Przypisy

klucz — tutaj: wielki majątek ziemski. [przypis redakcyjny]

kluza (starop.) — zamknięcie, więzienie. [przypis redakcyjny]

kluza (z wł. chiusa) — zamknięcie, więzienie. [przypis redakcyjny]

Kmicic, Samuel — późn. chorąży orszański, starosta krasnosielski i strażnik litewski, „sławny i odważny pułkownik” wg Niesieckiego; pierwowzór bohatera powieści Henryka Sienkiewicza. [przypis redakcyjny]

kmotr — kumoter, kum, druh; Franciszka Ksawerego Branickiego łączyła w latach młodości przyjaźń ze Stanisławem Augustem. Później stał się jednak przeciwnikiem króla. [przypis redakcyjny]

knafel (starop.) — [tu:] znaczyć to ma pieczęć herbowną, dawniej na szyi noszoną. [przypis redakcyjny]

knafle (starop.) — guziki. [przypis redakcyjny]

knecht (starop.) — sługa, żołnierz. [przypis redakcyjny]

knefliczki (starop.) — guziczki. [przypis redakcyjny]

knot — sznurek z konopi nasycony materiałem palnym. [przypis redakcyjny]

knot — tu: świeca. [przypis redakcyjny]

Koalle — może Kollalme, miasto portowe w górnym Egipcie. [przypis redakcyjny]

kobiela (starop.) — kobiałka. [przypis redakcyjny]

Kobieta? (…) powiada Cherubin — w Weselu Figara Beaumarchais'go (akt I, sc. 7). [przypis redakcyjny]

Kobiety i dzieci (ten zwrot użyty przez Pankracego jako określenie istot o niesamodzielnym sposobie myślenia) powtarzały słowa Ewangelii o zjawieniu się Chrystusa, gdy „się wypełnią czasy narodów”. „Tak zjawić się ma” — owo „tak” odnosi się do charakteru zjawiska, które widzi Pankracy. W Ewangelii odpowiedni werset brzmi: „A wtedy ujrzą Syna Człowieczego przychodzącego w obłoku z mocą wielką i majestatem” (Ewangelia św. Łukasza, 21, 27). Dalsza jednak stylizacja zjawy Chrystusa idzie nie za przekazami Ewangelii, lecz apokaliptycznej wizji św. Jana. W wizjach tych elementy światła, białości, blasku odgrywają znaczną rolę. Np. „ujrzałem (…) w pośrodku siedmiu świeczników złotych kogoś podobnego Synowi Człowieczemu, obleczonego w długą do stóp szatę i przewiązanego na piersi pasem złotym. A głowa jego i włosy były lśniące jako wełna biała i jako śnieg, a oczy jego jako płomień ognia” (Objawienie św. Jana, I, 13–14). [przypis redakcyjny]

Kobryń — miasto na Polesiu nad rzeką Muchawiec, po prawej stronie Bugu; dziś na Białorusi. [przypis redakcyjny]

kobuzi (daw.) — hałastry, gawiedzi. [przypis redakcyjny]

kobuz — mały ptak drapieżny. [przypis redakcyjny]

kobyłka — rodzaj podpórki z desek zbitych w taki sposób, by tworzyły kształt litery A. [przypis redakcyjny]

kobza (starop.) — dudy, instrument muzyczny wiejski. [przypis redakcyjny]

kochać w kimś (daw.) — [dziś:] kochać się w kim. [przypis redakcyjny]

kochać w kimś (daw.) — kochać się w kim. [przypis redakcyjny]

kochać w kimś — [dziś:] kochać się w kimś. [przypis redakcyjny]

Kochalby se seznati pana Krasinskeho (czes.) — pragnąłby poznać [pana Krasińskiego; red. WL]. [przypis redakcyjny]

kochanie — przedmiot miłości, a zarazem miłość. [przypis redakcyjny]

kochanka Wertumna — Wertumnus, bożek wiejski, czczony u starożytnych pod rozmaitymi postaciami; kochanką jego była Pomona, bogini drzew i owoców. [przypis redakcyjny]

Kochankę, którą ukochał przez ciernie — To znaczy: ubóstwo. [przypis redakcyjny]

Kochanko boża — W tekście: O Amanza del primo amante [(wł.) kochanko pierwszego z kochanków; red. WL]. [przypis redakcyjny]

kochan — kochanek. [przypis redakcyjny]

(…) Kochanowski razem z Stanisławem Bykowskim, kasztelanem łęczyckim, od senatu i Pawłem Chocimowskim od rycerstwa, był przeznaczony do rewizji królewszczyzn na Rusi i na Wołyniu — [por.] Volumina Legum pod r. 1607 (wyd. pijarskie, t. II, s. 1611). Przy nazwisku Kochanowskiego nie dodano wprawdzie sekretarstwa; ale nie ulega wątpliwości, że to jest nasz tłumacz. W konstytucjach niekiedy dopisywano tytuł, często jednak opuszczano; tak np. w tejże konstytucji (s. 1611) wymieniony bez żadnego tytułu Wojciech Sękowski, jest już w r. 1601 w innej konstytucji (s. 1493) sekretarzem królewskim. [przypis redakcyjny]

Kochany Sztattlerze (…) — Prawdopodobnie brulion listu do zaprzyjaźnionego z Poetą artysty-malarza, Wojciecha Stattlera. [przypis redakcyjny]

kocha — po tym słowie opuszczone „się”. [przypis redakcyjny]

kochasz Stasia — Markiewicza. [przypis redakcyjny]

Kochin — miasto na wybrzeżu Malabar. [przypis redakcyjny]

Kochowski, Wespazjan (1630–1699) — poeta i historyk. Opisał wyprawę wiedeńską w dziełku Commentarius belli adversum Turcas ad Viennam et in Hungaria anno Chr. 1683 gesti, Cracoviae 1684 i po polsku w poemacie Dzieło Boskie albo pieśni wybawionego Wiednia, 1684 (tylko pieśń I). [przypis redakcyjny]

Kocio Br. żeni się z córką Hermana — Konstanty Branicki z Jadwigą, córką Hermana Potockiego i żony jego z Mokronowskich. [przypis redakcyjny]

kocioł — tu: rodzaj bębnów używanych w jeździe. [przypis redakcyjny]

kocisz (daw.) — wóz, kocz. [przypis redakcyjny]

kocisz — kocz, powóz. [przypis redakcyjny]

Kocyt — błotnista rzeka w podziemiu, podziemie samo, piekło. [przypis redakcyjny]

Kocyt — błotnista rzeka w podziemiu. [przypis redakcyjny]

Kocyt — Styks, rzeka w krainie zmarłych. [przypis redakcyjny]

koczot — rajfur. [przypis redakcyjny]

koczyk — mały, półkryty powozik. [przypis redakcyjny]

Kodak itd. — miejsca na Ukrainie, słynne z wojen kozackich; w. por. niżej III 1105; powinno być: Kudak. [przypis redakcyjny]

Kodinos — mniej znany pisarz grecki z czasów późniejszych (R). [przypis redakcyjny]

Kodrus — król ateński. Kiedy w czasie najazdu Dorów na Attykę wyrocznia przepowiedziała, że ta strona zwycięży, której król polegnie, udał się Kodrus w przebraniu wieśniaka do obozu Dorów i dopóty drażnił nieprzyjaciół, aż został przez nich zabity. [przypis redakcyjny]

kofel i żołędny tuz (starop.) — pijatyka i karty. [przypis redakcyjny]

kofel (starop.) — kufel. [przypis redakcyjny]

kogo rozum rządzi — teraz mówimy: kim [rozum rządzi]. [przypis redakcyjny]

kogo szarpią wzruszenia sobie przeciwne, ten nie wie, co chce, kto zaś żadnemu nie podlega, ten skłania się za lada powiewem w tę lub inną stronę — Zob. uw. 2 na str. 69. [przypis redakcyjny]

kogo zaraz dusza minie (starop.) — [czyja dusza od razu] odejdzie. [przypis redakcyjny]

koguty kałakuckie — odmiana kogutów rasy indyjskiej; nazwa pochodzi od miasta Kalkuty. [przypis redakcyjny]

Kojdanów — miasteczko na płd. od Mińska. [przypis redakcyjny]

kokarda (ros.) — znaczek blaszany na czapce wojskowej. [przypis redakcyjny]

Kokles — Horacjusz Cocles, bohater rzymski, który w 507 p.n.e. wstrzymał sam jeden wojska króla Etrusków, Porsenny, przed mostem na Tybrze. [przypis redakcyjny]

kokoszyć się (daw.) — chełpić się, nadymać. [przypis redakcyjny]

kołacz — bułka pszenna, białe, delikatne, jedzone często tylko od święta pieczywo. [przypis redakcyjny]

kołacz — rodzaj pszennego pieczywa (chleba lub ciasta) w kształcie koła (stąd nazwa), tradycyjnie używanego podczas obrzędów przez Słowian; dziś niekiedy odwołując się do dawnego zwyczaju wypieka się kołacz z okazji wesel i ważnych świąt. [przypis redakcyjny]

koła… czynią dźwięk — według wyobrażeń filozofa greckiego Pitagorasa, uznawanych aż do przyjęcia nauki Kopernika, wszechświat był zbudowany z dziewięciu kręgów, „kół”, a raczej półkul (sfer), umieszczonych jedna nad drugą; półkule te obracały się wydając dźwięczne głosy, tzw. harmonię sfer. [przypis redakcyjny]

kołbań — spiętrzone, nawalne bałwany. [przypis redakcyjny]

kołet — krótka suknia, do jazdy skórzana. [przypis redakcyjny]

kołocy (gw.) — kołaczy, ciasta. [przypis redakcyjny]

koło generalne — zebranie całego wojska. [przypis redakcyjny]

koło… paleczne — koło młyńskie zaopatrzone w palce, zęby drewniane. [przypis redakcyjny]

kołową — wygłaszaną w kole (na zebraniu wojskowym. [przypis redakcyjny]

kołowanie — obrady na kole. [przypis redakcyjny]

koło wielkie — ścianka na burcie okrętu, okalająca pokład. [przypis redakcyjny]

kołpak rysi — rycerskie nakrycie głowy ze skóry lub głowy rysia. [przypis redakcyjny]

kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem. [przypis redakcyjny]

kołtun a. kołton — włosy splątane, skudlone. Kołtun jest następstwem chorób skóry, spowodowanych niechlujstwem. [przypis redakcyjny]

kołtun — choroba powstała na skutek niechlujstwa, wywołująca skręcenie i zlepianie się włosów; kołtun przypisywano urokom. [przypis redakcyjny]

Kołyb jeho trastia mordowała (z ukr.) — żeby go cholera wzięła. [przypis redakcyjny]

kołyby buw Lach, to by buw oreł (z ukr.) — gdyby był Polak, to by był orzeł. [przypis redakcyjny]

kołysa — zamiast „kołysze”, forma stale używana przez Mickiewicza w Sonetach. W liście do Lelewela z dn. 19.08.1827 poeta, odpowiadając na różne zarzuty czynione z okazji Sonetów przez wszelakiego rodzaju krytyków oświadcza, że ten „grzech gramatyczny popełniony z namysłem i nieprędko chyba skruchę uczuję. Odwykłem od dźwięków mowy ojczystej, kołysa i kląska milsze dla mnie aniżeli sze i szcze. Może się potem poprawię, ale dotąd muszę się swojego ucha radzić i jemu zaufać”. [przypis redakcyjny]

koły serdcie bołyt (z ukr.) — kiedy serce boli. [przypis redakcyjny]

kolaśnie — jak w kolasie; kolasa — odkryty pojazd konny podobny do bryczki. [przypis redakcyjny]

kolasa (tu forma N. lp: kolesie) — wóz chłopski, ciężarowy. [przypis redakcyjny]

kolator — nadawca probostwa. [przypis redakcyjny]

kolbertyny — rodzaj szerokich galonów (od nazwiska Colbert). [przypis redakcyjny]

kolco (daw.) — kółko; [por. kolczyk]. [przypis redakcyjny]

kolco (daw.) — kółko. [przypis redakcyjny]

kolczuga — rodzaj zbroi wykonanej z drobnych metalowych kółek. [przypis redakcyjny]

kolczuga — zbroja składająca się z „kolcy”, czyli połączonych z sobą kółek metalowych, wkładana na kaftan ze skóry. [przypis redakcyjny]

kolczuga — zbroja spleciona z metalowych kółek. [przypis redakcyjny]

kolczuga — zbroja wykonana ze splecionych ze sobą metalowych kółek. [przypis redakcyjny]

Koldynk — Kolding, Koldynga; miasto w Jutlandii nad fiordem o tej samej nazwie. [przypis redakcyjny]

kolebka (starop.) — powóz na pasach, od lżejszego kołysania się tak nazwany. [przypis redakcyjny]

kolebka (starop.) — powóz na pasach. [przypis redakcyjny]

kolegiackich — należących do kościoła, przy którym jest kapituła. [przypis redakcyjny]

kolegiata — kościół nie katedralny, przy którym istnieje kapituła. [przypis redakcyjny]

kolegium jezuickie — w Rawie, gdzie Pasek odbywał nauki. [przypis redakcyjny]

kolej torem kół tych wyżłobiona zarasta zielem (…) — Tu św. Bonawentura, jak uprzednio św. Tomasz dominikanów, strofuje franciszkanów, że odstąpili od reguł i ślubów przypisanych przez ich zakonodawców. [przypis redakcyjny]

kolej warszawsko–bydgoska — linia kolejowa Skierniewice–Łowicz–Kutno–Włocławek zbudowana w r. 1862. [przypis redakcyjny]

Kolej Wiedeńska — linia kolejowa Warszawa—Skierniewice—Koluszki—Piotrków—Częstochowa—Dąbrowa Górnicza na Kraków i Wiedeń, najdawniejsza w Królestwie Kongresowym, zbudowana w latach 1838–1848. [przypis redakcyjny]

kolekta — zbiórka, składka. [przypis redakcyjny]

kolera (daw.) — cholera, gniew. [przypis redakcyjny]

kolera (daw.) — gniew. [przypis redakcyjny]

koler — bezgorączkowa choroba mózgu u koni. [przypis redakcyjny]

koleśno — w kolasach, tj. w karetach. [przypis redakcyjny]