Przypisy

haeret — tkwi. [przypis redakcyjny]

haf (z isl.) — port. [przypis redakcyjny]

Hajb (dialekt niem.-szwajc.) — określenie pogardliwe, odpowiadające polskiemu: chamidło. [przypis redakcyjny]

hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]

hajdawery — szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]

hajduk — służący ubrany na wzór piechoty węgierskiej. Ochocki, po opisaniu bardzo dokładnym ubioru hajduków, dodaje: „Na hajduka dobrze zrobić odzienie było wielkim kunsztem; dobierano zwykle na nich jak najlepiej zbudowanych ludzi. [W kościele] hajduk trzymał przy panu pałasz, kiedy nie było wielkiego festu, w uroczyste bowiem dni wszyscy szli do kościoła przy pałaszach”. (J. D. Ochocki, Pamiętnik, Wilno 1857, t. I, s. 96–97). [przypis redakcyjny]

hajduk (węg.) — w wojsku polskim XVI i XVII w. szeregowiec piechoty węgierskiej, z czasem służba nadworna ubrana z węgierska; tu: w znaczeniu przenośnym. [przypis redakcyjny]

hajduk — zbrojny służący, lokaj. [przypis redakcyjny]

hajduk (z węg.) — chłopiec usługujący, pachołek ubrany w specjalny, obcisły strój kroju węgierskiego. [przypis redakcyjny]

hajduk (z węg.) — żołnierz tzw. piechoty węgierskiej, straż piesza. [przypis redakcyjny]

hajwo (daw.) — tu! (na psa). [przypis redakcyjny]

haki — tu: skały. [przypis redakcyjny]

hakownica — działo ręczne, mocowane za pomocą haka. [przypis redakcyjny]

hakownica — gatunek dużej strzelby. [przypis redakcyjny]

hakownica — strzelba długa, osadzona na klocu drewnianym. [przypis redakcyjny]

hałasić (daw.) — napadać. [przypis redakcyjny]

hałastra — pospólstwo, gawiedź, pierwotnie nazwa „allahujących” Tatarów. [przypis redakcyjny]

hałun — ałun. [przypis redakcyjny]

halabarda — broń: na długim drzewcu osadzony grot z siekierą. [przypis redakcyjny]

Hale Centralne — ogromne pawilony, w których odbywała się sprzedaż produktów żywnościowych. [przypis redakcyjny]

Halina, Kajetan — widocznie postacie z powieści pisanej przez Wandę, której wątek zmieniała snać dalej Narcyza. [przypis redakcyjny]

Haller, Albrecht von (1708–1777) — znakomity przyrodnik, anatom i fizjolog niemiecki rodem ze Szwajcarii, był także niepospolitym na swój czas poetą filozoficznym, zajmującym się pod wpływem poetów i moralistów angielskich oraz Leibniza, najwyższymi zagadnieniami człowieka. Wspomniany przez Kanta wspaniały wiersz o Wieczności, obudził także głębokie wzruszenie w młodocianej duszy Kazimierza Brodzińskiego. [przypis redakcyjny]

halny orkan — gwałtowny, niszczący wicher, wiejący okresami z gór w doliny. [przypis redakcyjny]

Halszka — Elżbieta Gonzaga, żona Gwidobalda I, księcia Urbinu. [przypis redakcyjny]

halsztuk — zawiązanie na szyję. [przypis redakcyjny]

halt (z niem.) — stój! [przypis redakcyjny]

halucynacja — wizja, zwid, omam wzrokowy. [przypis redakcyjny]

haman (gwar.) — olbrzym. [przypis redakcyjny]

Hamlet — książę Jutlandii z V w. unieśmiertelniony tragedią Shakespeare'a. [przypis redakcyjny]

Hamlet — tytułowy bohater tragedii Szekspira: królewicz duński, którego duch zamordowanego ojca wzywa do zemsty na swym zabójcy, stryju Hamleta; podczas rozmowy z matką w jej komnacie Hamlet, biorąc podsłuchującego za zasłoną dworaka Poloniusza za swego znienawidzonego stryja, przez płótno przeszył go szpadą, szydząc, że zabija szczura (Hamlet, akt III, scena 4). [przypis redakcyjny]

hańby posiadania… brody — dziecko krzyczało, gdyż wierzyło, że dziewczynce pocałowanej przez mężczyznę, wyrośnie broda. [przypis redakcyjny]

Hanc (…) famem — Owidiusz, Przemiany, VIII, 809–812. [przypis redakcyjny]

hanc ideam (łac.) — tego sposobu. [przypis redakcyjny]

hanc suscipere provinciam (łac.) — podjąć się tego obowiązku. [przypis redakcyjny]

handel (starop.) — [tu:] towar, przymioty. [przypis redakcyjny]

handel z Rosją — towary włókiennicze produkowane w Królestwie przeznaczone były przeważnie na eksport do Rosji, jako zbyt drogie dla szerokich rzesz konsumentów polskich. Dla zaspokojenia ich potrzeb rzeczywiście importowano z Rosji tanie tkaniny. [przypis redakcyjny]

handgryf (z niem.) — chwyt przy robieniu bronią. [przypis redakcyjny]

haniebnie buchasty — bardzo szeroki. [przypis redakcyjny]

Hanna Spinkowa — córka Anny Kobylińskiej, 2. voto Bzickiej (por. fr. II 28), zmarła między kwietniem 1570 a czerwcem 1572. [przypis redakcyjny]

Hannibal (247–183 p.n.e.) — wódz kartagiński. [przypis redakcyjny]

Hannibal (247–189 p.n.e.) — wódz wojsk Kartaginy podczas II wojny punickiej 218–201 p.n.e., zaatakował Italię od północy, przeprawę przez Alpy przypłacił utratą słoni bojowych, po latach walk w Italii i Afryce ostatecznie pokonany przez Scypiona zwanego Afrykańskim. [przypis redakcyjny]

hanszlaki (starop.) — [forma N.lm:] drogami, sposoby. [przypis redakcyjny]

hanszlaki (starop.) — zabiegi [tu: forma N.lm, dzis: hanszlakami, zabiegami; red. WL]. [przypis redakcyjny]

hanszlak (starop.) — fortel, wybieg. [przypis redakcyjny]

hanszlak (starop.) — sposób, środek. [przypis redakcyjny]

Hanyżek — wódka anyżówka. [przypis redakcyjny]

hapencucyk — wyraz nie znany słownikom: oszust. [przypis redakcyjny]

haracz — danina. [przypis redakcyjny]

haracz (z tur.) — danina, opłata. [przypis redakcyjny]

haramża — czerń, motłoch. [przypis redakcyjny]

haramża (daw., reg.) — czerń, motłoch. [przypis redakcyjny]

haramża (daw., reg.) — zgraja, czerń. [przypis redakcyjny]

haramza (daw.) — czerń, motłoch. [przypis redakcyjny]

haranga (z fr. harangue: przemowa) — uroczyste przemówienie. [przypis redakcyjny]

harapnik — bicz z krótkiem trzonkiem. [przypis redakcyjny]

harbuz (daw., gw.) — arbuz, przenośnie: odmowa, rekuza, odrzucenie starającego się [o rękę panny; red. WL]. [przypis redakcyjny]

harbuz — dziś popr.: arbuz. [przypis redakcyjny]

harbuzy (gwar.) — głupcy (Słownik gwar Jana Karłowicza cytuje tu Orzeszkową jako źródło). [przypis redakcyjny]

harcap — warkocz noszony w XVIII w. przez żołnierzy dla ochrony karku przed uderzeniem. [przypis redakcyjny]

harcopf (lub harcap, z niem.) — warkocz przy peruce. [przypis redakcyjny]

harcować — [tu:] dokuczać. [przypis redakcyjny]

harcowniki (starop.) — podjazdy. [przypis redakcyjny]

harcownik (starop.) — idący z kim do boju. [przypis redakcyjny]

harcownik — żołnierz biorący udział w harcach, tzn. przed bitwą staczający z przeciwnikiem pojedynczą walkę. [przypis redakcyjny]

harcują (starop.) — [tu:] zwijają się. [przypis redakcyjny]

harcuje (starop.) — na targ wystawia. [przypis redakcyjny]

hardego członki Marsyjasza rad dobywałeś żywe z ich pokrowca — Marsjasz spodziewał się swoją grą na flecie przewyższyć grę Apollina. W tym zakładzie stracił nie tylko nagrodę zwycięstwa, ale i swoją skórę. [przypis redakcyjny]

harde książę — Ryszard Kamino, który grając w szachy, zabity był zdradą w roku 1312. [przypis redakcyjny]

hardość — wyniosłość, zuchwałość. [przypis redakcyjny]

hardy — dumny. [przypis redakcyjny]

Hardy, Thomas (1840–1928) — powieściopisarz angielski ze starszego pokolenia, przedstawiciel szkoły naturalistycznej i mistrz tzw. z niemiecka Heimatkunst, czerpiący swe tematy przeważnie z motywów zetknięcia się mieszkańców wsi z wyższą kulturą miejską. Z jego dawniejszych powieści najwybitniejsza Far from the Madding Crowd (1874), z nowszych A Laodicean; or The Castle of the De Stancys (1880), Jude the obscure 1895) i inne. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

hardzie nie każ — nie zachowuj się (a. nie wypowiadaj się, por. kazać: mówić) hardo (tj. wyniośle, butnie). [przypis redakcyjny]

hardzi miedzy prostaki — dumni między prostakami. [przypis redakcyjny]

harem — wyraz arabskiego pochodzenia, oznacza u Turków i Tatarów mieszkanie niewiast, niedostępne dla nikogo obcego. [przypis redakcyjny]

Harmonią jego myśli — Tu czegoś brakuje; trzeba się domyśleć: jest (harmonią jego myśli). Zdaje się, że Wacław odczuwa telepatycznie chwilę mordowania Marii (Pisk gołębia pod dziobem jastrzębi). [przypis redakcyjny]

Harmonie — tytuł zbiorku poezyj Lamartine'a. [przypis redakcyjny]

harmonijka fizyczna — mowa tu raczej o harmonijce chemicznej (płomień wodoru w rurce powodujący dźwięki). [przypis redakcyjny]

harnasze — pancerzy gatunek. [harnasze skrzypią:] To znaczy, że się do pojedynku sposobią. [przypis redakcyjny]

harny (gw.) — dumny, zuchwały. [przypis redakcyjny]

harować (starop.) — układać, wprawiać [szkapy, konie]. [przypis redakcyjny]

Harpalice — królewna tracka, pobiła syna Achillesa, Neoptolema, i wypędziła go z Tracji. [przypis redakcyjny]

Harpie — skrzydlate potwory, ptaki z głową niewieścią. [przypis redakcyjny]

harpije, (…) Które ze Strofad przegnały Trojanów (…) smutnym proroctwem trwożąc wędrowniki — Harpie, według Eneidy Wergiliusza, wróżyły Trojanom na wyspach Morza Jońskiego po grecku zwanych Strofady, że wiele na morzach przez głód i burze ucierpią, nim dopłyną do lądu i miasto murem otoczą. [przypis redakcyjny]

harpje — potwory mitologiczne, uosobienie żarłoczności. [przypis redakcyjny]

hart sei! (niem.) — bądź twardy. [przypis redakcyjny]

Harun–al–Raszyd (766–809) — kalif arabski, miłośnik sztuk pięknych, występuje jako potężny władca w wielu baśniach arabskich. [przypis redakcyjny]

[przypis redakcyjny]

hauptwachy — odwachy, strażnice. [przypis redakcyjny]

Hausner — bankier w Brodach, przez którego matka posyłała poecie pieniądze za granicę. [przypis redakcyjny]

Haussonville, Gabriel (1843–1924) — konserwatywny polityk i pisarz francuski. [przypis redakcyjny]

hawelok — płaszcz bez rękawów, z peleryną. [przypis redakcyjny]

hawelok — płaszcz z peleryną. [przypis redakcyjny]

hawerz (starop.) — kopacz; [górnik]. [przypis redakcyjny]

haw (starop.) — tu. [przypis redakcyjny]

Haynau, Juliusz Jakub (1786–1853) — feldmarszałek austriacki, który w r. 1849 z niezwykłym okrucieństwem zdławił powstanie węgierskie. [przypis redakcyjny]

hazardownych — śmiałych, narażających się. [przypis redakcyjny]

H. (…) C. — Henrietta Willan [ukochana Krasińskiego w tym czasie; red. WL]; Konstancja (Constance) Sautter, przedmiot miłości Reeve'a. [przypis redakcyjny]

heban — drzewo rosnące w ciepłych krajach o naturalnym czarnym kolorze, bardzo twarde i ciężkie, używane w meblarstwie. [przypis redakcyjny]

Hebe do wozu (…) przywiąże — Iliada, V, 722–731. [przypis redakcyjny]

hebes (łac.) — tępy, ograniczony, tuman. [przypis redakcyjny]