Przypisy

nawet psy ateńskie — Osy, w. 892–994: pies Kidatenej i Labes ze szczeniętami przed sądem. [przypis tłumacza]

Nawet skończeni niegodziwcy, wyciągnąwszy korzyść ze szpetnego czynu (…) — słynny rys z życia Cezara Borgii, opisany w VII rozdz. Księcia, Machiwela. [przypis tłumacza]

nawet większe utwory Diderota (…) błąkały się w odpisach po Europie, przechodząc najosobliwsze koleje, zanim wreszcie ukazały się w druku — jeszcze niedawno pojawiła się w dzienniku „Le Temps” (z 30 marca 1920) wiadomość o niedrukowanym dotąd dialogu filozoficznym Diderota, który po śmierci filozofa wraz z innymi jego papierami złożono w petersburskim Ermitażu. Jest to rozmowa Diderota z opatem Barthelemy, autorem Podróży młodego Anacharsisa, na temat Boga, duszy, życia zagrobowego etc., interesująca tym, iż pisarz bezpośrednio wyraża w niej swoje poglądy. Utwór kończy się tym znamiennym wyznaniem wiary: „Praca, tak, to los nasz i rola na ziemi. Nieść światło i dobro, ulepszać i pomnażać otrzymane dziedzictwo, oto nasz obowiązek. Dodam: czynić jak najwięcej dobrego, oszczędzać, o ile możemy, cierpienia współżyjącym. Dobroć i praca to moje dwa artykuły wiary. Reszta… Reszta — to znaczy Bóg, dusza i życie przyszłe… Ani w to wierzę, ani nie wierzę… Usuwam te kwestie, trzymam się życia obecnego i uważam, ze Spinozą, wszystkie rozmyślania nad rzeczami nadprzyrodzonymi i pośmiertnymi za bezużyteczne, daremne i przygniatające”. [przypis tłumacza]

Nawigujemy (…) metropolii — „Pływamy po Sekwanie o wschodzie i zachodzie słońca; przechadzamy się po drogach krzyżowych i rozstajnych stolicy”. [przypis tłumacza]

Na wniosek Timokratesa (…) kazała Rada wtrącić ich do więzienia — uzasadnienia wniosku autor nie podaje. Być może oskarżył ktoś wodzów o zdradę, pojęcie w attyckim prawie bardzo rozciągliwe. Takie oskarżenie, wniesione przed Radę lub Zgromadzenie Ludowe, zwie się eisangelia. Rada rozstrzyga, czy oskarżenie przyjąć, czy ukarać oskarżonego, czy też oddać za pośrednictwem tesmotetów Zgromadzeniu lub sądowi ludowemu. Jeśli eisangelię wniesiono przed Zgromadzenie, to ono, uznawszy, że skargę należy przyjąć, oddawało Radzie do zaopiniowania, czy ma sądzić sąd ludowy pod przewodnictwem tesmotetów, czy Zgromadzenie. W tym wypadku Rada przedstawiłaby wodzów ludowi bez żadnej opinii ze swej strony. [przypis tłumacza]

na wprost największych świętości — ἐπὶ τῶν ἁγίων μετώπων, in fronte sancti sanctorum, im Angesicht des Allerheiligsten (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. Sądzę, że tu wyrażenie ścisłe nie jest potrzebne, tym bardziej, że Święte Świętych jest oznaczone przez τὸ ἅγιον, o czym wyżej była mowa. [przypis tłumacza]

Nawróćcie się do Boga — Ecclesiasticus 17, 21. [red. WL: tj. Księga Mądrości Syracha wg Wulgaty; we współczesnych polskich wydaniach Biblii werset ten nie występuje lub ma inną treść]. [przypis tłumacza]

nawróć nas do siebie, Panie — Ps 80 (79): 4, 8, 10. [przypis tłumacza]

na wspólnie obchodzone uroczystości — np. igrzyska olimpijskie, istmijskie, nemejskie, pityjskie (Olimpia w Elidzie, w krainie Pisatis nad rzeką Alfejos, w zachodnim Peloponezie; Istmos, przesmyk pod Koryntem; Nemea w Argolidzie, na południowy zachód od Koryntu, między Fliuntem a Kleonaj; igrzyska pityjskie, czyli delfickie, w Delfach w Fokidzie) lub też w Atenach Panatenaje, przedstawienia teatralne podczas Dionizjów. [przypis tłumacza]

na wyspę Samos, nienależącą do Związku — Samos była własnością Aten. [przypis tłumacza]

Nazajutrz Herod złożył sąd z krewnych, dworzan… — por. Starożytności XVII, V, 3–VI, 1. [przypis tłumacza]

Nazajutrz rano Cyrus składał ofiary — zwyczajem lacedemońskim (greckim) przed bitwą składa się ofiary. [przypis tłumacza]

Nazajutrz… — w Danii i w księstwie Szlezwickiem obchody weselne u zamożniejszych włościan trwają zawsze trzy doby. [przypis tłumacza]

nazbierać trochę piasku przed zapasami — zapaśnicy nacierali się oliwą, a następnie posypywali się piaskiem. Z tego tworzyła się na ciele gładka skorupa, utrudniająca walkę przeciwnikowi, bo osłabiająca skuteczność jego chwytów. Po skończeniu zapasów zeskrobywano ją z ciała umyślnie do tego celu służącym „skrobaczem”. [przypis tłumacza]

Nazbyt wiele słodyczy — Z całego zachowania się Tartufa w tej scenie można by wnosić, że nie musiał on być tak płaską i pocieszną figurą, za jaką go podała uprzedzona doń Doryna. Czujemy w nim raczej wytrawnego gracza, który zapewne już niejedną kobietę usidlił tą samą sztuką, i dlatego poczyna tu sobie z tą pewnością siebie. [przypis tłumacza]

na zielonym grzbiecie Neptunowym — tj. na morzu [Neptun: rzym. bóg mórz]. [przypis tłumacza]

nazir — asceta, odludek, często przebywający na pustyni z dala od ludzi. Każdy nazir powinien złożyć trzy ofiary. [przypis tłumacza]

na złość starym! — jako że cała ta sztuka jest potępieniem spóźnionych amorów. [przypis tłumacza]

na znak, że zostali pokonani — εἰς ἐπίδειξιν τῆς ἑαυτῶν ἀπωλείας ἀποχρώμενος; durch ihren Tod die Schaulust befriedigen mussten? (Cl.). [przypis tłumacza]

nazwałem Księciem — w oryg. Duc. [przypis tłumacza]

nazwał ją Masadą — twierdzą: p. I, XII, 2, uwaga. [przypis tłumacza]

nazwy „Cicero”, zawierającej wiele przedstawień ubocznych — a więc nieodnoszących się wprost do Cicerona, jako głównego przedmiotu myślenia, lecz kojarzących się z nim i towarzyszących mu. [przypis tłumacza]

Nazwy miecza, tarczy — Ps 71, 4. [przypis tłumacza]

nazywano ich przyjaciółmi i gośćmi Filipa — Ajschines nazywał tak siebie. [przypis tłumacza]

Nérée Quépat — Jest to anagramat, właściwe bowiem nazwisko autora brzmi René Paquet [(1845–1927), prawnik, ornitolog i historyk fr.; członek Akademii w Metzu (od 1885) oraz Société d'histoire naturelle de Moselle (od 1887); autor m.in. La Lorgnette philosophique. Dictionnaire des grands et des petits philosophes de mon temps (1873) i Essai sur la Mettrie (1873); red. WL]. [przypis tłumacza]

Nérée Quépat (…) na kartach swej wielkiej monografii, będącej owocem rozległych studiów i mozolnych długoletnich poszukiwań — La philosophie matérialiste au XVIII-e siècle. Essai sur la Mettrie, sa vie et ses oeuvres. Paris, 1873. Praca ta zawiera najkompletniejsze dotychczas zestawienie źródeł biograficznych oraz sądów o de la Mettriem. [przypis tłumacza]

Nea (…) dixerit — Terentius, Heauton Timorumenos III, 5, 8. [przypis tłumacza]

Nea — Νέαν (N), Νεάπολιν (D), czyli Sikima (Sychem), dzisiejsze Nabulus p. wyżej I, II, 5. [przypis tłumacza]

Neapol, mimo tamecznych skraplań — w katedrze w Neapolu przechowują bardzo stare naczynia z krwią świętego męczennika z czasów Dioklecjana. Co rok, w dzień tego świętego, krew skrapla się i dochodzi do wrzenia. [przypis tłumacza]

Nec (…) aequum est — Catullus, Carmina, 68. [przypis tłumacza]

Nec (…) ales — Ovidius, Metamorphoses, X, 325. [przypis tłumacza]

Nec (…) annis — por. Joannes Secundus (właśc. Jan Niclas Everaerts, 1511–1536), Elegiae I, 3, 29. [przypis tłumacza]

Nec calidae (…) cubandum est (łac.) — „I ognista gorączka nie pierwej ustąpi,/ Jeśli stękasz na krasnych kobiercach w purpurach,/ Niż gdy trzęsiesz się od niej pod derką plebejską” (Lucretius, De rerum natura, II, 34; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

nec (…) curant — Cicero, De natura deorum, III, 35. [przypis tłumacza]

Nec Deus hunc mensa (…) — Wirgiliusz Eklogi, IV. [przypis tłumacza]

nec (…) disserendum — Cicero, De finibus bonorum et malorum, I, 19. [przypis tłumacza]

Necesse est ut peccet, a quo ignoratur justitia (łac.) — Musi grzeszyć ten, kto nie nieświadom jest tego, co sprawiedliwe. Augustyn, Opus imperfectum contra Julianum, I, 106. [przypis tłumacza]

Nec fas (…) particeps (łac.) — „I za grzech to uznałem zażywać rozkoszy/ Jakiejkolwiek, jak długo druh mój jej nie dzieli” (Terentius, Heauton Timorumenos, 1, 97; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nec (…) foveo — Iuvenalis, Satirae, VIII, 164. [przypis tłumacza]

nec gentibus (…) suam — Lucanus, Pharsalia, I, 82. [przypis tłumacza]

Nechama — Pociecha. [przypis tłumacza]

Nechao — Νεχαὼς. [przypis tłumacza]

Neche — kaleka, inwalida. [przypis tłumacza]

nec iam (…) est — Lucanus, Pharsalia, I, 138. [przypis tłumacza]

nec id Rutilo (…) fuit — Tacitus, Agricola I. [przypis tłumacza]

nec (…) invenia sit — Quintilianus, Institutio oratoria, V, 5. [przypis tłumacza]

Nec (…) iuvenci — Claudian, Deprecatio ad Hadrianum, 30. [przypis tłumacza]

nec laudes, nec vituperationes (…) ut vel maxime quidem Deus (…) causa vitii — ani pochwały, ani przygany, ani honory, ani kary nie są słuszne, jeśli dusza nie posiada wolnej władzy pożądania lub wyrzekania się czegoś, lecz jest winą mimowolną (…) Żeby Bóg zwłaszcza nie był nam sprawcą zła. [przypis tłumacza]

Nec (…) legerit — Horatius, Satirae I, 3, 115. [przypis tłumacza]

Nec (…) mentis — Ovidius, Tristia, III. 8, 25. [przypis tłumacza]

Nec me pudet, ut istos, fateri nescire quid nesciam (łac.) — Cicero Tusc. I, 25; cyt. u Montaigne, Próby III, 13. „I nie wstyd mnie, jak owym, wyznać, że nie wiem tego, czego nie wiem”. [przypis tłumacza]

Nec (…) mulier — Catullus, Carmina 66, 125. [przypis tłumacza]

Nec (…) Munera — Vergilius, Aeneida, XII, 519. [przypis tłumacza]

nec (…) nesciam — Cicero, Tusculanae quaestiones [Tusculanae disputationes], I, 25. [przypis tłumacza]

Necnon (…) amant — Horatius, Epodes, VIII, 15 [przypis tłumacza]

Nec (…) nostra — Lucretius, De rerum natura, III, 859. [przypis tłumacza]

Ne convertantur et sanem eos (Izajasz), et dimittantur eis peccata (Marek 3) (łac.) — Iz 6, 10; Mk 4, 22. [przypis tłumacza]

Nec (…) secetur (łac.) — „Z niemałą iście swadą i powagą prawił,/ Jak ćwiertować zające, jak pieczone kury” (Iuvenalis, Satirae, V, 123; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nec si miserum (…) finget — Choć zły los dotknie nieszczęśliwego Sinona, nigdy jednak nie uczyni go kłamcą; Wergiliusz, Eneida, II, 79–80, tłum. Paweł Kozioł. [przypis tłumacza]

Nec tamen (…) noli — Lucretius, De rerum natura, IV, 380, 387. [przypis tłumacza]

Nec (…) titubantibus — Iuvenalis, Satirae, XV, 47. [przypis tłumacza]

Nec (…) ullum (łac.) — „Więc nikt nie będzie pragnął ni życia, ni ciała/ Z powrotem…/ Ani nas też tęsknota za sobą nie zbierze” (Lucretius, De rerum natura, III, 932 i 935; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nec Veneres (…) amore — Lucretius, De rerum natura, IX, 1182. [przypis tłumacza]

ne evacuata sit crux (łac.) — 1 Kor 1, 17: „Iżby krzyż się nie spóźnił”. [przypis tłumacza]

Ne evacuetur crux Christi (łac.) — 1 Kor 1, 17: „Aby krzyż Chrystusa nie był opuszczony”. [przypis tłumacza]

nefesz — istota, nefaszot l. m.: istoty. [przypis tłumacza]

neile — modlitwa kończąca Jom Kipur. [przypis tłumacza]

Neile — modlitwa kończąca Jom Kipur. [przypis tłumacza]

Nemea — [miasto] w płn.-wsch. Peloponezie, między Kleonaj a Fliuntem. [przypis tłumacza]

Nemezis — νέμεσις, ultio, Demüthigung (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski; Nemezis (mit. gr.): bogini zemsty, przeznaczenia i sprawiedliwości świata; uosobienie gniewu bogów i kary spadającej na ludzi ogarniętych pychą]. [przypis tłumacza]

Nemezjusz — biskup z Emezy, jeden z przedstawicieli patrystyki poaugustynowskiej. [przypis tłumacza]

neminem (…) inscitia (łac.) — „Niechaj nikt nie stara się ciągnąć korzyści z głupoty drugiego” (Cicero, De officiis, III, 17; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nemo ante obitum beatus est (łac.) — Nikt nie jest szczęśliwy przed śmiercią. [przypis tłumacza]

Nemo (…) certior (łac.) — „Niech nikt nie myśli, że jest dalej grobu, ani że jutra pewniej doczeka niż bliźni” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 91; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nemo (…) descendere — Persius, Satirae IV, 23. [przypis tłumacza]

Nemo facit virtutem in nomine meo et cito possit de me male loqui (łac.) — Mk 10, 39: „Nikt nie jest co by czynił cuda w imieniu moim, aby mógł snadnie źle mówić o mnie. [przypis tłumacza]

nemo (…) impelli — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 13. [przypis tłumacza]

Nemo novit Patrem nisi Fillus, et cui voluerit Filius revelare. (łac.) — Mt 11, 27: „Nikt nie zna Ojca jak tylko Syn, i ten, któremu Syn zechciał objawić”. [przypis tłumacza]

Nemo (…) Permitas — Iuvenalis, Satirae XIV, 233. [przypis tłumacza]

Nemo potest facere signa que tu facis nisi Deus (łac.) — „Co za znak czynisz, iżbyśmy widzieli i uwierzyli ci?” — „Nie powiadają: Jaką naukę głosisz?” (J 6, 30). „Nikt nie może czynić znaków, które ty czynisz, jeno Bóg” (J 3, 2). [przypis tłumacza]

Nemo (…) sequuta — Lucretius, De rerum natura, III, 942. [przypis tłumacza]

Nemo suit, neque Filius (łac.) — Mk 13, 32: „Nikt nie wie, ani Syn”. [przypis tłumacza]

Nempe (…) tergo (łac.) — „Bo śmierć dosięgnie nawet najchybszego męża:/ I porazi pacholę na młodych kolankach/ Uciekające trwożnie” (Horatius, Odae, III, 2, 14. 2; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

neodamodowie — heloci, spartańscy chłopi-poddani, byli pociągani do służby wojskowej (najczęściej na flocie). Za zasługi wojenne otrzymywali wolność i zwali się neodamodami. Pełnego prawa obywatelstwa nie uzyskiwali nigdy. [przypis tłumacza]

Ne (…) olivis — Martialis, Epigrammata XIII, I, 1. [przypis tłumacza]

Neoryci, naród ujarzmiony przez Aleksandra (…) — por. Diodor z Sycylii, XVII, 105. Livius Titus, Ab Urbe condita, XXII, 51. [przypis tłumacza]

Neosa — Νέου (N), Ἁνανίου (D). [przypis tłumacza]

Neptunus (…) tenet — Vergilius, Aeneida, II, 610. [przypis tłumacza]

neque (…) cogitur (łac.) — „Nie zmusza go żadna konieczność, aby obstawać i bronić wszystkiego, co mu zalecono i wykładano” (Cicero, Academica, IV, 3; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Neque (…) cunnum — Horatius, Satirae, 2, 69. [przypis tłumacza]

Neque dicet: Forte mendacium est in dextera mea (łac.) — „Ani rzec: izali to nie jest oszukanie, co jest w prawicy mojej?”. [przypis tłumacza]

Neque (…) Domini (łac.) — 2 Krl 14,17 [„Nie wzrusza się ani błogosławieństwem, ani złorzeczeniem, niby Anioł Pański”; Red. WL]. [przypis tłumacza]

neque (…) efferentem — Cicero, De officiis, I, 34. [przypis tłumacza]

Neque enim (…) amaritiem (łac.) — „I ja nie jestem obcy tej bogini,/ Co w duszę leje słodycz wraz z goryczą” (Catullus, Carmina, LXVIII, 17; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

neque (…) gero — autor nieznany. [przypis tłumacza]

Neque (…) malis (łac.) — „Niechaj on nie ma żadnego grobu,/ Jakoby portu dla ciała,/ Gdzie by po trudach życia ziemskiego/ Dusza spokoju zaznała” (Cicero, Tusculanae disputationes, I, 44; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

neque (…) obnoxiae — Tacitus, Annales, XIII, 45. [przypis tłumacza]

Neque (…) omnia — Cicero, De natura deorum, I, 17. [przypis tłumacza]

Neque (…) potest — Cicero, De finibus bonorum et malorum, I, 3. [przypis tłumacza]

neque reapse hoc fundamentum sufficere evicit (łac.) — I w samej rzeczy nie przeprowadził wystarczająco tej zasady. [przypis tłumacza]