Przypisy

pierwiastek (daw.) — początek; zalążek. [przypis edytorski]

pierwiastek (daw.) — tu: element. [przypis edytorski]

pierwiastek — tu: kawałek, cząstka. [przypis edytorski]

pierwiastkowych — pierwszych. [przypis edytorski]

pierwiastkowy (daw.) — pierwszy, początkowy. [przypis edytorski]

pierwiastkowy (daw.) — początkowy; pierwotny. [przypis edytorski]

pierwiastkowy (daw.) — początkowy, tu: wstępny. [przypis edytorski]

pierwiosnka — dziś pierwiosnek jest rodzaju męskiego. [przypis edytorski]

pierw — najpierw; w pierwszej kolejności. [przypis edytorski]

pierwobylec — pierwotny mieszkaniec; por. tubylec. [przypis edytorski]

pierwocina — początek, zalążek. [przypis edytorski]

pierwoj (…) wtoroj gildii (ros.) — pierwszej, drugiej gildii. [przypis edytorski]

pierworodnego z człowieka, z synów twoich, wykupisz — Tora wyznaczyła cenę pięć sela (srebrna moneta o wadze ok. 20 g srebra) na wykupienie pierworodnego człowieka (por. Lb 18:16), zob. Raszi do 13:13. Rytuał פִּדְיוֹן הַבֵּן (pidjon haben), dosł. wykup syna, wykonuje się 30 dnia po urodzeniu, podczas radosnej uroczystości. Niemowlę jest na tę okazję strojone w biżuterię, spożywa się wspólnie posiłek, po czym opłata jest uroczyście wnoszona na ręce kohena. Do dziś bije się monety srebrne o wadze 20,57 g specjalnie do użycia w tym celu. [przypis edytorski]

pierworodnego z synów twoich oddasz Mi — chodzi o pidjon haben, obowiązek wykupienia syna pierworodnego za 5 srebrnych monet u kohena, por. przypis do Wj 13:13. [przypis edytorski]

pierworodztwo — «Składanie ofiar było [początkowo] obowiązkiem pierworodnych, Jakub zaś myślał sobie: ten niegodziwiec nie jest godny, by składać Bogu ofiary», zob. Raszi do 25:31. [przypis edytorski]

pierwosny (daw.) — pierwszy sen, tuż po zaśnięciu. [przypis edytorski]

pierwotniaki, Protozoa (biol.) — drobne, w większości jednokomórkowe organizmy jądrowe, zaliczane tradycyjnie (do XX w.) do królestwa zwierząt, obecnie stanowiące część królestwa protistów. [przypis edytorski]

pierwotnie — tu: prymitywnie. [przypis edytorski]

pierwotny — tu: prymitywny. [przypis edytorski]

pierwszą drogą (starop.) — drogą, którą przyszli wcześniej. [przypis edytorski]

pierwszą razą — dziś popr. forma: pierwszym razem. [przypis edytorski]

Pierwsza czytanka — odniesienie do lektury dla szkół podstawowych okresu międzywojennego (np. Pierwsza czytanka dla dzieci, Marjan Falski, Kamil Mackiewicz, Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, Warszawa, Lwów 1921 r.) [przypis edytorski]

pierwsza i wtóra, i trzecia ustawa — mowa o pierwszych trzech przykazaniach dekalogu w podziale katolickim, regulujących stosunek ludzi do Boga. [przypis edytorski]

pierwsza jego inwektywa pozbyła go współpracownictwa [Juliana] Oszackiego i [Konrada] Rakowskiego — mowa o artyk. K. Ehrenberga pt. „Uwagi”, którego druk rozpoczęto w 248 nr „Głosu Narodu”. Oszacki i Rakowski (1876–1916) zamieścili w nr 42 „Życia” z 5. 11. 1898 r. oświadczenie (powtórzone we wszystkich pismach codziennych), że występują z redakcji „Głosu Narodu” oburzeni „Uwagami” Ehrenberga. (Rakowski pisywał potem do „Życia” krytyki teatralne, od r. 1900 współpracował stale z „Czasem”). [przypis edytorski]

pierwsza krew (starop.) — tu: młodość, dawna krewkość. [przypis edytorski]

pierwsza krucjata (1096–1099) — pierwsza ze średniowiecznych wypraw wojennych rycerstwa europejskiego przeciwko muzułmanom, mająca na celu zdobycie Jerozolimy i Ziemi Świętej oraz uwolnienia wschodnich chrześcijan spod islamskiej władzy. [przypis edytorski]

Pierwsza Księga Ezdrasza — księgami Ezdrasza nazywa się wiązane z imieniem Ezdrasza cztery księgi biblijne, uznawane w całości lub częściowo za kanoniczne przez różne kościoły chrześcijańskie. W polskiej terminologii pierwsza z nich nazywa się Księgą Ezdrasza (w skrócie: Ezd), bez dodawania numeru. [przypis edytorski]

Pierwsza Księga Mojżesza — biblijna Księga Rodzaju. Pierwsze pięć ksiąg Biblii, opowiadających najważniejsze wydarzenia z pradawnych czasów i historię patriarchów narodu żydowskiego aż do wyjścia z Egiptu pod wodzą Mojżesza i początku podboju Kanaanu, tradycyjnie nazywa się Księgami Mojżeszowymi. [przypis edytorski]

Pierwsza muza zowie się Klio, druga Melpomena… — Klio opiekowała się historią, Melpomena tragedią, Terpsychora tańcem, Thalia komedią, Euterpe muzyką i liryką, Erato pieśnią miłosną, Urania astronomią, Polihymnia poezją chóralną i religijną, Kalliope poezją epicką (bohaterską) i sztuką przemawiania. [przypis edytorski]

pierwsza wojna rzymsko-żydowska (66–73 n.e.) — rozpoczęta wybuchem żydowskiego powstania przeciwko panowaniu rzymskiemu w Judei, zakończona zwycięstwem Rzymian, zniszczeniem całego kraju i śmiercią dziesiątków tysięcy mieszkańców; podczas oblężenia i szturmu Jerozolima została zniszczona, zaś Świątynia spłonęła (70 n.e.). [przypis edytorski]

pierwsza zaprowadza konstytucyjne rządy — te słowa dopisał autor w wyd. z 1816 r. [przypis edytorski]

Pierwsze Cesarstwo Francuskie — państwo francuskie, w którym najwyższą władzę sprawował Napoleon Bonaparte jako cesarz Francuzów, Napoleon I (w latach 1804–1814 i 1815). [przypis edytorski]

pierwsze cesarstwo Mahometa — zapewne chodzi o imperium arabskie w okresie ekspansji, w VII–XI w. [przypis edytorski]

pierwszego dziejopisa — autorka pomija tutaj dwóch poprzednich wielkich kronikarzy dziejów polskich: Galla Anonima, nieznanego z imienia mnicha benedyktyńskiego, który żył w czasach Bolesława III Krzywoustego (na przełomie XI i XII w.), oraz Wincentego Kadłubka, biskupa krakowskiego z przełomu XII i XIII w. Być może autorka miała na uwadze to, że Jan Długosz w swojej pracy starał się być obiektywny i korzystał z dokumentów, podczas gdy jego poprzednicy tworzyli dzieła, których charakter moralizatorski górował nad ścisłością faktów historycznych. [przypis edytorski]

pierwszego i aż do ostatnich czasów jedynego tłumaczenia Orlanda — w 1901 r. dzieło Ariosta ukazało się w Warszawie, pod tytułem Orland oszalały w tłumaczeniu Felicjana Medarda Faleńskiego (1825–1910); wydanie tłumaczenia Piotra Kochanowskiego, w naukowym opracowaniu prof. Jana Czubka wyszło nakładem Akademii Umiejętności w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w 1905 r.; wydanie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich z 1965 r. w oprac. Romana Pollaka (BN seria II, nr 150) opiera się również na przekładzie Piotra Kochanowskiego. [przypis edytorski]

pierwsze jego utwory w oryginale, tj. po niemiecku — tj.: Zur Psychologie des Individuums. I. Chopin und Nietzsche. II. Ola Hansson (O psychologii jednostek) z 1892, a zwłaszcza poematy prozą: Totenmesse (Msza żałobna) z 1893, Vigilien (Wigilie) z 1894, De Profundis z 1895, Im Malstrom (W Malstrom) z 1896, Satanskinder (Dzieci Szatana) z 1897 roku. [przypis edytorski]

pierwszej siły teraz nie zna (starop.) — już nie czuje poprzedniej siły. [przypis edytorski]

pierwszem — daw. forma N. i Msc. lp liczebników porządkowych, przymiotników oraz imiesłowów przym. r.n.; dziś tożsama z r.m.: pierwszym. [przypis edytorski]

pierwszem — daw. forma N. i Msc. lp liczebników porządkowych r.n.; dziś tożsama z r.m.: pierwszym. [przypis edytorski]

pierwsze męże — dziś popr. forma B. l. mn.: pierwszych mężów. [przypis edytorski]

pierwszeństwa mieć nie będziesz! —«Nie otrzymasz już wszystkich tych przywilejów, które ci się należały [jako pierworodnemu]. I w czym przejawiła się twoja porywczość? Żeś wstąpił na łoże ojca twojego, por. Ks. Rodzaju 35:22», zob. Raszi do 49:4. [przypis edytorski]

Pierwsze odkrycia — polon, aktyn, hel (…) Już znana w świecie uczonych, poślubia idealistę — wbrew temu co sugeruje tekst, Maria Skłodowska poślubiła Pierre'a Curie w 1895, przed odkryciem nowych pierwiastków, zanim stała się szeroko znana w świecie naukowym. W poszukiwaniu tematów do pracy doktorskiej w 1897 zajęła się badaniami nad radioaktywnością i kiedy doszła do intrygujących rezultatów, jej mąż przerwał swoje badania nad magnetyzmem i dołączył do niej. 18 lipca 1898 wspólnie przedstawili pracę donoszącą o odkryciu nowego, radioaktywnego pierwiastka: polonu, zaś 26 grudnia o odkryciu kolejnego: radu. Natomiast aktyn nie został odkryty przez Marię Skłodowską-Curie, lecz przez przyjaciela i współpracownika małżeństwa Curie, André-Louis Debierne, który w 1899 wykrył go otrzymanych od nich w przesączach. Wzmianka o helu, gazie szlachetnym odkrytym 30 lat wcześniej w chromosferze Słońca, dotyczy zapewne wyizolowania tego pierwiastka na Ziemi przez Williama Ramsaya w 1895. [przypis edytorski]

pierwsze zatargi o herbatę i tabakę z londyńską administracją — konflikt między władzą centralną w Anglii a koloniami w Ameryce Północnej narastał przez dłuższy czas, a jego tło stanowiło ograniczanie rozwoju gospodarczego kolonii poprzez akty prawne zakazujące np. uprawy niektórych produktów oraz nakładające wysokie cła na towary, dla których kolonie miały stanowić jedynie rynek zbytu; dla kolonii amerykańskich wprowadzono opłatę stemplową od aktów urzędowych, przesyłek i druków, a cłem obłożono m.in. herbatę, po czym w 1773 r. parlament angielski uchwalił ustawę o herbacie (Tea Act) zezwalający Kampanii Wschodnio-indyjskiej na bezpośredni handel herbatą z pominięciem kupców amerykańskich i brytyjskich. Taka polityka doprowadziła do buntu kolonii, której pierwszym spektakularnym aktem było zatopienie całego transportu herbaty indyjskiej w porcie w Bostonie (wydarzenie znane jako „bostońska herbatka”), co dało początek wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775–1783). [przypis edytorski]

pierwszorzędny — tu: ważny, główny, czołowy. [przypis edytorski]

Pierwszy człowiek z ziemi ziemski (…) — we współczesnym tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia: „Pierwszy człowiek z ziemi — ziemski, drugi Człowiek — z nieba. Jaki ów ziemski, tacy i ziemscy; jaki Ten niebieski, tacy i niebiescy” 1 Kor 15, 47–48. [przypis edytorski]

Pierwszy dokument, potwierdzający istnienie wsi w miejscu dzisiejszego miasta Boguchwała (pow. rzeszowski, woj. podkarpackie), pochodzi z 1374 roku. Widnieje w nim nazwa Pietraszówka lub Piotraszówka. Zob. Boguchwała. Oficjalny serwis gminy Boguchwała, http://www.boguchwala.pl/323-gmina/4526-miasto-i-solectwa/4617-miasto-boguchwala.html, dostęp: 10.11.2017. [przypis edytorski]

pierwszy kochanek — tu: aktor wyspecjalizowany w odgrywaniu roli amanta. [przypis edytorski]

pierwszy konsul — Napoleon Bonaparte; pozostawiono tu pisownię wielką literą, ponieważ w ten charakterystyczny sposób wyraża się stosunek Stendhala do osoby, o której mowa. [przypis edytorski]

pierwszy konsul — w latach 1799–1804 najwyższy urząd we Francji, sprawowany przez Napoleona Bonapartego. [przypis edytorski]

Pierwszy konsul — w latach 1799–1804 najwyższy urząd we Francji, sprawowany przez Napoleona Bonapartego. [przypis edytorski]

Pierwszy Konsul — w latach 1799–1804 najwyższy urząd we Francji, sprawowany przez Napoleona Bonapartego. [przypis edytorski]

pierwszyna — dziś popr.: pierwszyzna. [przypis edytorski]

Pierwszy razem ją (…) zdybała — daw. konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: „pierwszy raz ją zdybałam”, tj. pochwyciłam, spotkałam nagle (miłość w oczach i mowie ukochanego). [przypis edytorski]

pierwszy raz ostrzyc złote włosy — tzw. postrzyżyny; rodzaj inicjacji; wejście młodego chłopca w dorosłość i uwolnienie się spod opieki matki, często mające charakter uroczystego obrzędu. [przypis edytorski]

pierwszy rzemieślnik, drugi rzemieślnik — w tekście sztuki: Pierwszy i Drugi Czeladnik. [przypis edytorski]

pierwszy rzucił światło na początki sztuki etruskiej, fr. jeta le premier quelque lumière sur les origines étrusques — omyłka autora, powinno być: pelazgijskiej, tj. prehistorycznych murów, bram itp. wykonanych z wielkich, jedynie powierzchownie obrobionych kamieni, dopasowanych do siebie bez spajania zaprawą. Tego rodzaju konstrukcje kultury mykeńskiej w Grecji przypisywano mitycznemu plemieniu Pelazgów, zamieszkujących Grecję przed przybyciem Greków, lub Cyklopom, mitycznym olbrzymom. We włoskim regionie Lacjum (okolice Rzymu) konstrukcje tego typu pozostawił po sobie italski lud Herników. Etruskowie to lud zamieszkujący w starożytności północną Italię, początkowo dominujący nad Rzymianami, w III w. p.n.e. całkowicie przez nich podbity i wchłonięty. [przypis edytorski]

pierwszy rzut — pierwsza wersja, szkic. [przypis edytorski]

pierwszy (starop. forma) — pierwsi. [przypis edytorski]

pierwszy — tu: najlepszy. [przypis edytorski]

Pierydy (mit. gr.) — córki króla Pierosa, współzawodniczące z Muzami w śpiewie, niekiedy z nimi utożsamiane. [przypis edytorski]

Pierydy (mit. gr.) — córki macedońskiego króla Pierosa, rywalizowały z Muzami w śpiewie, przegrały i zostały zamienione w ptaki (w Metamorfozach Owidiusza w sroki). [przypis edytorski]

pierydzki — określenie Muz bądź współzawodniczących z nimi córek króla Pierosa. [przypis edytorski]

pierydzki — związany z Pierydami / Muzami. [przypis edytorski]

pierzarka (daw.) — kobieta zajmująca się darciem pierza. [przypis edytorski]

pierzaty — dziś popr.: pierzasty. [przypis edytorski]

pierzchać (daw.) — uciekać. [przypis edytorski]

pierzchać — uciekać pośpiesznie, w popłochu. [przypis edytorski]

pierzchać — uciekać. [przypis edytorski]

pierzchać — uciekać, rozbiegać się. [przypis edytorski]

pierzchliwe ukazować tyły (starop.) — prędko uciekać. [przypis edytorski]

pierzchliwy (starop.) — szybki. [przypis edytorski]

pierzchnąć (daw.) — uciec. [przypis edytorski]

pierzchnęła — dziś popr. forma: pierzchła. [przypis edytorski]

pierzchnęła — uciekła. [przypis edytorski]

pierzchnęło — dziś: pierzchło; pierzchnąć — uciec. [przypis edytorski]

pierzchnęły — dziś popr.: pierzchły. [przypis edytorski]

pierzchota — ucieczka. [przypis edytorski]

pierze edredonowe — niezwykle delikatne pierze gatunku kaczki, zw. edredonem zwyczajnym, kaczką edredonową, a także miękkopiórem. [przypis edytorski]

pierzeja (archit.) — ściana zabudowy ulicy albo placu, złożona z szeregu frontowych elewacji budynków stojących wzdłuż tejże ulicy a. ściany placu. [przypis edytorski]

pierzeja — tu: ciąg. [przypis edytorski]

pierzem darła — dziś: darłam pierze. Pierze wyskubane z gęsi należało rozdrobnić, zanim zrobiło się z niego poduszki i pierzyny. [przypis edytorski]

pierzga — przetworzony przez pszczoły pyłek kwiatowy, zmieszany z miodem i wydzieliną gruczołów ślinowych owadów, stanowiący ich pożywienie w okresie jesienno-zimowym. [przypis edytorski]

pierzyna, dziecina i łacina — lekceważące określenie trzech regimentarzy: przesadnie dbającego o swoje wygody Władysława Dominika Zasławskiego-Ostrogskiego, młodego i niedoświadczonego Aleksandra Koniecpolskiego oraz wysoko wykształconego Mikołaja Ostroroga. [przypis edytorski]

pieścidło (daw.) — tu: zabawka; pieścidły — dziś popr.: pieścidłami. [przypis edytorski]

pieściwie (gw.) — przyjemnie, delikatnie. [przypis edytorski]

pieściwy (daw.) — dziś: czarujący. [przypis edytorski]

pieściwy (daw.) — powabny, nęcący, czarujący. [przypis edytorski]

Pieśń, co była już w grobie, już chłodna, krew poczuła, spod ziemi wygląda i jak upiór powstaje — jest to lekko przekształcony cytat z pieśni Konrada z Dziadów cz. III Mickiewicza. [przypis edytorski]

Pieśń do gwiazdy, Modlitwa Elżbiety — pieśni z opery Richarda Wagnera Tannhäuser (1845). [przypis edytorski]

Pieśń druga — Pieśń druga ukazała się w druku w 1843 r., podczas gdy trzecia wyszła w 1845, a pierwsza dopiero w 1846 r. Numeracja pieśni podyktowana jest chronologią opisywanych zdarzeń: pierwsza, Witolorauda, dotyczy czasów mitycznych, druga, Mindows, rozgrywa się w XIII w., a trzecia, Witoldowe boje, w XIV i XV w. [przypis edytorski]

pieśń flisacza — pieśń śpiewana przez flisaków: ludzi zajmujących się spławianiem drewna po rzece. [przypis edytorski]

Pieśń I, 9 — Jan Kochanowski parafrazuje ten utwór w pieśni XVI z ksiąg pierwszych, zmieniając jednak zakończenie; zob. http://www.wolnelektury.pl/katalog/lektura/piesni-ksiegi-pierwsze-piesn-xiv.html. [przypis edytorski]

Pieśń interpunkcyjna bruny — w druku wiersz ten przyjmuje kształt koła o 32 szprychach, ktore stanowią wersy, pustego w środku. [przypis edytorski]

pieśń Judyty — Jd IX. [przypis edytorski]

Pieśń Legionów Polskich we Włoszech — pierwotny tekst autorstwa Józefa Wybickiego powstał w Reggio nell'Emilia jako żołnierska piosenka śpiewana do popularnej melodii mazurka i po raz pierwszy został wykonany publicznie 20 lipca 1797 r. podczas uroczystości na cześć twórcy Legionów Polskich, gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Ogłoszony drukiem w Warszawie w 1806 r. uległ modyfikacji: zmieniono kolejność strof (trzecia znalazła się w miejscu drugiej) oraz usunięto strofę czwartą i szóstą. Szczególnie wymowa strofy czwartej, zaczynającej się od słów: „Niemiec, Moskal nie osiędzie (…)” byłaby nietaktem wobec przyszłego władcy tworzącego się właśnie Księstwa Warszawskiego, króla saskiego Fryderyka Augusta oraz posunięciem niedyplomatycznym w obliczu pertraktacji prowadzonych przez Napoleona z Aleksandrem I, uwieńczonych pokojem w Tylży w 1807 r. (Wybicki doskonale znał kulisy ówczesnych działań politycznych, będąc w nie zaangażowany osobiście). Zmieniony tekst, po dalszych poprawkach (m.in. w zakresie uwspółcześnienia form gramatycznych i pewnych zmianach leksykalnych) stał się podstawą dzisiejszej wersji hymnu narodowego; oficjalnie Pieśń Legionów Polskich we Włoszech stała się hymnem państwowym decyzją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w 1927 roku. [przypis edytorski]

Pieśń ma była już w grobie, już chłodna — cytat z tzw. pieśni zemsty Konrada z Dziadów części III Mickiewicza. [przypis edytorski]

Pieśń nad Pieśniami — hebrajski poemat miłosny z IV–III w. p.n.e., składający się z pieśni oblubienicy, oblubieńca i chóru, zaliczany do ksiąg Starego Testamentu; w tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej interpretowany na ogół alegorycznie i przypisywany Salomonowi, słynnemu z mądrości królowi Izraela, żyjącemu w X w. p.n.e. [przypis edytorski]

Pieśń nad Pieśniami — hebrajski poemat miłosny z IV–III w. p.n.e., zaliczany do ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu. [przypis edytorski]

Pieśń nad pieśniami — jedna z ksiąg mądrościowych Starego Testamentu. Składa się z sześciu pieśni opiewających miłość Oblubieńca i Oblubienicy. Interpretowana jest też jako przedstawienie miłości Izraela do Boga, a w chrześcijaństwie jako zjednoczenie Chrystusa z Kościołem lub duszy z Bogiem. [przypis edytorski]

Pieśń nad pieśniami — księga Starego Testamentu, w warstwie dosłownej stanowiąca utwór miłosny. [przypis edytorski]