Przypisy

silny Dryjant, Kajnej nieśmiertelny, Pejrytoj i Eksadios, i Polifem dzielny — Lapitowie, wsławieni w walkach z centaurami. [przypis edytorski]

silnym — tu skrócenie od: silny jestem. [przypis edytorski]

silny — tu: mocny. [przypis edytorski]

silny — w oryg. niem. starker, tu: krępy. [przypis edytorski]

siluit terra (łac.) — zamilkła ziemia (z Wulgaty, łac. tłumaczenia Biblii (1 Mch 1,3), o Aleksandrze Macedońskim: et siluit terra in conspectu eius: i zamilkła przed nim ziemia). [przypis edytorski]

silva rerum (łac. dosł.: las rzeczy) — rodzaj notatnika-pamiętnika, zawierającego zapiski i teksty na różne tematy, spisywane na bieżąco, popularnego wśród szlachty polskiej w XVII–XIX w.; silvae rerum to łac. D. lp. [przypis edytorski]

Silva rerum (łac.: las rzeczy) — rodzaj notatnika-pamiętnika, prowadzonego przez polskich szlachciców (często kolejno przez różnych członków danej rodziny) w XVII–XIX w. Wpisywano tam ważne wydarzenia rodzinne i polityczne, przemówienia, sentencje itp. [przypis edytorski]

Silver City (ang.) — srebrne miasto. [przypis edytorski]

Silver Palace (ang.: srebrny pałac) — nazwa luksusowych wagonów sypialnych wprowadzonych do użytku w 1866 przez przedsiębiorstwo kolejowe Central Pacific Railroads, konkurencyjne wobec Union Pacific Railroads; w 1883 Central Pacific wymieniło ten typ wagonów na wygodniejsze wagony Pullmana. [przypis edytorski]

Silvio Pellico (1789–1854) — wł. pisarz i poeta, karbonariusz, za działalność spiskową więziony m.in. w twierdzy Szpilberg na Morawach; autor książki Moje więzienia. [przypis edytorski]

silwu ple aseje wu (zniekszt. fr. s'il vous plait asseyez vous) — proszę niech pan usiądzie; tu tyle co: proszę siadać. [przypis edytorski]

Simancas, Diego (Jacobus) (1513–1583) — hiszpański jurysta, biskup Ciudad Rodrigo, Badajoz i Zamory. [przypis edytorski]

Simchat Tora — Radość Tory, święto obchodzone zaraz po święcie Sukkot. [przypis edytorski]

Simchat Tora — Radość Tory; święto związane z zakończeniem cyklu czytania Tory, obchodzone jest w ostatnim dniu święta Szałasów, zwanych również świętem Sukkot. [przypis edytorski]

Simchazi a. Semyazza (hebr. dosł.: imię potęgi) — upadły anioł w tradycji judaistycznej i chrześcijańskiej. Zanim doszło do buntu aniołów przeciwko Bogu Semyazza był serafinem, najpotężniejszym po Bogu, aniołem w niebie; po buncie został przywódcą upadłych aniołów. [przypis edytorski]

simia (łac.) — małpa; tu M. lm simia: małpy. [przypis edytorski]

Simiane, Pauline de (1674–1737) — wnuczka pani de Sévigné, odegrała ważną rolę w redagowaniu korespondencji swojej babki. [przypis edytorski]

simiarum destructor (łac.) — pogromca małp. [przypis edytorski]

simias, protheos et chamaleones (łac.) — małpami, proteuszami i kameleonami. [przypis edytorski]

Simiasz z Teb, gr. Simmias (V–IV w. p.n.e.) — filozof grecki, uczeń Sokratesa, autor zaginionych 23 dialogów, m.in. O miłości; występuje jako rozmówca Sokratesa w dialogu Fedon Platona, wspomniany w dialogu Kriton. [przypis edytorski]

Si, mi colonel (hiszp.) — Tak, pułkowniku. [przypis edytorski]

Simigliante a quella inferma (…) suo dolore scherma. (wł.) — Podobny człowiekowi choremu, który nad rzeką nie może znaleźć ukojenia, ale gdy dać mu czas, osłoni swój ból [wolne tłumaczenie; Red. WL]. [przypis edytorski]

Similia przez similia trzeba zabezpieczyć (z łac. similis, tj. podobny) — podobne leczy się podobnym, zasada homeopatii. [przypis edytorski]

Simmel, Georg (1858–1918) — niemiecki filozof, neokantysta, który próbował zastosować metodę Kanta w naukach społecznych. Uważał, że poznanie jest zależne od warunków biologicznych i historycznych, fizjologicznych i społecznych, zatem ludzie pochodzący z różnych środowisk tworzą różne opisy świata i nietożsame systemy moralne. [przypis edytorski]

Simmel, Georg (1858–1918) — niemiecki niemiecki socjolog, filozof, eseista i teoretyk kultury; neokantysta, który próbował zastosować metodę Kanta w naukach społecznych. [przypis edytorski]

Simmel, Georg (1858–1918) — niemiecki socjolog, filozof, eseista i teoretyk kultury. Twórca mikrosocjologii, prekursor socjologii codzienności. Autor m.in.: Filozofii pieniądza (1900), Socjologii (1908) i Filozofii kultury (1916). [przypis edytorski]

simnadciat' (ukr.) — siedemnastu. [przypis edytorski]

Simois — rzeka pod Troją. [przypis edytorski]

Simon czarnoksiężnik — Szymon Mag. [przypis edytorski]

Simon, Helene (1862–1947) — niemiecka socjolożka, przyjaciółka Beatrice i Simona Webbów. [przypis edytorski]

Simonides z Keos (ok. 556–468 p.n.e.) — poeta grecki, twórca liryki chóralnej; znany z epigramów, m.in. napisu na obelisku upamiętniającym Spartan poległych pod Termopilami („Przechodniu, powiedz Sparcie…”). [przypis edytorski]

Simon, Jules (1842–1896) — francuski filozof i polityk. [przypis edytorski]

Simon — typowe imię starca bądź pana w komedii rzymskiej. [przypis edytorski]

Simon Wiesenthal (1908–2005) — więzień niemieckich obozów koncentracyjnych, po wojnie w 1947 r. założył Jewish Historical Documentation Center, które zajmowało się zbieraniem świadectw i dowodów niemieckich zbrodni. Przyczynił się m.in. do ujęcia Adolfa Eichmanna. [przypis edytorski]

Simorg a. Simorg-anka (mit.) — w legendach perskich i arabskich nieśmiertelny, piękny ptak przypominający feniksa. [przypis edytorski]

simplex servus Dei (łac.) — prosty sługa Boży (przen.: człowiek uczciwy, prostoduszny, nieoświecony prostaczek). [przypis edytorski]

simplex sigillum veri (łac.) — prosta figura (pieczęć) prawdy. [przypis edytorski]

„Simplicissimus” (łac.) — dosł. prostaczek, najpierw imię bohatera powieści łotrzykowskiej, potem niemiecki tygodnik o charakterze satyrycznym, wydawany w latach 1896–1944. [przypis edytorski]

simpliciter (łac.) — po prostu. [przypis edytorski]

Simpson, Wallis (1896–1986) — żona Edwarda Windsora (wcześniej Edwarda VIII, króla Wielkiej Brytanii) po jego abdykacji w 1936 r.; urodzona w Stanach Zjednoczonych, w Pensylwanii, Bessie Wallis Warfield uprzednio była dwukrotnie zamężna (1916–1927 z Winfieldem Spencerem i 1928–1936 z Ernestem Aldrichem Simpsonem); ściślejsze związki z angielskim następcą tronu łączyły ją od 1934 r. (prowadzili regularną korespondencję od 1931 r). W styczniu 1936 r. Edward został królem, po czym ogłosił, że zamierza poślubić panią Wallis Simpson; wobec sprzeciwu parlamentu i (nieoficjalnej) niezgody na to małżeństwo rodziny królewskiej, zrzekł się korony w grudniu tegoż roku. W 1937 r. we Francji, gdzie para zamieszkała, odbył się ślub Edwarda i Wallis, noszącej odtąd tytuł księżnej Windsoru. [przypis edytorski]

simum, właśc. samum (z arab. samma: truć) — gwałtowny, suchy, gorący wiatr południowy wiejący od kwietnia do czerwca na obszarach pustynnych Afryki Płn., Półwyspu Arabskiego i okolic, wywołujący burze pyłowe i piaskowe, zapowiadający nadejście frontu chłodnego powietrza. [przypis edytorski]

sincerity (ang.) — szczerość. [przypis edytorski]

Sinclair, Upton (1878–1968) — amerykański pisarz, bardzo znany i poczytny w pierwszej poł. XX w.; autor m.in. powieści Oil! (Nafta, 1927). [przypis edytorski]

Sinclair, Upton (1878–1968) — powieściopisarz amerykański związany z ruchem socjalistycznym, bardzo znany i poczytny w pierwszej poł. XX w.; autor m.in. powieści Oil! (Nafta, 1927) oraz dramatu Singing jailbirds (Śpiewający recydywiści, 1924). [przypis edytorski]

Sinclair, Upton (1878–1968) — powieściopisarz amerykański związany z ruchem socjalistycznym. [przypis edytorski]

Sinclair, Upton Beall Jr. (1878–1968) — pisarz amerykański, zdeklarowany socjalista, członek partii demokratycznej; wegetarianin, dzięki powieści Grzęzawisko (The Jungle), ukazującej w realistyczny sposób warunki pracy robotników litewskiego pochodzenia w fabryce konserw zdobył popularność i przyczynił się do uchwalenia federalnego ustawodawstwa dotyczącego inspekcji sanitarnej mięsa; autor wielu powieści zaangażowanych w aktualne tematy społeczne, gospodarcze i polityczne, tłumaczonych na gorąco na język polski m.in. przez Antoninę Sokolicz. [przypis edytorski]

Sindbad — synonim podróżnika; Sindbad Żeglarz z Bagdadu jest bohaterem perskich opowieści podróżniczo-fantastycznych, włączonych do Baśni tysiąca i jednej nocy. [przypis edytorski]

Sinding, Stephan (1846–1922) — rzeźbiarz norwesko-duński, tworzył w stylu realistyczno-symbolicznym; najważniejsze dzieła: Noe, Walkiria, Niewolnik. [przypis edytorski]

sine armis et sine arte (łac.) — bez broni i bez sztuki. [przypis edytorski]

sine custodia (łac.) — bez straży; tu: bez świadka. [przypis edytorski]

sine dubio (łac.) — bez wątpienia. [przypis edytorski]

sine ira et studio (daw.) — bez gniewu i namiętności. [przypis edytorski]

sine jezioro — wg źródeł greckich kraina zmarłych znajdowała się na drugim brzegu Acheronu, płynącej przez Podziemia rzeki; niekiedy mowa o przeprawie przez jezioro lub moczary (λίμνη) Acherońskie (Eurypides, Alcestis, w. 439). [przypis edytorski]

sinem (daw. forma N.) — dziś: sinym. [przypis edytorski]

sine nobilitate (łac.) — bez szlachectwa; słowo „snob” to skrót od tego sformułowania. [przypis edytorski]

sine nullo dato et accepto (łac.) — bez żadnej zapłaty i przyjęcia (tejże zapłaty). [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — bez którego nie (jest coś możliwe itp.); nie do uchylenia, nieodwołalny. [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — bez którego nie (jest coś możliwe itp.). [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — konieczny (warunek); dosł. „bez którego nie” (w domyśle: nie można o danej sprawie dalej nawet myśleć). [przypis edytorski]

sine qua non (łac.) — (warunek) bez którego nie. [przypis edytorski]

Singapur — miasto-państwo w Azji Płd.-Wsch., położone na wyspach u płd. wybrzeży Płw. Malajskiego; w 1829 kupione przez Brytyjczyków od miejscowego sułtana, wykorzystywane jako najważniejsza brytyjska morska baza wojskowa na Dalekim Wschodzie, od 1965 niepodległe. [przypis edytorski]

Singapur — państwo w Azji Południowo-Wschodniej. [przypis edytorski]

singlet (ang.) — podkoszulek na ramiączkach. [przypis edytorski]

Sing Sing — amerykański zakład karny o maksymalnym rygorze, znajdujący się w stanie Nowy Jork. [przypis edytorski]

Sing Sing, właśc. Sing Sing Correctional Facility — amerykański zakład karny o maksymalnym rygorze, znajdujący się w miejscowości Ossining w stanie Nowy Jork, ok. 48 km na północ od Nowego Jorku, nad brzegiem rzeki Hudson; nazwa „Sing Sing”, pierwotnie odnosząca się do dzisiejszego miasta Ossining, pochodziła od nazwy plemienia rdzennych Amerykanów Sinck Sinck, od którego odkupiono te ziemie w 1685 roku. W Sing Sing przebywa ok. 1700 więźniów. [przypis edytorski]

Sing Sing — zakład karny o zaostrzonym rygorze. [przypis edytorski]

singulare (łac.) — pojedyncze; prywatne. [przypis edytorski]

singularis (łac.) — liczba pojedyncza. [przypis edytorski]

singularis (łac.) — szczególnie. [przypis edytorski]

Singulariter, nominativo hic, haec, hoc (łac.) — liczba pojedyncza w mianowniku: ten, ta, to. [przypis edytorski]

Singuli canonici boni viri, sed capitula mola bestia (łac.) — Pojedynczy kanonicy to dobrzy mężowie, lecz kapituła to zła bestia (parafraza łacińskiej sentencji mówiącej oryginalnie o senatorach i senacie). [przypis edytorski]

Sing willow (…) must be my garland — śpiewaj wierzbo, wyśpiewaj wszystko, z zielonej wierzby musi być mój wieniec (piosenka Ofelii z aktu IV sc. 7 Hamleta Shakespeare'a). [przypis edytorski]

sinie — dziś popr. forma: sino (jeśli to przysłówek: świecą sino) a. sine (jeśli to przymiotnik: fale sine); siny może tu oznaczać ciemnoniebieski. [przypis edytorski]

sinie (rus.) — niebieskie, błękitne. [przypis edytorski]

sinie — sine. [przypis edytorski]

sini (gw.) — siny, niebieski. [przypis edytorski]

siniora, sinorina (z wł.) — pani, panna. [przypis edytorski]

siniora (wł.) — pani. [przypis edytorski]

siniora (z wł. signora) — pani. [przypis edytorski]

sinior (wł.) — pan. [przypis edytorski]

sinior (wł. signor) — pan. [przypis edytorski]

sinior (z wł. signor) — pani. [przypis edytorski]

Sinko, Tadeusz (1877–1966) — filolog klasyczny. [przypis edytorski]

Sinko, Tadeusz (1977–1966) — filolog klasyczny, członek Akademii Umiejętności, Polskiej Akademii Nauk, profesor uniwersytetów we Lwowie i w Krakowie. [przypis edytorski]

Sinobrody — postać z bajki Charles'a Perraulta, potwór zabijający w tajemniczy sposób swoje kolejne żony. [przypis edytorski]

Sinobrody — postać z baśni Charles'a Perraulta, stary, zamożny szlachcic, zabijający w tajemniczy sposób swoje kolejne żony. [przypis edytorski]

Sinobrody — słynny żonobójca, tytułowy bohater baśni przypisywanej Charles'owi Perraultowi (1628–1703). [przypis edytorski]

si non e vero (wł.) — jeśli to nieprawda; całość cytatu brzmi: Si non e vero, e ben trovato, jeśli to nie jest prawdziwe, to jednak dobrze wymyślone. [przypis edytorski]

Sinon — syn Autolika, krewny Ulissesa, uczestnik wojny trojańskiej, doprowadził do podstępnego wprowadzenia konia trojańskiego w mury Troi, umożliwiając Grekom jej zdobycie; wspomniany w Eneidzie Wergiliusza. [przypis edytorski]

Sinope — dziś popr.: Synopa, miasto w płn. Turcji, nad M. Czarnym; założone w VII w. p.n.e. przez greckich osadników. [przypis edytorski]

sinoritas, popr.: señoritas (hiszp.) — panny. [przypis edytorski]

siny — tu: ciemnoniebieski. [przypis edytorski]

siódemka — tu: pistolet kalibru 7,65 mm (np. niektóre Mausery lub Browningi). [przypis edytorski]

Siódma Aleja (ang. Seventh Avenue) — arteria komunikacyjna po zachodniej stronie dzielnicy Manhattan w Nowym Jorku; system ulic Manhattanu zaprojektowano jako prostokątną siatkę ponumerowanych kolejno ulic, przy czym biegnące ze wschodu na zachód noszą nazwę ulic (street), zaś z północy na południe nazwano alejami (avenue). [przypis edytorski]

siódma klasa — mowa o siódmej, przedostatniej klasie gimnazjalnej ówczesnego systemu szkolnego; po czwartej klasie powszechnej szkoły podstawowej uczennice i uczniowie mogli zdać odpowiedni egzamin wstępny i kontynuować naukę w 8-klasowym gimnazjum męskim lub żeńskim, kończącym się egzaminem maturalnym. [przypis edytorski]

siódme poty — mówi się, że osoba, która się bardzo trudzi, ale też denerwuje lub boi, wylewa siódme poty albo występują na nią siódme poty. Siódemka jest uznawana za liczbę magiczną. Używa się też jej w bajkach, mówimy „za siedmioma górami, za siedmioma lasami”, siedmiu też było krasnoludków w bajce o Królewnie Śnieżce. [przypis edytorski]

siódmy tryjon — z łac. septem triones, mowa o siedmiu gwiazdach gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy, przenośnie zaś — o krajach północnych. [przypis edytorski]

sióstr bledszych — mowa o słabiej świecących gwiazdach. [przypis edytorski]

Si oblitus fuero tui, Jerusalem […] adhaereat lingua mea faucibus meis (łac.) — Jeżeli zapomnę o tobie, Jeruzalem, niech mi język przyschnie do podniebienia (Ps 136, 5–6, w tłumaczeniu Wulgaty). [przypis edytorski]

siodłaty (daw.) — o ptaku, mającym ciemniejsze upierzenie na skrzydłach albo na grzbiecie. [przypis edytorski]