Przypisy

korzyść — tu: zdobycz. [przypis redakcyjny]

korzyść z obłowu — iron.; chodzi tu o rzekome, nigdy nie uzyskane korzyści z handlu. [przypis redakcyjny]

korzystać w czym (starop.) — upatrywać korzyść w czym. [przypis redakcyjny]

korzyszczyć — łupić. [przypis redakcyjny]

kośba — koszenie zboża lub trawy. [przypis redakcyjny]

kośćtnica — forma stworzona przez Krasińskiego; właściwie: kostnica. [przypis redakcyjny]

kościane znaki — sztony, liczmany z kości. [przypis redakcyjny]

kościanym oknem — w mit. gr. i rz. istnieją dwie bramy poprzez które sny wychodzą z podziemia; złudne sny przechodzą przez bramę z kości słoniowej, a sny prawdziwe przez bramę z rogu. [przypis redakcyjny]

kościelnego karła ani upiora-konia, ani upiora-świni — W Danii istnieje przesąd, że w miejscu, na którym mają zbudować kościół, zakopują żywego konia albo żywą świnię, a upiory tych zwierząt błądzą następnie po świecie. [przypis redakcyjny]

kościół Aleksandra — kościół na placu Trzech Krzyży, zniszczony zupełnie w czasie powstania warszawskiego, odbudowany został w takim kształcie, jaki miał w czasie akcji Lalki a nie w takim, jaki miał tuż przed zburzeniem (tj. po przebudowie w latach 1886–1894). Rzecki idzie „aż za kościół Aleksandra”, prawdopodobnie na ul. Kruczą. [przypis redakcyjny]

kościół Dyjanny — pawilon ogrodowy w kształcie świątyni greckiej. [przypis redakcyjny]

kościół świętojański — katedra św. Jana na Starym Mieście w Warszawie. [przypis redakcyjny]

kościół świętokrzyski — kościół Świętego Krzyża w Warszawie przy ul. Krakowskie Przedmieście, należący do największych kościołów w stolicy. [przypis redakcyjny]

kosa (daw.) — długie, splecione włosy; warkocz. [przypis redakcyjny]

kosa (daw.) — warkocz. [przypis redakcyjny]

Kosina — wieś k. Łańcuta. [przypis redakcyjny]

Koska — może dzisiejsze Kascna w Algierze. [przypis redakcyjny]

kosmopolici — tu w znaczeniu: obywatele świata, ludzie nie uznający ojczyzny. [przypis redakcyjny]

Kossuth Ludwik (1802–1894) — polityk węgierski, wódz rewolucji węgierskiej 1848–1849 r. [przypis redakcyjny]

kostera — gracz w kości, szuler. [przypis redakcyjny]

kostka (starop.) — [tu przen:] los. [przypis redakcyjny]

kostrzewa — rodzaj trawy. [przypis redakcyjny]

kostyra właśc. kostera — gracz, ryzykant. [przypis redakcyjny]

koszary ks. Eugeniusza — nazwa od ks. Eugeniusza Beauharnais (1781–1824), pasierba Napoleona I. [przypis redakcyjny]

kosz (daw.) — obóz. [przypis redakcyjny]

koszerny — przyrządzony zgodnie z rytualnymi przepisami żydowskimi. [przypis redakcyjny]

kosz — obóz. [przypis redakcyjny]

kosztować się z kim (daw.) — próbować się z kim. [przypis redakcyjny]

kosztować się z kim (starop.) — próbować się z kim; [pojedynkować się z kim]. [przypis redakcyjny]

kosztowali się z sobą — próbowali się z sobą. [przypis redakcyjny]

kosztur — kostur, duży kij. [przypis redakcyjny]

kosztur, właśc. kostur — 1. kij (laska) służący do podpierania się; 2. drąg rozbijający twardą ziemię. [przypis redakcyjny]

Koszyce — miasto nad rzeką Hernad na płd. od Preszowa. [przypis redakcyjny]

kosz (z tatar.) — koczowisko, obóz. [przypis redakcyjny]

kota ciągnąć — błaźnić się, droczyć. [przypis redakcyjny]

kotara (daw.) — namiot. [przypis redakcyjny]

kotary (daw.) — namioty. [przypis redakcyjny]

kotary (daw.) — [tu:] namiot. [przypis redakcyjny]

kotarz — szałas, namiot; por. dziś: kotara. [przypis redakcyjny]

kot (daw.) — mieszek na pieniądze. [przypis redakcyjny]

kot (daw.) — tu: zając. [przypis redakcyjny]

koteria — grupa osób popierająca się wzajemnie, ze szkodą dla ogółu. [przypis redakcyjny]

kotki — ludowa nazwa koniczyny polnej. [przypis redakcyjny]

kotły (lm) — bębny miedziane, półkoliste, obciągnięte skórą, były używane w jeździe; bębenista miał dwa takie kotły, umocowane po obu bokach siodła. [przypis redakcyjny]

kotna — będąca w ciąży; o kotce, zajęczycy lub owcy. [przypis redakcyjny]

kotuch (gwar.) — zagroda na ptaki domowe, kojec. [przypis redakcyjny]

kotwiach — poprawiony przez Nehringa błąd druku: kotwicach. [przypis redakcyjny]

kować (daw.) — podkuwać. [przypis redakcyjny]

Kowalewska, Zofia (1850–1891) — wybitna matematyczka rosyjska; miała szerokie zainteresowania literackie i sama pisała powieści, dramaty i poezje. [przypis redakcyjny]

kowal w Bolonii, a Fosko w Faency — Pierwszy był Lambertucio, który z kowala stał się wielkim panem; drugi także pochodzący z gminu, człowiek cnotliwy i własną zasługą uszlachcony. [przypis redakcyjny]

Koyatabu — the mountain on the North shore of Fergusson, Kamsareta, the highest hill on Domdom, in the Amphletts; Koyava'u — the mountain opposite Dobu island, on the North shore of Dawson Straits; Gorebubu — the volcano on Dobu island. [przypis redakcyjny]

kożdy w swą — niedopowiedzenie: „każdy w swą stronę uciekał”. [przypis redakcyjny]

kozera (daw.) — atut, karta atutowa. [przypis redakcyjny]

kozera (daw.) — karta atutowa, bijąca inne. [przypis redakcyjny]

kozera (starop.) — gra, szulernia. [przypis redakcyjny]

kozernik (starop.) — gracz. [przypis redakcyjny]

kozerny (z tur.) — atutowy, świętny (wyrażenie karciarskie). [przypis redakcyjny]

kozerowie (starop.) — gracze. [przypis redakcyjny]

Kozierady — miasto Konstantynów na wsch. od Siedlec, na zach. od Janowa, dziś: Konstantynów; nazwę tę nadał Kozieradom ok. r. 1744 Karol Józef hr. Odrowąż Sedlnicki, podskarbi wielki koronny, na cześć swej żony, Konstancji. [przypis redakcyjny]

Kozierogi — Koziorożec. [przypis redakcyjny]

kozuba habiana — kosz z haby, tj. z grubego sukna; namiot. [przypis redakcyjny]

kozubalec (może od: kozub: koszyk) — okup, opłata. [przypis redakcyjny]

Kozubów — wieś należała do ordynacji pińczowskiej Myszkowskich. [przypis redakcyjny]

kpr ……..nicki (TAP, nr. …) — nazwisko w „kluczu” częściowo nieczytelne A. C. [przypis redakcyjny]

krąg czwarty — W tym kręgu karani są tacy, co nie umieli rzeczywiście ocenić dóbr ziemskich; ponieważ część jedna tych grzeszników, uważając te dobra jako jedyny cel swoich usiłowań za wysoko, a druga część za nisko je ceniła. Skąpcy i marnotrawcy zaledwo domyślić się mogą, że chciwość i rozrzutność na karę w piekle zasługują: bo te skłonności nie zawsze działają na szkodę naszych obowiązków, a więcej są błędem rozsądku jak umysłu. Lecz jako stoją na przeszkodzie wszystkim naszym wyższym dążeniom, przeto często mimowolnie wciągają nas do występku. Poeta, który tu chce poznać każdą nikczemną namiętność, ażeby się z niej sam oczyścił, najlogiczniej grzech skąpstwa i marnotrawstwa w piekle umieścił. [przypis redakcyjny]

krąg odmiennej światłości — przen. księżyc. [przypis redakcyjny]

krąg ten, który najchyżej kołuje — Sfera dziewiąta, czyli Primum Mobile, która odpowiada kręgowi Serafinów. [przypis redakcyjny]

krąg ukośny — Poeta tak nazywa zodiak. Od ekwatora oddziela się zodiak, w którym krążą słońce i planety, w chwili kiedy płaszczyznę ekwatora pod kątem o 23 stopnie i 30 minut przecina. Przez ten bieg ukośny zodiaku zbliżają się planety do każdej strefy ziemi tak, że siłę, jaka im jest udzielona, wszędzie mogą zarówno od siebie udzielać i od żadnej ze stref ziemi nie oddalają się tak daleko, ażeby która z nich ich wpływu mogła być pozbawiona. [przypis redakcyjny]

krątwa — krętanina. [przypis redakcyjny]

krążyć (starop.) — tu: okrążać; morze ziemię krąży: morze opływa ziemię, otacza ziemię. [przypis redakcyjny]

kradną z pandektów — wykorzystują przestarzałe sformułowania prawnicze sprzed wielu wieków. [przypis redakcyjny]

kraino mlekiem płynąca i miodem — wiersz, powtarzany przez wszystkich poetów opisujących wiek złoty, nieznacznie porównywa Ukrainę do szczęśliwego świata za owych wieków. [przypis redakcyjny]

Kraj burgeński — Abergovanny. [przypis redakcyjny]

Kraj, co Ron oblewa — Część Prowansji należąca do króla neapolitańskiego. [przypis redakcyjny]

krajczane — z pasków sukna. [przypis redakcyjny]

krajczostwo — godność krajczego wielkiego. [przypis redakcyjny]

krajczy — Sieniawski. [przypis redakcyjny]

Kraje protestanckie i kraje katolickie są w takim położeniu, iż więcej potrzeba pracy w pierwszych niż w drugich — katolicy są bardziej ku południowi a protestanci ku północy. [przypis redakcyjny]

Kraj świętego Tomasza — Malabar, płd.-zach. brzeg Półwyspu Indyjskiego, gdzie św. Tomasz apostoł miał nauczać i ponieść śmierć męczeńską. [przypis redakcyjny]

kraj ten zniszczyła tak wolności dżuma — Grecję zniszczyły walki Turków z Grekami, wśród których pragnienie wolności było tak powszechne i niepohamowane jak zaraza. [przypis redakcyjny]

Krakinów (lit. Krekenava) — miasteczko w środkowej części Litwy, położone ok. 30 km na płd. zach. od Poniewieża. [przypis redakcyjny]

krakowianin, nadzieja partii arystokratycznej… — w cyklu wykładów na rzecz Towarzystwa Osad Rolnych 3 kwietnia 1879 r. wygłosił odczyt pt. Wisła w wiekach średnich historyk Michał Bobrzyński (1849–1935), autor właśnie wydanych wówczas Dziejów Polski, wybitny działacz stronnictwa konserwatywnego w Galicji. W parę dni później (9–12 kwietnia) odbyły się odczyty o Panu Tadeuszu Stanisława hr. Tarnowskiego (1837–1917), jednego z przywódców konserwatystów galicyjskich i profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego; Tarnowski odnosił duże sukcesy jako prelegent. [przypis redakcyjny]

Krakowskie Przedmieście — jedna z głównych ulic warszawskich. Prawdopodobnie Prus w wyobraźni swej umieszczał sklep Mincel i Wokulski”, tj. stary sklep Wokulskiego, na Krakowskim Przedmieściu nr 9. Dom ten zwany kamienicą Beyera został zupełnie zniszczony w czasie powstania warszawskiego, a ruiny rozebrano w grudniu 1946. Stojący obecnie w tym miejscu budynek, wzniesiony w 1949 r. wg projektu B. Pniewskiego, nie nawiązuje do dawnego stylu. [przypis redakcyjny]

krakowski Kazimierz — dzielnica Krakowa, daw. zamieszkiwana prawie wyłącznie przez ludność żydowską. [przypis redakcyjny]

kralka — dama kierowa. [przypis redakcyjny]

krambambula a. krampampula (z niem.) — rodzaj słodkiej wódki na korzeniach i cytrynie. [przypis redakcyjny]

kramną barwę — róż nabyty w kramie, barwiczkę. [przypis redakcyjny]

kramnego — sklepowego, nie domowej roboty. [przypis redakcyjny]

Krańcowy punkt południowego Krymu, leży Ałuszta u wstępu iście rajskiej doliny. »Dwa okoliczne wąwozy stanowią jeden nieprzerwany ciąg ogrodów i winnic, urozmaiconych gdzieniegdzie grupami wysmukłych cyprysów i ogromnych włoskich topoli«. Dzisiejsza wieś Ałuszta stoi na gruzach zamku Alustan, zbudowanego w VI w. przez Justyniana I, i słynie z obfitości win i wybornych owoców (Rzętkowski, 183). [przypis redakcyjny]

Kransfordya — zapewne omyłka zam. Trasfordia oryginału, Strafford. [przypis redakcyjny]

kraść — okraść. [przypis redakcyjny]

kraśny — piękny. [przypis redakcyjny]

krasa (daw.) — piękność. [przypis redakcyjny]

krasa (gw.) — krowa maści czerwono-białej lub czarno-białej. [przypis redakcyjny]

krasić — zdobić, stroić. [przypis redakcyjny]

Krasicki wskazuje na niebezpieczeństwo dość powszechnego współcześnie rozkładu instytucji małżeństwa. W czasach stanisławowskich niepomiernie rozmnożyły się rozwody, jeszcze w XVII w. dość rzadkie. Karpiński w Pamiętnikach tak zobrazował ówczesną sytuację obyczajową: „Rozpusta miasta Warszawy do tego stopnia przyszła, że w mieście tym (śmiało powiedzieć można) dziesięć razy więcej rozwodów było niżeli w Polsce i Litwie całej. Nawet już w zwyczaj między możniejszymi przy pisaniu ślubnych intercyz weszło, ażeby się która by strona rozwodzić chciała, to drugiej pewną sumę płacić obowiązaną była”. (F. Karpiński, Pamiętniki, Poznań 1844, s. 87). [przypis redakcyjny]

Krasiński, Jan Bonawentura — później wojewoda płocki. Przenosiny Krasińskiego i śmierć królowej należą do następnego roku (1667). [przypis redakcyjny]

kraska — jaskrawo upierzony ptak. [przypis redakcyjny]

Kras — Krassus, jeden z triumwirów, słynny bogacz. [przypis redakcyjny]

krasne barwy — czerwone mundury. [przypis redakcyjny]