Przypisy

Dworzanin — [tu:] Dzieło Del Cortegiano, Baltazara del Castiglione. [przypis tłumacza]

Dwudziestu ośmiu [patriarchów] — chiń. ershiba zu, jap. nijūhasso. Dwudziestu ośmiu buddyjskich mnichów z Indii, których w tradycji chińskiego chan i japońskiego zen uważa się za tych, którzy nieprzerwanie przekazywali Dharmę Buddy aż do Bodhidharmy, który pierwszy przyniósł tę naukę do Chin. [przypis tłumacza]

dwudziestu sążni — ἐπ' ὀργυιὰς εἴκοσιν, in viginti ulnarum? (ulna, ὠλένη, łokieć), zwanzig Ellen? (Clementz). [sążeń: dawna miara długości, równa rozpiętości rozpostartych ramion, tj. ok. 1,8–2 m; red. WL]. [przypis tłumacza]

dwuobolówka — skutkiem ogromnego zubożenia obywateli pod koniec wojny peloponeskiej na wniosek Kleofona wypłacano uboższym po 2 obole (obol = 1/6 drachmy), począwszy od r. 410/9. Bywało nawet, że 4000 obywateli pobierało ten zasiłek. Rozdzielaniem jego zajmowała się specjalna komisja, na której czele stał w r. 406/5 Archedemos. Od dwuobolówki (diobelia) należy odróżnić „widowiskowe” (theorika), instytucję znacznie starszą. Mianowicie Perykles wprowadził ten zasiłek dla uboższej ludności, celem umożliwienia jej uczęszczania na widowiska teatralne. Płacono drachmę na trzy całodzienne przedstawienia sceniczne, odbywające się w święto Dionizosa. Później dawano na wszelkie większe uroczystości, nie tylko Dionizosa, co stało się klęską dla ateńskich finansów i uniemożliwiało wydatki na wojsko. [przypis tłumacza]

dwustu — διακοσίους, Hundert? (Cl.). [przypis tłumacza]

dwuznaczność: παρῴχηκεν δὲ πλέω νύξ (minęła większa część nocy) — Homer, Iliada X 252. Po słowach przytoczonych następują wyrazy: τῶν δύο μοιράων, τριτάτη δ' ἔτι μοῖρα λέλειπται. Tłumacząc zatem: „minęła większa część nocy niż dwie trzecie”, nie można tego pogodzić z dodatkiem, że jeszcze trzecia część pozostawała. Arystoteles wyjaśnia zatem: „z dwóch połówek nocy upłynęła część większa”, to jest cała połowa jedna, a z drugiej tyle, że razem wziąwszy wynosiło to dwie trzecie części całej nocy. O takim rozumieniu miejsca przytoczonego wiemy ze scholiów, gdzie zachowało się to wyjaśnienie z zaginionego pisma Arystotelesa Άπορηματα Όμηρικά [Kwestie Homeryckie]. [przypis tłumacza]

dybuk — dusza nieboszczyka nawiedzającego ciało człowieka żywego. [przypis tłumacza]

dybuk — dusza zmarłego, która wstąpiła w ciało żywego człowieka. [przypis tłumacza]

Dydona — królowa Kartaginy, bohaterka Eneidy, uchodziła w średnich wiekach za najwyższe wcielenie powabów niewieścich. [przypis tłumacza]

Dyjagoras [dziś popr. Diagoras] — poeta dytyrambiczny, którego wypędzono z Aten za bezbożność: Ksantias ironizuje. [przypis tłumacza]

Dykcjonarz muzyczny — co do tego szczegółu, podejrzliwość pisarza niezupełnie była urojeniem; istnieją dokumenta, świadczące, iż autorstwo muzyczne R. podawane było złośliwie w wątpliwość. (J. J. Rousseau raconté par les gazettes de ton temps). [przypis tłumacza]

dykduk — gramatyka (hebrajska). [przypis tłumacza]

dylemat — wniosek w następującej formie: „Jeżeli jest A, to jest albo B, albo C. Nie ma ani B, ani C. Więc nie ma A”; przenośnie: zakłopotanie. [przypis tłumacza]

Dystros — marzec, rok 68 n.e. [przypis tłumacza]

dytyramb na cześć kartezjanizmu — Bardzo interesujące oświetlenie stosunku Encyklopedystów do Descartes'a stanowią uwagi zamieszczone w „urzędowym” ich organie (Correspondence litteraire, T. 6) z okazji konkursu Akademii na Pochwałę Descartes'a, ogłoszonego w r. 1765. Z łatwo zrozumiałym brakiem perspektywy uwydatnia się w tych uwagach połowiczne tylko poczucie pochodności i synostwa filozofów XVIII w. w stosunku do Descartes'a, na pierwszy plan natomiast występują dzielące ich różnice; jest dla nich w Kartezjuszu o wiele za dużo metafizyki, nie mogą mu darować jego „spirytualizmu”, jego dowodu o istnieniu Boga, etc. etc. [przypis tłumacza]

dżinny (arab.) — według wierzeń mahometańskich, są to duchy mogące przybierać postać ludzką lub zwierzęcą. [przypis tłumacza]

Dzapatas — wyraz ten oznacza: wilk, dziś zwie się ta rzeka Zab-Ala (Wielki Zab). [przypis tłumacza]

Dzbany — do rzeki, ale skorupy rozbitego dzbana, dokąd? — To znaczy, że całe dzbany nosi się do rzeki, żeby naczerpać wody. Tak samo widzący idą zobaczyć cesarza, ale dokąd idzie ślepiec? [przypis tłumacza]

Dzewsa Kasiosa — od góry Kasios (El-Katieh) [Dzews: Zeus, najważniejszy spośród bogów olimpijskich; bóg nieba i ziemi, władający piorunami]. [przypis tłumacza]

Dziadkowi Werusowi itd. — należy rozumieć: winienem, zawdzięczam, przypisuję. [przypis tłumacza]

Dziadów… święta — trzeci dzień Anthesteriów, poświęcony Hermesowi, w którym garnki napełnione potrawami ofiarowano duszom zmarłym; a zatem to, co nasze Dziady (Zaduszki), obchodzone jednak bardzo wesoło, pląsami i sobótką. [przypis tłumacza]

Działanie wspomnianego pierwiastka tłumaczy wszystko (…) włącznie do zadziwiających skutków, wywołanych przez choroby wyobraźni — Autor ulega tutaj skłonności, panującej w w. XVIII, kiedy przypuszczano, że istnieje w mózgu oznaczone miejsce (tzw. „mięsień mózgowy”), skąd biorą początek najważniejsze czynności duchowe. Jest to jak gdyby niewyraźny ślad „pierwiastka poruszającego”, jednocześnie zaś uzmysłowienie pewnej abstrakcji psychologicznej. Zresztą wiadomość o ἑνορμων zawdzięcza de la Mettrie zapewne nie tzw. „pismom Hipokratesa”, lecz Abrahamowi Kaau-Boerhaave'owi, siostrzeńcowi znakomitego mistrza lejdejskiego i autorowi dzieła Impetum faciens dictum Hippokrati (Lugd. Bat. 1745). Nerwy ruchowe i czuciowe, różniące się między sobą pod względem anatomicznym są, według tego badacza, czynnikami wszystkich przebiegów fizycznych i duchowych (actionem motus et sensus fieri per diversos nervos, distinctos plane neque unquam aut usquam confudendos). Czynnikiem życia nie jest jednak ani ciało, ani dusza, jeno trzeci, pośredniczący pierwiastek, mianowicie wspomniane impetum faciens, czyli ἑνορμων Hipokratesa. [przypis tłumacza]

Dział pierwszy w tłumaczeniu kończy się na fragmencie 52 — Fragmenty 53–59 zawierają uwagi stylowe poparte francuskimi przykładami, a tym samym w przekładzie tracące rację bytu. [przypis tłumacza]

dzianet — ein Pferd edler Rasse. [przypis tłumacza]

dziękczynne za nie nabożeństwa i procesje — obchody i pochody osładzały Ateńczykom gorycz położenia. [przypis tłumacza]

Dzięki niebu (…) Przeminęła ostatecznie — fragment utworu Dla Ani (ang. For Annie), którego autorem jest Edgar Allan Poe (1809–1849). Na polski wiersz przetłumaczył Antoni Lange (1862–1929).

W szwedzkim oryginale powieści nie ma informacji, z jakiego utworu pochodzi ten fragment, a cytat jest podany po angielsku:

[przypis tłumacza]

dziękował wojskom za to, że były mu w czasie całej wojny tak oddane… — oratio obliqua, którą Henkel i Clementz zamieniają na oratio recta. [przypis tłumacza]

„Dzieciątko moje, synu, przybywaj…” — prawie dosłowna parodia z Hekaby Eurypidesa w. 172. [przypis tłumacza]

dziecię — τέκνον, filius, Kind (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

dzieci porzucone przez kupców (…) jeńców porzuconych z powodu starości — ze zdobytych miast sprzedawano w niewolę całe rodziny. Kupcy handlujący niewolnikami nie brali ze sobą małych dzieci i starszych ludzi, jeżeli widzieli, że transport się nie opłaci. Porzucali więc dzieci w obozie, zostawiali i starców, a odjeżdżali z towarem, który rokował pewny zysk. [przypis tłumacza]

Dzieła filozoficzne (…) 1751 (…). Wydanie to należy dziś (…) do rzadkości bibliograficznych — Bibliographie Instructive (rozdz. De la Jurisprudence) powiada o nim, co następuje: „wydanie to jest najbardziej cenione, egzemplarze zaś jego nie należą do pospolitych”. [przypis tłumacza]

dzieło przechodzące najśmielsze nadzieje — prócz dzieła niniejszego znajduje się dokładny opis świątyni Heroda w Starożytnościach XV, XI, 3–5 i w Misznie Midot. „Kościół na kształt zamku, własnymi murami, misterniej i warowniej nad inne obwiedziony. Same krużganki, którymi się otaczał, wyborną dla niego twierdzą”, oto prawie wszystko, co pisze Tacyt (Dzieje V, 12). [przypis tłumacza]

dzieło to — Montaigne ma tu na myśli traktat O dobrowolnej niewoli, którego zamieszczenia, mimo poprzedniej zapowiedzi, uważa za właściwsze poniechać. [przypis tłumacza]

Dzieło to [„Studium o rewolucjach”], owoc gorzkich refleksji nad ludzkością — bieg myśli, jaki nasunęły Chateaubriandowi okrucieństwa rewolucji, pokrewny jest z ideologią bolszewizmu zawartą w utworze Rostworowskiego Miłosierdzie. „Postęp nie istnieje, nie warto robić rewolucji, pragnienie poprawy losu jest złudą, historia kręci się ciągle w kółko”. A przyszłość? Później ujrzy ją Chateaubriand w religii; obecnie odpowiada: „Nie wiem; to, co widzę w historii, to karuzela barbarzyństwa i szaleństwa. Zapewne będzie tak zawsze”. [przypis tłumacza]

dzieło z rodzaju tych, jakie czynił jeszcze nieboszczyk Dedalus — surowe, barbarzyńskie. [przypis tłumacza]

dzielę sąd Izokratesa, który radził Nikoklesowi (…) — por. Isocrates, Oratio ad Nicocles. [przypis tłumacza]

dzielić (…) moralność na czworo — Był to klasyczny podział dawnej filozofii: roztropność, umiarkowanie, sprawiedliwość, siła duszy. [przypis tłumacza]

dzieli nas od króla spławna rzeka Tygrys — Klearch myli się; mógł to być jakiś kanał, a nie rzeka Tygrys. [przypis tłumacza]

dzielnicę dokoła świątyni — τὰ περὶ τὸ ἱερὸν, por. I, VII, 4, uwaga. [przypis tłumacza]

Dzień (…) do połowy swój żywot zakończył — widocznie rzecz dzieje się około południa. [przypis tłumacza]

dzień „pogrzebać” — my mówimy o „zabiciu czasu”, tu jest obraz „pogrzebania” dnia, razem z jego „śmiercią”, „spaleniem na stosie” itd. [przypis tłumacza]

Dzień Postu Estery — po wydaniu przez Hamana dekretu o wymordowaniu Żydów, Estera postanowiła udać się z interwencją do króla Achaszwerosza. Wcześniej jednak czyn ten poprzedziła postem, który jest obchodzony nadal przez pobożnych Żydów. [przypis tłumacza]

dzień (…) przewrotny, przeciwny — dies pervorsus atque advorsus. [przypis tłumacza]

dzień uroczystości Westalek — Dnia 9 czerwca. [przypis tłumacza]

dzierżawcy teatru — Teatr był instytucją państwową, ale przedsiębiorstwem prywatnym. W Grecji, a zwłaszcza w Rzymie, administracja państwowa zachowała wiele form właściwych stowarzyszeniom handlowym i szereg czynności niezbędnych dla państwa załatwiały prywatne kolegia. Przeciwny kierunek, zwany etatyzmem, jest do dziś dnia jeszcze plagą państw źle rządzących się. [przypis tłumacza]

dziesięć i pół tysiąca — μυρίους καὶ πεντακοσίους (N), μυρίους (D). [przypis tłumacza]

dziesięć talentów — jej posag, wcale znaczny, zwłaszcza na ówczesne stosunki, bo 1 talent (grecka jednostka monetarna, oparta na srebrze od czasów Solona) posiadał wartość około 26 kg srebra. Talent dzielił się na 60 min, mina na 100 drachm, drachma na 6 oboli. Grecki system monetarny był w Rzymie od dawna dobrze znany ze względu na wczesne i rozległe stosunki handlowe z Grekami. [przypis tłumacza]

dziewiąty dzień miesiąca Aw (Tisza b'Aw) — w tym dniu w 70 r. n.e. Rzymianie zburzyli Jerozolimę wraz ze świątynią. W r. 586 p.n.e. w tym samym dniu miesiąca Aw, król babiloński Nebuchadnezar zburzył pierwszą świątynię jerozolimską. W czasie Tisza b'Aw obowiązuje post taki jak w Jom Kipur. Wszystkie inne posty obowiązują Żydów obojga płci tylko od trzynastego roku życia. [przypis tłumacza]

dziewięć rozkoszy małżeństwa — Les quinze joyes du mariage, tytuł książeczki przypisywanej Antoniemu de la Salle, której pierwsze wydanie ukazało się w r. 1480, w Lionie. [przypis tłumacza]

Dziewka jakaś… — zobaczyła Pasikompsę. [przypis tłumacza]

dzika dziewczyna z Châlons w Szampanii — W w. XVIII obserwowano ze szczególną uwagą ludzi wyrosłych na puszczy, aby z jednej strony zbadać wpływ wychowania na człowieka, z drugiej zaś, aby, jak się spodziewano, rozstrzygnąć tą drogą podstawowe zagadnienia etyki. Dzika dziewczyna z Szampanii odgrywała wówczas wielką rolę w rozważaniach psychologów i pedagogów. De la Mettrie powołał się na nią pierwszy w Historii naturalnej duszy, opierając się na opowiadaniu Marszałka Saskiego (Maurycego Saskiego). Najbardziej szczegółowo opisuje ją Herder w rozdz. IV księgi III Idee zur Philosophie der Geschichte. [przypis tłumacza]

Dziś mają tylko życie, lecz bez jadu gadziny — w opisie Anglii, poprzedzającym kronikę Holinsheda, a napisanym przez Williama Harrisona, słyszymy, że włosień koński, rzucony do naczynia z gnijącą wodą, zaczyna się ruszać i ożywa. Holinshed był głównym źródłem dramatów Szekspira z historii angielskiej. Zabobon o włosieniu musiał mieć różne formy, bo w Shakespeare's England, pomnikowym wydawnictwie przedstawiającym życie angielskie za czasów poety (Londyn 1917), H. Littledale, autor artykułu o folklorze i przesądach, mówi, że włosień, rzucony do strumienia, rzekomo przemieniał się w węgorza. [przypis tłumacza]

Dziś muszę w korne wdawać się układy — z tych słów widać, że Antoniusz nie zdaje sobie sprawy z grozy położenia. Nie wżył się jeszcze w nową sytuację. Sądzi, że mu „układy” i „wybiegi” pomogą. Warto z tym po równać odpowiedź, jaką Cezar daje Eufroniuszowi w scenie następnej. [przypis tłumacza]

dziś nieszczęśliwi Tebanie — przed czterema laty Aleksander Wielki zburzył Teby, pozostawiając jeden dom Pindara nietknięty. [przypis tłumacza]

Dziś sądzić aż w trzech sprawach — jako sędzia rozjemczy. [przypis tłumacza]

Dzisiaj ten godny człowiek zostanie mym zięciem — To „dzisiaj”, które nam wydaje się terminem tak nieprawdopodobnym, było w ówczesnej komedii bardzo częste, gdy chodziło o przymus małżeństwa; ale i obyczaj życiowy nie bywał zbyt oddalony od takiego pośpiechu. [przypis tłumacza]

Dziurą straszyli (…) to z prawa, to z lewa — Papież obłożył klątwą króla Franciszka i jego sprzymierzeńców. [przypis tłumacza]

dziw mi (…) daremne zapały — Klitander chce dać do zrozumienia, iż serce Celimeny należy do niego. [przypis tłumacza]

Dziw, że żywisz się kąkolem… — wierzono wówczas (np. Ovid. Fast. I, 691), że spożycie kąkolu szkodzi wzrokowi, a sztukę pisano widocznie w czasie szczególnego spadku cen zboża. [Autorzy starożytni przez lolium rozumieli raczej nie kąkol pospolity (Agrostemma githago), ale inny chwast, życicę roczną (Lolium temulentum), której ziarna są bardzo podobne do ziaren pszenicy i w deszczowych okresach nieurodzaju zakażone grzybem; wówczas ich spożycie powoduje m.in. zawroty głowy oraz zaburzenia widzenia; red. WL] [przypis tłumacza]

dzwony wareńskie — Dzwony w Varennes, tradycyjne w starych opowiastkach, iż w dźwięku ich można było dosłuchać się wszystkiego, co się chciało. [przypis tłumacza]

ἑκούσιον καὶ ἀκούσιον — zob. ustęp 42 niniejszej rozprawy. [przypis tłumacza]

Ἐν τῷ φρονεῖν γὰρ μηδὲν ἥδιστος βίος — Bo wśród nierozumności najsłodsze życie [red. WL: Sofokles, Ajas, w.554]. [przypis tłumacza]

ἐπέων (…) ἔνθα (gr.) — „Spór słowny za i przeciw, bez miary i końca” (Homer, Iliada, XX, 249; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

ἔστ´ ἂν ὕδωρ(…) τέθαπται (gr.), Dum fluit (…) sepultum (łac.) — „Póki lekka fala płynie, wysokopienne rodzi się drzewo,/ Póki słońce wschodzi, księżyc promienny blaski na świat swe zsyła,/ Póki rzeki płyną w dale, a odboisko tonie zraszają,/ Póty wędrownikom prawię, że tutaj Midas, król, pogrzebany”. W pierwszym wydaniu był ostatni wiersz opuszczony, w przypuszczeniu, że go sobie czytelnik uzupełni. [epigramat przypisywany Kleobulosowi, opisywanemu przez Diogenesa Laertiosa (Żywoty i poglądy słynnych filozofów, księga I, rozdz. VI), red. WL]. [przypis tłumacza]

ευλογον εξαγογην — rozsądnym wyjściem. [przypis tłumacza]

Ea (…) applicent — Livius Titus, Ab Urbe condita, 32, 21. [przypis tłumacza]

Eam (…) parabitur (łac.) — „Człowiek cnotliwy i roztropny powinien wiedzieć, że jedynym prawdziwym zwycięstwem jest to, do którego może się przyznać honor i poczciwość” (Florus Lucius Anneus, Epitomae de Tito Livio bellorum omnium annorum septingentorum libri duo, I, 12; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

ea res libera dicetur (…) existendum et operandum — ta rzecz będzie się nazywała wolną, która istnieje tylko dzięki konieczności swojej własnej natury i która tylko przez siebie samą zostaje spowodowana do działania; konieczną zaś lub raczej zmuszoną będzie się nazywała rzecz, którą jakaś inna rzecz powoduje do istnienia i działania. [przypis tłumacza]

Ebucjusza — Αἰβούτιον (N), Έβούτιον (D). [przypis tłumacza]

Ecce agnus Dei qui tollit peccata mundi (łac.) — J 1, 29: „Oto baranek boży, który gładzi grzechy świata”. [przypis tłumacza]

Ecce praedixi Vobis: vos ergo videte (łac.) — Mt 24, 25 i 33: „Otom wam przepowiedział: wy zaś baczcie”. [przypis tłumacza]

Ecco lo fico — „Oto figa”. [przypis tłumacza]

ecco (wł.) — macie! [przypis tłumacza]

Echinos — miasto nad południową granicą Tesalii, na płn. wybrzeżu Zatoki Malijskiej. [przypis tłumacza]

Echion — malarz grecki z IV wieku przed Chr. Jego obraz u Lessinga nazwany Nova nupta verecundia notabilis. [przypis tłumacza]

echod — jeden (Bóg). [przypis tłumacza]

Ech! (…) świat podziwia cały — Arsenie, zawiedzionej ostatecznie w swych nadziejach co do Alcesta, nie pozostaje nic innego, jak wykonać odwrót, wypuszczając jeszcze ostatnią zatrutą strzałę. [przypis tłumacza]

E cosi (…) bruna (wł.) — „W ten sposób dusza umie okrywać pod zwodną maską namiętności, jakie nią miotają; często jest smutna, kiedy twarz promienieje radością, a znowuż wesoła, kiedy twarz zdaje się smutna” (Petrarka; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Edenas — žydų žod. — reiškia rojų, linksmybių vietą. [przypis tłumacza]

Ed in mal punto tu venisti! — W złą chwilę się zjawiłeś! [przypis tłumacza]

Edom — tu: poganin. [przypis tłumacza]

Edward, książę Walii — „Czarny książę”, głośny syn Edwarda III z kronik Froissarta. [przypis tłumacza]

Edward pierwszy (…) umierając — umarł w r. 934. [przypis tłumacza]

edykt styczniowy — edykt wydany w r. 1562 za panowania Karola IX, jeszcze małoletniego, a przyznający hugenotom prawo publicznego praktykowania swej religii. [przypis tłumacza]

edykty paru ludzi, którzy mając wolny czas, rządzą Francją, siedząc przy kominku — Wolter snuje fikcję, że ekonomiści objęli ster rządu i wydali edykty zgodne ze swymi poglądami. [przypis tłumacza]

Efez — miasto na zach. wybrzeżu Małej Azji, jedno z najważniejszych wówczas greckich środowisk kulturalnych i handlowych, słynące również ze wspaniałej świątyni Artemidy. [przypis tłumacza]

Efezyjczycy — szkoła Heraklita. [przypis tłumacza]

Effundam spiritum meum (łac.) — Jl 2, 28; Dz 2, 17: „Wyleję ducha mego”. [przypis tłumacza]

Effundam spiritum meum super omnem carnem (łac.) — Jl 2, 28: „Wyleję ducha mego na wszelkie ciało”. [przypis tłumacza]

efod — szaty, które nosił arcykapłan. [przypis tłumacza]

eforowie — najwyżsi spartańscy urzędnicy (w liczbie 5), sprawujący dozór nawet nad królami, wybierani w najdawniejszych czasach przez króla, później przez lud. Posiadają najwyższą władzę sądowniczą i administracyjną, prowadzą obrady geruzji (senatu) i zgromadzenia ludowego, kierują polityką zewnętrzną. [przypis tłumacza]

eforowie — pięciu eforów kolegialnie sprawowało kierownictwo nad całą polityką państwa, wewnętrzną i zewnętrzną. Przewodniczyli Radzie Starców (geruzji) i Zgromadzeniu Ludowemu, kontrolowali urzędników i samego króla nawet podczas wojny. Odpowiedzialni byli jedynie przed swymi następcami. Kiedy ten urząd powstał, nie wiadomo. Tyle pewne, że władza ich z czasem urosła; pierwotnie byli dodani królom do pomocy. Niesnaski między oboma królami znakomicie przyczyniły się do wzrostu władzy eforów. [przypis tłumacza]

Eforowie w Sparcie, słysząc, jak jakiś człek rozwiązły (…) — Gellius Aulus, Noctes Atticae, XVIII. 3. [przypis tłumacza]

Eforus (…) obyczaju — Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium, II, 6, 7. [przypis tłumacza]

Egesta — córka Trojańczyka Hipotasa, poczęła Acesta, druha Eneaszowego, z bożkiem morskim, który przybrał postać psa lub niedźwiedzia. [przypis tłumacza]

Eghinand — autor Żywota Karola Wielkiego i Roczników Francji. [przypis tłumacza]

Egina — wyspa w Zatoce Sarońskiej; w walce o byt z Atenami, które usiłowały ją wynarodowić kolonizacją, łączyła się z wszystkimi wrogami Aten. [przypis tłumacza]

Egipcjanie byli skażeni i bałwochwalstwem, i magią (…) — J 20, 29. [przypis tłumacza]

Egipcjanie grzebali wilki (…) — Herodot, Dzieje, II, 67. [przypis tłumacza]

Egipcjanie z bezwstydną przezornością zabraniali (…) — Augustyn z Hippony, Państwo Boże, XVIII, 5. [przypis tłumacza]