Przypisy

ketmia (biol.) — hibiskus, rodzaj krzewów i roślin zielnych z rodziny ślazowatych. [przypis edytorski]

ketu — čia: ketinu. [przypis edytorski]

Ketura — midrasz utożsamia ją z Hagarą, zob. Raszi do 25:1, ale Ibn Ezra dowodzi, że była to inna kobieta, zob. Ibn Ezra do 25:1. [przypis edytorski]

ketvergas — ketvirtadienis. [przypis edytorski]

ketvergė — 20 kapeikų moneta. [przypis edytorski]

ketvirtžemis — ketvirtadalis žemės (rutulio). [przypis edytorski]

Key, Ellen (1849–1926) — pisarka szwedzka, propagatorka emancypacji kobiet; ogłosiła m.in. Stulecie dziecka, O miłości i małżeństwie. [przypis edytorski]

Key, Ellen (1849–1926) — szwedzka działaczka społeczna, pedagog i publicystka; zwolenniczka utrzymania różnic między płciami, przeciwniczka pozadomowej pracy kobiet, znana przede wszystkim jako autorka książki Stulecie dziecka (1900), w której przedstawiła projekt wychowania i edukacji oparty uznaniu prawa dziecka do swobodnego rozwoju, bez kar cielesnych, indoktrynacji militarystycznej i religijnej. [przypis edytorski]

Key, Ellen (1849–1926) — szwedzka pisarka, nauczycielka, pedagożka i działaczka ruchu kobiecego; prekursorka ruchu reformy pedagogicznej, wiązała idee społeczne i filozoficzne z koncepcją skrajnie indywidualistycznego wychowania, w którym respektuje się prawo dziecka do swobodnego rozwoju (antypedagogika); program walki o prawa dzieci do rozwoju zgodnego z naturą przedstawiła w książce Stulecie dziecka (1900, polski przekład wyd. 1928). [przypis edytorski]

Keyserling, Hermann Graf von (1880–1946) — niemiecki filozof, badacz filozofii i kultury Wschodu. [przypis edytorski]

Khaaba (z arab. sześcian) — a. Kaaba; świątynia i sanktuarium w Mekce, najważniejsze miejsce święte islamu. [przypis edytorski]

khaki — kolor szaro-brązowo-zielony, stosowany jako maskujący w ubraniach wojskowych. [przypis edytorski]

khaki — „koloru pyłu”, kolor kasztanowo-ziemisto-żółty, używany jako barwa ochronna w umundurowaniu wojskowym. [przypis edytorski]

Khama III Dobry (ok. 1837–1923) — naczelny wódz plemienia Bamangwato, którego ziemie znajdują się na terytorium dzisiejszej Botswany. [przypis edytorski]

khitmutgar — w brytyjskich kolonialnych Indiach: służący, szczególnie usługujący przy stole. [przypis edytorski]

Khoj — dziś popr.: Choj, miasto w Iranie, w prowincji Azerbejdżan Zachodni; ok. 200 km na płd.-wsch. od tureckiego Doğubayazıt (dawnego Bajazyd). [przypis edytorski]

Kiachta — miasto w Buriacji, w płd.-wsch. części Rosji, przy granicy z Mongolią. [przypis edytorski]

Kiachta — miasto w Buriacji, w płd.-wsch. części Rosji, przy granicy z Mongolią; zał. w 1727, do pocz. XX w. ważny ośrodek handlu Rosji z Chinami. [przypis edytorski]

Kiaoczou — dawna koncesja niemiecka na terytorium Chin przyznana II Rzeszy przez cesarstwo chińskie. 7 listopada 1914 zajęta przez Japonię, która dołączyła do I wojny po stronie Ententy. [przypis edytorski]

kiaukerus — kriaukles. [przypis edytorski]

kiaušės — lukštai, nuolupos. [przypis edytorski]

Kibalczicz, Nikołaj Iwanowicz (1853–1881) — rewolucjonista rosyjski, członek Narodnej Woli; był głównym ekspertem organizacji zajmującym się materiałami wybuchowymi, przygotował bomby, które wykorzystano w udanym ataku na Aleksandra II; stracony razem z innymi organizatorami zamachu. [przypis edytorski]

Kibalczyc, Nikołaj Iwanowicz (1853–1881) — rewolucjonista rosyjski, członek Narodnej Woli, jeden z głównych techników organizacji, przygotowujący bomby, które były wykorzystywane w zamachach; stracony razem z innymi organizatorami zamachu na cara Aleksandra II. [przypis edytorski]

kiba (lenk.) — nebent. [przypis edytorski]

kiba (lenk.) — tikriausiai. [przypis edytorski]

kibić — część tułowia od ramion do bioder; talia. [przypis edytorski]

kibić (daw.) — część tułowia od ramion do bioder; talia. [przypis edytorski]

kibić (daw.) — talia. [przypis edytorski]

kibić (daw.) — talia, stan; tu: górna część tułowia do pasa. [przypis edytorski]

kibić (przestarz.) — talia. [przypis edytorski]

kibić — talia. [przypis edytorski]

kibić — tułów kobiety od ramion do bioder; stan, talia. [przypis edytorski]

kibitka — kryty wóz konny, używany w Rosji w gospodarstwie, w okresie caratu także do przewozu więźniów. [przypis edytorski]

kibitka — wóz na kołach lub płozach, używany w Rosji w gospodarstwie, a także do przewozu więźniów. [przypis edytorski]

kibitka — zaprzężona w konie karetka więzienna w Rosji carskiej. [przypis edytorski]

kibitka (z ros.) — tu: karetka więzienna; kryty, zamykany, czterokołowy wóz konny. [przypis edytorski]

kibuc (hebr.) — zebranie, zgromadzenie. W Palestynie nazywano tak osiedla, które zakładali osadnicy żydowscy o sympatiach socjalistycznych. W osiedlach tych dorośli pracowali na rzecz całej wspólnoty, a ich ich dzieci wychowywały się razem. [przypis edytorski]

kibuc (hebr.: zebranie, zgromadzenie) — w Palestynie nazywano tak osiedla, które zakładali osadnicy żydowscy o sympatiach socjalistycznych. W osiedlach tych dorośli pracowali na rzecz całej wspólnoty, a ich ich dzieci wychowywały się razem. [przypis edytorski]

kicha — staroż. Grecy uważali kichnięcie za dobra wróżbę. [przypis edytorski]

kichnął jak z moździerza — potężnie, głośno. [przypis edytorski]

Kicki, Jan (ur. 1714) — szambelan Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1766, w 1774 koniuszy wielki koronny. [przypis edytorski]

ki (daw., gw.) — jaki, który. [przypis edytorski]

ki (daw.) — jaki, co za (kie: jakie); dziś tylko w wyrażeniach potocznych w rodzaju: ki diabeł, kie licho. [przypis edytorski]

Kidd, Benjamin (1858–1916) — brytyjski socjolog, międzynarodową sławę zyskał jako autor Ewolucji społecznej (Social Evolution 1894); utrzymywał, że ewolucja społeczeństwa i nowoczesnej cywilizacji napędzana jest nie siłą rozumu czy nauki, ale wierzeń religijnych. [przypis edytorski]

kidebari — (z fr. cul de Paris) rodzaj torebki. [przypis edytorski]

Ki diabeł? — Kto to? Co to? [przypis edytorski]

kid-(ołówko)naperstwo — żart słowny, nawiązanie do ang. wyrazu kidnaper, oznaczającego porywacza, który uprowadza dzieci dla okupu. [przypis edytorski]

Kidron właśc. Cedron — wielokrotnie wymieniany w Biblii niewielki strumień płynący doliną Cedron położoną między Wzgórzem Świątynnym a Górą Oliwną w Jerozolimie. [przypis edytorski]

kidusz — błogosławienie wina w sobotę i święta. [przypis edytorski]

kidusz — dosł.: poświęcenie, uświęcenie; tak nazywa się błogosławieństwo odmawiane nad chlebem oraz kielichem wina w wigilię sobót i świąt oraz w dni sobotnie i świąteczne tuż po nabożeństwie przedpołudniowym; na rozpoczęcie szabatu odmawia się kidusz po zapadnięciu zmroku w piątek, a następnie rano w szabat; między tymi modlitwami należy zachować post. [przypis edytorski]

kidusz (hebr. dosł.: poświęcenie) — modlitwa odmawiana przez wyznawców judaizmu na rozpoczęcie Szabatu nad kielichem wina oraz chlebem. Kidusz odmawia się po zapadnięciu zmroku w piątek oraz rano w Szabat. Między tymi modlitwami należy zachować post. [przypis edytorski]

kidusz — także kiddusz (z hebr. uświęcenie; z jid. kidesz); modlitwa nad kielichem wina odmawiana przez gospodarza domu w obecności całej rodziny w wieczór poprzedzający szabat. [przypis edytorski]

kieb a. kieby (gw.) — niby. [przypis edytorski]

kieby (daw., gw.) — jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

kieby (daw., gw.) — jakby. [przypis edytorski]

kieby (daw.) — jakby. [przypis edytorski]

kieby (gw.) — jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

kieby (gw.) — jakby, niby. [przypis edytorski]

kieby (gw.) — jakby. [przypis edytorski]

kieby (gw.) — niby, jakby. [przypis edytorski]

kieby (gw.) — niby, jak. [przypis edytorski]

kieby (reg.) — jakby. [przypis edytorski]

kiebyś (gw.) — gdybyś. [przypis edytorski]

kiecuchna a. kiecka (gw.) — sukienka. [przypis edytorski]

kiedy była wojna i Tytus spalił świątynię — świątynia w Jerozolimie była uznawana za główny ośrodek religijny judaizmu; została dwukrotnie zburzona, drugi raz przez Tytusa Flawiusza, późniejszego cesarza Rzymu, w 70 r. n.e. [przypis edytorski]

Kiedy było potrzeba, szedł pod broń przeciw Lacedemończykom — podczas wielkiej wojny peloponeskiej (431–404 p.n.e.) pomiędzy Związkiem Morskim pod przewodnictwem Aten a Związkiem Peloponeskim pod przewodnictwem Sparty (Lacedemonu), toczonej o hegemonię nad całą Grecją. [przypis edytorski]

kiedybym (…) miał (starop.) — gdybym miał. [przypis edytorski]

kiedybyś (starop.) — tu: gdybyś. [przypis edytorski]

kiedyby się (…) skłoniły (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: kiedy skłoniłyby się. [przypis edytorski]

kiedyby (starop.) — gdyby; jeśli by. [przypis edytorski]

kiedyby (starop.) — gdyby. [przypis edytorski]

kiedyby (starop.) — tu: gdyby. [przypis edytorski]

kiedyby (…) została (starop.) — gdyby została. [przypis edytorski]

kiedyć — forma z partykułą -ci, skróconą do -ć, znaczenie: kiedy już, skoro. [przypis edytorski]

kiedyć i dobroć i ludzkość nie miła (starop.) — kiedy nie [jest] ci miła dobroć i ludzkość. [przypis edytorski]

kiedy chwycę go za biodro — jak w zapasach, mocowaniu się; wyrażenie nawiązujące do sceny biblijnej, w której patriarcha Jakub całą noc walczył z tajemniczą nadludzką istotą (Bogiem lub aniołem), która nie mogąc go pokonać, dotknięciem uszkodziła mu staw biodrowy, a po walce nadała mu nowe imię: Izrael (Rdz 32, 25–29). [przypis edytorski]

kiedy, dzieckiem, był jeszcze moim nieodłącznym towarzyszem i przyjacielem — dziś: kiedy, jako dziecko, był (…). [przypis edytorski]

kiedy jego przodkowie chcieli opuścić swoje góry i przepaście (…) Cezar, który widział własnymi oczami spis tych emigrantów… — Helweci, staroż. lud celtycki zamieszkujący tereny dzisiejszej Szwajcarii, w 58 p.n.e. porzucili swoje siedziby i wyruszyli z całym dobytkiem, żeby osiedlić się na południowym zachodzie dzisiejszej Francji; ich wędrówkę powstrzymał Juliusz Cezar, ówczesny namiestnik rzymskiej prowincji Galii Narbońskiej, który pobił ich w krwawej bitwie i zmusił niedobitków do powrotu na Wyżynę Szwajcarską; Cezar opisał te wydarzenia na początku swojego dzieła pt. O wojnie galijskiej. [przypis edytorski]

kiedy lud wszystek był się na nabożeństwo w kościele zgromadził (…) część w szybkiej ucieczce dopiero znalazła ocalenie — w innym tłum.: „Była to zaś uroczystość św. Bartłomieja apostoła, kiedy cesarz przebywał rzekę, i cały lud w mieście słuchał wówczas mszy świętej. Jasne tedy, że przeszedł bezpiecznie i bez trudności pobrał znaczne łupy i jeńców, a nawet zajął namioty wokół miasta. Bardzo też wielu spośród tych, którzy przybyli dla obrony grodu i mieszkali w namiotach na zewnątrz grodu, cesarz przeszkodził schronić się do grodu; część od razu na miejscu pojmano, część zaś uratowała się ucieczką. Jeden z nich uciekając, spotkał się z Bolesławem i opowiedział mu wszystko, co zaszło” (s. 145). [przypis edytorski]

kiedy ludzie żyli potrójny wiek dębu — wg Księgi Rodzaju dawni ludzie byli bardzo długowieczni: Adam żył 930 lat, kolejni jego potomkowie podobnie długo; pierwszym, którego życie trwało o wiele krócej, był Abraham: zmarł w wieku 175 lat. [przypis edytorski]

kiedym go (…) nie otworzył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: kiedy go nie otworzyłem. [przypis edytorski]

kiedy mię naprzód trzy boginie sobie Za sędziego obrały, Wenus mi ją sama (…) za żonę dała — Aleksander (Parys) przywołuje tu zdarzenie znane z mit. gr. jako sąd Parysa. Podczas wesela Peleusa i nareidy Tetydy (późniejszej matki Achillesa) bogini niezgody Eris rzuciła między gości złote jabłko z napisem: „dla najpiękniejszej” (gr. te kallisti) trzy największe boginie poczuły się uprawnione do tego tytułu: Hera, Atena i Afrodyta; do rozstrzygnięcia sporu wybrany został z woli Zeusa Parys (Aleksander), a każda z bogiń obiecywała Parysowi swe szczególne łaski w razie przyznania jabłka właśnie jej: z rąk Hery miał otrzymać władzę, od Ateny mądrość i sławę, zaś od Afrodyty najpiękniejszą kobietę za żonę i to właśnie bogini miłości Parys przyznał pierwszeństwo; co prawda najpiękniejsza kobieta, Helena miała już wówczas męża, Menelaosa, króla Sparty, jednak Parys postanowił nie zważać na to i obiecaną sobie Helenę porwał, wykorzystując gościnę w Sparcie, a następnie zawiózł do Troi; to stało się przyczyną wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Kiedy mi każą mogiłę porzucić — w dniu Sądu Ostatecznego. [przypis edytorski]

kiedym ją (…) rozbierała — inaczej: kiedy ją rozbierałam; przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika. [przypis edytorski]

kiedym jechał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: kiedy jechałem. [przypis edytorski]

kiedym milczał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: kiedy milczałem. [przypis edytorski]

kiedym odjechał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: kiedy odjechałem. [przypis edytorski]

kiedym raz przyjechał do Sycylii — Sycylia i południowa Italia zostały skolonizowane przez Greków w VIII–VI w. p.n.e. [przypis edytorski]

kiedym się w strachu sądził już nieżywy (daw.) — we współczesnej składni: kiedy w strachu sądziłem, że już jestem nieżywy. [przypis edytorski]

kiedym sprowadził — dziś częstsza forma: kiedy sprowadziłem. [przypis edytorski]

kiedy my pod Leszczyńskim parli sieniawszczyków na Rusi Czerwonej — Leszczyński, Stanisław (1677–1766), król Polski w latach 1705–1709 i 1733–1736, walczył o władzę z przedstawicielami dynastii saskiej, pod koniec życia (od 1738) książę Baru i Lotaryngii; sieniawszczycy to wojska wierne królowi Augustowi II Mocnemu, które pod wodzą hetmana wielkiego koronnego Adama Mikołaja Sieniawskiego przeciwstawiły się próbie odzyskania tronu podjętej przez Leszczyńskiego w 1713 r. z pomocą kilkudziesięciu tysięcy Tatarów, wojsk tureckich i dragonów szwedzkich . [przypis edytorski]

Kiedy my z waćpanem wstępowaliśmy na drogę życia, nikt nam nie bronił patrzeć na własne znaki narodowe (…) Sprawiła to owa mania demokratyczna, owo pożądanie fraka, owa ambicja hołoty, domaganie się praw bez żadnych zasług — dyskusja dotyczy tu represji popowstaniowych Rosji. [przypis edytorski]

kiedym zasnął — inaczej: kiedy zasnąłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

kiedym znów się przebudził — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: kiedy znów się przebudziłem. [przypis edytorski]

Kiedy na Forum będą prochy tylko… — Zygmunt Krasiński, Irydion. [przypis edytorski]

kiedy nasz Zbawiciel kazał Wyłamać rękę lub wyłupić oko — Mt 5, 29–30 (o pozbawieniu się oka lub ręki, jeśli są przyczyna grzechu). [przypis edytorski]

kiedy niekiedy — czasem. [przypis edytorski]

kiedy niekiedy (gw.) — czasem. [przypis edytorski]

kiedy, odłożywszy połowę tej pensji na wojsko, sto tysięcy żołnierza stanie przy powadze i obronie jego — dziś popr.: kiedy odłoży połowę tej pensji na wojsko i sto tysięcy żołnierza stanie przy powadze i obronie jego; a.: odłożywszy, otoczy się stu tysiącami wojska. W XVIII w. zasada zgodności podmiotu zdania głównego i imiesłowu uprzedniego czynnego jeszcze nie obowiązywała powszechnie, wzorowano się na języku francuskim, w którym powyższy zwrot brzmiałby poprawnie. [przypis edytorski]

kiedy oni ci polityka wypracują i filozofa — przyjmuje się, że Platon zamierzał napisać trylogię, na którą miałyby się składać dialogi Sofista, Polityk, Filozof, chociaż powstały tylko dwa pierwsze; wskazuje na to również zdanie z początku dialogu Sofista. [przypis edytorski]