Przypisy

na rezydencji — na mieszkaniu, na łaskawym chlebie. [przypis redakcyjny]

naród angielski stał się u siebie gromem despotów: tam szlachta dotychczas żyje wolną, swobodną i bogatą, a królowie, chociaż z dawnemi niegodziwemi przywłaszczeniami tronów są niezmiernie władni i tylko jeden krok mają do despotyzmu, przecież, ile razy który z nich o tym pomyślił, zawsze koło jego głowy niebezpieczno było — Karol I został ścięty w r. 1649; Jakub II musiał z Anglii uchodzić. [przypis redakcyjny]

naród (daw.) — ród. [przypis redakcyjny]

naród przewoźny — Szwedzi. [przypis redakcyjny]

naród — tu: całość społeczeństwa. [przypis redakcyjny]

Naród — tu i poniżej: Sejm, jako zgromadzenie trzech stanów (Król, Senat, Stan Rycerski) stanowiące naród w znaczeniu prawa publicznego polskiego. [przypis redakcyjny]

na równej rzeczy przestać (starop.) — na małej rzeczy [przestać; poprzestawać na małym; red. WL]. [przypis redakcyjny]

na równej rzeczy (starop.) — na małej rzeczy. [przypis redakcyjny]

na równym (starop.) — na małym. [przypis redakcyjny]

na rózdze — na gałęzi. [przypis redakcyjny]

Narocz — miasto nad jeziorem tegoż nazwiska na płn.-wsch. od Żodziszek. [przypis redakcyjny]

Narodu — tu: Sejmu. [przypis redakcyjny]

na rokowanie (starop.) — dla umów. [przypis redakcyjny]

narteks (z łac.) — puszka do przechowywania leków. [przypis redakcyjny]

na rubaszyństwo (z ros.) — w dowód naszej przyjaźni; rubaszyństwo rzecz. od czas. rubaszyć się: wymieniać w dowód przyjaźni rubaszki, tj. koszule; tu: rubaszyństwo iron. [przypis redakcyjny]

Naruszewicz — Aleksander Naruszewicz. [przypis redakcyjny]

naści — na ci, oto masz. [przypis redakcyjny]

naśladować czego (starop. forma) — dziś: naśladować co; naśladować czyjej rady: iść za czyją radą. [przypis redakcyjny]

naśladować (daw.) — następować; [iść śladem]. [przypis redakcyjny]

naśladować — iść za kimś. [przypis redakcyjny]

naśladować kogo (starop.) — iść za kim; [iść w czyjeś ślady; red. WL]. [przypis redakcyjny]

na ślubie Wandeczki — Redlówny [przypis redakcyjny]

nasadka — pułapka na lisy i tchórze. [przypis redakcyjny]

na samę (…) zmierza — zmierza ku (niej) samej. [przypis redakcyjny]

na samej sztuce — od kiedy nie męstwo i liczba rozstrzygają o zwycięstwie, ale umiejętność i technika; por. Uwagi, rozdz. Wojsko. [przypis redakcyjny]

na schwał (daw.) — nadzwyczaj, wyjątkowo, nader. [przypis redakcyjny]

na sfery — do nieba wyniesiony. [przypis redakcyjny]

nasiąść — osiąść. [przypis redakcyjny]

nasieka — broń podobna do maczugi. Nasiekę wykonywano w ten sposób, że siekierą albo toporem nasiekiwano młode dęby lub brzozy i w powstałe szpary wciskano ostre kamienie. W ciągu kilku lat kamienie wrastały w drzewo, które po ścięciu było groźną bronią. [przypis redakcyjny]

na Sipylu — Sipylus (łac.), Sypilos (gr.): góra w Azji Mniejszej, na którą została przeniesiona przez trąbę powietrzną skamieniała Niobe. [przypis redakcyjny]

Na skały igle — aluzja do Kordiana na Mont Blanc. [przypis redakcyjny]

na skazę (starop.) — na zgubę. [przypis redakcyjny]

na skrzypcu — naczynie do ciągnienia złoczyńców dla wyciągnienia od nich jakiego zeznania. [przypis redakcyjny]

naskuść — dziś popr.: naskubać. [przypis redakcyjny]

na skutek istniejących przepisów o służbie wojskowej — Dziennik Praw Królestwa Polskiego, I, s. 150, 363 i nast.; II, s. 135. [przypis redakcyjny]

na służbie — w miejscu, gdzie się przechowuje naczynia stołowe. [przypis redakcyjny]

na smoka — bo Adrastos, najprzedniejszy wśród najeźdźców, miał smoka wyrzeźbionego na tarczy. [przypis redakcyjny]

Na smutek, co się skarży — Smutek jest tu uosobiony (w pacholęciu) [raczej: „na smutek, na który się skarży” pacholę mało zważają obecni przy tej skardze; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

Na smutną wieść przyjechał stary komisarz — Werter popełnił samobójstwo w mieście; komisarz przyjechał z leśniczówki. [przypis redakcyjny]

nasnadniejszy (starop.) — najłatwiejszy. [przypis redakcyjny]

nas obu — Werter utożsamia swój los z losem parobczaka. Już w liście z 4 września 1772 porównywał się z nim. [przypis redakcyjny]

nastąp (daw.) — natarcie, nawała. [przypis redakcyjny]

na stacjach — [na] postojach. [przypis redakcyjny]

na staniu — w stajni. [przypis redakcyjny]

nastateczniejszy — najbardziej stały, poważny. [przypis redakcyjny]

na statek człowiek mało dbały — mało stateczny (w dzieciństwie i młodości). [przypis redakcyjny]

następ (daw.) — natarcie, nawała. [przypis redakcyjny]

następ (gw.) — cofnij się. [przypis redakcyjny]

na stepie — syberyjskim… [przypis redakcyjny]

na strawę — na poszukiwanie pożywienia. [przypis redakcyjny]

Nastrój?… — słowa zwrócone przeciw poszukiwaniu „nastrojów”, znamiennych dla sztuki modernistycznej (Stimmung), ale tu raczej dla modnej wówczas postawy, podporządkowującej zachowanie się zmiennym, lecz przeważnie posępnym lub marzycielskim nastrojom, odpowiadającym pesymizmowi w poglądzie na świat. [przypis redakcyjny]

na stronie stoi niewiast troje — Trzy cnoty duchowe, czyli teologiczne. Wiara, nadzieja i miłość. Te tylko mocne są umocnić do tyla wzrok nasz duchowy, że znieść może światłość nauki bożej. [przypis redakcyjny]

nastrzępiona prawda (starop.) — wymyślona rzecz. [przypis redakcyjny]

na suszy — na lądzie (czyli nie po wodzie lub błocie). [przypis redakcyjny]

na suszy został (starop.) — był ocalony. [przypis redakcyjny]

Nasuwa mi się pewna uwaga: mało jest dzieł w naszej literaturze, które byłyby w takim stopniu przepojone wewnętrzną, głęboką dobrocią. Gdy się nie chce samego siebie skrzywdzić ich niezrozumieniem — trzeba to mieć na uwadze, gdyż wzajemna nieżyczliwość tajona i bezwiedna jest jedną z cech naszego współczesnego umysłowego życia. Bardzo często surowość intelektualna i niezbłagana logika są tylko formami zewnętrznymi głębokiej, nieuświadomionej złości. [przypis redakcyjny]

nasuwień (daw.) — zwierzchnia szata rycerska, delia. [przypis redakcyjny]

nasuwień (starop.) — zwierzchnia szata, delia. [przypis redakcyjny]

na swobodzie — tu: wolny od trosk. [przypis redakcyjny]

na szańc (starop.) — na los, na niebezpieczeństwo. [przypis redakcyjny]

nasza, nasza! — skrócone z polskiej prześpiewki: danaż nasza! [przypis redakcyjny]

nasza — tj. zapewne: nasza sprawa. [przypis redakcyjny]

na szczerbie — na wyłomie (muru obronnego). [przypis redakcyjny]

naszę — dawn., B. l.p.; por.: tę. [przypis redakcyjny]

nasze kapłany, filozofy, poeci, artyści, córki ich i kochanki (…) Ha! wasza arystokracja — Hr. Henryk dostrzega w obozie rewolucyjnym już drugą grupę przyszłej nowej arystokracji. Poza dowództwem wojskowym może ją utworzyć grupa kapłanów. [przypis redakcyjny]

nasze karmicielki — Muzy. [przypis redakcyjny]

naszelnik — od: naszyjnik; pas od chomąta do dyszla. [przypis redakcyjny]

naszemu stanowi — [chodzi o] stan niewieści; płeć. [przypis redakcyjny]

Na sześć tysięcy mil szósta godzina (…) — Kiedy o 6 000 mil (włoskich) na wschód jest południe, to u nas wiosną lub jesienią będzie poranek. Kula ziemska w objętości swojej ma najmniej 21 600 mil włoskich, z których 60 mil na każdy geograficzny stopień przypada. W czasie dziennego i nocnego porównania, poranek, południe, wieczór i północ, o czwartą część objętości kuli ziemskiej, to jest o 5 400 mil muszą być od siebie odległe. A ponieważ tu poeta nie o samym wschodzie słońca, ale o zmroku przedporankowym mówi, dlatego tę odległość o 6 000 mil w myśli swojej wyobraża. [przypis redakcyjny]

Nasze wydanie uczynione podług wymienionego wydania, gdyż pierwszego polskiego wydania w całym Lwowie dopytać nie mogliśmy się. Ma je dostać Wiktor hr. Baworowski i, skoro dostanie, będziemy się starać, przejrzeć je. W. [przypis redakcyjny]

na szkutach — na statkach rzecznych. [przypis redakcyjny]

naszladować — iść w ślady. [przypis redakcyjny]

naszladować* (starop.) — iść za kimś, iść śladem, tropić. [przypis redakcyjny]

nasz Monarcha — Bóg. [przypis redakcyjny]

na szparze (daw.) — na celu. [przypis redakcyjny]

na szparze (daw.) — na czele. [przypis redakcyjny]

nasz poczciwiec — tu: papież. [przypis redakcyjny]

nasz — tj. związkowy. [przypis redakcyjny]

na sztych się wydziera — sztych: ostry koniec miecza; wydzierać się na sztych: szukać niebezpieczeństwa. [przypis redakcyjny]

naszychtować główkę (starop.) — umysł rozweselić. [przypis redakcyjny]

naszychtować (starop.) — napełnić. [przypis redakcyjny]

naszychtowany (starop.) — napiętnowany. [przypis redakcyjny]

na szydłach siedzieć — przysłowie o tym, któremu coś srodze dokucza. [przypis redakcyjny]

naszym panom bratom… — tj. szlachcie. (Książę nie jest pewny tej formy gramatycznej, dlatego pyta: „Czy dobrze powiedziałem?”) [przypis redakcyjny]

naszyniec — nasz. [przypis redakcyjny]

na Tabor woń jabłoni luba (…) znęciła Piotra, Jana i Jakuba — Jabłoń tu wspomniana jest wspominaną i w pieśniach Salomona, których wykładacze pod jej figurą chcą rozumieć Zbawiciela. Całe to miejsce odnosi się do Przemienienia Pańskiego na górze Tabor, według słów Mateusza św. w rozdz. 17. [przypis redakcyjny]

na taki frymark śmierć nierada zwoli — na taką zamianę (handel) śmierć niechętnie pozwoli. [przypis redakcyjny]

Na taki się koncept wzmogła — zdobyła się na taki pomysł. [przypis redakcyjny]

Natalia gdzieś z mężem — Natalia Komarówna, siostra Pani Delfiny, wyszła za mąż za hr. Spada-Medici. [przypis redakcyjny]

na tę stronę — tu: na lewy brzeg. [przypis redakcyjny]

na teatrach zniewieściałych, rozwiązłych (…) by uczyć się tam zepsucia… — por. List do d'Alemberta o widowiskach, poświęcony w całości gwałtownej krytyce i potępieniu teatru. [przypis redakcyjny]

na tej pierwszej sferze — Primum Mobile. Z Boga bezpośrednio światło udziela się tej sferze, a które ona między inne organa świata, czyli sfery, rozdziela. [przypis redakcyjny]

na teraźniejszym Sejmie — Staszic może tu mieć na myśli tylko Szczęsnego Potockiego (który na stronę Depart. Wojsk. skłonił się dopiero po dłuższym wahaniu), prymasa Poniatowskiego i biskupa Kossakowskiego; inni przeciwnicy oddania władzy nad wojskiem sejmowej Komisji Wojskowej nie należą do najpotężniejszych rodów; odwrotnie stronnikami Komisji są inni Potoccy (Stanisław, Ignacy), Czartoryscy i Sapieha. [przypis redakcyjny]

natione (łac.) — rodu, z rodu. [przypis redakcyjny]

na tle przezroczystym (…) kołysanej — Tu pierwszą część zdania należy rozwinąć, w drugiej przestawić szyk: „I na tle przezroczystym rozlanej na twarzy pociechy jaśniały słodkie sny duszy kołysanej przez nadzieję”. [przypis redakcyjny]

Na tobie się kończy ród przeklęty — słowa Henryka z Części III: „ostatni dziedzic waszych myśli i dzielności, waszych cnót i błędów” uzyskują tu niejako sankcję pozaziemską, hr. Henryk uznany zostaje za upostaciowanie ginącej klasy — arystokracji, jego upadek równa się zagładzie całej klasy. [przypis redakcyjny]

Na to haśłał kołyskę, by w trumnie uśpili — należy rozwinąć: „Na to ją huśtał w kołysce, by ją (córę) teraz w trumnie uśpili”. [przypis redakcyjny]

Natolia — Anatolia, Mała Azja. [przypis redakcyjny]

na tramie — na ligarach piwnicznych, co w szynkowniach [kto był] winien [zapisywano]. [przypis redakcyjny]

na troistem drewnie — szubienicy. [przypis redakcyjny]