Przypisy

sejm konwokacyjny — zwoływany w okresie bezkrólewia sejm poprzedzający wolną elekcję; ustalano na nim termin i miejsce elekcji, a także kandydatów, spośród których miano wybierać nowego władcę i pacta conventa mające obowiązywać króla. Pierwszy sejm konwokacyjny odbył się w 1573 r. po śmierci Zygmunta Augusta. [przypis edytorski]

Sejmowym marszałkom, gdy Sejm jest zgromadzony, raporta oddawać będą — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

sejm pod Herodem obierany — sejm powstańczy i emigracyjny, obierany w Polsce znajdującej się pod panowaniem cara Mikołaja I. [przypis edytorski]

sejm — sejm polski, zorganizowany w czasie powstania listopadowego 1830–1831, jego członkowie wyemigrowali po powstaniu do Francji, Niemiec itp. [przypis edytorski]

Sejm Ustawodawczy — jednoizbowy organ parlamentarny wybrany dla uchwalenia konstytucji II Rzeczypospolitej, powołany na podstawie dekretu z 28 listopada 1918, wyłoniony w wyborach, które odbyły się 26 stycznia 1919, działający na posiedzeniach od 10 lutego 1919 do 27 listopada 1922. [przypis edytorski]

Sejm Ustawodawczy — pierwszy sejm w II Rzeczypospolitej, powołany w celu uchwalenia konstytucji, funkcjonujący w latach 1919–1922; w jego składzie znalazło się znalazło się osiem posłanek. [przypis edytorski]

sejsmograf — urządzenie, które rejestruje drgania powierzchni Ziemi podczas wstrząsów sejsmicznych. [przypis edytorski]

sejzyng a. sejzing, — krótka (o dł. 0,5–1,5 m) linka zakończona zaplecionym uchem, służąca do związywania zrzuconych żaglów przy drzewcach, wiązania bucht (ułożonych zwojów) grubej liny itp. [przypis edytorski]

sekatura (daw.) — nękanie, prześladowanie kogoś. [przypis edytorski]

sekatura — dokuczanie, łajanie. [przypis edytorski]

sekatura — tu: sekowanie, dokuczanie słabszym. [przypis edytorski]

sekatura (z wł.) — szykana, nękanie, prześladowanie. [przypis edytorski]

Sekcja Baretti — nazwa szkoły. [przypis edytorski]

sekcja — tu: szkoła. [przypis edytorski]

sekcjonować (daw., z łac. sectio, krojenie) — wykonywać operację chirurgiczną lub sekcję zwłok. [przypis edytorski]

sekcjonować (daw., z łac. sectio: krojenie) — wykonywać operację chirurgiczną lub sekcję zwłok. [przypis edytorski]

Sekeletu (ok. 1835–1863) — król Makololów (od ok. 1851) w ob. zach. Zambii. [przypis edytorski]

seki-demiseki — wina wytrawne i półwytrawne (fr. sec oraz demi-sec). [przypis edytorski]

seklius — gubrys jūroje netoli kranto. [przypis edytorski]

sekować (wł. seccare) — dręczyć, nękać, prześladować, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

sekować (z wł.) — dręczyć, nękać, prześladować, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

sekrecja (daw.) — wydzielina. [przypis edytorski]

sekrecja — wydzielina. [przypis edytorski]

sekrecja (z łac.; biol.) — wydzielanie; wydzielina. [przypis edytorski]

sekrecja (z łac.) — wydzielanie. [przypis edytorski]

sekreta (daw.) — dziś popr. lm: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś popr. forma B. lm: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś popr.: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś: sekrety. [przypis edytorski]

sekretarzów — dziś popr.: sekretarzy. [przypis edytorski]

sekretarzyk — biurko z nadbudówką zawierającą szufladki. [przypis edytorski]

sekretarzyk — biurko z umieszczonym na jego blacie elementem zawierającym szufladki. [przypis edytorski]

sekretarzyk — mebel przypominający biurko, z kompletem szufladek ustawionych na blacie. [przypis edytorski]

sekretnemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: sekretnymi. [przypis edytorski]

sekretnik — list bezkopertowy, pisany na formularzu, który po zapisaniu strony wewnętrznej, złożeniu, zaklejeniu i zaadresowaniu na stronie zewnętrznej, z wydrukowanym znaczkiem, jest gotowy do wysłania; odbiorca otwierał sekretnik, oddzierając sklejone brzegi wzdłuż perforacji. [przypis edytorski]

sekstans — przyrząd nawigacyjny. [przypis edytorski]

sekstant — przyrząd nawigacyjny do pomiaru wysokości ciał niebieskich nad horyzontem, używany także do pomiaru kątów poziomych i pionowych pomiędzy obiektami widocznymi na Ziemi. [przypis edytorski]

sekstant — przyrząd stosowany w żeglarstwie i astronomii, służący do mierzenia wysokości (kąta wzniesienia) ciał niebieskich nad horyzontem, a także kątów poziomych i pionowych pomiędzy obiektami widocznymi na powierzchni ziemi. [przypis edytorski]

sekstern — tu: zeszyt (ogólnie: sześciokrotnie złożony arkusz papieru). [przypis edytorski]

Sekstus Pompejusz (75–35 p.n.e.) — rzymski dowódca, młodszy syn Pompejusza Wielkiego (członka I triumwiratu, pokonanego przez Juliusza Cezara w wojnie domowej); przeciwnik Juliusza Cezara, później walczył z II triumwiratem, od 42 p.n.e. dzięki potężnej flocie kontrolując Sycylię. [przypis edytorski]

Sekstus Pompejusz (75–35 p.n.e.) — rzymski dowódca, młodszy syn Pompejusza Wielkiego (członka I triumwiratu, pokonanego przez Juliusza Cezara w wojnie domowej); przeciwnik Juliusza Cezara, później walczył z II triumwiratem. [przypis edytorski]

Sekstus Tarkwiniusz — wg tradycji syn ostatniego króla rzymskiego pochodzenia etruskiego, Tarkwiniusza Pysznego; goszcząc krewniaka, zgwałcił jego żonę Lukrecję, która popełniła samobójstwo, co stało się przyczyną powstania, wypędzenia króla z Rzymu i ustanowienia republiki (509 p.n.e.); zob. Liwiusz Od założenia Miasta I 57–50. [przypis edytorski]

sekstylion — liczba 10 do potęgi 36, czyli jedynka i 36 zer w zapisie dziesiętnym. [przypis edytorski]

sekstyna — strofa sześciowersowa. [przypis edytorski]

seksus (łac. sexus) — płeć. [przypis edytorski]

sekta Alego — szyicki nurt islamu, powstały w wyniku sporu o sukcesję po śmierci Mahometa; za jego prawowitych następców szyicki uznają jedynie członków jego rodziny, potomków Alego ibn Abi Taliba i córki proroka, Fatimy; szyizm dominuje w Iranie (dawna Persja), Iraku i Azerbejdżanie. [przypis edytorski]

sektant — sekciarz; członek grupy odcinającej się od ogółu. [przypis edytorski]

sektarz (daw.) — członek sekty. [przypis edytorski]

sektarz — siekciarz, heretyk. [przypis edytorski]

sektųs — trump.: sektųsi. [przypis edytorski]

sekt (z niem.) — wino musujące. [przypis edytorski]

sekularny — tu: występujący raz na stulecie. [przypis edytorski]

Sekulase Kulorum — fonetycznie zapisane, z odmiennym podziałem na wyrazy, łac. secula seculorum: wieki wieków; wyrażenie używane podczas mszy katolickiej w obrządku łacińskim. [przypis edytorski]

Sekulum — Jahrhundert. [przypis edytorski]

sekundant — pełnomocnik w trakcie pojedynku, wybierany przez każdego z uczestników. [przypis edytorski]

sekundant — świadek osoby biorącej udział w pojedynku. [przypis edytorski]

sekundant (z łac.) — pośrednik i świadek uczestnika pojedynku; przed walką ustalał jej warunki z sekundantem przeciwnika i pilnował ich przestrzegania, m.in. w przypadku pojedynku na broń palną odmierzał krokami ustaloną odległość, w jakiej mają stanąć uczestnicy, żeby do siebie strzelać. [przypis edytorski]

sekundować (z łac.) — pomagać, towarzyszyć. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundare) — wspierać, pomagać; wtórować. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundo, secundare) — pomagać, towarzyszyć; ochraniać, bronić. [przypis edytorski]

Sekwana — rzeka w płn. Francji, przepływająca przez Paryż. [przypis edytorski]

sekwestrator — urzędnik dokonujący sekwestracji, egzekucji zaległych podatków. [przypis edytorski]

sekwestr (daw.) — konfiskata majątku. [przypis edytorski]

sekwestr — konfiskata majątku. [przypis edytorski]

sekwestr — zajęcie majątku na rzecz państwa. [przypis edytorski]

sekwestr — zajęcie majątku w celu zapewnienia realizacji dochodzonego roszczenia. [przypis edytorski]

sełedec a. osełedec — noszony przez Kozaków kosmyk włosów na czubku ogolonej głowy. [przypis edytorski]

seł (gw.) — szedł. [przypis edytorski]

seło — wieś. [przypis edytorski]

seladon — dziś popr.: celadon: sentymentalny, wierny kochanek; od imienia Celadona, bohatera popularnej sielankowej powieści-rzeki Astrea (1607–1627) Honoriusza d'Urfé. [przypis edytorski]

Seladon — uosobienie sentymentalnego kochanka; bohater sielankowej powieści-rzeki Astrea Honoriusza d'Urfé, publikowanej w latach 1607–1627 i cieszącej się szaloną popularnością; za życia autor wydał trzy części, a po jego śmierci w 1625 r., na podstawie pozostawionych przez niego notatek do ciągu dalszego Balthazar Baro i Pierre Boitel dopisali kolejne trzy. [przypis edytorski]

selah (hebr.) — słowo o nieznanej etymologii i niepewnym znaczeniu, występujące kilkadziesiąt razy w hebrajskich księgach biblijnych, niemal wyłącznie w Psalmach, prawie zawsze na końcu wersu; prawdopodobnie stanowiło wskazówkę dla wykonujących; wykorzystał je w podobny sposób Friedrich Nietzsche (1844–1900) w książce Tako rzecze Zaratustra (pieśń pielgrzyma i cienia w części Wśród cór pustyni). [przypis edytorski]

selam (tur.) — witaj (formuła powitania). [przypis edytorski]

Selangor — stan w Malezji. [przypis edytorski]

Selbstdasein (niem.: Selbst: jaźń; selbst: samo w sobie; dasein: bycie tu, tu-bycie) — bycie samo w sobie; nie do końca jasne odwołanie do terminu z zakresu fenomenologii: dasein, oznaczającego w filozofii Jaspersa „byt w sobie”, czyste istnienie (którego przeciwieństwem jest egzystencja, otwarta na autentyczne bycie), zaś w filozofii Heideggera odwrotnie, oznaczającego sposób przejawiania się rzeczy (byt; którego przeciwieństwem jest fenomen w sensie ścisłym, sein: bycie, jako zasada istnienia rzeczy). [przypis edytorski]

Selbstlob stinkt (niem.) — samolub cuchnie. [przypis edytorski]

seledyn, kolor seledynowy — kolor bladozielony. [przypis edytorski]

selekcja — tu: Żydzi transportowani do obozów koncentracyjnych byli po przyjeździe dzieleni (przy pomocy m.in. lekarzy) na różne kategorie, wg ich potencjalnej „przydatności do pracy”, część z nich mordowano od razu po przybyciu; selekcje przeprowadzane były również w czasie późniejszego pobytu w obozie. [przypis edytorski]

Selene (mit. gr.) — bogini i personifikacja księżyca. [przypis edytorski]

Selene (mit. gr.) — bogini Księżyca. [przypis edytorski]

Selene (mit. gr.) — bogini księżyca. [przypis edytorski]

selenit — kamień księżycowy o specyficznym połysku. [przypis edytorski]

selenit — połyskliwa odmiana gipsu, nazwana od gr. Selene (księżyc). [przypis edytorski]

selera — dziś słowo „seler” jest rodzaju męskiego. [przypis edytorski]

self-acting (ang.) — właśc. self-acting spinning mule, automatyczna przędzarka mulejowa, opatentowana przez Richarda Robertsa w 1825. [przypis edytorski]

self-acting mule — właśc. self-acting spinning mule, automatyczna przędzarka mulejowa, opatentowana przez Richarda Robertsa w 1825. [przypis edytorski]

selfaktor — rodzaj przędzarki (tzw. wózkowej) używanej do wytwarzania przędzy gł. z wełny. [przypis edytorski]

selfaktor — rodzaj wózkowej maszyny do przędzenia. [przypis edytorski]

self-government (ang.) — samorząd, autonomia. [przypis edytorski]

self-made-man (ang.) — człowiek, który sam wszystko osiągnął, własną pracą doszedł do majątku. [przypis edytorski]

self-made man (ang.) — człowiek, który sam wszystko osiągnął, własną pracą doszedł do majątku. [przypis edytorski]

Self-preservation is the first law of nature (ang.) — Samoobrona jest pierwszym prawem natury. [przypis edytorski]

Selimbria — staroż. greckie miasto w Tracji, na europejskim wybrzeżu Propontydy (morza Marmara); ob. Silivri w Turcji, w prowincji Stambuł. [przypis edytorski]

Selin — Selinus, miasto na Sycylii. [przypis edytorski]

Selizeta — bohaterka dramatu Aglawena i Selizeta Maurice'a Maeterlincka z 1896 r. [przypis edytorski]

Selkirk, Aleksander, właśc. Alexander Selcraig (1676–1721) — szkocki żeglarz i korsarz, który spędził samotnie cztery lata na bezludnej wyspie niewielkiego archipelagu Juan Fernández na Oceanie Spokojnym; jego losy były inspiracją dla Daniela Defoe do napisania książki o Robinsonie Cruzoe. [przypis edytorski]

Selkit — egipska bogini-skorpion, broniąca przed jadowitymi żądłami skorpionów i ukąszeniami węży oraz lecząca zatrute rany. Przedstawiana jako kobieta ze skorpionem na głowie lub jako skorpion. Obok Izydy, Neftydy i Neit, jedna z czterech bogiń strażniczek sarkofagu. [przypis edytorski]

sella curulis (łac.) — krzesło kurulne, składany taboret o wygiętych, nożycowych nogach; w starożytnym Rzymie przysługiwało królom, a w okresie republiki wyższym urzędnikom. [przypis edytorski]

Sellheim, Hugo (1871–1936) — niemiecki ginekolog i położnik, badał możliwości opracowania chemicznego testu ciążowego i sposobu ustalania ojcostwa, zaproponował szereg zmian w operacjach ginekologicznych, wniósł znaczący wkład w edukację na temat seksualności, antykoncepcji i porodu. Tu mowa o jego pracy z 1878 na temat zachowań dwóch wykastrowanych kogutów. [przypis edytorski]

Sellon, Jean-François (1707–1790) — dyplomata z Genewy, ambasador we Francji w latach 1749-1764. [przypis edytorski]