradcą satrapy Tissafernesa, przekonując go, żeby zaniechał dotychczasowego popierania Sparty i wsparł Ateńczyków, dzięki czemu Persowie skorzystają na osłabieniu obu stron konfliktu; uzyskał przebaczenie w ojczyźnie i powrócił do Aten, gdzie powierzono mu dowództwo nad flotą, po czym ponownie popadł w niełaskę po zakończonej klęską bitwie pod Notion; po ostatecznym zwycięstwie Sparty uciekł do Persji, gdzie został zamordowany. [przypis edytorski]

Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; zwolennik agresywnej polityki zagranicznej, odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej; przystojny, bardzo uzdolniony i ambitny, prowadził wystawny tryb życia. [przypis edytorski]

Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; zwolennik agresywnej polityki zagranicznej, odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej. [przypis edytorski]

Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; zwolennik agresywnej polityki zagranicznej, odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej; w 415 p.n.e., tuż przed wypłynięciem ekspedycji wojennej na Sycylię, w nocy nieznani sprawcy poobtłukiwali z herm wyobrażenie fallusa, o co oskarżono m.in. Alkibiadesa. [przypis edytorski]

Alkibiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; zwolennik agresywnej polityki zagranicznej, odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej. [przypis edytorski]

Alkibiades a. Alcybiades (450–404 p.n.e.) — ateński polityk i wódz, w młodości uczeń Sokratesa; przed wyruszeniem na wyprawę na Sycylię obwiniony o świętokradztwo; po niepowodzeniu wyprawy w obawie przed procesem zbiegł do Sparty, której oddał znaczne usługi w wojnie przeciw Atenom. [przypis edytorski]

Alkibiades a. Alcybiades (450–404 p.n.e.) — ateński polityk i wódz, w młodości uczeń Sokratesa, znany był ze skłonności do rozpustnego, wystawnego życia; zdradził Ateny na rzecz Sparty. [przypis edytorski]

Alkibiades a. Alcybiades (450–404 p.n.e.) — ateński strateg. [przypis edytorski]

Alkibiades a. Alcybiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa, jako strateg odegrał dużą rolę w ostatnich 15 latach wojny peloponeskiej. [przypis edytorski]

Alkibiades a. z łac. Alcybiades (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; zwolennik agresywnej polityki zagranicznej, odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej; przystojny, bardzo uzdolniony i ambitny, prowadził wystawny tryb życia. [przypis edytorski]

Alkibiades był niewątpliwie podobnie chowany i kto wie, czy właśnie to się nie skrupiło później na posągach Hermesa — Hermesowi jako opiekunowi podróżnych stawiano przy drogach pomniki zwane hermami: słupki ozdobione rzeźbą głowy boga oraz wyobrażeniem fallusa (męskiego członka); w 415 p.n.e., tuż przed wypłynięciem ekspedycji wojennej na Sycylię, w nocy nieznani sprawcy poobtłukiwali z herm wyobrażenie fallusa, o co oskarżono m.in. Alkibiadesa. [przypis edytorski]

Alkibiades (gr.) a. Alcybiades (łac.) (450–404 p.n.e.) — wódz i polityk ateński, w młodości uczeń Sokratesa; odegrał kluczową rolę w drugiej połowie wojny peloponeskiej; przystojny, bardzo uzdolniony i ambitny, prowadził wystawny tryb życia. [przypis edytorski]

Alkibiades młodszy (ur. ok. 416) — syn słynnego polityka i wodza Alkibiadesa oraz jego żony Hipparety, córki bogatego Ateńczyka. [przypis edytorski]

Alkidamas z Elei (IV w. p.n.e.) — grecki sofista i retor, uczeń i kontynuator idei Gorgiasza; nauczał w Atenach w tym samym czasie, co Isokrates, którego był rywalem; w pracy Messeniakos popierał powstanie zniewolonych Meseńczyków, stwierdzając, że „Bóg stworzył wszystkich ludzi wolnymi, natura nie uczyniła nikogo niewolnikiem”. [przypis edytorski]

alkierius — kaimo trobos gyvenamasis kambarys. [przypis edytorski]

alkiermes (z arab.) — czerwony barwnik. [przypis edytorski]

alkierz (daw.) — boczny mały pokój, niewielka sypialnia. [przypis edytorski]

alkierz (daw.) — mała sypialnia. [przypis edytorski]

alkierz (daw.) — mały, boczny pokój, często sypialny. [przypis edytorski]

alkierz (daw.) — mały, boczny pokój. [przypis edytorski]

alkierz (daw.) — sypialnia. [przypis edytorski]

alkierz (daw.) — sypialnia w bocznym pokoju. [przypis edytorski]

alkierz (daw.) — ustronny pokoik; sypialnia. [przypis edytorski]

alkierz (daw.) — ustronny pokoik; sypialnia; tu: mniejsze pomieszczenie w karczmie dla lepszych gości. [przypis edytorski]

alkierz (daw.) — wysunięta część budynku, kryta osobnym dachem. [przypis edytorski]

alkierz — izba narożna, często reprezentacyjna. [przypis edytorski]

alkierz — izba narożna; tu: sypialnia. [przypis edytorski]

alkierz — mały, boczny pokój, często sypialny. [przypis edytorski]

alkierz — mały boczny pokój. [przypis edytorski]

alkierz — mały, boczny pokój. [przypis edytorski]

alkierz — osobna izba w rogu budynku; w domach mieszkalnych używana często jako sypialnia. [przypis edytorski]

alkierzowy (daw.) — sypialniany; alkierz: mały, boczny pokój, często sypialny. [przypis edytorski]

alkierz — sypialnia. [przypis edytorski]

alkierz — ustronny pokoik, często w narożniku budynku; garderoba. [przypis edytorski]

alkierz — w architekturze: czworoboczne pomieszczenie narożne, wyraźnie wyodrębnione z bryły budynku (również dachem); w staropolszczyźnie: popularne określenie małego, ustronnego pokoiku, bocznego gabineciku. [przypis edytorski]