Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 454 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 158554 przypisów.
Anytos — z trzech oskarżycieli Sokratesa (Meletos, Anytos i Lykon, wspomniany w Sympozjon) najpoważniejszym był Anytos, syn Antemiona, zamożny garbarz i poważny polityk demokratycznego obozu. W r. 409/408 był strategiem, a niepowodzenia jego znalazły swój epilog w sądzie, wyrok jednak był uniewinniający. Razem z Trazybulem prowadził wojnę przeciw trzydziestu tyranom i okazywał zawsze, nawet w zwycięstwie, rozumne umiarkowanie. Jeśli wystąpił przeciw Sokratesowi, musiały tu być prócz osobistych i rzeczowe powody: Ateńczyk starej daty widział w nim źródło zepsucia młodzieży. [przypis tłumacza]
Anyt — w innym przekładzie: Anytos. [przypis edytorski]
Anzelm Kantuareński — ur. 1033 w mieście Aosta w Piemoncie, od roku 1078 opat klasztoru w Bec w Normandii, a od r. 1093 do śmierci 1109 arcybiskup w Canterbury w Anglii. Najważniejsze dzieła: Proslogium (zawierające dowód ontologiczny istnienia Boga), Cur Deus homo? (gdzie Anzelm wykłada swoją teorię odkupienia), nadto: Dialogus de grammatico, Dialogus de veritate, Monologium, De libero arbitrio, Liber apologeticus ad insipientem (przeciw Gaunilowi). [przypis autorski]
Anzelm z Canterbury (1033–1109) — włoski duchowny, filozof i teolog, uznawany za ojca scholastyki; święty Kościoła katolickiego i doktor Kościoła; w dziele Proslogion sformułował tzw. ontologiczny dowód na istnienie Boga, bazujący wyłącznie na określonej definicji pojęcia „Bóg”, bez odwoływania się do przesłanek z obserwowalnego świata, streszczający się w rozumowaniu: 1) Bóg jest to najdoskonalszy z bytów, jakie można pomyśleć, 2) istnienie realne jest czymś doskonalszym niż istnienie w samym tylko umyśle, zatem: 3) Bóg istnieje nie tylko w umyśle, jako pojęcie, ale także w rzeczywistości. [przypis edytorski]
Anzelm z Canterbury (1033–1109) — włoski duchowny, filozof i teolog, uznawany za ojca scholastyki; w dziele Proslogion sformułował tzw. ontologiczny dowód na istnienie Boga, bazujący wyłącznie na określonej definicji pojęcia „Bóg”, bez odwoływania się do przesłanek z obserwowalnego świata, streszczający się w rozumowaniu: 1) Bóg jest to najdoskonalszy z bytów, jakie można pomyśleć, 2) istnienie realne jest czymś doskonalszym niż istnienie w samym tylko umyśle, zatem: 3) Bóg istnieje nie tylko w umyśle, jako pojęcie, ale także w rzeczywistości. [przypis edytorski]
Ao Cidadao E. E. de V., Delegado do Inspector Geral no Desterro (port.) — Do obywatela E. E. de V., przedstawiciela Inspektora Generalnego na Uchodźstwie. [przypis edytorski]
A ociec, za głowę się jąwszy, do niej rzekł (…) A ona mówi: „Nic to (…) rada za to takie wesele ludzkie zdrowie daję” — swobodne rozwinięcie tekstu biblijnego, na motywach Sm 11, 35–37. [przypis edytorski]
A odpowiadając, Jezus rzekł im (…) — we współczesnym tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia: „Jezus im odpowiedział: «Jesteście w błędzie, nie znając Pisma ani mocy Bożej. Przy zmartwychwstaniu bowiem nie będą się ani żenić, ani za mąż wychodzić, lecz będą jak aniołowie Boży w niebie. A co do zmartwychwstania umarłych, nie czytaliście, co wam Bóg powiedział w słowach: Ja jestem Bóg Abrahama, Bóg Izaaka i Bóg Jakuba? Bóg nie jest [Bogiem] umarłych, lecz żywych». A tłumy, słysząc to, zdumiewały się nad Jego nauką” Mt 22, 29–33. [przypis edytorski]
Aod, widząc, swój lud barzo od Moabitów tyraństwem uciśniony, zdrowie swoje ważył i na pokoju Eglona tyrana zabił i wyzwolił bracią swoję — zob. Sdz 3, 12–30 (drugi z Sędziów staroż. Izraela, Ehud, przybył do siedziby Eglona, króla Moabu, i podstępnie go zabił, następnie zebrał armię i pokonał Moabitów, uwalniając swój naród). [przypis edytorski]
A, oel! Sia stali! (gw. weneckich gondolierów) — Uwaga! Na prawo! [przypis edytorski]
A ogród — jeszcze na początku panowania Stanisława Augusta modne były ogrody „francuskie”, odznaczające się symetrią i sztucznością doprowadzoną czasem do dziwactwa. Krasicki tak o nich pisze w Listach o ogrodach: „Nie dość było kunsztownej sztuce holenderskich zwłaszcza i niemieckich ogrodników czynić z drzew słupy, obeliski i piramidy, ledwo pojętym wysileniem przeistaczali je w posągi: „Grał na cytrze Apollo z jodły złotowłosy, / Ceres z szyszek borowych piastowała kłosy, / Błyszczał Neptun trójzębny od bzowego lustru, / Jowisz w zapale rzucał pioruny z ligustru, / Mars z figi, rozjuszony zabójczym rzemiosłem, / Bachus na tyce chmielu z Sylenem i osłem, Wenus / wdzięczna jałowcem z uśmiechu i giestu, Gracyje / porzeczkowe, Kupido z agrestu”. / (I. Krasicki, Dzieła prozą, t. V, s. 393). Nowa moda, związana z sentymentalizmem, zastąpiła ogród „francuski” „angielskim”, który miał naśladować swobodną i dziką naturę. Gust francuskiego rokoka wprowadził do ogrodów „angielskich” architekturę sielanki dworskiej. Całe urządzenie ogrodu żony modnej, a więc belwederki, meczeciki, domki pustelnika, świątynie Diany spotykamy w opisach słynnych wówczas ogrodów, jak Solca Kazimierza Poniatowskiego, brata królewskiego, czy Arkadii Heleny Radziwiłłowej. [przypis redakcyjny]
a ono (starop.) — tu: a oto; i oto. [przypis edytorski]
a oraz (daw.) — a równocześnie. [przypis edytorski]
a oraz (daw.) — a także. [przypis edytorski]
a oraz (starop.) — a także. [przypis edytorski]
Aornos — z gr. „bez ptaków”, czyli miejsce, ponad którym ptaki nie latają. [przypis edytorski]
aoryst — czas przeszły dokonany, występujący np. w języku greckim, staro-cerkiewno-słowiańskim i sanskrycie. [przypis edytorski]
aoryst (z gr.) — jeden z czasów przeszłych w koniugacji greckiej. [przypis edytorski]
A oto podobizna dziękczynnego listu — w tym miejscu w wydaniu źródłowym wydrukowano list rękopiśmienny o treści: Mistrzu! / Juliusz S. i Zocha N., którym wyjątkowo „chciało się naraz” przesyłają ci słowa wdzięczności za twe prorocze słowa „z tym najgorszy jest ambaras, żeby dwoje chciało naraz” / Juliusz S. Zocha N. / Warszawa - w dniu trzecim naszego wspólnego pożycia. [przypis edytorski]
A oznacza dwór (…) zajechać przed bramę (C) — oznaczenia literowe odnoszą się do szkicu mapki załączonej w źródle w Uwagach do tekstu; tu nieuwzględnionej. [przypis edytorski]
(A) — oznakowane wielkimi literami w porządku alfabetycznym przypisy znajdują się na końcu publikacji, w części Przypiski oryginalne Lessinga w wydaniu z r. 1766, niepomieszczone w samym tekście niniejszego przekładu. [przypis edytorski]
Apacz Winnetou i Old Shatterhand — główni bohaterowie powieści przygodowych Karola Maya (1842–1912), z akcją toczącą się na Dzikim Zachodzie, bardzo popularnych w XX w. [przypis edytorski]
Apage, apage Satanas! (łac.) — precz, precz, szatanie. [przypis redakcyjny]
apage (gr.) — idź precz; tu: urwana formuła egzorcystyczna apage, Satanas: precz, Szatanie. [przypis edytorski]
Apage, Satana (łac.) — precz, szatanie. [przypis redakcyjny]
apage satanas (gr.) — idź precz, szatanie (początek formuły egzorcyzmów). [przypis edytorski]
Apage satanas! (łac.) — dosłownie: idź precz szatanie. [przypis edytorski]
Apage, satanas! (łac.) — Odejdź, szatanie! [przypis edytorski]
Apage satanas! (łac.) — Precz, szatanie! [przypis redakcyjny]
apage satanas (łac. z gr.) — idź precz, szatanie; daw. formuła egzorcystyczna, przen. odmowa przyjęcia kuszącej propozycji. [przypis edytorski]
apage, Satanas (z gr.) — idź precz, Szatanie. [przypis edytorski]
Apage — Znaczy „precz”; używana formuła na odstraszenie szatana. [przypis autorski]
apagoga — dziś popr.: dowód apagogiczny, apagoge, z gr. ἀπαγωγή: dowód nie wprost, dowód przez sprowadzenie do niemożliwości, pokazujący, że z zaprzeczenia danej tezy wynikałby wniosek sprzeczny z przyjętymi założeniami lub z jakimś zdaniem niewątpliwie prawdziwym. [przypis edytorski]
apagogiczny — gr. άπαγωγή znaczyło w języku prawnym odprowadzenie schwytanego na uczynku przestępcy przed sędziego lub też do więzienia i wytoczoną przeciw niemu skargę. W języku filozoficznym użyto pochodzącego stąd przymiotnika apagogicus na oznaczenie dowodu nie-wprost, tylko przez okazanie, iż przeciwne twierdzenie jest fałszem; zatem demonstratio apagogica itd. indirecta są to równoznaczniki. Wyrażenie Kanta: ostensiver Beweis, na oznaczenie dowodu wprost: demonstratio directa, nie utrzymało się w logice. [przypis redakcyjny]
Apalachucla — ob. miasto w stanie Georgia. [przypis edytorski]
Apamea — Ἀπάμεια, dawniej Farnake, Pella, w średniowieczu u arab. Fâmija, Afâmija, dziś Kal’at el-Mudik, wieś uboga, na prawym brzegu Orontu (el-'Aşi). [przypis tłumacza]
Apamia — miasto Apamea w Syrii. [przypis redakcyjny]
apanaż (daw.) — korzyść, przeważnie ekonomiczna, np. w formie posiadłości. [przypis edytorski]
apanaże — korzyści finansowe związane z zajmowanym stanowiskiem (tu użyte ironicznie). [przypis edytorski]
apanaże — uposażenie. [przypis edytorski]
apanaże (z fr.) — hist.: dobra ziemskie przyznawane dla członków rodziny królewskiej jako źródło utrzymania; daw. przen.: zasiłek, środki na utrzymanie. [przypis edytorski]
apanaż — pensja wyznaczona przez państwo na utrzymanie członków rodziny królewskiej. [przypis edytorski]
A pan wszystkich naucza… — ironiczny przytyk do nieuctwa szlachty, bowiem Rubens nie zajmował się rzeźbą, a Van Dyck architekturą. [przypis redakcyjny]
aparament — sprzęt wojenny. [przypis redakcyjny]
aparament (z łac. średniow.) — sprzęt, urządzenie. [przypis redakcyjny]
aparata (daw.) — sprzęty. [przypis edytorski]
aparat (daw.) — wyposażenie. [przypis redakcyjny]
aparat Kippa (chem.) — szklany przyrząd do otrzymywania niewielkich ilości gazów, złożony z trzech połączonych naczyń, ustawionych jedno nad drugim; wynaleziony przez holenderskiego aptekarza Petrusa Kippa, powszechnie używany w laboratoriach chemicznych do 2 poł. XX w. [przypis edytorski]
aparat — tu: maszyna, tj. samolot. [przypis edytorski]
aparaty — szaty kościelne. [przypis redakcyjny]
aparencja (z łac.) — okazałość. [przypis redakcyjny]
apartamenta paradne — odpowiednie miejsca. [przypis edytorski]
apartamentom — mieszkaniu, pokojom. [przypis redakcyjny]
aparté (fr.) — na stronie (teatr.); poufna rozmowa. [przypis edytorski]
aparté (fr.) — rozmowa na stronie, sam na sam. [przypis edytorski]
a parte ad totum (łac.) — od części do całości. [przypis edytorski]
a parte (fr.) — dziś popr.: aparté: rozmowa na stronie, sam na sam. [przypis edytorski]
apart (fr.) — szczególny. [przypis edytorski]
a partibus nostris (łac.) — po naszej stronie. [przypis redakcyjny]
aparycja (z łac. aparitio: ukazanie się, zjawienie się) — tu: ktoś wyjątkowy, kto się ukazał; zjawisko. [przypis edytorski]
apasz — chuligan, drobny przestępca, osoba z paryskiego półświatka. [przypis edytorski]
apasz — chuligan, drobny przestępca, osoba z paryskiego półświatka. [przypis edytorski]
Marcel Proust, W poszukiwaniu straconego czasu, Strona Guermantes, Strona Guermantes, część pierwsza
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
apasz — człowiek należący do przestępczego półświatka. [przypis edytorski]
apasz (daw.) — opryszek, przestępca. [przypis edytorski]
apatią — dziś forma B.lp r.ż.: apatię. [przypis edytorski]
apatia (psych.) — stan obojętności i braku zainteresowania oraz braku aktywności. [przypis edytorski]
A patrz po kraju, kędy grosz się trwoni (…) — Wszystko w Opalińskim. [przypis autorski]
Apaturia — trzydniowe święto rodowe w jesieni, zwyczajnie wesołe, w owym roku, wobec tylu żałób, smutne. Schodzili się członkowie tej samej fratrii (ród, fyla, dzieli się na 3 fratrie) i zgłaszali nowo narodzone dzieci. W pierwszym dniu wspólna wieczerza (dzień zwany dorpia), w drugim (anarrysis) ofiary, w trzecim (kureotis) przedstawiało się dzieci, a przełożony fratrii (fratriarchos) wpisywał je do listy fratrii na przysięgę ojca, że to jego potomek z prawego małżeństwa. Na ofiary każdy dawał podatek. Świętem tym opiekował się Zeus Fratrios, Atena Fratria i, u Ateńczyków, Dionizos Melanajgis (dosł.: z czarną tarczą [egidą]). Nazwa Apaturia wywodzi się od pater, ojciec; wywodzili ją też starożytni od apate, oszustwo, powołując się na mit, że Dionizos z czarną tarczą w pojedynku Ateńczyka z Tebańczykiem dopomógł do zwycięstwa Ateńczykowi przez oszukanie jego przeciwnika. [przypis tłumacza]
Apaturie — trzydniowe święto ateńskie obchodzone w październiku; trzeciego dnia święta rejestrowano dzieci urodzone w ciągu roku. [przypis edytorski]
Apedefci — z greckiego: „nieświadomi, nieuczeni” [także: ignoranci; red. WL]. Urzędnicy izb rachunkowych byli to jeno prości kalkulatorzy, bez wykształcenia, które uważano w urzędzie za zbyteczne, a nawet szkodliwe do dobrego sprawowania jego funkcji. Satyra ta, wymierzona przeciw łupiestwu ówczesnego systemu poborczego, jest, jak i inne w tej ostatniej księdze, dość ciężka i pedantyczna, niezdradzająca w niczym wspaniałego humoru i werwy Rabelais'go z pierwszych ksiąg. [przypis tłumacza]
Apejra — prawdop. Epir. [przypis edytorski]
apelacja (z łac.) — odwołanie. [przypis edytorski]
Apellajos — grudzień. [przypis tłumacza]
Apelles (gnostyk) — uczeń Marcjona, w II w. nauczał w Aleksandrii własnej doktryny, zmodyfikowanego marcjonizmu. [przypis edytorski]
Apelles (ok. 370–ok. 300 p.n.e) — najsłynniejszy malarz starożytnej Grecji, nadworny portecista Filipa Macedońskiego i Aleksandra Wielkiego. [przypis edytorski]
Apelles (ok. 370–ok. 300 p.n.e.) — starożytny malarz grecki. [przypis edytorski]
Apelles (ok. 370 p.n.e. – ok. 300 p.n.e.) — wybitny starożytny malarz grecki. [przypis edytorski]
Apelles — z wyspy Kos sławny malarz grecki, współczesny Aleksandrowi Wielkiemu. [przypis redakcyjny]
apelować (starop.) — odwołać się. [przypis redakcyjny]
apelowali do (…) trybunału miłosnego pań z Romanin — Nostradamus, s. 131. [przypis autorski]
apendicitis — popr.: appendicitis acuta (łac.), zapalenie wyrostka robaczkowego. [przypis edytorski]
Apeniny — łańcuch górski we Włoszech. [przypis edytorski]
Apenrade — miasto w płd. Danii nad małym Bełtem. [przypis redakcyjny]
apercepcja — postrzeganie, zrozumienie i przyswojenie sobie treści na podstawie wcześniejszego doświadczenia i wiedzy; (filoz.) świadomość samego siebie. [przypis edytorski]
apercepcja — w filozofii: postrzeganie samego siebie, postrzeganie przez umysł jego własnych stanów; w psychologii: postrzeganie połączone z odnoszeniem treści spostrzeżenia do tego, co uprzednio znane. [przypis edytorski]
apercepcja — w psychologii: postrzeganie połączone z odnoszeniem treści spostrzeżenia do tego, co uprzednio znane. [przypis edytorski]
apercu (fr.) — zarys. [przypis edytorski]
apercypować — w psychologii: postrzegać w połączeniu z odnoszeniem treści spostrzeżenia do tego, co uprzednio znane. [przypis edytorski]
aperto… caelo — pod otwartym niebem. [przypis redakcyjny]
apertura (daw., z łac.) — otwór. [przypis redakcyjny]
aphrodisiacum (łac. z gr.) — afrodyzjak, substancja powodująca zwiększony popęd płciowy lub wzmagająca potencję. [przypis edytorski]
Apia — daw. nazwa Peloponezu, używana zanim półwysep ten został podbity przez mitycznego króla Pelopsa. [przypis edytorski]
Apicjusz — słynny smakosz rzymski za Augusta, autor dzieła o sztuce kucharskiej. [przypis tłumacza]
A pies was, Żydku, znajet, szczo wy moroczyty mene gołowu. Eto doroga na Pijawki, a win wsio Ełes słual, Ełes słual (z gw. ukr.) — może pies wie, czego mi zawracasz głowę, Żydku. To droga na Pijawkę, a ten ciągle „Ełes słual, Ełes słual”. [przypis edytorski]
apioza — roślina strączkowa występująca w Azji i Ameryce Płn. [przypis edytorski]
Apis — egipski święty byk w Memfis, uważany za wcielenia Ptaha, później Ozyrysa. [przypis edytorski]
Apis (mit. egip.) — święty byk, poświęcony Ozyrysowi. [przypis edytorski]
Apis — w kulturze starożytnego Egiptu święty byk czczony w sanktuarium w Memfis, symbol siły i męstwa, uważany za wcielenie boga Ptaha lub Ozyrysa; po śmierci świętego zwierzęcia kapłani wybierali kolejne, kierując się szczególnymi znakami, jakie musiały występować na jego ciele. [przypis edytorski]
Apis — w kulturze starożytnego Egiptu święty byk czczony w sanktuarium w Memfis, symbol siły i męstwa, uważany za wcielenie boga Ptaha lub Ozyrysa. [przypis edytorski]
Apis — w kulturze starożytnego Egiptu święty byk czczony w sanktuarium w Memfis, symbol siły i męstwa, uważany za wcielenie boga Ptaha lub Ozyrysa. Po śmierci świętego zwierzęcia kapłani wybierali kolejne, kierując się szczególnymi znakami, jakie musiały występować na jego ciele. [przypis edytorski]
