Przypisy

Freiheit — Kosak bezeichnet in Klein-Rußland eigentlich jeden Freigebornen, der nicht zum Adel gehört, und dieser Stand ist noch heutigen Tages im Gegensatz zum Moskowiterlande unter den Kleinrussen zahlreich vertreten. Während der Polenherrschaft, die besonders durch religiösen Druck sich verhaßt machte, verließen viele Kosaken die Heimat und gründeten in den Steppen zahlreiche kleine Freistaaten, an deren Spitze ein Hetmann stand. (Kohl.) Kosak bezeichnet in Klein-Rußland eigentlich jeden Freigebornen, der nicht zum Adel gehört, und dieser Stand ist noch heutigen Tages im Gegensatz zum Moskowiterlande unter den Kleinrussen zahlreich vertreten. Während der Polenherrschaft, die besonders durch religiösen Druck sich verhaßt machte, verließen viele Kosaken die Heimat und gründeten in den Steppen zahlreiche kleine Freistaaten, an deren Spitze ein Hetmann stand. (Kohl.) [przypis tłumacza]

Freinshemius — uzupełnił Kwintusa Kurcjusza. [przypis tłumacza]

Fremin — ów Fremin, którego Villon nazywa żartobliwie „swoim klerkiem” (sekretarzem), spisuje jakoby testament za dyktandem mistrza. [przypis tłumacza]

Frochedorf — zamek w Austrii, rezydencja hrabiego de Chambord, potomka Burbonów i pretendenta do korony francuskiej, który obrał ten zamek za siedzibę swego wygnania. [przypis tłumacza]

from (norw.) — potulny, pobożny. [przypis tłumacza]

Fronton, [właśc. Marcus Cornelius Fronto] — sławny mówca rzymski, dzięki cesarskiemu uczniowi swemu wyniesiony później na wysokie urzędy państwowe. [przypis tłumacza]

F. R. S. — Fellow of Royal Society; członek Królewskiego Tow. Naukowego, założonego w r. 1622 celem popierania nauk, zwł. przyrodniczych. [przypis tłumacza]

fructus (…) confertur — Cicero, De amicitia, 19. [przypis tłumacza]

Frui (…) carentem — Horatius, Odae, I, 31, 17. [przypis tłumacza]

Fryne miała już przegrać proces (…) — por. Sextus Empiricus, Adversus Mathematicos XI. [przypis tłumacza]

Frynich — Frynichos tu wspomniany nie ma nic wspólnego z współzawodnikiem Arystofanesa w komedii, ani z Frynichosem, tragikiem starej szkoły sprzed Ajschylosa. Jest to Ateńczyk bardzo wpływowy, przewrotny demagog, przeciwnik Alkibiadesa, potem ogłoszony przez lud zdrajcą i na rynku w Atenach zabity. (Tukidydes, Wojna peloponeska 8, 92). [W wyniku spisku i zamachu stanu w 411 na krótko obalono demokrację; rządy przejęła oligarchiczna Rada Czterystu, w skład której wchodził radykał Frynichos; skrajni oligarchowie z Rady Czterystu za cenę utrzymania władzy byli gotowi poddać miasto Spartanom; red. WL]. [przypis tłumacza]

Frynich, Likis i Ameipsjas — współcześni komediopisarze. [przypis tłumacza]

Frynich, syn Polifradmona — należy do najstarszych tragików. Żył około r. 500. Dramaty jego miały budowę bardzo prostą: używał jednego tylko aktora; akcja ustępuje u niego całkowicie na plan drugi wobec partii chórowych. [przypis tłumacza]

„Ftiotydy”, „Peleus” — Sofoklesa Ftiotydy i Eurypidesa Peleus nie są nam znane. [przypis tłumacza]

Ftyja — czyli Ftiotis, południowa część Tesalii; od północy graniczy z krainą Tesaliotis, od południa z Zatoką Malijską. Mieszkańcy tej krainy zwą się ftiockimi Achajami, w przeciwieństwie do Achajów z północnego Peloponezu. Od imienia mieszkańców zwie się zachodnia część pasma gór Otrys Górami Achajskimi. [przypis tłumacza]

Fù (…) ingegno (wł.) — „Czy się zwycięży przypadkiem czy zdradą, zwycięstwo zawsze pozostaje chlubne” (Ludovico Ariosto, Orlando furioso (Orland szalony), XV, 1; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Fugax (…) natus — Ovidius, Tristia, III, 2, 9. [przypis tłumacza]

fuge (…) lustrum — Horatius, Odae II, 4, 12. [przypis tłumacza]

Fuggerowie — jeden z najpotężniejszych domów bankowych owego czasu. [przypis tłumacza]

Fulgur (…) mundi — Lucretius, De rerum natura, II, 235. [przypis tłumacza]

Furem (…) praeterit — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, LXVIII. [przypis tłumacza]

Furia — Furie (po grecku Erynie) miały ścigać złoczyńców; przedstawiano je z wężami zamiast włosów. [przypis tłumacza]

Furit (…) fatum — Manilius, Astronomica, IV, 79, 118. [przypis tłumacza]

furlong — miara angielska równa 1/8 mili. [przypis tłumacza]

γνωθι σεαυτον — „Znaj siebie samego”. [przypis tłumacza]

gánytaj de t'akúuon — Iliada XX 405, ale wiersz ten brzmi nieco inaczej. [przypis tłumacza]

gąsior — eigentl. eine große, bauchige, lederne Flasche. [przypis tłumacza]

Gąszcz kominów (…) musiałem się po części domyślać — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

Gabaa – Γαβαά(N), Γαβά (D), p. II, XVIII, 1, uwaga. [przypis tłumacza]

Gaba — Γάβαν, p. dalej III, III, 1, dziś wieś Dżeba, między Kajfą i Cezareą. [przypis tłumacza]

gabaj — urzędnik gminny, starosta bóżnicy, administrator. [przypis tłumacza]

Gabala — Γάβαλα, w klinach: gu-ub-li, dziś Dżebeil, miejsce dawnego kultu Adonisa. [przypis tłumacza]

Gabao — Γαβαὼ, dziś el-Dzîb, wieś w kierunku północno-wschodnim od Jerozolimy. [przypis tłumacza]

Gabara — Γάβαραa (N), Γάμαλα (D), dziś Kûbarah. [przypis tłumacza]

Gabat-Saul — Γαβὰθ Σαοὺλ, prawdopodobnie to samo, co Γαβαθὰ, Γεβαθὰ, Γαβὰθη w Starożytnościach, „ojczyzna” (miasto ojczyste) Saula. dzisiejsza wieś Dżeba; גִּבְעַ֥ת שָׁאֽוּל (1 Sm 15, 34). [przypis tłumacza]

gabe a. gabaj — jeden z przełożonych bożnicy, pełniący nad nią nadzór. [przypis tłumacza]

gabe a. gabaj — zarządca bóżnicy. [przypis tłumacza]

Gabriel Vasquez (1551–1604) — również teolog. [przypis tłumacza]

gadanie pocieszających państwo, że Filip nie jest jeszcze tak potężny, jak byli wtedy Lacedemończycy — i u Demostenesa czytamy takie pocieszenie. [przypis tłumacza]

Gadara, Amatus — Gadara: Γάδαρα, dziś Mukês (nazwa zachowała się w arabskich słowach Dżadur Mukes, Dżadar); Amatus: Ἀμαθοῦς, dziś Amateli. [przypis tłumacza]

Gadara, Amatus — Graetz sądzi, że powinno być: Gazara i Ammaus (G. d. J. III 169, uw. 2). [przypis tłumacza]

Gadara — Γαδάροις (N), Γαδαρίς (D). [przypis tłumacza]

Gadarę — Γαδάρων (N), Γαδαρέων (D). Tak w tekstach. Krytyka mniema, opierając się na topograficznym rozejrzeniu się w pochodzie Wespazjana, że pewnie chodzi tu o Gabarę, dzisiejsze Kûbarah. [przypis tłumacza]

Gadarę (…) stolicę Perei — Graetz (Geschichte der Juden, 516, uwaga 3) sądzi, że chodzi o miasto Ἰάζαρα, które mogło być wtedy stolicą Perei, gdy tymczasem Gadara należała do Dekapolis. [przypis tłumacza]

Gadatas — Asyryjczyk, namiestnik okolicy niedaleko Babilonu, zhańbiony i okaleczony przez króla, staje się sprzymierzeńcem Cyrusa. Z jego i Gobryasa rąk padnie niebawem młody król asyryjski (stary król zginął w pierwszej walce Cyrusa z Asyryjczykami, przed zajęciem Sardes i walką z Krezusem). [przypis tłumacza]

Gada, Turka (…) Żurdina — znaczy to: „Mów, Turku, kto on jest? Anababtysta? — Nie. — Zwinglista? (wyznawca sekty protestanckiej Zwingli'ego) — Nie. — Koffita (chrześcijanie egipscy z sekty jakobitów?) — Nie. — Hussyta, morysta (Maur), Fronista (sekta kontemplacyjna)? — Nie, nie, nie. — Czy poganin? — Nie. — Luteranin? — Nie. — Purytanin? — Nie. — Bramina (bramin)? — Moffina, Zuryna (prawdopodobnie wymyślone)? — Nie, nie, nie. — Mahometanin? — Hi valla (po arabsku: „Tak, na Boga”). Jak się nazywa? — Jourdain, Jourdain. [przypis tłumacza]

Gadeira — Γάδειρα, w Hiszpanii (Hispania Batica), dziś Kadyks. [przypis tłumacza]

Gaia scienza, die fröhliche Wissenschaft, o której marzył Nietzsche — jakoż był Nietzsche entuzjastycznym wielbicielem Montaigne'a: Ich weiss nur noch einen Schriftsteller, den ich, betreff der Ehrlichkeit, Schopenhauer gleich, ja noch höher stelle: das ist Montaigne. Dass ein solcher Mensch geschrieben hat, dadurch ist wahrlich die Lust, auf dieser Erde zu leben, vermehrt worden. Mir wenigstens geht es, seit dem Bekanntwerden mit dieser freiester und kräftigster Seele, so, dass ich sagen muss, wass er von Plutarch sagt: „Kaum habe ich einen Blick auf ihn geworfen, so ist mir ein Bein oder ein Flügel gewachsen!”. Mit ihm würde ich es halten, wenn die Aufgabe gestellt wäre, es sich auf der Erde heimisch zu machen”. (Schopenhauer als Erzieher, s. 16; Menschliches, Allzumenschliches, II, s. 183, 310, 338). [przypis tłumacza]

Gajusz bowiem padł z ręki skrytobójczej po trzech latach i ośmiu miesiącach panowania — por. Starożytności XIX; rok 41 n.e. [przypis tłumacza]

Gajusz, obwołany Cezarem — Cezar Gajus Caligula, syn Germanika. [przypis tłumacza]

Gajusz, syn Agrypy i Julii — Gajusz: Gajus Caesar [Gaius Iulius Caesar Vipsanianus, 20 p.n.e.–4 n.e., ciężko ranny w wojnie z Partami, zmarł w drodze powrotnej do Rzymu]; Agrypa: Marcus Vipsanius Agrippa (63–12 p.n.e.); Julia (39 p.n.e.–14 n.e.): córka Augusta. [przypis tłumacza]

Galaad i Moabit — Galaad: Γαλααδῖται, Γαλααδῖτις, LXX Γαλαάδ, Γαλαάδῖτις, גִּלְעָד (Gilead) (Rdz 31, 21 etc.), dzisiejsza nazwa pasma górskiego Dżebel Dżelaad); Moabit: Μωαβῖται,Μωαβῖτις, מוֹאָב ([Moab] Pwt 1, 5 etc.), w klinach: ma-a-bi. [przypis tłumacza]

Galeas, własc. Galeazzo Maria Sforza (1444–1476) — książę Mediolanu. [przypis tłumacza]

Galen mniemał, iż każda część ciała ma swoją duszę — Plutarch, O mniemaniach filozofów (De placitis philosophorum), IV, 5. [przypis tłumacza]

Galen troszczył się też o swoje zdrowie — umarł w r. 201 po Chr., jako starzec siedemdziesięcioletni. [przypis tłumacza]

Galia (…) wystawiła armię stu dziewięciu tysięcy koni — w miejsce ośmiu tysięcy, o których mówi Cezar, mamy u Montaigne'a sto dziewięć tysięcy; oczywiście omyłka lub błąd typograficzny, powtarzany później we wszystkich wydaniach. [przypis tłumacza]

Galilea — Γαλιλαία, hebr. גְּלִ֖יל etc., „okręg”, zwano ją „okręgiem pogan” (Iz 9, 1; Mt 4, 15). [przypis tłumacza]

Galla (…) torquent — Martialis, Epigrammata, IV, 37. [przypis tłumacza]

Gallet — z paryskiego korzennika stał się słynnym piosenkarzem, umarł w r. 1757 w Temple, miejscu schronienia dla niewypłacalnych dłużników. [przypis tłumacza]

gallicki a. gaelicki — tyle co celtycki: szkocki, irlandzki a. bretoński. [przypis tłumacza]

Galów — Γαλάται [tym samym słowem nazywano Galów, celtyckich mieszkańców Galii, jak i Galatów, Celtów, którzy wtargnęli do Grecji i Macedonii na początku III w. p.n.e. i osiedlili się w środkowej części Azji Mniejszej, w regionie nazwanym później Galacją; red. WL]. [przypis tłumacza]

galut — diaspora, niewola; tu: dobrowolne wygnanie. [przypis tłumacza]

Gamala — Γάμαλα, miejscowość dotąd nieodnaleziona, między uczonym i panuje niezgoda. [przypis tłumacza]

ganew — złodziej. [przypis tłumacza]

Ganimedes — królewicz trojański, syn Trosa, najpiękniejszy ze śmiertelnych. Dla tej piękności porwany na Olimp, spełnia tam urząd podczaszego. [przypis tłumacza]

gaon — człowiek obdarzony dużą wiedzą, geniusz. [przypis tłumacza]

Gao z Góry Yao — jap. Yakuson Kō (780–850). Chiński mistrz chan. [przypis tłumacza]

Garcilasso de la Vega, Inca (1530–1568) — historyk hiszpański, autor Komentarzy królewskich o pochodzeniu Inków (1609–1616) i Historii powszechnej Peru (1616). [red. WL: (1539–1616, ur. w Cuzco, zm. w Kordowie; historyk peruwiański]. [przypis tłumacza]

Gardło ściskał mi lęk (…) wieloznaczny i niezniszczalny — fragment dopisany. [przypis tłumacza]

Gargamela — W myśl tego samego wytrwałego komentatorstwa Gargamela byłaby w takim razie Anną, córką Franciszka II, księcia Bretanii, obłożonego klątwą i dlatego nazwanego tu królem kacerzy (parpaillos). Nazbyt obfite raczenie się flakami ma, zdaniem uczonych komentatorów, wyrazić wybujały apetyt miłosny królowej. [przypis tłumacza]

Garis — Γάρις, dziś nieznane. [przypis tłumacza]

Garis — Γάρις (N), Γαρσίς (D), miejscowość dziś nieznana. [przypis tłumacza]

Garriek (1716–1779) — sławny aktor angielski, znakomity mimik. [przypis tłumacza]

garstka filozofów wracała ze strefy polarnej — Maupertuis, Clairaut, Camus i Le Monnier, geometrzy i astronomowie, którzy w 1736 udali się do Torneå w Laponii mierzyć stopień południka [tj. w celu dokonania pomiarów terenowych, jaką długość ma w tych okolicach łuk południka, któremu odpowiada kąt równy jednemu stopniowi szerokości geograficznej; różnice wyników pomiarów w Laponii, we Francji oraz w Peru, dokąd wysłano inną ekspedycję, wykazały spłaszczenie biegunowe globu ziemskiego; red. WL]. [przypis tłumacza]

gartel — pleciony sznur zastępujący pas. [przypis tłumacza]

Gaskończycy podnoszą krzyki i domagają się swoich dzwonów — Krwawe powstanie w Gaskonii (w r. 1548). Wsiom, które wzięły udział w rozruchach, zabrano dzwony z kościołów i dopiero w r. 1550 pozwolono je zawiesić na nowo. [przypis tłumacza]

Gaskońskie oto są junaki… — I tutaj również nie mógł tłumacz z powodu nadzwyczajnych technicznych trudności być całkiem ścisłym. Zachował jednak tak samo jak w balladzie ogólny tok myśli i formę trioletów, o co jako o szczegół kolorytowy głównie chodziło. [przypis tłumacza]

gaspada (z ros.) — panowie. [przypis tłumacza]

Gaster — brzuch. [przypis tłumacza]

Gastrolatrzy — czciciele brzucha. [przypis tłumacza]

gastromancja — wróżenie z brzucha. [przypis tłumacza]

Gauchat — ksiądz, napisał lichą książkę pt. Listy o niektórych pismach współczesnych, za którą nagrodzono go tłustym probostwem. [przypis tłumacza]

Gaudeat de bona fortuna — Niech się cieszy szczęściem. [przypis tłumacza]

gaudent brevitate moderni (łac.) — Współcześni lubują się w zwięzłości. [przypis tłumacza]

Gaulana — Γαυλάνη, LXX Γαυλών, גּוֹלָן ([Golan] Pwt 4, 43 etc.), dzisiejsza nazwa Dżolan, ziemia na wschód od jeziora Genezaret. [przypis tłumacza]

Gaurion — port wyspy Andros, stanowiącej niejako przedłużenie Eubei w kierunku południowym. Pejzander [Pejsandros], twórca oligarchicznego zamachu stanu z r. 411, wprowadził oligarchię i w miastach związkowych, np. w Tazos i Andros. Tazos wnet odpadło od Aten, i dopiero Trazybul wprowadził tam demokrację; później odpadło i Andros. [przypis tłumacza]

Gaza, Rafia i Antedon — Gaza: Γάζα, עַזָּה (Joz 15, 47 etc.), w klinach: ha-zi-ti, dziś Razze (Boettger pisze „el-Gazzeh”, Kiepert „Ghazze”), około 35 000 mieszkańców; Rafia: Ῥάφεια, dziś Bîr Refâ, w pobliżu morza na południe od Gazy; Antedon: Ἀνθηδών, w odległości 20 stajań od Gazy. [przypis tłumacza]

Gazara, Joppa i Jamnea — Gazara: Γάζαρά, גֶּ֖זֶר (Joz 12, 12 etc.), w klinach gazri albo ga-az-ri (H. Winckler, Keilinschriftliches Textbuch zum Alten Testament, Lipsk, 1903, str. 4 i 10), dzisiejsze ruiny Tell-Dżezer pod wsią Abu-Szûsze, w pobliżu Ramle i linii kolejowej wiodącej do Jerozolimy; Joppa: Ἰόππη, יָפוֹ = Piękna, w klinach: Ja-ap-pu, dzisiejsze miasto nad morskie Jaffa; Jamnea: Ἰάμνεια, יַבְנֵ֔ה (2 Krn 26, 6); dzisiejsza wieś Jebna, w pobliżu morza, na zachód od Jerozolimy. [przypis tłumacza]

Gaza — uczony w XV w., urodzony w Tessalonice. [przypis tłumacza]

Gdy Aleksander oblegał pewne miasto w Indiach (…) — Diodor z Sycylii, Biblioteka historyczna, XVII, 18. [przypis tłumacza]

Gdy Aleksander przechodził przez Hyrkanię (…) — por. Diodor z Sycylii, Bibliotheca historica, XVII, 16. [przypis tłumacza]

Gdy bez troski o ostrożność miejsce narad znajdziesz — przekład usiłuje naśladować aliterację oryginału: si minus cum cura aut cautela locus loquendi lectus est. [przypis tłumacza]

Gdy bije swoich ludzi i nędznie ich płaci — jadowicie, z przyciskiem. [przypis tłumacza]

Gdy bliźnich poświęcanym mordują żelazem — Ten sławny wiersz jest zapewne wpisany już w czasie kampanii o Tartufa, gdy przeciwnicy używali wszelkich środków walki, aby pognębić Moliera. [przypis tłumacza]

Gdyby było rzeczą możliwą, żeby zwierzchnik (…) miał władzę wykonawczą, nastąpiłoby takie pomieszanie się prawa z faktem, że by już nie wiedziano, co jest prawem, a co nim nie jest… — nowy argument za oddzieleniem egzekutywy od legislatywy. [przypis tłumacza]

Gdyby ci wszelako chodziło o cytaty przytoczone w poprzednim liście, powiadom mnie; zadowolę cię (…) — w pierwszym wydaniu List piąty nie był opatrzony szczegółowymi wskaźnikami cytatów; następne wydanie Pascal uzupełnił w tym duchu. [przypis tłumacza]

Gdyby człowiek postanowił spisywać wszystkie swoje sny (…) byłby to wielki dar dla ludzkości (…) — uczynił to znany badacz snów, Zygmunt Freud, autor dzieła Die Traumdeutung. [przypis tłumacza]

gdyby duch oszczerstwa (…) rzecz niegodną dawnej przyjaźni — Trzeba zauważyć, że ów pojednawczy poseł mimo woli robi wszystko, co może, aby ambitnemu Żółcikowi uniemożliwić pojednanie. [przypis tłumacza]

Gdyby istniał na świecie naród łatwy w pożyciu, serdeczny, pełen radości życia, smaku, swobody w wymianie myśli; naród żywy i miły, czasem nieopatrzny, często lekkomyślny — Montesquieu ma na myśli oczywiście Francję. [przypis tłumacza]

gdyby kto był powiedział przeciętnemu czytelnikowi (…) Molier — Charakterystycznym jest, że ani Moliera, ani Balzaka nie uznali współcześni godnymi zasiadania w Akademii Francuskiej. [przypis tłumacza]