Przypisy

jezioro Maeotis — Μαιῶτις λίμνην Morze Azowskie, p. I I, xvi. 4 w mowie Agryppy. [przypis tłumacza]

jezioro Semechonitis — dziś Hûle, Σεμεχωνίτιδος λίμνη, LXX Μαρών, Hieronim: Merrom, מֵ֣י מֵרֹ֔ום (Joz 11, 5 i 7) = wody wyżyny, co stoi w pewnej sprzeczności z Bahr-el-Huleh: jezioro doliny (p. Boettger, Topographisch-historisches Lexicon, pod: Semechonitis). Flawiusz w Starożytnościach XV, X, 3 wymienia okolicę Οὐλάθα około jeziora, które to słowo dowodziłoby starożytności nazwy Hûleh. A może istotnie od ziemi Genezar nazwano jezioro genezaretańskim, a od ziemi Ulata jezioro Hûleh? [przypis tłumacza]

Jezus Chrystus nie chciał świadectwa nieczystych duchów — Łk 4, 41. [przypis tłumacza]

Jezus Chrystus przepowiedziany co do czasu i stanu świata: książę dobyty z uda — Rdz 49, 10. [przypis tłumacza]

Jezus nie widzi w Judaszu jego nieprzyjaźni (…) — Mt 25, 50. [przypis tłumacza]

Jezus szuka jakiejś pociechy bodaj u swoich trzech najdroższych przyjaciół — Mt 26, 37. [przypis tłumacza]

Jezus, znalazłszy ich znowu śpiących (…) — Mt 43–44. [przypis tłumacza]

Józefa, który jeszcze za życia Nerona ośmielił się nazwać go imperatorem — p. III, VIII, 9. [przypis tłumacza]

Józef — Antiq. Jud. [Flawiusz, Dawne dzieje Izraela; Red. WL] XI. 5. [przypis tłumacza]

Józefa — obecność jego pod Jerozolimą wyjaśnia Autobiografia 75: „kiedy już swobodny podążyłem z Wespazjanem do Aleksandrii. Stąd odesłano mnie wraz z Tytusem na obleganie Jerozolimy” etc. Przeciw Apionowi I, 9: „później zdjęto mi więzy i z Aleksandrii odesłano wraz z Tytusem dla oblegania Jerozolimy”. [przypis tłumacza]

Józef krzyżuje ramiona i wybiera młodszego — Por. fragm. 711. [przypis tłumacza]

Józef opowiada — Józef Flawiusz, Autobiografia. [przypis tłumacza]

Józef ozwał się w te słowa… — Henkel cytuje z traktatu Gittin (56) legendę o rabbim Jochananie ben-Sakai, który miał w czasie oblężenia Jerozolimy zjednać sobie Wespazjana podobną wróżbą, a to celem uzyskania pozwolenia na otwarcie szkoły w Jabnie lub Jamnii. [przypis tłumacza]

Józef powiada (…) — Antiq. Jud. [Flawiusz, Dawne dzieje Izraela; Red. WL] XII, 11. [przypis tłumacza]

Józef, syn Mateusza — Józef Flawiusz, autor Dziejów wojny żydowskiej. [przypis tłumacza]

Józef tłumaczył… dla ich dobra — tak pojmuję Ὁ δὲ Ἰώσηπος τὸ κατ᾽ αὐτὸν ἀσφαλὲς ὑποστελλόμενος ὑπὲρ αὐτῶν ἔφασκεν ποιεῖσθαι τὴν ἔξοδον. Von da an? (Clementz). [pominięto tłum. na rosyjski]. Znowu chodzi tu o autocharakterystykę Flawiusza. Ze wszystkich znaczeń, jakie ma ὑποστελλό, tłumacze obrali jednozgodnie najnieprzychylniejsze dla Flawiusza, a wiedząc, iż niebawem odda się on w ręce Rzymian, zbrutalizowali według mnie jego styl w tym miejscu. Nawet tłumacz łaciński zbytnio rozszerza tekst: Josephus autem cavens, ne ipsum saluti suae prospicere cogitarent; von da an liess Josephus nicht mehr merken, dass es ihm um seine persönliche Sicherheit zu thun war (Clementz); [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Joanna (…) flagraret — „Joannę, córkę Alfonsa V, króla Luzytanii, ogarnął tak wielki ogień miłości bożej, że od samego dziecięctwa, rzeczami ziemskimi pogardziwszy, jedynie pragnieniem niebieskiej ojczyzny płonęła”. [przypis tłumacza]

Joann. And. — Joannes Andrea, głośny kanonista w XIV wieku. [przypis tłumacza]

Johann Kochanowski — studierte zu Padua und kehrte, nachdem er die mittäglichen Länder von Europa besucht hatte, mit einem Schatze von Kenntnissen bereichert, in sein Vaterland zurück. Hier widmete er sich in ländlicher Muße der Dichtkunst. Er starb 1584. Er gilt allgemein als Vater der polnischen Poesie. [przypis tłumacza]

John Bull (ang.) — Jan Byk, karykaturalne ucieleśnienie Anglii i Wielkiej Brytanii, w postaci tęgiego, porywczego i gburowatego Anglika [przypis tłumacza]

John Henry — popularne oznaczenie członka męskiego. [przypis tłumacza]

Joinville — autor głośnych pamiętników z epoki św. Ludwika. [przypis tłumacza]

Jom Kipur — dosł.: „dzień przebaczenia”, święto znane Polakom pod nazwą Dzień Pojednania lub Sądny Dzień. Pobożni Żydzi wierzą, że w tym dniu Bóg wyznacza losy wszystkich ludzi na następny rok, według ich dotychczasowych uczynków. W czasie tego święta Żydzi umartwiają się, modlą się od rana do nocy i poszczą, przy czym nie tylko nie wolno im jeść, ale nawet napić się wody. Post obowiązuje od południa dnia poprzedzającego święto do wieczora dnia następnego, a od południa wigilii święta do następnego ranka — nawet małe dzieci. [przypis tłumacza]

Jom Kipur — dzień odpuszczenia grzechów, Sądny Dzień. [przypis tłumacza]

Jom Kipur — Dzień Przebaczenia, zwany też Sądnym Dniem. [przypis tłumacza]

Jom Kipur — Sądny Dzień, dzień postu i pokuty. [przypis tłumacza]

Jonates — brat Judy Machabeusza, panował 160–143 p.n.e. (Graetz, Geschichte der Juden III, 1). [przypis tłumacza]

Jona (…) vadu — po baskijsku. [przypis tłumacza]

Jonson, Ben, [właśc. Benjamin Jonson] (1572/3–1637) — wybitny dramaturg, który zaczął pisać w chwili, gdy sława Szekspira była już ugruntowana. Cała jego działalność nosi cechę świadomego współzawodnictwa, z góry skazanego na niepowodzenie. Górował nad Szekspirem wykształceniem i dbałością o wypracowanie szczegółów, o całe niebo niżej stał zdolnościami. Stąd i pogląd jego na Szekspira niejednolity, zaprawny zazdrością, ale nie bez zdrowego sądu i nawet uczucia, świadczy o naturze w gruncie rzeczy szlachetnej, nie dającej się przygłuszyć niskimi pobudkami. Główne dzieła Jonsona są: tragedie Katylina i Sejanus, komedie Volpone, Alchemik, Epicocne i Jarmark na św. Bartłomieja. Szekspirowskiej komedii charakterów usiłował on przeciwstawić komedię typów, doprowadzoną potem do doskonałości przez Molière'a. [przypis tłumacza]

Joppie, którą był Cestiusz spustoszył — Cestiusz Joppę splądrował i spalił, p. II, XVIII, 10. [przypis tłumacza]

Joppie natura nie dała przystani. Wybrzeże dzikie, strome (…) żegluga bardziej tu niebezpieczna niż na pełnym morzu — opis Joppy, wybrzeży, skał naprzeciw brzegu położonych jest tak wierny i obrazowy, że współczesny artysta, który patrzy na Joppę i czyta opis Flawiusza, podziwia w nim mistrza słowa i do jego opisu nic nie mógłby dodać. [przypis tłumacza]

Joppie — p. I, II, 2, uwaga. [przypis tłumacza]

Jordan — Ἰορδάνης, יַרְדֵּן, dziś Jarden, zwykle u Arabów esz-Szeri’a (poisko, miejsce pojenia bydła). [przypis tłumacza]

Josippon — ludowa księga żydowska zawierająca fantastyczne opowieści. [przypis tłumacza]

Jotapatę, Bersabę, Selamę, Kafarekcho, Jafę, Sigof — Jotapata: Ἰωτάπατα, dziś Tell-Dżefat; Bersaba: Βηρσαβὲ, na pograniczu między Górną i Dolną Galileą; Selama: Σελάμη (N), Σελάμίν (D), dziś ruiny Kirbet Sellâmeh; Kafarekho: Καφαρεκχὼ, wieś, dziś nieznana; Jafa: Ἰαφὰ, LXX Φαγγαί, Ἰαφὰγαί; יָפִיעַ = błyszczące (Joz 19, 12), dziś Jafa, pół godziny drogi od Nazaretu, w kierunku zachodnio-południowym; Sigof: Σιγὼφ, między Kafarekcho i Jafą, położenie dziś bliżej nieznane. [przypis tłumacza]

Jozue — Ἰησοῦς; syn Nawego, w Biblii: Nun, נוּן (Joz 2, 1). [przypis tłumacza]

Juba II (52 p.n.e.–23 n.e.) — Ἰόβας, historyk i geograf, dzieła jego zaginęły [władca Numidii, w 25 p.n.e. od rzymskiego cesarza Augusta otrzymał królestwo Mauretanii, po śmierci poprzedniego władcy krótko rządzone przez Rzym; wspierał handel, sztukę i badania naukowe; napisał szereg niezachowanych książek na temat historii, geografii, przyrodoznawstwa, malarstwa, teatru; jego pierwszą żoną była Kleopatra Selene II, córka Marka Antoniusza i Kleopatry; red. WL]. [przypis tłumacza]

Judaei signa petunt, et Graeci sapientiam quaerunt, nos autem Jesum crucifixum (łac.) — 1 Kor 1, 22: „Gdyż i Żydowie cudów się domagają, a Grekowie mądrości szukają, my zasię Jezusa ukrzyżowanego”. [przypis tłumacza]

Juda — p. Dz 5, 37 (Μετὰ τοῦτον ἀνέστη Ἰούδας ὁ Γαλιλαῖος etc.). [przypis tłumacza]

Juda (…) pod wsią Akedasa (…) legł na polu bitwy — o zgonie Judy por. 1 Mch 9, 5–18, oraz Starożytności XII, XI, 1–2, w których Flawiusz twierdzi, że Juda poległ pod wsią Betzeto. [przypis tłumacza]

Juda, syn Seforajosa, drugi Mateusz, syn Margalosa — Juda, syn Seforajosa: według Starożytności XVII, VI, 2, nie Σεπφεραίου, lecz Σαριφαίου; syn Margalosa: wedle tego samego miejsca, nie Μαργάλος, lecz Μεργαλώθης. [przypis tłumacza]

Judea — Ἰουδαία, od pokolenia Juda (Jehûdah, יְהוּדָה (Rdz 29, 35), odpowiada polskiemu Chwalibóg), w klinach: Ia-u-di. [przypis tłumacza]

Judeę — Ἰουδαίαν (Niese), Ἰουδαίος (Dindorf). [przypis tłumacza]

Judes, syn Mareota — Ἰούδης ὁ τοῦ Μαρεώτου (N), Ἰούδας ὁ τοῦ Μέρτωνος (D). [przypis tłumacza]

judofob — człowiek nienawidzący Żydów. [przypis tłumacza]

Juliada — Ἰουλιάς, pierwotnie Betsaida (Starożytności XVIII, II, 1). [przypis tłumacza]

Juliadę położoną w Perei, oraz Tarycheę i Tyberiadę — prócz tego 24 (nie 14, Henkel) wsi w Perei, p. Starożytnośći XX, VIII, 4. [przypis tłumacza]

Julia d'Etanges — bohaterka Nowej Heloizy Russa [tj. Rousseau; red. WL). [przypis tłumacza]

Julian Le Roi — słynny zegarmistrz współczesny. [przypis tłumacza]

Julian Ursyn Niemcewicz — einer der ausgezeichnetsten polnischen Gelehrten und Staatsmänner, geboren 1757 zu Skoki in Litauen, diente anfangs im litauischen Heere, das er im J. 1788 mit dem Range eines Majors verließ, und wurde zum Landboten für den Reichstag v. J. 1788-92 gewählt. Bei dieser Gelegenheit redigirte er die Gazeta narodowa. Die Anhänger Rußlands erwirkten seine Verbannung, aus der ihn die Insurrection von 1794 zurückrief. Er wurde Adjutant des Kościuszko und kam mit diesem nach der Schlacht von Maciejowice in die russische Gefangenschaft nach Petersburg, wo ihm Kaiser Paul die Freiheit wiedergab. Er ging nun mit Kościuszko nach den Vereinigten Staaten von Nordamerika, lebte dort in dem Hause Washingtons und heiratete eine Amerikanerin. 1807 kehrte er nach Polen zurück, wurde da Senatssekretär und Castellan, beschäftigte sich aber meist mit den Wissenschaften. Im J. 1830 war er Mitglied des Administrationsrates, und als die Insurrection unglücklich endete, ging er nach Paris. Auch hier war er literarisch tätig. Er starb daselbst am 21. Mai 1841 und wurde in dem Dorfe Montmorenci neben dem General Knieczewicz begraben. — Er schrieb viele ausgezeichnete Werke, die gesammelt in 12 Bänden (Leipzig 1840) erschienen sind. [przypis tłumacza]

Jungle — Grzęzawisko [powieść] Sinclaira. [przypis tłumacza]

Juno ze swoim księciem — Kościół i papież. [przypis tłumacza]

jurta — namiot u koczujących ludów syberyjskich. [przypis tłumacza]

Justus ex fide vivit (łac.) — Św. Paweł, Rz 1, 18. [przypis tłumacza]

Justyna — słynna powieść margrabiego de Sade. [przypis tłumacza]

Jutro, bo dziś w domu! (cras apud te, nunc domi) — Charinus grzecznie odmawia, że to niby dziś już obiad dla niego w domu przygotowany. [przypis tłumacza]

Już Arystoteles mniema, że i własna pochwała i nagana (…) — por. Arystoteles, Etyka nikomachejska IV, 13. [przypis tłumacza]

Już było niedaleko południa — początek września roku 401. [przypis tłumacza]

już ci bowiem pora odejść do bogów — Ksenofont, używając tych słów, nie idzie za greckim wyobrażeniem o życiu pozagrobowym, jak je przedstawia poezja epiczna lub wiara ludowa, lecz za własnymi przekonaniami; a może też znał perskie wierzenia, że duch dobrego człowieka dostaje się do siedziby duchów błogosławionych. [przypis tłumacza]

Już ci wierzy co do „niego”, lecz wróć do tamtego! — Już ci wierzy: wypowiedziane ironicznie; wróć do tamtego: tzn. do sprawy skradzenia sukni. [przypis tłumacza]

Już gotowe — proś do stołu! — kucharze w komedii zwykli w ten sposób przechwalać się swym pośpiechem w gotowaniu; podobnie w Pseudolusie kuchcik, jeszcze zanim zaczęto gotować, woła do pana domu: „Śpiesz do stołu, gości posprowadzaj, obiad gotów, już czeka!” (w. 891). [przypis tłumacza]

Już ja go tam odnajdę — ego iam conveniam illum, Camerarius. [przypis tłumacza]

Już kąpaną czy nie jeszcze (lautam vis an quae nondum sit lauta) — nie wiadomo, co to ma znaczyć. Być może, że kryje się w tym jakiś nieprzystojny żart w związku z pewnymi przypadłościami kobiecymi, choć Plautus niezbyt często na tego rodzaju dowcipy sobie pozwala. [przypis tłumacza]

Już pominę Achilla… — Achilles zagniewany na Agamemnona o to, że mu zabrał kochankę, usunął się od udziału w walce pod Troją i sprowadził przez to moc klęsk na wojsko greckie. Plautus każe Pleusiklesowi przerwać rozpoczęte opowiadanie — którym może rzymska publiczność ówczesna nie tak bardzo się interesowała — motywując to zręcznie spostrzeżeniem Palestriona. [przypis tłumacza]

Już się nie bój… — chce przez to powiedzieć: „Uda się, bo jeśli coś w tym jest dobrego, to zrobimy to tylko mimo woli”. [przypis tłumacza]

już to tylko, że był Lacedemończykiem, jednało mu wielki szacunek u króla i dworu — w Starożytnościach XII, IV, 10 i XIII, I, 8 Flawiusz opowiada o umowach, w jakie Żydzi wchodzili z Lacedemończykami, których w pismach swych nazywali „braćmi”. W 1 Mch 12 są podane teksty listów wzajemnych. [przypis tłumacza]

Już tylko o tym myślał — σκοπούμενος (Niese), θυμούμενος ἐπορίζετο (Dindorf). [przypis tłumacza]

Już w Katalogu dzieł p. de la Mettriego, dołączonym do broszury Eloge de la Mettrie (Haga, 1752) zaliczona jest do tych dzieł także omawiana rozprawka, przedrukowana następnie w wydaniu Dzieł filozoficznych de la Mettriego z r. 1774 (Amsterdam) tuż w sąsiedztwie Człowieka-maszyny (tom III zbioru dzieł). [przypis tłumacza]

Już wtedy, gdy, mając lat pięć, uwijałam sobie dzieciątko… — od pięcioletniej dziewczynki słyszałam raz następujące zdanie: „Kiedy będę miała dziecko, to nie będę mieszkała u mamusi, tyko bardzo daleko, żeby nam nikt nie przeszkadzał”. [przypis tłumacza]

Kacerze zawsze zwalczali te trzy znaki, których nie mają — Por. fragm. 844. [przypis tłumacza]

kacyk — rodzaj namiestnika prowincji. [przypis tłumacza]

Kadasa — Κάδασα (N), Κέδασα (D), LXX Καδές, Καδής; קֶדֶשׁ (Joz 19, 37), Wujek: Cedes, dziś Kedes (wieś, ruiny) w pobliżu jeziora Huleh (Merom). [przypis tłumacza]

kadisz — modlitwa za zmarłych, którą po raz pierwszy odmawiają tuż po pogrzebaniu zwłok wszyscy potomkowie osoby zmarłej płci męskiej. Kadisz odmawia się podczas każdej modlitwy porannej i wieczornej w ciągu pierwszego roku po śmierci człowieka, a następnie w każdą rocznicę śmierci. [przypis tłumacza]

Kadisz — modlitwa za zmarłych. [przypis tłumacza]

kadisz — modlitwa za zmarłych. [przypis tłumacza]

Kadisz — powszechna modlitwa codzienna, także modlitwa za zmarłych (kadisz sierocy); również potoczne określenie syna odprawiającego Kadisz w intencji zmarłych rodziców. [przypis tłumacza]

Kaduzjowie — lud na południowo-zachodnim wybrzeżu Morza Kaspijskiego, na północ od Medii; bezpośrednio nie graniczy z Medią ni z Armenią, jak tu sobie Ksenofont wyobraża. Gdzie indziej uważa Kaduzjów za sąsiadów Asyrii, nie Medii, jest więc sprzeczność. Medów, Armeńczyków, a po trzecie Kaduzjów: Ktezjasz podaje inne kraje: Baktrię, nad górnym biegiem rzeki Oksos, Chorazmię nad dolnym biegiem tejże rzeki (północno-wschodnie kresy państwa), partię między Baktrią a Hyrkanią (południowo-wschodnie wybrzeże Morza Kaspijskiego), Karmanię, na północny wschód od Zatoki Perskiej. [przypis tłumacza]

Kafarnaum — Καφαρναοὺμ, w Autobiografii: Καφαρνωκός; dosłownie: Wieś (Kafar) Nahuma (Nahum). Wieś Kafarnaum, wspomniana przez Józefa, a wedle ewangelii miasto, to dzisiejsze Tell-Hum; natomiast co do źródła tejże nazwy jedności między uczonymi nie ma; niektórzy mniemają, że jest nim 'Ain-et-Tin. [przypis tłumacza]

Kafartobę — Καφάρτοβαν. Wsie te [Betabris i Kafartoba] dziś nieznane. [przypis tłumacza]

Kafetra — Κάφεθρα (N), Καφεθρά (D). [przypis tłumacza]

kahał — gmina żydowska, może również oznaczać zarząd gminy. [przypis tłumacza]

kahał — gmina żydowska. [przypis tłumacza]

kahał — żydowska gmina wyznaniowa. [przypis tłumacza]

kajetu z jego pismami, które niedawno ogłosiłem — wydany w Paryżu w roku 1571 staraniem Montaigne'a. [przypis tłumacza]

Kajusz legł pod Filippi – rok 42 p.n.e.; Filippi: Φίλιπποοι, miasto w Macedonii, pierwotnie Krenides (miejsce źródeł), dzisiejsze ruiny Filibat albo Filibadżik (Boettger: Felibah, Felibedżik). [przypis tłumacza]

kalaganki — tj. wyznawczynie zasad księdza Johna (Jeana) Callaghana (1605–1654), Irlandczyka z rodu, doktora paryskiego fakultetu i proboszcza w Cour-Cheverny. Jezuici szczególnie atakowali tego Callaghana, sympatyzującego z jansenizmem. [przypis tłumacza]

Kalchas, ten Zakyntczyk! — Kalchas, sławny wróżbita w wojsku greckim pod Troją; tu jako synonim mądrego człowieka. [przypis tłumacza]

Kalchedon a. Chalkedon — w Azji, naprzeciw Bizancjum. [przypis tłumacza]

Kalias, syn Jebkonika — syn Hipponika. Arystofanes robi zeń Hippobina, co dosłownie oddaje użyty wyraz. Kalias odziedziczył po ojcu olbrzymią fortunę, którą prędko na hulanki przeszastał. [przypis tłumacza]

Kalifas (arabų ž.) — turkų sultono, kaipo mahometonų viršininko titulas. [przypis tłumacza]

Kalikles w Platonie (…) spoliczkowano — Platon, Gorgiasz. [przypis tłumacza]

Kalistrat — polityk starszy od Demostenesa, odznaczył się szczególnie w procesie oropijskim; zresztą niepopularny z powodu sympatii dla Sparty; wygnany, wrócił na własną rękę do Aten i zginął z wyroku sądu. [przypis tłumacza]

Kallias — prawnuk Miltiadesa, pasierb Peryklesa, strwonił rozrzutnym życiem ogromny majątek. W 390 r., w wojnie korynckiej, był strategiem, w 371 posłował do Sparty. [przypis tłumacza]

Kallias [Spartanin] — bliżej nieznany; prawdopodobnie wysłano go, by prowadził układy pokojowe, a gdy wracał, dodano mu do towarzystwa Persa, który miał za zadanie pozyskać Agesilaosa dla króla perskiego. [przypis tłumacza]

Kalliksejnos — członek Rady. Ksenofont wymawia i pisze jego nazwisko po jońsku; po attycku mówi się: Kalliksenos. [przypis tłumacza]

Kallirroe — Καλλιρρόη, cieplice po stronie wschodniej Morza Martwego, dziś Zerka-Ma'în. [przypis tłumacza]

Kalwariusz — Καλουάριος (N), Κερεάλιος (D), za tym ostatnim tłumacz łaciński, niemiecki i rosyjski. [przypis tłumacza]

kalwiniści zaś mówiąc in particulari to, co jest prawdą in communi — Kiedy powiadają, iż tylko sprawiedliwi przyjmują Chrystusa w Komunii św. [przypis tłumacza]

Kambal — nazwa Pekinu, stolicy Chin. [przypis tłumacza]

Kambizes (…) we śnie, że brat jego ma zostać królem Persji (…) — Herodot, Dzieje, III, 30. [przypis tłumacza]