Przypisy

Montwiłł właśc. Józef Anastazy Mirecki (1879–1908) — socjalista polski, jeden z przywódców Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej (OB PPS), członek jej Wydziału Bojowego, organizator i uczestnik wielu zamachów; działał pod pseudonimami: „Montwiłł”, „Grzegorz”, „Bronisław”, „Sawicki”; zginął 9 października 1908 r., stracony na stokach Cytadeli Warszawskiej. [przypis edytorski]

monument (łac. monumentum) — pomnik; trwała pamiątka czegoś. [przypis edytorski]

Mooney, Thomas (1882–1942) — amerykański działacz polityczny i przywódca związkowy; na podstawie sfałszowanych dowodów i fałszywych zeznań wraz z Warrenem Billingsem uznany za winnego zamachu bombowego w San Francisco w 1916 i skazany na śmierć przez powieszenie; w 1918 jego wyrok zamieniono na dożywotnie więzienie; po międzynarodowych kampaniach i publikacjach wykazujących fałszywość zarzutów został w 1939 ułaskawiony. [przypis edytorski]

Moore, George Augustus (1852–1933) — pisarz, poeta, krytyk i dramaturg irlandzki, pod wpływem Émile'a Zoli jako pierwszy przeniósł do literatury anglojęzycznej naturalizm. [przypis edytorski]

Moore, Thomas (1779–1852) — poeta irlandzki. [przypis edytorski]

moors (ang.) — otwarte, nieuprawiane wyżyny, zwykle porośnięte wrzosowiskami. [przypis edytorski]

mopanek (daw.) — zdr. od mopan, mości pan; iron.: szlachetka. [przypis edytorski]

mopanku (daw., pot.) — forma grzecznościowa używana poufale, na ogół przy bezpośrednim zwracaniu się do rozmówcy; zdr. od mopanie (skrót od: mości panie). [przypis edytorski]

Mopr — Międzynarodowa Organizacja Pomocy Rewolucjonistom (MOPR), organizacja społeczna założona w 1922 roku w Moskwie w celu niesienia pomocy rewolucjonistom, więźniom politycznym i ich rodzinom. [przypis edytorski]

mopsu (daw. forma C. lp) — dziś: mopsowi. [przypis edytorski]

Mopsus (mit. gr.) — bohater wojny trojańskiej, założyciel wyroczni przepowiadającej przyszłość ze snów. [przypis edytorski]

Moraczewski, Jędrzej (1870–1944) — działacz socjalistyczny, jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej i Polskiej Partii Socjalistycznej, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, w latach 1919–1930 poseł na sejm; po wejściu w 1926, wbrew stanowisku PPS, do rządu Józefa Piłsudskiego jako minister robót publicznych, został w 1927 usunięty z tego ugrupowania; w 1930 wstąpił do Centralnego Zrzeszenia Klasowych Związków Zawodowych, w grudniu został jego przewodniczącym, zaś w marcu 1931 z kilkoma innymi działaczami doprowadził do rozłamu i połączenia części zrzeszenia z sanacyjnymi związkami zawodowymi w Związek Związków Zawodowych (ZZZ), wspierany przez rząd sanacyjny. [przypis edytorski]

Moraczewski, Jędrzej (1870–1944) — działacz socjalistyczny, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej (który m.in. przyznał prawo wyborcze kobietom oraz zatwierdził ośmiogodzinny dzień pracy), w latach 1919–1930 poseł na sejm. [przypis edytorski]

Moraczewski, Jędrzej (1870–1944) — działacz socjalistyczny, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej (który m.in. przyznał prawo wyborcze kobietom), w latach 1919–1930 poseł na sejm. [przypis edytorski]

mora — gra hazardowa; grający jednocześnie podnosili prawe dłonie, wygrywał ten, kto pierwszy odgadł liczbę wyprostowanych palców. [przypis edytorski]

morał — morale, gotowość do spełnienia obowiązku, poczucie odpowiedzialności, postawa moralna. [przypis edytorski]

morał — tu w znaczeniu: moralizowanie, moralność. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — brak poczucia moralności, niezdolność do zrozumienia zasad i wartości moralnych oraz kierowania się nimi. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — obłęd moralny. Historyczny termin określający szczególną postać rozstroju psychicznego; szaleństwo charakteryzujące się wypaczeniem uczuć, skłonności, temperamentu bez zauważalnych zaburzeń wiedzy czy zdolności rozumowania. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — obłęd moralny, hist. termin medyczny oznaczający patologiczny brak naturalnych odczuć, uczuć, skłonności i instynktów moralnych. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — obłęd moralny; tu: odchylenie od norm zdrowia moralnego; zboczenie. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.: szaleństwo, wypaczenie moralności) — w XIX w. pojęcie medyczne, opisujące rozstrój psychiczny polegający na wypaczeniu odczuć moralnych, poczucia sprawiedliwości itp.; tu przen. lub pogard.: upadek obyczajów. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — wypaczenie moralne. [przypis edytorski]

moral insanity — dosł.: obłęd moralny; patologiczny brak kryteriów moralnych; zazwyczaj towarzyszy niedorozwojowi umysłowemu. [przypis edytorski]

Morand, Paul (1888–1976) — fr. pisarz i dyplomata, autor wielu powieści i opowiadań z życia elity towarzyskiej i reportaży z różnych stron świata, chwalonych w okresie międzywojennym za elegancję stylu, erudycję i dowcipny język; tu zapewne mowa o książce Fermé la nuit (1923). [przypis edytorski]

Morand, Sauveur François (1697–1773) — wybitny chirurg francuski, członek Królewskiej Akademii Nauk (1725). [przypis edytorski]

mora — odmiana tkaniny (pierwotnie jedwabiu) o dekoracyjnym splocie dający efekt mieniącego się deseniu podobnego do słojów drzewa; stosowana zwykle do wyrobu wyjściowych, paradnych strojów lub ich elementów (mankietów, wyłogów, kołnierzy, piusek, pasów itp.), a także wstęg orderowych. [przypis edytorski]

mora — rodzaj tkaniny jedwabnej, ozdobionej falistym deseniem. [przypis edytorski]

mora — rodzaj tkaniny jedwabnej ozdobionej falistym deseniem. [przypis edytorski]

mora — tkanina jedwabna ze smugowatym deseniem przypominającym słoje drzewa. [przypis edytorski]

mora — tkanina jedwabna ze smugowatym deseniem przypominającym słoje drzewa; używana jako wykończenie kołnierzy, klap lub mankietów uroczystych kreacji, a także do wyrobu wstąg do orderów oraz szat liturgicznych i elementów stroju dygnitarzy kościelnych. [przypis edytorski]

mora — tkanina, najczęściej jedwabna, mająca deseń przypominający słoje drzewa; używana jako wykończenie kołnierzy, klap czy mankietów uroczystych kreacji, a także do wyrobu wstąg do orderów oraz szat liturgicznych i elementów stroju dygnitarzy kościelnych. [przypis edytorski]

mora — tkanina, najczęściej jedwabna, mająca deseń przypominający słoje drzewa; używana jako wykończenie kołnierzy, klap czy mankietów uroczystych kreacji, a także do wyrobu wstąg do orderów oraz szat liturgicznych i elementów stroju dygnitarzy kościelnych (piuski, mankiety i pas sutanny papieża, kardynałów i legatów papieskich). [przypis edytorski]

moratorium (z łac.) — odroczenie terminu płatności lub wstrzymanie, zawieszenie jakichś działań ze względu na szczególne okoliczności. [przypis edytorski]

moratorium (z łac.) — wstrzymanie, zawieszenie. Felek stara się używać jak najwięcej trudnych słów prawniczych, nie zawsze trafnie. [przypis edytorski]

Morawa — dziś: Morawy, kraina historyczna we wschodnich Czechach, w różnych okresach kontrolowana przez Czechy, Polskę, Węgry i dynastię Habsburgów. [przypis edytorski]

Morawski, Kazimierz (1852–1925) — filolog klasyczny, profesor, rektor UJ, prezes Polskiej Akademii Umiejętności, odznaczony Orderem Orła Białego. [przypis edytorski]

Morawski, Teodor (1797–1879) — polityk, historyk, uczestnik powstania listopadowego. Na emigracji związany z obozem księcia Adama Czartoryskiego. Opublikował 6-tomowe Dzieje narodu polskiego w krótkości zebrane. [przypis edytorski]

Morawski, Zdzisław (1859–1928) — polski prawnik, minister ds. Galicji w rządzie austriackim (1914–1915). [przypis edytorski]

Morawy a. Morava — czeska kraina historyczna. [przypis edytorski]

Morawy — czeska kraina historyczna. [przypis edytorski]

morbidezza (z wł.) — nadmierna delikatność, miękkość; zniewieściałość. [przypis edytorski]

morbidezza (z wł.) — nadmierna delikatność. [przypis edytorski]

morbleu (fr.) — do licha. [przypis edytorski]

mordarz (starop.) — morderca. [przypis edytorski]

Mordechaj a. Marchodeusz — syn Jaira z pokolenia Beniamina, służący na dworze w Suzie; ojczym Estery, który podesłał ją Kserksesowi (Achaszweroszowi), gdy ten szukał żony (Est 2,4–8). Znany również z tego, że, wierny swojej religii, nie oddawał pokłonów najwyższemu urzędnikowi królewskiemu, Hamanowi (Est 3,2–5), za co ten miał skazać jego i cały naród żydowski na śmierć (Est 3,5–6). Dzięki wstawiennictwu Estery, Żydzi zostali ocaleni, natomiast Haman poniósł śmierć (Est 8,5–8). [przypis edytorski]

Mordechaj i Estera — postacie z biblijnej Księgi Estery: Estera była młodą Żydówką wychowywaną w czasie niewoli babilońskiej przez swojego kuzyna Mordechaja; została żoną króla perskiego Achaszwerosza, wybraną spośród wielu piękności kraju. [przypis edytorski]

morderce — dziś popr. forma: mordercy. [przypis edytorski]

morderce — dziś popr.: mordercy. [przypis edytorski]

Morderer — wym. jak ang. murderer: morderca. [przypis edytorski]

morderowy (daw., z fr.) — brunatnoczerwony. [przypis edytorski]

morderz (daw.) — morderca, zabójca. [przypis edytorski]

mordious — przekleństwo gaskońskie, od: mort de Dious: śmierć Boża. [przypis edytorski]

mord kapturowy — mord na zlecenie, przeważnie polityczne, dokonany przez nasłanych, tajemniczych sprawców; Niemcy w czasie wojny popełniali takie zbrodnie w okupowanych państwach. [przypis edytorski]

mordować — tu: męczyć. [przypis edytorski]

mord straszny popełnion na Lemnie — kobiety z wyspy Lemnos zaniedbały ofiary dla Afrodyty, za co bogini ukarała je przykrym zapachem, który sprawił, że mężczyźni porzucili je i wzięli sobie branki porwane z Tracji. W zemście kobiety w ciągu jednej nocy wymordowały swoich mężów, ojców, braci i synów, zabijając wszystkich mężczyzn na wyspie. [przypis edytorski]

Mordwini a. Mordwa — ludność mówiąca językami ugrofińskimi z grupy języków wołżańskich; zamieszkująca rozproszonymi grupami Rosję, m.in.: Republikę Mordwińską, Republikę Tatarstanu, obwody: samarski, penzeński, orenburski, niżnonowogrodzki oraz Syberię; obecna także w Azji Środkowej w Armenii. [przypis edytorski]

mordy z 30 czerwca — tzw. Noc długich noży, czyli akcja schwytania i wymordowania przeciwników Adolfa Hitlera wewnątrz ruchu narodowosocjalistycznego. Tej nocy SS i wojsko zajęły główną siedzibę dowództwa SA i aresztowały jego dowódcę Ernsta Röhma. [przypis edytorski]

Moréas, Jean, właśc. Papadiamontopoulos, Ioannis (1856–1910) — poeta grecki piszący po francusku; przedstawiciel symbolizmu, twórca nazwy nurtu i autor pierwszego manifestu; autor m.in.: Les Syrtes (1884), Cantilènes (Kantyleny, 1886), Le Pèlerin passionné (Pielgrzym, 1891), Stances (Stance, 1893), Contes de la vieille France (Głos starej Francji, 1904), Iphigénie, tragédie en 5 actes (Ifigenia: tragedia w pięciu aktach, 1904), En rêvant sur un album de dessins (Śpiąc nad albumem obrazów, 1911); część jego twórczości, oddającej nastrojem melancholię i pesymizm fin de siècle'u, była tłumaczona na polski przez poetów Młodej Polski: Zenon Przesmycki (Kantyleny), Wincenty Korab-Brzozowski (Stance), Bronisława Ostrowska (wybrane wiersze). [przypis edytorski]

Morea — jedno z określeń Peloponezu we wczesnym średniowieczu; nazwa ta nawiązuje do obfitości występowania drzew morwowych. [przypis edytorski]

Moreau de Tours, właśc. Jacques-Joseph Moreau (1804–1884) — francuski psychiatra. [przypis edytorski]

Moreau, Gustave (1826–1898) — francuski malarz i grafik, jeden z czołowych twórców symbolizmu; autor m.in. obrazu Młody człowiek i śmierć (Le Jeune Homme et la mort, 1865), powstałego w hołdzie dla jego zmarłego przyjaciela. [przypis edytorski]

Moreau, Gustave (1826–1898) — francuski malarz symbolista. [przypis edytorski]

Moreau, Gustave (1826–1898) — fr. malarz symbolista. [przypis edytorski]

more geometrico (łac.) — na sposób geometryczny. [przypis edytorski]

Morellet, André (1727–1819) — francuski pisarz, encyklopedysta, ekonomista i tłumacz. [przypis edytorski]

Morelly, Étienne-Gabriel (ok.1717–1778/1782) — francuski filozof. [przypis edytorski]

morelów — dziś popr. forma D. lm: morel. [przypis edytorski]

morena (port.) — brunetka. [przypis edytorski]

morenita (hiszp.) — brunetka. [przypis edytorski]

mores (daw.) — posłuszeństwo. [przypis edytorski]

mores (daw.) — posłuszeństwo, rygor. [przypis edytorski]

mores — karność. [przypis edytorski]

mores — karność, subordynacja. [przypis edytorski]

mores (łac. mos, moris: obyczaj) — przywołanie słynnego zdania z pierwszej mowy Cycerona (106–43 p.n.e.) przeciwko Katylinie, O, tempora, o, mores!: co za czasy, co za obyczaje. [przypis edytorski]

mores (przestarz.) — posłuszeństwo, karność. [przypis edytorski]

mores (przestarz.) — posłuszeństwo, rygor. [przypis edytorski]

mores (z łac.) — dobre maniery, obyczaje. [przypis edytorski]

Moret, Alexandre (1868–1938) — egiptolog francuski, od 1923 r. profesor College de France, od 1927 r. członek Akademii Francuskiej; współautor, wraz z Georges'em Davy Des clans aux empires; l'organisation sociale chez les primitifs et dans l'Orient ancien (1926), publikacji objaśniającej historycznie i teoretycznie kwestie totemizmu, władzy indywidualnej i komunistycznej oraz rozwoju społeczeństw od systemu klanowego do imperiów na przykładach ze starożytności (szczególnie Egiptu, ludów semickich i irańskich); autor Histoire de l'Orient 1936. [przypis edytorski]

Moreto y Cavana, Agustín (1618–1669) — hiszpański ksiądz i dramaturg, od 1654 mieszkający w Toledo. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bóg snów. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bóg snu. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bożek snu. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bożek snu. [przypis edytorski]

morfologia (biol.) — dział biologii, nauka o kształtach oraz budowie organizmów. [przypis edytorski]

morfologia — kształt zewnętrzny. [przypis edytorski]

morfologicznie (z gr.) — pod względem morfologii, tj. formy i budowy. [przypis edytorski]

morga a. mórg (daw.) — dawna miara powierzchni gruntu. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. jednostka miary gruntu; różna w zależności od obszaru: na ziemiach polskich w XIX w. było to ok. 0,5ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. jednostka miary powierzchni, pierwotnie oznaczała powierzchnię, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy; na ziemiach polskich ok. 0,5–0,6 hektara. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. jednostka powierzchni ziemi, ok. 0,3–1 hektara. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. miara powierzchni gruntu, nieco ponad 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. miara powierzchni gruntu, około 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg (daw.) — miara powierzchni gruntu. [przypis edytorski]

morga a. mórg — dawna miara powierzchni gruntu, nieco ponad 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg — dawna miara powierzchni gruntu. [przypis edytorski]

morga — daw. jednostka miary powierzchni, pierwotnie oznaczała powierzchnię, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy; w przeliczeniu na dziś używane jednostki wynosiła na ziemiach polskich ok. 0,5 hektara; 1 włóka liczyła 30 morg. [przypis edytorski]

morga — daw. jednostka powierzchni ziemi, ok. 0,3–1 hektara. [przypis edytorski]

morga — daw. miara powierzchni gruntu, ok. 5600 metrów kw. [przypis edytorski]

morga — daw. miara powierzchni gruntu, około 0,5 ha. [przypis edytorski]