Przypisy

Ażeby pogodzić wolność człowieka z wszechmocą i wszechwiedzą Boga, nie ma innego sposobu… — „Gibt es einen andern Ausweg, als dem Menschen mit seiner Freiheit, da sie im Gegensatz der Allmacht undenkbar ist, zu sagen, dass der Mensch nicht ausser Gott, sondern in Gott sei und dass seine Tätigkeit mit zum Leben Gottes gehöre” (VII, 339). [przypis autorski]

Ażeby praca nasza, mówił Ozanam na jednym z zebrań, została ubłogosławiona przez Boga… — Mgr. Baunard, op. cit., s. 96. [przypis autorski]

Ażeby przejść przez życie, potrzebujemy nie kija… — por. [Ozanam], Oeuvres Complétes, t. X., s. 152. [przypis autorski]

A że nad przepych świata (…) zniżonej Pokory — Wyrażenie to, stosowne do ducha religii chrześcijańskiej, nie jest może niewłaściwym i co do sposobu, pod jakim się przedstawiają oku w znacznej wysokości utwory dumy lub dowcipu człeka, sama nawet piękność natury, którą mu dojrzeć pozwolono. W podróży mojej na szczyt góry Mont-Blanc, gdzie przez dwie godziny pobytu doznałem uczuć, jakich już zapewne w życiu moim nie doświadczę, w podróży tej straciłem żywy z oczów i z myśli dziedzinę, na której panuje człowiek, i tylko z jego siedziby przedmioty białej farby, a te właśnie, których swą władzą odmienić nie zdołał, rozróżnić się dawały: i tak, widoczne były jeziora: Genewskie, Neuchatel, Morat, Bienne itd., jakby rozciągnięte na mroku żagle, kiedy domy, miasta nad ich brzegami stojące, barwy, blaski, ciemną mgłę tworzyły; podobnie rozpoznać było można lodozwały (glaciers), kiedy łąki, lasy, góry nawet znacznej wyniosłości, lecz niższego rzędu, w szary koło nich mieszały się tuman. Nic jednak wspanialszego i dzikszego, jak widok z góry Mont-Blanc; ale gdy różny zupełnie od znajomych widoków, inaczej go sobie wyobrazić niepodobna, jak wystawując się uniesionym przez jakiego dobrego czy złego ducha w chwili, gdy Bóg Chaos utwarzał. Wszystko, co dziełem człeka, znika przez swoją małość; tysiące gór olbrzymich z granitowymi szczytami lub śnieżnymi tarczami, niebo prawie czarnego koloru, słońce przyćmione, blask rażący od śniegu, rzadkie powietrze, a stąd krótki oddech i szybkie bicie pulsu, nadludzkim jakimś czuciem i uczuciem przejmują śmiertelnika: i pewny jestem, iż oprócz innych przyczyn, nawet dla niezmiernej różnicy tego dziwnie górnego widoku a słabości naszych zmysłów, nikt by go długo znieść nie potrafił. Niech to wspomnienie nadzwyczajnego zajęcia, jakiego doświadczyłem na tej ogromnej i odosobnionej górze, nie będzie powodem żadnemu z naszych młodych wędrowników do przedsięwzięcia tej podróży; oprócz wielkiego bardzo trudu i niebezpieczeństw, koniecznie do tego zamiaru przywiązanych, jeszcze jego pomyślny skutek od wielu obcych nam okoliczności zależy. Trzy dni pogody bez najmniejszej chmury i niezbyt rozmiękłe śniegi prawie potrzebniejszą pomocą niż najcierpliwsza wytrwałość i najmocniejsze piersi; bez tych jednak warunków tylko na zgubę narazić się można i byłoby najszkodliwszym uporem nie słuchać ostrzeżeń przewodników, którzy wszędzie w Szwajcarii a szczególniej w Chamouni pełni są odwagi i rozsądku [prawie potrzebniejszą pomocą — domyślnie: potrzebniejszą są tu pomocą; J. U.]. [przypis autorski]

A zatem poezja romantyczna jest poezją czystą, skondensowaną… — [Ricarda Huch], Deutsche Romantik, Haessel, Leipzig 1920, s. 278–9. [przypis autorski]

Azja jest nie tylko kolebką religii; niewątpliwie też stamtąd, według Helbinga, pochodzi tortura — Helbing-Bauer, Die Tortur. Geschichte der Folter im Kriminalverfahren aller Zeiten u. Völker, Berlin 1926. [przypis autorski]

a znasz mój czyn — Wyrazy czyn, czynownik, często są tu użyte w znaczeniu rosyjskim, dla Litwinów tylko zrozumiałe. W Rosji, ażeby nie być chłopem albo kupcem, słowem, aby mieć przywilej uwalniający od kary knuta, trzeba wejść w służbę rządową i pozyskać tak nazwaną klasę albo czyn. Służba dzieli się na czternaście klas; potrzeba kilka lat służby dla przejścia z jednej klasy w drugą. Są przepisane czynownikom różne egzamina, podobne do formalności zachowujących się w hierarchii mandaryńskiej w Chinach, skąd, zdaje się, że ten wyraz Mogołowie do Rosji przenieśli, a Piotr Pierwszy znaczenie tego wyrazu odgadnął i całą instytucją w duchu prawdziwie chińskim rozwinął. Czynownik często nie jest urzędnikiem, czeka tylko urzędu i starać się oń ma prawo. Każda klasa albo czyn odpowiada pewnej randze wojskowej, i tak: doktor filozofii albo medycyny liczy się w klasie ósmej i ma stopień majora, czyli asesora kolleskiego; stopień kapitański ma frejlina, czyli panna dworu cesarskiego; biskup lub archirej jest jenerałem. Między czynownikami wyższymi i niższymi stosunki uległości i posłuszeństwa przestrzegają się z równą prawie ścisłością jak w wojsku. [przypis autorski]

azucarillo — cienka laseczka lodu z cukrem. [przypis autorski]

bądź poważana, to konieczne — Przypominacie sobie zasadę Beaumarchais'go: „Natura mówi do kobiety: bądź piękna, jeśli możesz, cnotliwa, jeśli chcesz, ale bądź poważana, to konieczne”. Bez poważania we Francji nie ma podziwu, zatem nie ma miłości. [przypis autorski]

Bądź pozdrowiony, o Nilu […] ty dajesz odpoczynek rękom milionów nieszczęśliwych i na wieki utrwalasz świątynie — autentyczne. [przypis autorski]

bąkają — gadają. [przypis autorski]

Bab — Wrota (do poznania Boga). [przypis autorski]

bachandria — zabawa taneczna. [przypis autorski]

bachczysz — napiwek. [przypis autorski]

bachorze (gw.) — brzuchy. [przypis autorski]

Bacon Franciszek (z Werulamu) — ur. 1561 w Londynie, kształcił się w Cambridge; od 1595 członek parlamentu, został w 1604 r. prawnym zastępcą Korony, 1617 wielkim kanclerzem, 1618 lordem kanclerzem i baronem Werulamu; wtrącony z powodu przekupstwa do więzienia w Tower i skazany na wysoką karę pieniężną 1621 r., postradał wszystkie swe godności; po rychłym wyjściu z więzienia żył w zaciszu; um. w Highgate 1626 r. Główne dzieła: De dignitate et augmentis scientiarum; Novum organum scientiarum (tworzą pierwszą i drugą część zakrojonego na wielkie rozmiary, ale w całości niewykonanego dzieła Instauratio magna); Essayes: Religious meditations. Places of perswasion and disswasion; De sapientia veterum. [przypis autorski]

Bacon Rogeriusz (dziś raczej: Roger Bacon) — ur. ok. 1210 (1215) w Ilchester, w Anglii; kształcił się w Oxfordzie i w Paryżu, wstąpił do zakonu franciszkanów; papież Klemens IV szczerze się nim opiekował; po jego śmierci Bacon okupił opozycję przeciw duchowi czasu długoletnim wygnaniem i więzieniem; um. ok. r. 1294. Główne dzieła: Opus maius, Opus minus, Opus tertium, Speculum Alchymiae, Epistula de secretis artis et naturae operibus atque nullitate magiae, Compendium studii philosophiae, De multiplicatione specierum, Compendium studii theologiae. [przypis autorski]

Badacze, którzy przekraczają granice sformułowań programowych, dochodzą najczęściej do definicji tak obszernych, że ogarniają one swym zasięgiem niemal całą współczesną poezję — por. np. G. Picon, Poésie contemporaine, w: Encyclopedie de la Pléiade. Histoire des littératures, t. II, Paris 1956, s. 217 (o pracy M. Raymonda, De Baudelaire au surréalisme) i R. Brinkmann, Expressionismus. Forschungsprobleme 1952–1960, Stuttgart 1961, s. 80 (o pracy W. Sokela, The Writer in Extremis). [przypis autorski]

badacz szwedzki Fahlbeck oblicza… — Fahlbeck, Der Ader Schwedens, Jena, 1923. [przypis autorski]

Badania nad przewodnictwem powietrza i innych gazów, poddanych wpływowi promieni Becquerela (…) — [por.] Becquerel, „Comptes rendus”, t. CXXIV, s. 800, 1897; Kelvin. Beattie i Smolan, „Nature”, t. LVI, 1897; Beattie i Smoluchowski, „Philosophical Magazine”, t. XLIII, s. 418. [przypis autorski]

Badania (…) Rutherforda dowiodły, że promienie Becquerela nie ulegają ani prawidłowemu odbiciu, ani załamaniu, ani polaryzacji — [por.] Rutherford, „Philosophical Magazine”, styczeń 1899. [przypis autorski]

Badaniem nowych substancji radioaktywnych raczył się zająć p. Demarçay (…) — właśnie niedawno boleśnie dotknęła nas śmierć tego tak wybitnego uczonego. Zabrała go ona w chwili, gdy w dalszym ciągu oddawał się swym pięknym poszukiwaniom nad ziemiami rzadkimi i nad analizą widmową, posługując się metodami, których doskonałość i precyzja budzą podziw. W pamięci naszej głęboko pozostanie na zawsze życzliwa skwapliwość, z jaką badacz ten zgodził się wziąć udział w naszej pracy. [przypis autorski]

badanie zbrodniarzy przez męki (…) nie jest tedy konieczne z natury — Obywateli ateńskich nie można było wydawać na męki (Lysias, Orat. in Argorat) z wyjątkiem za obrazę majestatu. Poddawano ich mękom w 30 dni po skazaniu (Curius Fortunatus, Rethor, schol., ks. II). Męki śledcze nie istniały. Co do Rzymian, prawo 3 i 4 ad leg. Juliam maiest. stwierdza, iż urodzenie, urząd, stan wojskowy zabezpieczały od tortury, z wyjątkiem wypadku obrazy majestatu. Por. roztropne ograniczenia, jakie Wizygoci czynili w tej praktyce. [przypis autorski]

bagh-ban — ogrodnik. [przypis autorski]

baghban — ogrodnik. [przypis autorski]

bagna Warega (…) — okolice przyległe morzu Wariagskiemu czyli Normandzkiemu, dzisiejszemu Bałtykowi. Polityką było z dawna wielkich książąt litewskich rozsadzać swoich krewnych prawem lennem w ziemiach na nieprzyjacielu zdobytych. Montwił, Mendog, Giedymin dali tego przykład. [przypis autorski]

Bahama — tysiącmilowa mielizna na Atlantyku. [przypis autorski]

bajdak — gatunek łodzi używanej na Dnieprze. [przypis autorski]

Bajdary — piękna dolina, przez którą zwykle wjeżdża się na brzeg południowy Krymu. [przypis autorski]

bajeczka o pewnym starcu w trzech słowach zawarta — Er lebte, nahm ein Weib, und starb (niem: Żył, ożenił się i umarł), Gellert w bajkach i przypowieściach. [przypis autorski]

bajrak — las zarosły śród wąwozów. [przypis autorski]

bakort — lewy bok. [przypis autorski]

bakulić — kłamać. [przypis autorski]

bałabajda — awanturnik. [przypis autorski]

bałabajka — ruska gitara. [przypis autorski]

Bałem się, aby się nie wydał zbyt śmiały dla wieku i kraju, w którym pisałem, i aby popłoch mych przyjaciół — obawę tę nasuwała mi zwłaszcza surowa roztropność Duclosa; co do Diderota bowiem, nie wiem, jakim sposobem, posiedzenia nasze czyniły mnie zawsze satyrycznym i gryzącym, bardziej niż byłem nim z natury. To nawet odwróciło mnie od chęci radzenia się go w tym przedsięwzięciu, w które chciałem włożyć całą siłę rozumowania, bez najlżejszego śladu zgryźliwości i stronniczości. O tonie, który obrałem w tym dziele, można sądzić z Umowy społecznej, która jest z niego wyciągiem. [przypis autorski]

balakhaneh — dosłownie: wysoki dom. [przypis autorski]

balasy — rubiny. [przypis autorski]

balet — Otello i Westalka, balety Vigana, gdy je tańczą Pallerini i Molinari. [przypis autorski]

Baliński, [w:] Materiały komisji kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 308. [przypis autorski]

bambola — z włoskiego: lalka, kukła do zabawy. [przypis autorski]

bańdzioch — brzuch. [przypis autorski]

bańtka — Rodzaj ryby. [przypis autorski]

bandałacha (gw.) — kobieta opasła. [przypis autorski]

bandoleros — zbóje. [przypis autorski]

bandy — wstęgi. [przypis autorski]

bandzior (gw.) — brzuchacz. [przypis autorski]

Bano de la Cava — ruiny starożytnego kąpieliska w Toledo. [jest to wieża nad rzeką Tag, broniąca dawnego, nieistniejącego obecnie mostu; wg legendy objaśniającej przyczyny upadku wizygockiego królestwa Toledo i muzułmańskiej okupacji Półwyspu Iberyjskiego w tym miejscu wizygocki król Roderyk zobaczył kąpiącą się w rzece Florindę La Cava, piękną córkę hrabiego Don Juliána, i wziął ją siłą; stąd nazwa, oznaczająca „kąpiel Cavy”; red. WL] [przypis autorski]

barbarzyństwo formy (…) źle wyprawioną skórą garbarską — W. Feldman, Współczesne piśmiennictwo, III, 8. 232. [przypis autorski]

bard — wędrowny poeta i śpiewak. [przypis autorski]

Bardziej formalnie taki stan rzeczy można określić za Leonem Petrażyckim przykładem teorii nieadekwatnej. Teorie nieadekwatne dzieli się na a) teorie kulejące (orzekamy coś w odniesieniu tylko do części właściwej klasy przedmiotów, np. teoria grawitacji dotycząca tylko dziesięciogramowych cygar); b) teorie skaczące (orzekamy coś w odniesieniu do zbyt szerokiego zakresu klasy przedmiotów, np. teoria ekonomiczna o genezie przestępstw). [przypis autorski]

bardzo prawdopodobne, że większość tego, co się o nich opowiada, jest bajką — nazwa Roma, którą uważa się za pochodzącą od Romulusa, jest grecka i oznacza siłę; także imię Numa jest greckie i oznacza prawo. Jakież prawdopodobieństwo, by dwaj pierwsi królowie tego miasta nosili z góry imiona tak znakomicie zastosowane do tego, co zdziałali? [przypis autorski]

bardzo wielu mężczyzn a szczególnie wiele kobiet nie są stworzeni do pożycia małżeńskiego — przy sposobności pragnę sprostować tu błąd dosyć upowszechniony, że kobiet rodzi się wogóle więcej, aniżeli mężczyzn i tym sposobem jakby sama natura wskazuje: „dwie na jednego”. Tymczasem, o ile można sprawdzić, rodzi się prawie jednakowa ilość dzieci obu płci, a nawet chłopców nieco więcej, aniżeli dziewcząt, ale w „podstawowym wieku” młodzież płci męzkiej prowadzi takie życie, że umiera jej lub wpada w obłąkanie daleko więcej, aniżeli kobiet. A i w późniejszym wieku śmiertelność wśród mężczyzn jest większą wskutek „grzechów młodości”. [przypis autorski]

B. A. Ringer, za: B. Balazs, Coda: A Short History of Book Piracy [w:] Media Piracy in Emerging Economies, red. J. Karaganis, Social Science Research Council 2011, s. 409. [przypis autorski]

baritus — tak Rzymianie nazywali śpiew czy też krzyk wojenny legionów i Germanów, a także i ryk słoni [por. baryton (z gr. barys: ciężki, głęboki, silny; barytonos: o niskim brzmieniu) głos męski, pośredni między tenorem a basem; red. W.L.]. [przypis autorski]

barka się na słodkie wysunęła morze — C'est un amas d'eaux douces qui se partagent ensuite et canaux, fontaines, cascades etc. [przypis autorski]

barkeeper — bufetowy, kelner. [przypis autorski]

baronetem, właścicielem niewielkich dóbr lennych — Hendon ma na myśli klasę baronetów, barones minores, w przeciwieństwie do mianowanych przez parlament baronów — nie zaś ustanowiony później stopień szlachecki. [przypis autorski]

Barrière du Roule — Weehawken. [przypis autorski]

Baruch Spinoza a. Benedykt Spinoza (1532—1677) — słynny filozof holenderski, który w dziele Ethica, ordine geometrico demonstrata et ta quinque partes distincta, in quibus agitur I. de Deo, II. de natura et origine mentis, III. de origine et natura affectuum, IV. de servitute humana, V. de potentia intellectus seu de libertate humana głosi naukę, iż istnieje tylko jedna jedyna substancja, jeden jedyny byt rzeczywisty, i że cała mnogość danych nam w doświadczeniu rzeczy i istot, nie wyjąwszy nas samych, jest szeregiem przejawów owej substancji, dzięki czemu wszechświat cały (natura) jest ową substancją (zwaną przez Spinozę też Bogiem). [przypis autorski]

barynia (z ros.) — pani [przypis autorski]

Bary stwierdził, że sole metali alkalicznych (…) fluoryzują (…) — [por.] „Comptes rendus”, CXXX, 1900, s. 776. [przypis autorski]

baryt — minerał nieszlachetny. [przypis autorski]

baśniaki — bajki, brednie. [przypis autorski]

basałyk — nicpoń, próżniak. [przypis autorski]

basior — bat, bicz. [przypis autorski]

bastaccio — górale korsykańscy nienawidzą mieszkańców Bastii, których nie uważają za swoich rodaków. Nigdy nie mówią bastiese, ale bastaccio (końcówka -accio mieści w sobie coś pogardliwego). [przypis autorski]

batat — (po angielsku sweet potatoes), rodzaj słodkiego kartofla, zbliżony do jamsu. [przypis autorski]

Baublis — w powiecie rosieńskim, w majętności Paszkiewicza, Pisarza Ziemskiego, rósł dąb znany pod imieniem Baublisa, niegdyś w czasach pogańskich czczony jak świętość. We wnętrzu tego wygniłego olbrzyma, Paszkiewicz założył gabinet starożytności litewskich. [przypis autorski]

Bawiąc u wód — W drugim roku pobytu zagranicą. [przypis autorski]

Bayka o młynarzu — przekładania Woyciecha Jakubowskiego. [przypis autorski]

Bazylides — Basilides z Syrii, nauczał około 125 po Chr. w Aleksandrii. [przypis autorski]

B. Balazs, Coda: A short history of book piracy…, s. 399; C. Hesse, The Rise of Intellectual Property…, s. 31, C. Hesse, The Rise of Intellectual Property, 700B.C. — A.D. 2000: An Idea in the Balance, „Daedalus”, 131, no. 2 (March 22, 2002), s. 30; B. Balazs, Coda: A short history of book piracy, [w:] Media piracy in emerging economies, red. J. Karaganis, Social Science Research Council, 2011, s. 399. [przypis autorski]

B. Balazs, Coda: A Short History of Book Piracy…, s. 404; A. Johns, Piracy…, s. 111, A. Brigs, P. Burke, Społeczna historia mediów…., s. 108–111, M. Rose, The Public Sphere and the Emergence of Copyright…, s. 81, Ch. May, S. K. Sell, Intellectual property rights. A critical history, London 2006, s. 91, A. Johns, Piracy…, s. 43. [przypis autorski]

B. Balazs, Coda: A Short History of Book Piracy…,s. 404. [przypis autorski]

B. Balazs, Coda: A Short History of Book Piracy…, s. 404. [przypis autorski]

B. Balazs, Coda: A Short History of Book Piracy…, s. 405, D. Saunders, Authorship and copyright…, s. 40, A. Johns, Piracy…, s. 112 - 114, W. Cornish, The Statute of Anne 1709–10: its historical setting, [w:] L. Bently, U. Suthersanem, P. Torremas, Global Copyright. Three hundred years since the Statute of Anne, from 1709 to cyberspace, s. 17–19. [przypis autorski]

B. Balazs, Coda: A Short History of Book Piracy [w:] Media Piracy in Emerging Economies, red. J. Karaganis, Social Science Research Council 2011, s. 408. [przypis autorski]

B. Balazs, Coda: A Short History of Book Piracy [w:] Media Piracy in Emerging Economies, red. J. Karaganis, Social Science Research Council 2011, s. 410. [przypis autorski]

B. Bouckaert, podaje za: Ch. May, S. K. Sell, Intellectual property rights. A critical history, London 2006, s. 5. [przypis autorski]

Będąc na wolności widziałem dużo; po uwięzieniu dowiedziałem się więcej jeszcze… — J. Douillet, Moscou sans voiles, Paris, Spes 1917, s. 232. [przypis autorski]

Będą za to wchodzić w rachubę [przy zestawieniu z Krzywickim] Julian Marchlewski i Wacław Nałkowski — J. Marchlewski, Chimeryczny pogląd na stosunek społeczeństwa do sztuki, „Prawda” 1901, nr 19–20; przedruk: O sztuce. Warszawa 1957, s. 202–218. W. Nałkowski, „Chimera” wobec ewolucji, „Głos” 1901, nr 10. [przypis autorski]

Będę prawdopodobnie oskarżony… — od tego miejsca trzy następujące ustępy cenzor wykreślił. [przypis autorski]

Będziemy zapewne oczekiwać od Płazów, żeby w przypadku konfliktu wojennego broniły naszych wybrzeży, ale wówczas nie możemy pozbawiać ich pewnych praw obywatelskich, na przykład prawa wyborczego, prawa do zgromadzeń, reprezentacji (…) — Niektórzy brali równouprawnienie Płazów tak dosłownie, że domagali się, żeby Salamandry mogły piastować wszelkie publiczne urzędy w wodzie i na ziemi (J. Courtaud) albo żeby stworzyć z nich w pełni uzbrojone podmorskie pułki z własnymi głębinowymi dowódcami (generał sił morskich Desfours), albo nawet żeby dozwolone były małżeństwa mieszane ludzi z Płazami (adwokat Louis Pierrot). Przyrodnicy oponowali wprawdzie, że takie małżeństwa w ogóle nie są możliwe, ale maître Pierrot oświadczył, że nie chodzi o biologiczną możliwość, lecz o zasadę prawną, i że sam jest gotów pojąć za żonę samicę Płaza, żeby udowodnić, iż wspomniana reforma prawa małżeńskiego nie pozostanie jedynie na papierze. (Monsieur Pierrot stał się potem wziętym adwokatem w sprawach rozwodowych).

(Nadmieńmy tu w luźnym związku, że zwłaszcza w prasie amerykańskiej od czasu do czasu pojawiała się informacja o dziewczynach, które ponoć podczas kąpieli zostały zgwałcone przez Płazy. Dlatego w Stanach Zjednoczonych mnożyły się przypadki, gdy Płazy były chwytane i linczowane, a głównie palone na stosie. Daremnie uczeni występowali przeciwko temu ludowemu zwyczajowi, twierdząc, że z przyczyn anatomicznych takie przestępstwo jest ze strony Salamander fizycznie niemożliwe. Wiele dziewcząt przysięgało, że były molestowane przez Płazy, dzięki czemu dla każdego porządnego Amerykanina sprawa była jasna. Potem cieszące się popularnością palenie Płazów zostało ograniczone przynajmniej przez to, że mogło się odbywać tylko w soboty i to pod dozorem strażaków. Wtedy też powstał Ruch Przeciwko Linczowaniu Płazów, na którego czele stał czarnoskóry wielebny Robert J. Washington i do którego zgłosiły się setki tysięcy ludzi, jednak bez wyjątku samych czarnoskórych. Amerykańska prasa zaczęła twierdzić, że ten ruch ma znamiona ruchu politycznego i wywrotowego. Dlatego dochodziło do napadów na dzielnice czarnoskórych i spalono wielu mieszkańców, którzy w swych kościołach modlili się za Braci Płazy. Niechęć wobec nich osiągnęła szczyt, gdy od podpalonego murzyńskiego kościoła w Gordonville zajęło się całe miasto. Ale to nie należy już bezpośrednio do historii Płazów.)

Spośród udogodnień i korzyści, które faktycznie stały się udziałem Płazów, wymieńmy przynajmniej niektóre: każda Salamandra miała swoją metrykę i była zarejestrowana w miejscu pracy; musiała mieć urzędowe pozwolenie na pobyt; musiała płacić podatek pogłówny, który odprowadzał za nią pracodawca i potrącał jej go z wyżywienia (ponieważ Płazy nie dostawały wynagrodzenia w pieniądzach). Podobnie musiała płacić najemne za zamieszkiwany kawałek wybrzeża, powszechne narzuty, opłaty za postawienie drewnianego ogrodzenia, opłaty szkolne i inne obciążenia publiczne. Po prostu musimy lojalnie przyznać, że pod tym względem postępowano z nimi tak jak z innymi obywatelami, doświadczały więc jednak jakiegoś równouprawnienia.

[przypis autorski]

Będziesz pod zamkowymi murami szpiegował? (…) No, przeżegnaj się przede śmiercią! — kuchta dworski Antoni był świadkiem ucieczki Henryka Walezego (list Tomasza Plazy do Marcina Kromera), zob. Jagiellonki Przeździeckiego. [przypis autorski]

„Będziesz wierna małżonkowi, którego wybierzesz”, a potem wydać ją przemocą za nudnego starca — wszystko, nawet drobnostki, śmieszne jest u nas w sprawach tyczących wychowania kobiet. Na przykład w r. 1820, pod rządami tych samych szlachciców, którzy potępili rozwód, ministerium wysyła do Laon biust i posąg Gabrieli d'Estrées [Gabrielia d'Estrées — metresa Henryka IV. przyp. red.]. Posąg będzie ustawiony na publicznym miejscu, widocznie dla rozbudzenia w młodych dziewczętach miłości do Burbonów i zachęcenia ich w razie potrzeby, aby nie były oporne sympatycznym królom i dały potomstwo tej dostojnej rodzinie. Ale w zamian toż samo ministerium odmawia miastu Laon biustu marszałka Sérurier, dzielnego człowieka, który nie znał się na amorach i który co więcej gminnie rozpoczął karierę od prostego żołnierza. (Mowa generała Foy, „Kurier” z dnia 17 czerwca 1820. Dulaure, w swojej ciekawej Historii Paryża, rozdział: Miłostki Henryka IV.) [przypis autorski]

Beatrice — porównaj F. X. Krauz: Dante, sein Leben und sein Werk etc. (1897. str. 226–227). [przypis autorski]

Beatrice z Komedyi Boskiej to święta — w rzeczy samej figuruje ona w Raju miedzy świętymi, dziwna tylko, że miedzy świętymi starego zakonu, nie zaś nowego: „…. W trzecim rzędzie siedzi/ Jak sam to widzisz, Rachel z Beatrycze/ Sara, Rebeka, Judyt i prababka/ Śpiewaka, który, nad grzechami swemi/ Bolejąc, wyrzekł: Zmiłuj się nademną.” (Mowa tu, oczywiście, o Królu Dawidzie. Raj XXXII). [przypis autorski]

Beatrix porwała się oburzona i zaczęła ich lżyć mówiąc: „Jak to! Wy, mężczyźni, dobrze przygotowani do tego czynu, nie macie odwagi zabić człowieka, który śpi!” — wszystkie te szczegóły zostały udowodnione na procesie. [przypis autorski]

Beatus vir, qui timet Dominum (łac.) — szczęśliwy mąż, który lęka się Pana. [przypis autorski]

Beauvais — Crommelin. [przypis autorski]

beblać — mącić, mieszać. [przypis autorski]

Bechter est — Lepiej jest. [przypis autorski]

Becquerel badał je na drodze radiograficznej (…) — [por.] „Comptes rendus” 130, 206, 372, 810 (1900). [przypis autorski]

Becquerel wykonywał doświadczenia (…) z solami uranu — [por.] Becquerel, „Comptes rendus” z r. 1896 (kilka komunikatów). [przypis autorski]

Becquerel [zauważył podobne odchylenie promieni β w polu elektrycznym] — [por.] „Comptes rendus” 180, 819 (1900). [przypis autorski]

bees kie banował (gw.) — będziesz kiedyś żałował. [przypis autorski]

begonia — begonia johnstoni. [przypis autorski]

bełdować — kopcić. [przypis autorski]

bełk — lej wodny. [przypis autorski]