Przypisy

Psie Pole — miejsce rzekomego wielkiego zwycięstwa wojsk polskich nad niemieckimi w roku 1109; ranga tej bitwy była kwestionowana w badaniach historycznych. [przypis edytorski]

psi (starop. forma) — daw. forma M.lm, dziś: psy. [przypis edytorski]

psi (starop. forma) — dziś popr. M.lm: psy. [przypis edytorski]

Psków — miasto na Rusi, uzależnione przez Księstwo Moskiewskie, w 1581 bezskutecznie oblegane przez Stefana Batorego. [przypis edytorski]

Psków — miasto w zach. Rosji, nad rz. Wielika. [przypis edytorski]

psóm — dziś popr. forma C. lm: psom. [przypis edytorski]

psów, których zapomniano spuścić — dziś popr.: psy, które zapomniano spuścić. [przypis edytorski]

psom będziesz pokarmem haniebnym — grecka tradycja zobowiązywała rodzinę zmarłego do urządzenia mu odpowiedniego pochówku. W przeciwnym razie jego duch błąkał się po ziemi i nie mógł zaznać spokoju. [przypis edytorski]

psować (daw., gw.) — psuć. [przypis edytorski]

psować (daw.) — psuć. [przypis edytorski]

psować — dziś popr.: psuć. [przypis edytorski]

psować — dziś: psuć. [przypis edytorski]

psować, popsować (daw.) — psuć, popsuć. [przypis edytorski]

psować (starop. forma) — psuć; tu: marnować. [przypis edytorski]

psować (starop.) — psuć, niszczyć. [przypis edytorski]

psować (starop.) — psuć. [przypis edytorski]

psować wiary Bożej i chwały jego nie dopuszcza, jako to Nabuchodonozor król czynił: takim się też Pan Bóg opieka i krzywdy mu i upadku nie dopuści, i wyrwie z trudności wszelakiej — nawiązanie do popularnej opowieści z Dn 3, o niezłomności trzech młodzieńców wobec bałwochwalczych żądań króla, cudownie chronionych wśród płomieni pieca. [przypis edytorski]

psowały (starop. forma) — dziś popr.: psuły. [przypis edytorski]

psowanie — dziś popr.: psucie. [przypis edytorski]

pstrą — w innym wydaniu: łaciatą. [przypis edytorski]

pstrociny (starop.) — ozdoby. [przypis edytorski]

pstrocizna — dziś: pstrokacizna. [przypis edytorski]

psubrat (pot.) — nicpoń, łajdak; dosł.: brat psa. [przypis edytorski]

psuć (tu daw.) — zużywać. [przypis edytorski]

psuć — tu: zużywać. [przypis edytorski]

psunabudesowy — przymiotnik utworzony od określenia rzeczy mało wartej, według którego nadaje się ona tylko psu na budę. W oryginale czeskim w tym miejscu: usmolený. [przypis edytorski]

psychastenia (daw. med., z gr: niemoc duszy) — zaburzenie niegdyś uznawane za jedną z najczęstszych nerwic, objawiające się obniżeniem nastroju, lękami, obsesjami lub natręctwami; termin nieużywany w obecnej diagnostyce psychiatrycznej. [przypis edytorski]

psychasteniczka — kobieta cierpiąca na psychastenię; psychastenia: zaburzenie niegdyś uznawane za jedną z najczęstszych nerwic; termin nieużywany w obecnej diagnostyce psychiatrycznej. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — bogini, uosobienie duszy ludzkiej, wg jednego z mitów zakochana w bogu miłości Erosie. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — personifikacja duszy ludzkiej. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — piękna kochanka Erosa, boga miłości, który odwiedzał ją co noc pod osłoną ciemności, ale nie chciał jej pokazać swojej twarzy. Psyche wiedziona ciekawością zapaliła świecę, bóg obudził się i zagniewany jej nieposłuszeństwem odleciał. Psyche wytrwale szukała ukochanego po całym świecie, wreszcie bogowie uczynili ją nieśmiertelną i żoną Erosa. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — piękna kochanka Erosa, boga miłości, który odwiedzał ją co noc pod osłoną ciemności, ale nie chciał jej pokazać swojej twarzy. Psyche wiedziona ciekawością zapaliła świecę, bóg obudził się i zagniewany jej nieposłuszeństwem odleciał. Psyche wytrwale szukała ukochanego po całym świecie, wreszcie bogowie uczynili ją nieśmiertelną i żoną Erosa. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — piękna kochanka Erosa, boga miłości, który odwiedzał ją co noc pod osłoną ciemności, ale zabraniał jej na siebie patrzeć. Psyche wiedziona ciekawością zapaliła świecę, bóg obudził się i zagniewany jej nieposłuszeństwem odleciał. Psyche wytrwale szukała ukochanego po całym świecie, wreszcie bogowie uczynili ją nieśmiertelną i żoną Erosa. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — piękna kochanka Erosa, boga miłości, wyobrażana w malarstwie w postaci dziewczyny o skrzydłach motyla; również: personifikacja duszy, psychiki, stanu wewnętrznego. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — ukochana Erosa, boga miłości, wyobrażana w postaci dziewczyny o skrzydłach motyla; oznaczała też duszę ludzką. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — urodziwa kochanka Erosa, przekonała do siebie zazdrosną Afrodytę swoim łagodnym charakterem. [przypis edytorski]

Psyche — w mitologii greckiej, bogini i uosobienie duszy ludzkiej; powodowana ciekawością, zapaliła kaganek, chcąc ujrzeć zakochanego w niej boga Erosa, ale kropla rozgrzanej oliwy obudziła go i, rozgniewany, odleciał. [przypis edytorski]

Psyche — w mitologii greckiej bogini, uosabiająca duszę ludzką. [przypis edytorski]

Psyche (z gr.) — dusza, tchnienie. [przypis edytorski]

Psyche (z gr.: tchnienie, dusza) — dziś ndm.; w mit. gr. piękna kochanka Erosa, boga miłości, wyobrażana w malarstwie w postaci dziewczyny o skrzydłach motyla; również: personifikacja duszy, psychiki, stanu wewnętrznego. [przypis edytorski]

psychologia fizjologiczna — gałąź psychologii badającej fizjologiczne (tj. fizyczne i chemiczne) czynniki wpływające na kondycję psychiczną człowieka. [przypis edytorski]

psychologia postaci — nurt w psychologii, zakładający całościowe (holistyczne) spojrzenie na zjawiska psychiczne, badający percepcję, sposób grupowania elementów przez umysł, relacje między „figurą” a jej „tłem”; szkołą terapeutyczną związaną z psychologią postaci jest niem. Gestalt. [przypis edytorski]

psychologie inconnue (fr.) — psychologia nieznana. [przypis edytorski]

psychologista — zwolennik psychologizmu, poglądu zakładającego, że czynniki psychologiczne mają determinujący i najważniejszy charakter, albo wręcz stanowią osnowę zjawisk. [przypis edytorski]

psychologizm (filoz.) — pogląd zakładający, że czynniki psychologiczne mają determinujący i najważniejszy charakter, albo wręcz stanowią osnowę zjawisk. [przypis edytorski]

psychologizm — pogląd w różnych dziedzinach wiedzy (pedagogika, teoria literatury, religioznawstwo, filozofia), zakładający determinujący wpływ czynników psychologicznych. [przypis edytorski]

psychometria (z gr.) — obecność śladów psychicznych osoby w zamieszkiwanej przez nią przestrzeni. [przypis edytorski]

Psychon — popr. Physkon (gr.: brzuchacz), przydomek Ptolemeusza VIII Euergetesa II (ok. 182–116 p.n.e.), władcy Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, syna Ptolemeusza V Epifanesa, na którego cześć wydano dekret zapisany na słynnym kamieniu z Rosetty, mający przełomowe znaczenie dla odczytania egipskich hieroglifów. [przypis edytorski]

psychopatologia — nauka o zaburzeniach psychicznych, szczególnie o ich przyczynach oraz metodach rozpoznawania. [przypis edytorski]

psychopatyczna konstytucja — tu: patologiczna konstrukcja psychiczna. [przypis edytorski]

psycho-somatyczny (z gr.) — duchowo-cielesny; dziś w pisowni psychosomatyczny: dotyczący relacji psychicznych i cielesnych w organizmie, wynikający z oddziaływań psychiki na ciało. [przypis edytorski]

Psylle i Marsy — poskromiciele węży; Goethe czyni ich strażnikami wozu Afrodyty-Galatei. [przypis edytorski]

Psyria — dziś Psara, wysepka w pobliżu Chios. [przypis edytorski]

psy się zdadzą domowemi (starop.) — zdają się psami domowymi; wydają się psami domowymi. [przypis edytorski]

Pszczelin — pierwsza w zaborze rosyjskim szkoła rolnicza, otwarta w 1900 przez Warszawskie Towarzystwo Pszczelniczo-Ogrodnicze (stąd nazwa placówki i gospodarstwa), położona na Mazowszu, ok. 25 km od centrum Warszawy; placówka działała przez ponad 100 lat, pod koniec istnienia jako Zespół Szkół Rolniczych; w 2005 szkołę zlikwidowano, w 2015 budynki szkolne zburzono, na terenie szkoły powstało nowe osiedle miasta Brwinów. [przypis edytorski]

pszczelnik — pasieka. [przypis edytorski]

„Pszczółka” — galicyjskie czasopismo społeczno-polityczne, wydawane razem z „Wieńcem” na przełomie XIX i XX w. [przypis edytorski]

pszczółki głowy — tu: myśli. [przypis edytorski]

pszczoła liguryjska a. pszczoła włoska (biol.) — potoczna nazwa podgatunku Apis mellifera ligustica pszczoły miodnej, pochodząca od nazwy włoskiego regionu Liguria, w którym go po raz pierwszy wyróżniono. [przypis edytorski]

pszczoła — tu: rozpoznawalny element heraldyki wprowadzonej przez Napoleona I w 1808 r.; nowy herb Francji w miejsce królewskich złotych lilii na niebieskim tle miał złote pszczoły na tle czerwonym; taki płaszcz okalał złotego cesarskiego orła trzymającego w szponach błyskawice. [przypis edytorski]

pszczoły Akademii (…) osiądźcie na Muzom odtąd poświęconych ustach — w starożytności Muzy, boginie opiekunki sztuk pięknych i nauki, często wiązano z pszczołami, nazywanymi „ptakami Muz”, przynoszącymi dar słodyczy pieśni i pięknej wymowy na usta poetów; Akademia to starożytna grecka szkoła filozoficzna założona przez Platona w gaju poświęconym herosowi ateńskiemu Akademosowi (stąd nazwa). [przypis edytorski]

pszczoły dokoła Muz — w starożytności Muzy często wiązano z pszczołami, nazywanymi „ptakami Muz”, przynoszącymi dar słodyczy pieśni i pięknej wymowy na usta poetów. [przypis edytorski]

pszczoły hyblejskie — miód hyblejski był w starożytności uważany za najsłodszy. [przypis edytorski]

pszczoli — dziś popr.: pszczeli. [przypis edytorski]

Pszczyna — miasto w płd. Polsce, w woj. śląskim. [przypis edytorski]

ptacy (daw.) — dawna forma l.m rzeczownika ptak, dziś: ptaki. [przypis edytorski]

ptacy — dziś popr. forma M. lm: ptaki. [przypis edytorski]

ptacy — dziś popr.: ptaki. [przypis edytorski]

ptacy (…) krakali (daw.) — dziś popr. forma: ptaki krakały. [przypis edytorski]

ptacy (…) się żegnali — dziś popr.: ptaki się żegnały. [przypis edytorski]

ptacy swobodni — dziś popr. forma M. lm: ptaki swobodne. [przypis edytorski]

ptak Ateny — sowa. [przypis edytorski]

ptak Benu — święty ptak czczony w Heliopolis. Powstał sam z siebie na początku świata i unosił się ponad prawodami, a następnie spoczął na pierwszym pagórku stałego lądu, który się z tych wód wyłonił. Pierwowzór feniksa. [przypis edytorski]

ptak Jowisza (mit. rzym.) — orzeł; obok gromu był to najważniejszy atrybut boga nieba, burzy i deszczu, najwyższego władca nieba i ziemi, ojca bogów. [przypis edytorski]

ptak Jowisza — orzeł. [przypis edytorski]

Ptak ma swoje gniazdo, liszka swoją jamę, a syn człowieczy nie ma, gdzie by głowę swoją mógł przykłonić! — cytat z Biblii (Łk 9,58 i Mt 8,20). [przypis edytorski]

ptak Minerwy — sowa; Minerwa — mit. rzym. bogini mądrości (odpowiednik Ateny z mit. gr.). [przypis edytorski]

ptakóm — dziś popr. forma C. lm: ptakom. [przypis edytorski]

ptakowie — dziś popr. forma M. lm: ptaki. [przypis edytorski]

ptak (…) palladowy — sowa, ptak Ateny, gr. bogini mądrości. [przypis edytorski]

ptak Rok — legendarny olbrzymi ptak drapieżny z opowieści perskich i arabskich; występuje w jednej z Baśni tysiąca i jednej nocy. [przypis edytorski]

ptak Ruk, Rok, Ruch — olbrzymi ptak, który może przesłonić słońce i zmienić dzień w noc, pojawia się w mitologii perskiej. Występuje w jednej z Baśni tysiąca i jednej nocy — atakuje statek Sindbada Żeglarza. [przypis edytorski]

Ptak się nad nimi ukazał, gdy chcieli się wedrzeć na mury… — Iliada XII 200–207. [przypis edytorski]

ptastwo (daw.) — dziś popr.: ptactwo. [przypis edytorski]

ptastwo (daw.) — ptactwo. [przypis edytorski]

ptastwo — dziś popr.: ptactwo. [przypis edytorski]

ptastwo — dziś: ptactwo. [przypis edytorski]

ptastwo — ptactwo. [przypis edytorski]

ptaszęcymi (…) głosy — dziś: ptaszęcymi głosami. [przypis edytorski]

ptaszętóm — dziś popr. forma C. lm: ptaszętom. [przypis edytorski]

ptaszka (daw.) — ptaszek. [przypis edytorski]

ptaszniczka — lekka, małokalibrowa strzelba myśliwska przeznaczona do polowań na siedzące ptactwo; zwana też cieszynką. [przypis edytorski]

ptasznik — hodowca i/lub sprzedawca ptaków bądź drobnych zwierząt. [przypis edytorski]

ptasznik — myśliwy polujący na ptaki. [przypis edytorski]

Ptasznik z Tyrolu — tytuł operetki Karla Zellera z 1891 roku. [przypis edytorski]

pterodaktyl (biol.) — pierwszy odkryty wymarły gad latający, żyjący w okresie późnej jury (150–145 mln lat temu); daw. przez „pterodaktyle” rozumiano ogólnie wymarłe latające gady. [przypis edytorski]

Pterofiks — neologizm, połączenie prehistorycznego pterodaktyla i mitologicznego feniksa. [przypis edytorski]

Ptha, dziś popr. Ptah (mit. egip.) — bóg stwórca czczony w Memfis, patron rzemieślników. [przypis edytorski]

ptifury (z fr.) — małe ciasteczka deserowe, serwowane do kawy a. herbaty. [przypis edytorski]

ptifury (z fr. petits fours: herbatniki, paszteciki) — małe ciasteczka deserowe, serwowane do kawy a. herbaty. [przypis edytorski]