Przypisy

Kalchas (mit. gr.) — wieszczek, który towarzyszył wojskom achajskim w wyprawie przeciw Troi, przepowiedział m.in. że oblężenie miasta będzie trwało dziesięć lat, zanim zostanie zakończone sukcesem; że aby okręty wojenne wyszły z portu, trzeba przebłagać Artemidę (i zaproponował złożenie w ofierze córki Agamemnona, Ifigenii); że powodem zarazy, jaka spadła na Greków w dziewiątym roku oblężenia, był gniew Apollina, którego kapłana Chryzesa znieważono, gdy jego córkę pojmał Agamemnon jako swoją brankę, on również przepowiedział, że Troja nie zostanie zdobyta, póki w miejscowej świątyni Ateny będzie znajdował się posążek bogini, Palladion. [przypis edytorski]

kal — dziś popr. forma trybu rozkazującego 1 os.lp: kalaj. [przypis edytorski]

Kaleb i Jozue lud on wielki na puszczy namawiali, aby szli w ziemię onę dobrą, której im urodzaj hojny ukazowali, a nic się nie bali — por. Lb 14, 6–9. [przypis edytorski]

Kaleb — postać ze Starego Testamentu, jedyny człowiek oprócz Jozuego, który w czasie wędrówki do Kanaanu nie sprzeniewierzył się Bogu. [przypis edytorski]

Kaleb — syn Jefunnego, jako jedyny człowiek w wieku powyżej dwudziestu lat, poza Jozuem, w czasie czterdziestoletniej wędrówki do Kanaanu nie sprzeniewierzył się Bogu. Został za to nagrodzony wstępem do Ziemi Obiecanej i przydziałem okolic Hebronu w dziedzictwo (Joz 13,13–14). [przypis edytorski]

Kale — Calais; port w płn. Francji nad kanałem La Manche. [przypis edytorski]

kalecie — kieszeń a. sakiewka, torba. [przypis edytorski]

Kaledonia — historyczna kraina na północy Wielkiej Brytanii, w większości pokrywająca się z terenami dzisiejszej Szkocji. [przypis edytorski]

Kaledonia — hist. północna część wyspy Wielkiej Brytanii, obejmująca ziemie, które nie zostały podbite przez Rzymian; poet.: Szkocja. [przypis edytorski]

kalefaktor — pomocnik nadzorcy więziennego; więzień funkcyjny (po polsku zwany też korytarzowym). [przypis edytorski]

kalejdoskopowy — zmieniający się szybko i w zaskakujący sposób. [przypis edytorski]

kalejdoskop — urządzenie optyczne, w którym dzięki trzem zwierciadłom umieszczonym względem siebie pod kątem 60°, uzyskuje się wielokrotne odbicia obrazów tworzące symetryczne figury zmieniające się przy obracaniu kalejdoskopu; przen. różnorodne obrazy, wrażenia, wydarzenia szybko następujące jedne po drugich. [przypis edytorski]

kalekować (neol.) — być kaleką. [przypis edytorski]

Kalekut — Kalkuta. [przypis edytorski]

kalendarz — dawniej dużą popularnością cieszyły się książki zawierające kalendarz uzupełniony dużą liczbą informacji praktycznych z różnych dziedzin, porad gospodarskich, krótkich opowiastek, ciekawostek itp. [przypis edytorski]

kalendarz republikański — kalendarz stworzony i wprowadzony w życie podczas rewolucji francuskiej, używany przez okres 12 lat od końca 1793 do 1805 roku i przez 18 dni przez Komunę Paryską w 1871 roku. Nazwy miesięcy zostały zmienione tak, by usunąć odniesienia religijne czy imperialne — w nowej wersji odnosiły się do cyklu wegetacyjnego i kalendarza rolniczego, np. zaczynający się 20 lub 21 marca Germinal wywodzi się od fr. germination, czyli kiełkowanie a rozpoczynający się 20 lub 21 maja Prairial od fr. prairie, czyli łąka. Natomiast podział miesięcy na trzy dekady (tj. trzy części dziesięciodniowe) był częścią szerszego planu mającego na celu konsekwentne wprowadzenie w republice systemu dziesiętnego. Dzień w kalendarzu republikańskim został podzielony na dziesięć godzin, każda godzina na 100 minut, a każda minuta na 100 sekund. [przypis edytorski]

kalendarzyk emigracyjny — aluzja do Kalendarza pielgrzymstwa polskiego St. Ropelewskiego. [przypis edytorski]

Kalendy — pierwszy dzień miesiąca w rzymskim kalendarzu. [przypis edytorski]

kalenica (gw.) — pozioma krawędź na styku dwóch przeciwległych połaci dachowych. [przypis edytorski]

kalenica — najwyższa część dachu, szczyt dachu. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — noszony przy pasie woreczek na pieniądze czy inne drobiazgi. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — sakiewka, woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — skórzany woreczek na pieniądze, mocowany do pasa. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — skórzany woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — torebka, sakiewka. [przypis edytorski]

kaleta — kieszeń, sakiewka. [przypis edytorski]

kaleta — noszony przy pasie skórzany woreczek na pieniądze lub inne drobiazgi; sakiewka. [przypis edytorski]

kaleta — noszony przy pasie skórzany woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

kaleta — sakiewka, woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

kaleta — torebka, woreczek na pieniądze, mieszek. [przypis edytorski]

kaleta — woreczek na pieniądze, zawieszany u pasa. [przypis edytorski]

kaletka (daw.) — torebka. [przypis edytorski]

kaletki — ozdobne wyszywane ząbki na dolnym brzegu gorsetu. [przypis edytorski]

kaletta (daw.) — skórzany woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

Kalewala — fiński epos narodowy, oparty na utworach ludowych, zebranych i uzupełnionych w XIX wieku przez Eliasa Lönnrota. [przypis edytorski]

kalgiery — juki. [przypis edytorski]

kalian — perska fajka wodna. [przypis edytorski]

kalian (z pers. kaljun) — w krajach mahometańskich przyrząd do palenia tytoniu. [przypis edytorski]

Kaliban — fikcyjna postać ze sztuki Burza Williama Szekspira: dziki, zdeformowany syn wiedźmy. [przypis edytorski]

Kaliban — postać z Burzy Shakespeare'a, dziki syn wiedźmy. [przypis edytorski]

Kaliban — postać z Burzy Shakespeare'a, dziki, zdeformowany syn wiedźmy, który mieszkał samotnie na wyspie, zanim wylądował na niej książę Prospero z córką i uczynił z niego swego poddanego. [przypis edytorski]

Kaliban — postać z Burzy Szekspira, dziki, zdeformowany syn wiedźmy. [przypis edytorski]

Kaliban — postać z Burzy Williama Shakespeare'a, dziki człowiek o złych instynktach trzymany w niewoli przez maga Prospera; jego imię stanowi anagram słowa „kanibal”. [przypis edytorski]

Kaliban — to imię nosi bohater Szekspirowskiej Burzy; nazwano tak również jeden z księżyców Urana, odkryty jednak wiele lat po śmierci Reymonta. [przypis edytorski]

Kalibany — nazwa nawiązująca do postaci Kalibana z Burzy Shakespeare'a. [przypis edytorski]

kalić — dziś popr.: kalać. [przypis edytorski]

Kalidon (mit. gr.) — kraj w Etolii ukarany przez Artemidę (mit. rzym. Dianę), która zesłała na jego mieszkańców ogromnego dzika, Ojneusa, by spustoszył ziemię, której król, Eneus, obraził boginię, nie składając jej należnych ofiar. [przypis edytorski]

kalifaktor a. kalefaktor (daw.) — zakonnik lub więzień, wykonujący czynności porządkowe i pomocnicze. [przypis edytorski]

kalifa (starop.) — dziś: kalif (r.m.). [przypis edytorski]

Kalifornia nie tak dawno oderwaną została od Meksyku — w wyniku wojny meksykańsko-amerykańskiej w latach 1846–1848. [przypis edytorski]

kalif — tytuł muzułmańskiego przywódcy świeckiego i duchownego. [przypis edytorski]

kalif — w islamie tytuł przywódców wspólnot państwowo–religijnych; następców Machometa. [przypis edytorski]

kaligraf — osoba biegła w kaligrafii, sztuce pięknego i wyraźnego pisania. [przypis edytorski]

Kaligula (12–41) — Gaius Iulius Caesar Augustus Germanicus, cesarz rzymski od 37 r. do śmierci. [przypis edytorski]

Kaligula, właśc. Gaius Iulius Caesar Germanicus (12–41 n.e.) — cesarz rzymski (od 37); po obiecującym początku rządów zapadł na chorobę umysłową; znany z despotycznych i brutalnych rządów. [przypis edytorski]

Kaligula, właśc. Gaius Iulius Caesar Germanicus (12–41 n.e.) — cesarz rzymski (od 37), znany z despotycznych i brutalnych rządów. [przypis edytorski]

Kaligula — właśc. Gaius Iulius Caesar Germanicus (12–41 n.e.), cesarz rzymski od r. 37, po obiecującym początku rządów zapadł na chorobę umysłową. [przypis edytorski]

Kaligula, właśc. Gaius Iulius Caesar Germanicus (12–41 n.e.) — cesarz rzymski od r. 37, po obiecującym początku rządów zapadł na chorobę umysłową. [przypis edytorski]

Kaligula, właśc. Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus (12–41) — cesarz rzym. (od 37); w listopadzie 37 zapadł na ciężką chorobę, która zmieniła jego zachowanie; wg Swetoniusza nocami zapraszał jaśniejący księżyc w pełni w objęcia i do łoża. [przypis edytorski]

Kaligula, właśc. Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus (12–41) — cesarz rzym. (od 37), znany z despotycznych i brutalnych rządów; pragnął, aby rzymski senat miał tylko jedną głowę: wypowiedź Kaliguli dotyczyła nie senatu, lecz ludu rzymskiego, tłumów zgromadzonych podczas igrzysk cyrkowych. [przypis edytorski]

Kali — hinduska bogini czasu i śmierci, pogromczyni sił zła. [przypis edytorski]

Kalijope — Kaliope; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

kalikant (daw., z łac.) — człowiek obsługujący miechy tłoczące powietrze do piszczałek organów. [przypis edytorski]

kalikator (z łac.) — pomocnik organisty. [przypis edytorski]

Kalikles (V w. p.n.e.) — sofista grecki, znany tylko z dialogu Gorgiasz Platona, w którym twierdzi, że z natury silniejsi dominują nad słabszymi, i krytykuje prawo jako ustanowione przez słabych w celu ograniczenia władzy silnych. [przypis edytorski]

kalikować — pompować powietrze do miechów organowych. [przypis edytorski]

kalikowanie (z łac.) — pompowanie miechów tłoczących powietrze do piszczałek organów; było wykonywane przez pomocnika organisty (kalikanta). [przypis edytorski]

Kalikst I — biskup Rzymu (217–222); ekskomunikował Sabeliusza za nauczanie, że Bóg jest jedną osobą, która objawiła się światu na trzy sposoby. [przypis edytorski]

Kalikst III — Alfons de Borja (1378–1458), papież od roku 1455. [przypis edytorski]

Kalimas — prawdop. błąd źródła, winno być „Klimas”, od imienia „Klimek”. [przypis edytorski]

kalina — roślina o czerwonych owocach. [przypis edytorski]

kalina — roślina o czerwonych owocach; w poezji ludowej porównanie do niej dziewczyny uchodziło za komplement. [przypis edytorski]

Kalinka, Walerian(1826–1886) — historyk (współtwórca krakowskiej szkoły historycznej), duchowny (wstąpił do zgromadzenia zmartwychwstańców w 1868 r., w 1870 otrzymał święcenia kapłańskie), założyciel Polskiej Prowincji Zmartwychwstańców; autor m.in. analiz dotyczących Sejmu Czteroletniego, Konstytucji 3 Maja i ostatnich lat panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. [przypis edytorski]

Kalinki „Sejm czteroletni” — obszerne dzieło historyczne ks. Waleriana Kalinki (1826–1886), wydane w latach 1880–1881 w dwu tomach, liczyło ogółem ok. 1200 stron. [przypis edytorski]

kalinko — kalina (rodzaj krzewów ozdobnych, kwitnących obficie białymi, kulistymi kwiatostanami i owocujących czerwonymi gronami drobnych kulistych owoców) była w ludowej metaforyce symbolem dziewczyny, młodej kobiety. [przypis edytorski]

Kalinowski, Idzi — dowódca lisowczyków, uszlachcony (wcześniej nazywał się Iśko Kalyna). [przypis edytorski]

Kalinowski, Józef (ok. 1785–1825) — generał armii Księstwa Warszawskiego, pułkownik armii napoleońskiej. [przypis edytorski]

Kalinowski, Marcin herbu Kalinowa (1605–1652) — hetman polny koronny, wojewoda czernihowski, podkomorzy kamieniecki, starosta bracławski; dostał się do niewoli po bitwie pod Korsuniem (1648). [przypis edytorski]

Kaliope (mit. gr.) — muza poezji epickiej. [przypis edytorski]

Kalippus — Kallippos, Ateńczyk, uczeń Platona, towarzyszył Dionowi w wyprawie przeciw Dionizjuszowi Młodszemu. Po objęciu władzy przez Diona zamordował go i sam został tyranem Syrakuz (354–352 p.n.e.). [przypis edytorski]

Kalisza — w oryg. łac. Calis. [przypis edytorski]

kal. — kaliber. [przypis edytorski]