Przypisy

arcykomtur — Grosskomthur, najpierwszy urzędnik po Wielkim Mistrzu. [przypis autorski]

Areskui — bóg wojny. [przypis autorski]

Argonauts. See in Index s. v. Kayasa. [przypis autorski]

aria cattiva — szkodliwy zaduch. [przypis autorski]

armadryle — opancerzone zwierzęta amerykańskie, wydające zapach piżmowy, przysmak dla Indian. [chodzi o pancernika, hiszp. armadillo; red. WL] [przypis autorski]

armii helweckiej, która ocaliła Francję pod Zurychem, pod wodzą Masseny — we wrześniu 1799 r. gen. Massena rozgromił pod Zurychem wojska drugiej koalicji. [przypis autorski]

Arnoldus me fecit (łac.) — Arnold mnie ulał. [przypis autorski]

Arnoult — żył w owym czasie Babilończyk, imieniem Arnonult, który leczył i odwracał wszelkie udary (tak przynajmniej obwieszczał w gazetach) za pomocą woreczka zawieszonego na szyi. [przypis autorski]

Ar pelkės Varegų. — Pakraščiai Varegiškų arba Normandiškų jūrų, šiandien įkaltųjų marių. Jau nuo senovės buvo politika Didžių Lietuvos Kunigaikščių, siųst savo gimines į šalis atimtas nuo priešų. Taip darė Montvilas, Mindaugus ir Gediminas. [przypis autorski]

ars longa, vita brevis (łac.) — Sztuka długa, życie krótkie. [przypis autorski]

Art. 11-bis aktu rzymskiego (1928) konwencji berneńskiej. [przypis autorski]

Art. 11 i 12 Traktatu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim. [przypis autorski]

Art. 12 ustawy o prawie autorskim z 1926 r. [przypis autorski]

Art. 143 k.c. [przypis autorski]

Art. 14 aktu berlińskiego (1908) konwencji berneńskiej. [przypis autorski]

Art. 152 k.c. [przypis autorski]

Art. 192 §1 k.c. [przypis autorski]

Art. 192 §1 k.c. [przypis autorski]

Art. 1 French Literary and Artistic Property Act, Paris (1793), [w:] Primary Sources on Copyright (1450–1900), wyd. L. Bently, M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org. [przypis autorski]

Art. 1 ustawy o prawie autorskim z 1926 roku. [przypis autorski]

art. 231 — Ten paragraf był przedmiotem omawianego wyżej listu pasterskiego dziewięciu biskupów. [przypis autorski]

Art. 27 konwencji berneńskiej w obecnym brzmieniu. [przypis autorski]

Art. 2 ust. 1 aktu paryskiego (1971) konwencji berneńskiej. [przypis autorski]

Art. 2 ust. 3 aktu paryskiego (1971) konwencji berneńskiej. [przypis autorski]

Art. 4 Noty Najjaśniejszemu Królowi, Prześwietnym Zgromadzonym Rzeczpospolitej Stanom względem Drukarń Królestwa Polskiego, a osobliwie znajdujących się w Stołecznem Mieście Warszawie, podane na Seym w Grodnie Roku 1784. Podaję za: A. Benis, Ochrona praw autorskich w dawnej Polsce…, s. 502. [przypis autorski]

Art. 4 Traktatu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim. [przypis autorski]

Art. 5 Traktatu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim. [przypis autorski]

Art. 5 ust. 1 aktu paryskiego (1971) konwencji berneńskiej. [przypis autorski]

Art. 5 ust. 2 aktu paryskiego (1971) konwencji berneńskiej. [przypis autorski]

Art. 6-bis aktu rzymskiego (1928) konwencji berneńskiej. [przypis autorski]

Art. 9 TRIPS inkorporuje postanowienia art. 1–21 konwencji berneńskiej w jej tekście paryskim. [przypis autorski]

Art. 9 ust. 2 aktu paryskiego (1971) konwencji berneńskiej. [przypis autorski]

Art. II Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. [przypis autorski]

Artykuł mój pisany był jeszcze za życia Przybosia zmarłego w październiku 1970 r. Niestety, nigdy już nie usłyszymy z jego ust żadnego wyjaśnienia (przypis podczas korekty — styczeń 1972). [przypis autorski]

Artykuł w „Kurierze Wileńskim” zwiastujący, że w Stokliszkach można się pozbyć reumatyzmu (…) — ob[acz:] „Kurier Wileński” z r. 1842. [przypis autorski]

Artyści są nieprzemienni w czasie. (…) Jego zagadnienia wraz z nim przyszły na świat i są losem określone — W. Pinder, Das Problem der Generation in der Kunstgeschichte Europas, wyd. I, 1926, s. 149. [przypis autorski]

Artystą zostaje się wtedy dopiero, gdy zwątpi się o świętym i proroku w sobie — S. Brzozowski, Stefan Żeromski, „Głos”', 1904, s. 234. [przypis autorski]

Artysta przedstawia to, co w danym momencie jest osobiste, nonkonformistyczne i przedstawia to realistycznie — A. Gramsci, Pisma wybrane, Warszawa 1961, t. II, s. 191. [przypis autorski]

Arua-Ben-Hezam — ów Arua-Ben-Hezam należał do szczepu Azra, o którym właśnie wspomniałem. Sławny jest jako poeta, a bardziej jeszcze jako jeden z licznych męczenników miłości, jakich mają Arabowie. [przypis autorski]

Arystoteles — ur. 334 r. przed Chr. w Stagirze (lub Stagiros) w Tracji; był przez lat 20 (367–347) uczniem Platona; bawił następnie w Azji Mniejszej, a 343–340 r. pełnił obowiązki wychowawcy Aleksandra Wielkiego; ok. 335 r. otworzył w Atenach szkołę w Lykeion; oskarżony o bezbożność uszedł 323 r. z Aten na wyspę Eubeję, gdzie umarł 322 r. Arystoteles pozostawił dzieła logiczne, metafizyczne, fizyczne i etyczne. I. Pisma logiczne, objęte wspólną nazwą Όργανον, zawierają: Κατηγοριαι, Περὶ Ἑρμηνείας, Ἀναλυτικά προτέρα, Ἀναλυτικά ὑστέρα, Τοπικά, Περὶ σοφιστικῶν ἐλέγχων. II. Pisma metafizyczne doszły nas w postaci jednego dzieła, pt. Τῶν μετὰ τὰ φυσικά (14 ksiąg). III. Pisma fizyczne: Φυσικὴ Ἀκροάσις, Περὶ οὐρανοῦ, Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς, Μετεωρολογικά, Περὶ τὰ ζῷα ἱστορίαι, Περὶ ζῴων γενέσεως, Περὶ ζῴων πορείας, Περὶ ψυχῆς, szereg rozpraw objętych mianem Parva Naturalia. IV. Pisma etyczne: Ἠθικά Νικομαχεια, Πολιτικά, Οἰκονομικά, Περὶ Ἀθηναιων πολιτείας, Περὶ ποιητικῆς, Ῥητορικά. Nadto napisał Arystoteles wiele innych dzieł, które jednak zaginęły. [przypis autorski]

Arystoteles w swych Physicae Auscultationes (księga II, rozdział VIII, § 2) mówi, że deszcz nie pada po to, by zboże mogło rosnąć w polu, ani też po to, by zniszczyć plon włościanina, młócony pod otwartym niebem. Ten sam argument stosuje on potem do organizacji i dodaje (Pan Clair Grece pierwszy zwrócił moją uwagę na ten ustęp): „Tak więc, cóż przeszkadza, by rozmaite części (ciała) w naturze posiadały li tylko przypadkowe stosunki? Zęby na przykład wyrosły tak, iż siekacze są ostre, przystosowane do krajania, trzonowe płaskie, przystosowane do żucia; a tymczasem nie były one zrobione w tym celu, ale są rezultatem przypadku. To samo dzieje się i z innymi częściami, które zdają się być przystosowane do pewnego celu. Wszędzie więc wszystkie rzeczy razem (tj. wszystkie części całości) ułożyły się tak, jakby były stworzone w pewnym celu; te, które ukonstytuowały się dowolnie w właściwy sposób, zostały zachowane, w przeciwnym razie zaginęły i giną dotychczas”. Widzimy w tym ustępie niewyraźny zarys zasad naturalnego doboru; ale uwagi nad tworzeniem się zębów wykazują, jak niedokładnie pojmował go Arystoteles. [przypis autorski]

asagaje — włócznie murzyńskie. [przypis autorski]

ascetyzm — ascetyczna zasada Jeremiasza Bentham [Bentham, Jeremiasz (1748–1832), filozof i prawnik ang., przedstawiciel utylitaryzmu, opierał swoją koncepcję społeczeństwa na przekonaniu, wykluczającym takie idee jak asceza, że najwyższym dobrem dla człowieka jest własna przyjemność; przyp. red.]. [przypis autorski]

Asesora z Rejentem (…) — Asesorowie składają policją ziemską powiatu. Wedle ukazów czasem bywają obierani przez obywateli, czasem naznaczeni od rządu; ci ostatni zowią się koronni. Sędziowie apelacyjni zowią się także asesorami, ale tu nie o nich mowa. Rejenci aktowi zarządzają kancelarią; dekretowi piszą wyroki, wszyscy zaś mianowani z ręki pisarzów sądowych. [przypis autorski]

A short article on this subject has been published by the Rev. M. Gilmour, now head of the Methodist Mission in New Guinea. („Annual Report of British New Guinea”, 1904-5, p. 71.) I used this article in the field, going over it with several natives of Kavataria, and I found it substantially correct, and on the whole formulated with precision. The need for extreme compression of statement has, however, led the Author into one or two ambiguities. Thus, the constant mention of „feasting” might give a wrong impression, for it is alwayls the matter of a public distribution of food, which is then eaten apart, or in small groups, while the word „feast” suggests eating in common. Again, the data about the „sea-chief”, as Mr. Gilmour calls the leader of the privileged clan in Kavataria (cf. Chapter IX, Division III), seemed to me over-stated when he is said to be „supreme”, to have „the right of determining an expedition”, and especially when it is said that he „had the right of first choice of a canoe”. This latter phrase must involve a misunderstanding; as we saw, each sub-clan (that is, each sub-division of the village) build their own canoe, and a subsequent swapping and free choice are out of the question. Mr. Gilmour was fully acquainted with the facts of the Kula, as I learnt from personal conversation. In this article, he mentions it only in one phrase, saying that some of the expeditions „were principally concerned in the exchange of the circulated articles of native wealth … in which trade was only a secondary consideration”. [przypis autorski]

Asinus (łac.) — Osioł. [przypis autorski]

Aspazja, kochanka Peryklesa, zasłynęła jako kobieta wyjątkowych zdolności — znany pisarz polski, Aleksander Świętochowski, napisał dramat pt. Aspazja. [przypis autorski]

Asper est immitis… — Swetoniusz [urywek ten pochodzi z tego samego miejsca Żywotu Tyberiusza, co poprzedni, i stanowią części jednej całości, więc faktycznie Tyberiusz Kraszewskiego nie przywołuje innego wiersza, lecz inny fragment tego samego; początek jednak tego wiersza brzmi: „Asper et immitis…”]. [przypis autorski]

A. Stelmachowski, Własność w systemie społeczno-gospodarczym…, s. 76. [przypis autorski]

A. Stelmachowski, Własność w systemie społeczno-gospodarczym, [w:] System prawa prywatnego, t. 3, red. E. Gniewek, Warszawa 2007, s. 245. Formuła ta została przejęta przez konstytucję RFN z 1949 r. oraz konstytucję NRD z 1949 r., podobne rozwiązania znajdują się w konstytucjach Włoch, Hiszpanii, Chorwacji, Grecji, Łotwy, Litwy, Estonii, Słowacji, Rumunii, Ukrainy, Węgier. Idea ta jest jednak obca amerykańskiemu prawu konstytucyjnemu. Por. szerzej K. Zaradkiewicz, Instytucjonalizacja wolności majątkowej. Koncepcja podstawowego prawa własności i jej urzeczywistnienie w prawie prywatnym, Warszawa 2013, s. 362. [przypis autorski]

A. Stelmachowski, Własność w systemie społeczno-gospodarczym, [w:] System prawa prywatnego, t. 3, red. E. Gniewek, Warszawa 2007, s. 245. [przypis autorski]

A. Stelmachowski, Własność w systemie społeczno-gospodarczym, [w:] System prawa prywatnego, t. 3, red. E. Gniewek, Warszawa 2007, s. 76. [przypis autorski]

A. Steuard, cytat za: B. Varmer, Limitations on Peforming Rights…, s. 82. [przypis autorski]

A. Steuard, cytat za: B. Varmer, Limitations on Peforming Rights…, s. 82. [przypis autorski]

Astheure — tak, zamiast: A cette heure….. [przypis autorski]

Astier-Réhu — uczony akademik, bohater powieści Alfonsa Daudet L'Immortel (1888). [przypis autorski]

Astiterunt reges terrae — przystanęli królowie ziemscy. [przypis autorski]

asymilacja — przyswajanie; w biologii proces, dzięki któremu żyjące organizmy przyjmują pokarmy i przetwarzają je na część własnej substancji stałej lub płynnej. [przypis autorski]

Asz esu, pone! — (to) ja jestem, panie! [przypis autorski]

Aszmenims kardo tuoj, pervėres širdį…. — Nėra tad dyvo [dyvas — nuostabus dalykas, keistenybė. red. WL.], kad prūsai ir jų broliai lietuviai kryžiokų neapkentė, kuri neapykanta, galima sakyti, buvo įgimta jų charakteriui. Stabmeldiškais laikais, o net ir krikščioniškais, laidojant lietuvį ar prūsą, raudotojai giedodavo: eik, vargše, iš vargų šios pasaulės į laimingesnį gyvenimą, kur kraujageriai vokiečiaineviešpatus tau, tiktai tu jiesiems. Apie ką liudija Bielskis ir Strijkovskis. Iki šio laiko Prūsų Lietuvoje labai užgautum kaimietį, jei jį pavadintum vokiečiu. [przypis autorski]

aszpez — kucharz. [przypis autorski]

Aszwa (z litew.) — klacz. [przypis autorski]

Atagan jest to długi sztylet, który Turcy obok pistoletów na pasie zawieszają. Pochwy atagana są pospolicie z metalu, często ze srebra, a u bogatych wyzłacane lub szczerozłote. [przypis autorski]

Ataki na Wyspiańskiego, Żeromskiego, często nieudolne, często świadomie złośliwe (…) w poglądach na sztukę i w samej twórczości zajdą znowu jakieś zmiany — Z pism I. Matuszewskiego. III. Słowacki i nowa sztuka, s. 329. [przypis autorski]

Atanazy — biskup aleksandryjski, żył 296–373. [przypis autorski]

At, at, jakszi at. Toor! — Koń, koń, dobry koń. Cicho! [przypis autorski]

Até logo, muito obrigado, senhor capitão — Do widzenia, bardzo dziękujemy, panie kapitanie. [przypis autorski]

Ateńczycy, kiedy nie znali użytku metali, posługiwali się wołami — Herodot, in Clio, powiada nam, iż Lidowie wynaleźli sztukę bicia monety, Grecy przejęli ją od nich. Monety ateńskie miały pieczęć ich dawnego wołu. Widziałem te monety w gabinecie lorda Pembrock. [przypis autorski]

Ateny za panowania Tureckiego były własnością Kizlar-Agi, niewolnika serajowego i dozorcy kobiet haremu. Eunuch rządził rządcą Aten. [przypis autorski]

Athor — Wenus egipska. [przypis autorski]

atletyczny lub Milon z Krotony — ob. Cabanis, wpływ ustroju fizycznego etc. [Pierre Cabanis (1757–1808), lekarz nadworny Ludwika XVI; filozof empirysta i materialista; autor dzieła Rapports du physique et du moral de l'homme (1802) o relacjach między fizycznymi i moralnymi aspektami funkcjonowania człowieka; Red. WL]. [przypis autorski]

Atoli właśnie troskliwość, jaką Strumieński otaczał Pawełka (…) — [Komentarz autora z Uwag.] Podobnie [rozdział VIII: „nie zapatrywanie, ale charakter rozstrzyga” itd.]. [przypis autorski]

atriensis — sługa stróż atrium. [przypis autorski]

Atvilkys — Kitur sakoma: Pravadų diena. Senovės bažnyčioje tą dieną apsikrikštiję nusivilkdavo baltą rūbą; iš to: Atvilkys. [przypis autorski]

Au-dessus des splendeurs du monde et de son faux éclat, apparaît comme un blanc plumage, l'humble vertu qui s'abaisse — Cette comparaison, qui s'accorde avec la foi chrétienne, n'est peut-être point fausse, quand elle a trait à l'apparence sous laquelle se présentent à l'œil, a une hauteur considérable, les œuvres de l'orgueil ou de l'intelligence de l'homme, et même les beautés de la nature que l'on peut encore apercevoir. Durant mon ascension sur le sommet du Mont-Blanc, où je restai 2 heures, et où je ressentis des émotions que je n'éprouverai certainement plus de ma vie; durant cette ascension mes yeux en ma pensée perdurent tout vivants l'image de ce domaine où l'homme règne; de la terre, demeure de l'homme, on distinguait seulement les objets de couleur blanche, et précisément ceux qu'il n'est pas en notre pouvoir de changer: ainsi je voyais bien les lacs de Genève, de Neufchâtel, de Morat, de Bienne, etc… pareils à des voiles déployées dans le crépuscule, tandis que les maisons, les villes assises aux bords de ces lacs, les couleurs, les objets brillants, formaient des taches obscures; de même, on pouvait reconnaître les glaciers; au contraire, les prairies, les bois, même les montagnes d'une hauteur notable mais de rang inférieur, se confondaient autour d'eux dans une brume grise. Rien n'est plus beau, plus sauvage, que ce spectacle, du haut du Mont-Blanc; mais comme il est entièrement différent des vues que l'on connaît, on ne saurait se le représenter qu'en s'imaginant que l'on est porté sur les ailes d'un bon ou d'un mauvais esprit, au moment où Dieu tira la création du chaos. Tout ce qui est l'ouvrage de l'homme s'efface par sa petitesse; mille montagnes gigantesques, aux sommets de granit, aux manteaux de neige, un ciel de couleur presque noire, un soleil obscurci, l'éclat de la neige, l'air raréfié, et par suite la respiration courte et les battements précipités du pouls, pénètrent le mortel de je ne sais quelles sensations et émotions surnaturelles; et je sans sûr, qu'en outre des autres causes, seulement par la disproportion énorme entre ce frappant aspect des montagnes et la faiblesse de nos sens, nul ne pourrait supporter longtemps un tel spectacle. Que ce récit des impressions extraordinaires dont je fus frappé sur cette immense et unique montagne, n'engage aucun de nos jeunes touristes à entreprendre ce voyage: sans parler de la fatigue excessive et des dangers qu'entraîne inévitablement une pareille entreprise, le succès résulte de circonstances indépendantes de notre volonté. Trois jours de beau temps, et sans le plus petit nuage, des neiges pas trop amollies, seraient assurément de plus utiles auxiliaires que la patience la plus durable et la poitrine la plus robuste; néanmoins, sans ces deux dernières choses, on pourrait s'exposer à sa perte et ce serait une obstination funeste que de ne point écouter les avertissements des guides, qui dans toute la Suisse, et particulièrement à Chamonix, sont pleins de hardiesse et de clairvoyance (Malczewski). [przypis autorski]

Augustani — klaskacze i dworacy Nerona. [przypis autorski]

Auguste de Keralio, cytat za: C. Hesse, Publishing and cultural politics…, s. 111. [przypis autorski]

August i Tyberiusz troszczyli się głównie o to, aby karać wyuzdania swoich krewniaczek. Nie karali wybryków przeciw obyczajom, ale jakoby zbrodnię bezbożności lub obrazy majestatu — Culpam inter viros et feminas vulgatam gravi nomine laesarum religionum, ac violatae maiestitis appelando, elementiam maiorum suasque ipse leges egrediebatur. Tac. Annal. Lib III. [przypis autorski]

August Lafontaine [1758–1831] — autor romansów z rodzinnego życia. [przypis autorski]

August (…) przebiegał wybrzeża Campanii i wyspy pobliższe… — Suetoniusz, Augustus [w Żywotach cezarów (De vita Caesarum)], 98. [przypis autorski]

August tak przemówił — skróciłem tę orację, która jest nieznośnie długa; przytoczona jesł u Diona, ks. LVI. [przypis autorski]

Augustyn (Aurelius Augustinus) — ur. 354 w mieście Thagaste w Numidii (w Afryce); ojciec był poganinem, matka (Monika) chrześcijanka; zrazu nauczyciel wymowy, zaczął się zajmować kwestiami teologicznymi i filozoficznymi, wyznawał przez czas jakiś manicheizm (naukę gnostyczną, zmieszaną z pierwiastkami perskiej religii Zoroastra), następnie skłonił się do sceptycyzmu, od którego pod wpływem Ambrożego, biskupa mediolańskiego, zwrócił się do katolicyzmu; przyjął chrzest w r. 387. Umarł 430 jako biskup miasta Hippo regius [dziś Annaba w Algierii, red. WL] w Afryce. Z bardzo licznych jego pism zasługują pod względem filozoficznym na uwagę: Confessionum libri XIII, autobiografia, opowiadająca rozwój duchowy autora aż do r. 387; Retractationum libri duo, w których streszcza i modyfikuje poglądy, wyrażone w dziełach z czasów przed swym nawróceniem; Contra academicos, przeciw sceptykom; Soliloquiorum libri duo; Liber de immortalitate animae; De quantitate animae; De libero arbitrio; De anima et ejus origine; De civitate dei; De trinitate. [przypis autorski]

aumakna — 3 duchy. [przypis autorski]

aumakna — dusze zmarłych władców uważane za bóstwa niższe. [przypis autorski]

au milieu ils forment le demi-cercle — «Les Tatars aiment à combattre en plaine: ils rassemblent leurs bandes en cercle, et se forment en files recourbées, ce que les hommes de guerre appellent la danse de mars; au premier choc, ils décochent une nuée de flèches aussi épaisse que la plus épaisse grêle.», «Les Tatars, selon leur danse ordinaire, formèrent leurs rangs en croissant.» (chroniques citées par Malczewski). [przypis autorski]

auspicja — przepowiednie. [przypis autorski]

Aussra (mit. litew.: Aušros deivė) — Jutrzeńka. [przypis autorski]

Autor mówi wszystko, tłumaczy wszystko, nie zostawia nic wyobraźni czytelnika; spisał to w dwanaście dni po śmierci bohaterki — rękopis włoski złożony jest w redakcji „Revue des Deux Mondes”. [przypis autorski]

autor wspaniałego wydania Boskiej komedyi, nadzwyczajny erudyt — Ojciec Bertier; wydanie to, do tej pory nie skończone, jest jednak mało krytyczne: „Allighieri nella Commedia ci offra un trattato di morale scolastica in forma di poesia.” [przypis autorski]

autoskopia — widzenie własnego organizmu i jego chorób. [przypis autorski]

Ave marysteli deo gratias ament… — Witaj, Gwiazdo morza… Bogu dzięki… amen (łac.). [przypis autorski]

Averroës — Ibn Rożd, ur. w Kordowie 1126, zm. 1198. Ważniejsze dzieła filozoficzne: Tehafot al Tehafot, tj. destructio destructionis philisophiae Algazelis, Quaesita in libros logicae Aristotelis, Epistola de connexione intelectus abstracti curu homine, De animae beatitudine, De substantia orbis, Commentaria et introductiones in omnes libros Aristotelis. [przypis autorski]

Avicenna — Abu Ali el-Hoséin Ibn Abd Allah Ibn Sinà, ur. 980 r. po Chr., w Kharmaiten, w prowincji Bokhara; studiował teologię, medycynę i filozofię; nauczał, medycyny i filozofii w Ispahan; był lekarzem przybocznym książąt perskich; um. 1036/37 w Hamadan. Ważniejsze dzieła: Schifa (Sufficientiae), Ratunek (Nadjât), Księga wskazówek i napomnień, Przewodnik mądrości, Uwagi o filozofii, Źródła mądrości, Logika, O podziałach nauk, Traktaty o duszy. Prócz tego pisał Avicenna dzieła z zakresu medycyny (Kanon), alchemii, muzyki, astronomii, oraz komentarze do niektórych dzieł Arystotelesa. [przypis autorski]

Avisa o senhor, que tenho chegado! (port.) — Daj panu znać, że przyszedłem! [przypis autorski]

awaria — uszkodzenie. [przypis autorski]

A widząc znowu te fale cofnięte od brzegu, te trzciny pochylone w jedną stronę i zmrok ponury — [Komentarz autora z Uwag.] Zapewne mało kto przypomni sobie, że to Strumieński wmówił w nią to wrażenie [rozdział VII „Obraz, który Strumieński teraz pokazał, był pierwej pominięty tak przez niego, jak i przez Olę. Przedstawiał skaliste wybrzeże nad jakąś wodą, ogromnie puste i smutne (…)”]. [przypis autorski]

awo (gw.) — a oto. [przypis autorski]

awo (gw.) — a to. [przypis autorski]

A żadnej kary nie mają, oprócz bolących ducha wnętrzności… — List Apostolski. [przypis autorski]

Ażeby należycie uzasadnić potrzebę inkwizycji, umiano wynaleźć dla niej podstawy w Ewangelii, mianowicie w słowach Chrystusa o latorośli… — [Vacandard], op. cit., s. 212. [przypis autorski]