Przypisy

Piero Di Cosimo (1462–1522) — wł. malarz epoki renesansu. [przypis edytorski]

pierony (gw.) — pioruny. [przypis edytorski]

Pierowska, Sofia Lwowna (1853–1881) — rosyjska rewolucjonistka, propagatorka i uczestniczka „wędrówek w lud”, skazana w tzw. procesie 193, po ucieczce działała w tajnej organizacji Ziemla i Wola, następnie w Narodnej Woli; współorganizatorka zamachów na cara Aleksandra II, w tym zakończonego powodzeniem ataku z 13 marca 1881; wraz z innymi zamachowcami aresztowana i stracona; żyła w nieformalnym związku z innym działaczem Narodnej Woli, Andriejem Żelabowem. [przypis edytorski]

pierożek — furażerka; rodzaj wąskiej płóciennej czapki, używanej często przez formacje wojskowe lub paramilitarne. Nadzorczynie w kobiecych obozach koncentracyjnych służyły w uniformach SS, okrycie głowy stanowiła furażerka. [przypis edytorski]

pierożek — tu: dwurożny kapelusz w kształcie trójkąta, powszechny w XVIII i XIX w., kojarzony często z Napoleonem Bonaparte. [przypis edytorski]

Pierre Augustin Beaumarchais (1732–1799) — francuski komediopisarz; zakupił szlachectwo i dostał się na dwór Ludwika XV, to doświadczenie posłużyło do stworzenia licznych satyr politycznych czy społecznych, np. Cyrulika sewilskiego (1775) czy Wesela Figara (1784). [przypis edytorski]

Pierre Corneille (1606–1684) — fr. dramatopisarz, zwany ojcem tragedii francuskiej, doprowadził do odrodzenia teatru i przywrócenia antycznej zasady trzech jedności; jego największe dzieła to Cyd (1636) i Andromeda (1650). [przypis edytorski]

pierre de lune (fr.) — kamień księżycowy. [przypis edytorski]

Pierre de Montereau, właśc. Pierre de Montreuil (zm. 1267) — francuski architekt; przydomek nadany mu przez historyków architektury, Piotr z Montereau, jest błędny i wynika z inskrypcji na jego nagrobku — nazwie miejscowości, która została niewłaściwie zidentyfikowana jako Montereau, a nie Montreuil. [przypis edytorski]

Pierre de Ronsard (1524–1585) — poeta francuskiego renesansu. [przypis edytorski]

Pierre Eugène Veber (1869–1942) — fr. autor licznych komedii scenicznych, zabawnych powieści; współpracował z Mauricem Hennequinem; do najbardziej popularnych dramatów należy Le Monsieur de cinq heures. [przypis edytorski]

Pierre Laffitte (1823–1903) — fr. filozof i matematyk, uczeń Augusta Comte'a, związany z nurtem pozytywizmu. [przypis edytorski]

Pierre Loti, właśc. Julien Viaud (1850–1923) — francuski oficer marynarki i pisarz, znany z dziennika podróży do Maroka oraz powieści i opowiadań, których akcja rozgrywa się w egzotycznych krajach. [przypis edytorski]

Pierre Marivaux (1688–1763) — fr. dramaturg i powieściopisarz, związany z paryskimi teatrami Comédie-Italienne i Comédie-Française; autor komedii, często poświęconych sylwetkom kobiet, prekursor teatru psychologicznego. [przypis edytorski]

pierres de strass (fr.) — imitacje szlachetnych kamieni. [przypis edytorski]

Pierronka (fr. Pierronne) — żona pana Pierron; tłumacz wykorzystał polską formę gwarową na -ka, a nie daw. ogólnopolską formę na -owa; dziś w jęz. fr. nazwiska żon i dzieci nie różnią się formą od nazwiska męża i ojca. [przypis edytorski]

pierrot — postać z francuskiej pantomimy, w białym stroju i z pobieloną twarzą. [przypis edytorski]

Pierrot — postać z komedii dell'arte. [przypis edytorski]

pierrot — postać z komedii dell'arte: smutny kochanek ze łzami wymalowanymi na pobielonej twarzy. [przypis edytorski]

pierrot — postać z komedii dell'arte: smutny kochanek ze łzami wymalowanymi na pobielonej twarzy. [przypis edytorski]

Pierrot — postać z komedii dell'arte: smutny kochanek ze łzami wymalowanymi na pobielonej twarzy. [przypis edytorski]

Pierrot — postać z tradycyjnej francuskiej pantomimy. [przypis edytorski]

pierrot — postać z tradycyjnej francuskiej pantomimy. [przypis edytorski]

Pierrot — postać z tradycyjnej pantomimy francuskiej. [przypis edytorski]

pierrot — postać z włoskiej commedia dell'arte, w białym stroju i z pobieloną twarzą. [przypis edytorski]

Pierścień Nibeluna — (niem. Der Ring des Nibelungen) dramat muzyczny autorstwa Ryszarda Wagnera, złożony z części Złoto Renu, Walkiria, Zygfryd i Zmierzch bogów, zainspirowany przez średniowieczną epikę niemiecką. [przypis edytorski]

Pierścień Rybaka — jeden z symboli władzy papieskiej: sygnet z wizerunkiem św. Piotra zarzucającego sieć; zgodnie z tradycją katolicy spotykający się z papieżem okazują swoje oddanie, całując pierścień. [przypis edytorski]

pierścień — tu w charakterze osłony palca łucznika. [przypis edytorski]

pierścienice (biol.) — typ zwierząt bezkręgowych mających wydłużone ciało złożone z szeregu pierścieni. [przypis edytorski]

pierścienisty (daw.) — tu: układający się w pierścienie. [przypis edytorski]

pierścienisty (daw.) — upierścieniony, ozdobiony pierścieniami. [przypis edytorski]

pierścionek Dyjanny — chodzi o księżyc, którego patronką w mit. rzym. była Diana. [przypis edytorski]

pierś ich Turna obecność zapali — konstrukcja z szykiem przestawnym; inaczej: „obecność Turna zapali ich pierś” a. „obecność Turna wywoła zapał w ich piersi” itp. [przypis edytorski]

pierśmi — dziś N.lm: piersiami. [przypis edytorski]

pierśmi — dziś: piersiami. [przypis edytorski]

pierś nie bosa — pierś opancerzona. [przypis edytorski]

pierśny — piersiowy. [przypis edytorski]

piersiami pracować (daw.) — głęboko, z wysiłkiem oddychać. [przypis edytorski]

piersi — dziś popr. forma N. lm: piersiami. [przypis edytorski]

Piersi Hekuby, karmiące Hektora — Hekuba była żoną króla Priama i matką Hektora, najdzielniejszego z wojowników trojańskich podczas wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

piersi jej jak dwa młode koźlęta… — autor czerpie z biblijnej Pieśni nad pieśniami (Pnp 4, 5). [przypis edytorski]

piersim nastawował (starop. forma) — piersi nadstawowałem; nadstawiałem piersi. [przypis edytorski]

pierst (daw.) — palec (rdzeń zachował się w słowie pierścień, oznaczającym to, co się na palec zakłada). [przypis edytorski]

pierszyna — dziś: pierwszyzna. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — dawniej. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — najpierw, na początku; wcześniej. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — najpierw. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — najpierw; tu: prędzej. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — wcześniej. [przypis edytorski]

pierwej — dziś raczej: wpierw, najpierw. [przypis edytorski]

pierwej — najpierw. [przypis edytorski]

pierwej — najpierw, wcześniej. [przypis edytorski]

pierwej niż (starop.) — tu: zanim. [przypis edytorski]

pierwej — wcześniej. [przypis edytorski]

pierwejże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: najpierw przecież. [przypis edytorski]

pierwey był (…) nie bił (starop.) — nie biłbyś się wcześniej. [przypis edytorski]

pierwiastek (daw.) — początek; zalążek. [przypis edytorski]

pierwiastek (daw.) — tu: element. [przypis edytorski]

pierwiastek — tu: kawałek, cząstka. [przypis edytorski]

pierwiastkowych — pierwszych. [przypis edytorski]

pierwiastkowy (daw.) — pierwszy, początkowy. [przypis edytorski]

pierwiastkowy (daw.) — początkowy; pierwotny. [przypis edytorski]

pierwiastkowy (daw.) — początkowy, tu: wstępny. [przypis edytorski]

pierwiosnka — dziś pierwiosnek jest rodzaju męskiego. [przypis edytorski]

pierw — najpierw; w pierwszej kolejności. [przypis edytorski]

pierwobylec — pierwotny mieszkaniec; por. tubylec. [przypis edytorski]

pierwocina — początek, zalążek. [przypis edytorski]

pierwoj (…) wtoroj gildii (ros.) — pierwszej, drugiej gildii. [przypis edytorski]

pierworodztwo — «Składanie ofiar było [początkowo] obowiązkiem pierworodnych, Jakub zaś myślał sobie: ten niegodziwiec nie jest godny, by składać Bogu ofiary», zob. Raszi do 25:31. [przypis edytorski]

pierwosny (daw.) — pierwszy sen, tuż po zaśnięciu. [przypis edytorski]

pierwotniaki, Protozoa (biol.) — drobne, w większości jednokomórkowe organizmy jądrowe, zaliczane tradycyjnie (do XX w.) do królestwa zwierząt, obecnie stanowiące część królestwa protistów. [przypis edytorski]

pierwotnie — tu: prymitywnie. [przypis edytorski]

pierwotny — tu: prymitywny. [przypis edytorski]

pierwszą drogą (starop.) — drogą, którą przyszli wcześniej. [przypis edytorski]

pierwszą razą — dziś popr. forma: pierwszym razem. [przypis edytorski]

Pierwsza czytanka — odniesienie do lektury dla szkół podstawowych okresu międzywojennego (np. Pierwsza czytanka dla dzieci, Marjan Falski, Kamil Mackiewicz, Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, Warszawa, Lwów 1921 r.) [przypis edytorski]

pierwsza i wtóra, i trzecia ustawa — mowa o pierwszych trzech przykazaniach dekalogu w podziale katolickim, regulujących stosunek ludzi do Boga. [przypis edytorski]

pierwsza jego inwektywa pozbyła go współpracownictwa [Juliana] Oszackiego i [Konrada] Rakowskiego — mowa o artyk. K. Ehrenberga pt. „Uwagi”, którego druk rozpoczęto w 248 nr „Głosu Narodu”. Oszacki i Rakowski (1876–1916) zamieścili w nr 42 „Życia” z 5. 11. 1898 r. oświadczenie (powtórzone we wszystkich pismach codziennych), że występują z redakcji „Głosu Narodu” oburzeni „Uwagami” Ehrenberga. (Rakowski pisywał potem do „Życia” krytyki teatralne, od r. 1900 współpracował stale z „Czasem”). [przypis edytorski]

pierwsza krew (starop.) — tu: młodość, dawna krewkość. [przypis edytorski]

pierwsza krucjata (1096–1099) — pierwsza ze średniowiecznych wypraw wojennych rycerstwa europejskiego przeciwko muzułmanom, mająca na celu zdobycie Jerozolimy i Ziemi Świętej oraz uwolnienia wschodnich chrześcijan spod islamskiej władzy. [przypis edytorski]

Pierwsza Księga Ezdrasza — księgami Ezdrasza nazywa się wiązane z imieniem Ezdrasza cztery księgi biblijne, uznawane w całości lub częściowo za kanoniczne przez różne kościoły chrześcijańskie. W polskiej terminologii pierwsza z nich nazywa się Księgą Ezdrasza (w skrócie: Ezd), bez dodawania numeru. [przypis edytorski]

Pierwsza Księga Mojżesza — biblijna Księga Rodzaju. Pierwsze pięć ksiąg Biblii, opowiadających najważniejsze wydarzenia z pradawnych czasów i historię patriarchów narodu żydowskiego aż do wyjścia z Egiptu pod wodzą Mojżesza i początku podboju Kanaanu, tradycyjnie nazywa się Księgami Mojżeszowymi. [przypis edytorski]

pierwsza wojna rzymsko-żydowska (66–73 n.e.) — rozpoczęta wybuchem żydowskiego powstania przeciwko panowaniu rzymskiemu w Judei, zakończona zwycięstwem Rzymian, zniszczeniem całego kraju i śmiercią dziesiątków tysięcy mieszkańców; podczas oblężenia i szturmu Jerozolima została zniszczona, zaś Świątynia spłonęła (70 n.e.). [przypis edytorski]

pierwsza zaprowadza konstytucyjne rządy — te słowa dopisał autor w wyd. z 1816 r. [przypis edytorski]

Pierwsze Cesarstwo Francuskie — państwo francuskie, w którym najwyższą władzę sprawował Napoleon Bonaparte jako cesarz Francuzów, Napoleon I (w latach 1804–1814 i 1815). [przypis edytorski]

pierwsze cesarstwo Mahometa — zapewne chodzi o imperium arabskie w okresie ekspansji, w VII–XI w. [przypis edytorski]

pierwszego dziejopisa — autorka pomija tutaj dwóch poprzednich wielkich kronikarzy dziejów polskich: Galla Anonima, nieznanego z imienia mnicha benedyktyńskiego, który żył w czasach Bolesława III Krzywoustego (na przełomie XI i XII w.), oraz Wincentego Kadłubka, biskupa krakowskiego z przełomu XII i XIII w. Być może autorka miała na uwadze to, że Jan Długosz w swojej pracy starał się być obiektywny i korzystał z dokumentów, podczas gdy jego poprzednicy tworzyli dzieła, których charakter moralizatorski górował nad ścisłością faktów historycznych. [przypis edytorski]

pierwszego i aż do ostatnich czasów jedynego tłumaczenia Orlanda — w 1901 r. dzieło Ariosta ukazało się w Warszawie, pod tytułem Orland oszalały w tłumaczeniu Felicjana Medarda Faleńskiego (1825–1910); wydanie tłumaczenia Piotra Kochanowskiego, w naukowym opracowaniu prof. Jana Czubka wyszło nakładem Akademii Umiejętności w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w 1905 r.; wydanie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich z 1965 r. w oprac. Romana Pollaka (BN seria II, nr 150) opiera się również na przekładzie Piotra Kochanowskiego. [przypis edytorski]

pierwsze jego utwory w oryginale, tj. po niemiecku — tj.: Zur Psychologie des Individuums. I. Chopin und Nietzsche. II. Ola Hansson (O psychologii jednostek) z 1892, a zwłaszcza poematy prozą: Totenmesse (Msza żałobna) z 1893, Vigilien (Wigilie) z 1894, De Profundis z 1895, Im Malstrom (W Malstrom) z 1896, Satanskinder (Dzieci Szatana) z 1897 roku. [przypis edytorski]

pierwszej siły teraz nie zna (starop.) — już nie czuje poprzedniej siły. [przypis edytorski]

pierwszem — daw. forma N. i Msc. lp liczebników porządkowych, przymiotników oraz imiesłowów przym. r.n.; dziś tożsama z r.m.: pierwszym. [przypis edytorski]

pierwszem — daw. forma N. i Msc. lp liczebników porządkowych r.n.; dziś tożsama z r.m.: pierwszym. [przypis edytorski]

pierwsze męże — dziś popr. forma B. l. mn.: pierwszych mężów. [przypis edytorski]

pierwszeństwa mieć nie będziesz! —«Nie otrzymasz już wszystkich tych przywilejów, które ci się należały [jako pierworodnemu]. I w czym przejawiła się twoja porywczość? Żeś wstąpił na łoże ojca twojego, por. Ks. Rodzaju 35:22», zob. Raszi do 49:4. [przypis edytorski]

Pierwsze odkrycia — polon, aktyn, hel (…) Już znana w świecie uczonych, poślubia idealistę — wbrew temu co sugeruje tekst, Maria Skłodowska poślubiła Pierre'a Curie w 1895, przed odkryciem nowych pierwiastków, zanim stała się szeroko znana w świecie naukowym. W poszukiwaniu tematów do pracy doktorskiej w 1897 zajęła się badaniami nad radioaktywnością i kiedy doszła do intrygujących rezultatów, jej mąż przerwał swoje badania nad magnetyzmem i dołączył do niej. 18 lipca 1898 wspólnie przedstawili pracę donoszącą o odkryciu nowego, radioaktywnego pierwiastka: polonu, zaś 26 grudnia o odkryciu kolejnego: radu. Natomiast aktyn nie został odkryty przez Marię Skłodowską-Curie, lecz przez przyjaciela i współpracownika małżeństwa Curie, André-Louis Debierne, który w 1899 wykrył go otrzymanych od nich w przesączach. Wzmianka o helu, gazie szlachetnym odkrytym 30 lat wcześniej w chromosferze Słońca, dotyczy zapewne wyizolowania tego pierwiastka na Ziemi przez Williama Ramsaya w 1895. [przypis edytorski]

pierwsze zatargi o herbatę i tabakę z londyńską administracją — konflikt między władzą centralną w Anglii a koloniami w Ameryce Północnej narastał przez dłuższy czas, a jego tło stanowiło ograniczanie rozwoju gospodarczego kolonii poprzez akty prawne zakazujące np. uprawy niektórych produktów oraz nakładające wysokie cła na towary, dla których kolonie miały stanowić jedynie rynek zbytu; dla kolonii amerykańskich wprowadzono opłatę stemplową od aktów urzędowych, przesyłek i druków, a cłem obłożono m.in. herbatę, po czym w 1773 r. parlament angielski uchwalił ustawę o herbacie (Tea Act) zezwalający Kampanii Wschodnio-indyjskiej na bezpośredni handel herbatą z pominięciem kupców amerykańskich i brytyjskich. Taka polityka doprowadziła do buntu kolonii, której pierwszym spektakularnym aktem było zatopienie całego transportu herbaty indyjskiej w porcie w Bostonie (wydarzenie znane jako „bostońska herbatka”), co dało początek wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775–1783). [przypis edytorski]

pierwszorzędny — tu: ważny, główny, czołowy. [przypis edytorski]

Pierwszy człowiek z ziemi ziemski (…) — we współczesnym tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia: „Pierwszy człowiek z ziemi — ziemski, drugi Człowiek — z nieba. Jaki ów ziemski, tacy i ziemscy; jaki Ten niebieski, tacy i niebiescy” 1 Kor 15, 47–48. [przypis edytorski]

Pierwszy dokument, potwierdzający istnienie wsi w miejscu dzisiejszego miasta Boguchwała (pow. rzeszowski, woj. podkarpackie), pochodzi z 1374 roku. Widnieje w nim nazwa Pietraszówka lub Piotraszówka. Zob. Boguchwała. Oficjalny serwis gminy Boguchwała, http://www.boguchwala.pl/323-gmina/4526-miasto-i-solectwa/4617-miasto-boguchwala.html, dostęp: 10.11.2017. [przypis edytorski]

pierwszy kochanek — tu: aktor wyspecjalizowany w odgrywaniu roli amanta. [przypis edytorski]