Przypisy

trybunał — staropolski sąd szlachecki najwyższej instancji. [przypis redakcyjny]

trybunał — „trybunał w Polszcze jest najwyższą zwierzchnością sądową, ultimae instantiae, w sprawach ziemskich”. (Zbiór potrzebn. wiad.). Krasicki był w r. 1765 prezydentem trybunału małopolskiego. [przypis redakcyjny]

trybunał ziemski albo gród — wyd. lwow. ma: albo grodzki. [przypis redakcyjny]

trybuszonik — korkociąg. [przypis redakcyjny]

tryby — tu: zwyczaje. [przypis redakcyjny]

Tryfon — Trifon Gabriel, Wenecjanin, sławny poeta i uczony, Sokratesem swego czasu nazwany. [przypis redakcyjny]

Tryjony — ziemie na północy. [przypis redakcyjny]

trynóg — trójnóg (tj. nagroda). [przypis redakcyjny]

Tryon a. Septemtryon — gromada gwiazd, tzw. Wóz (Wielka Niedźwiedzica); [przen.] północ. [przypis redakcyjny]

Trypolim — miasto w płn. Afryce, stolica Trypolitanii; [dziś: Trypolis, stolica Libii; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Trypolim — Trypolis, miasto w Syrii. [przypis redakcyjny]

Trypol — miasto w płn. Afryce, stolica Trypolitanii. [przypis redakcyjny]

Trypol — miasto w północnej Afryce, stolica Trypolitanii. [przypis redakcyjny]

trypowe — z trypy, tkaniny wełnianej postrzyganej. [przypis redakcyjny]

Trystan — jeden z najsławniejszych rycerzy „Okrągłego Stołu”. [przypis redakcyjny]

Trystan serca swego / Nie mógł do niej przyłożyć dla sczarowanego / Napoju — Tristan, jeden z najsławniejszych rycerzy „Okrągłego Stołu”, wysłany przez swego wuja, króla Kornwalii, Marka, do Irlandii, ażeby mu przywiózł narzeczoną, zakochał się w drodze w królewskiej narzeczonej, Izocie [Izoldzie], napiwszy się przypadkiem miłosnego trunku, który Izota [Izolda] otrzymała od matki, a który miał jej zapewnić stałą miłość u męża. [przypis redakcyjny]

tryszak a. straszak — dawna gra hazardowa w karty. [przypis redakcyjny]

tryszak — daw. hazardowa gra w karty. [przypis redakcyjny]

Tryton — bożek morski. [przypis redakcyjny]

Trytoni i Forcy — bóstwa wodne, niżej (w. 524) po naszemu Topielcami zwane. [przypis redakcyjny]

tryumfować z kogo (starop.) — dziś tryumfować a. triumfować nad kim. [przypis redakcyjny]

Trywigant — zmyślone przez romantyków [?] bóstwo mahometańskie, zapewne od Trivia, przydomku Diany, bogini księżyca, który jest, jak wiadomo, godłem Mahometan. [przypis redakcyjny]

Trywulcy — Gian-Jacopo da Trivulzio, marszałek francuski. [przypis redakcyjny]

Trywultya — córka Jana Trivulzio z Mediolanu, biegła w językach klasycznych, zasłynęła jako poetka już w 14. roku życia. [przypis redakcyjny]

Tryzna, Stanisław — sędzia wołkowyski. [przypis redakcyjny]

trząść porożem — [tu przen.:] stawiać się wrogo, grozić. [przypis redakcyjny]

trząść porożem — [tu:] stawiać się wrogo, grozić. [przypis redakcyjny]

trząść (starop.) — [tu:] przetrząsać, zbadać. [przypis redakcyjny]

trząskiem (daw.) — truchtem. [przypis redakcyjny]

trząskiem (daw.) — truchtem. [przypis redakcyjny]

trzaskawica (daw.) — grzmot. [przypis redakcyjny]

trzaskawica — grzmot. [przypis redakcyjny]

trzaskawica (starop.) — grzmot. [przypis redakcyjny]

trzaskawice (starop.) — grzmoty, pioruny. [przypis redakcyjny]

trzaskawice (starop.) — grzmoty. [przypis redakcyjny]

trzask goleń… — goleń zamiast: goleni, a to zamiast: nagolenic. [przypis redakcyjny]

trzcie — trzcina (tu przenośnie: mnóstwo). [przypis redakcyjny]

trzęsą się perfumy (starop.) — skrapiają się [perfumami]. [przypis redakcyjny]

Trzeba, ażeby promienie miłości równie szły z wolna do swej wysokości — Kiedy chciwość sławy doczesnej i pośmiertnej na ziemi jest wyłącznym bodźcem aktywności człowieka, wtedy i prawdziwa miłość, która tylko Bogu jako wiecznemu dobru jest poświęcona, jest mniej żywym blaskiem oświecona i wolniej podnosi się do nieba. [przypis redakcyjny]

Trzeba czym prędzej poprawić podatek od skór. Sposób teraźniejszy jest kosztowny, uciążliwy, a niepożyteczny — uchwała Sejmu z 30 października 1789 nakładała na skóry ubitych zwierząt podatek, który mógł być uiszczony w naturze; niezadowoleni rzeźnicy zwieźli w jednym dniu mokre skóry do składów, nieprzygotowanych na przyjęcie wielkiej ich ilości, tak że Skarb nie zyskał, a stracił. [przypis redakcyjny]

trzeba mu owej listy, jaką bezczelny Leporello podsuwa przed oczy smętnej Elwirze — w Don Juanie Mozarta Leporello śpiewa arię, w której wylicza Elwirze, opuszczonej małżonce, wszystkie miłostki swego pana. [przypis redakcyjny]

Trzeba najusilniej zawarować, aby nigdy królowie wojska objąć nie mogli — są to postulaty stronnictwa patriotycznego, które kierowały nim w walce o władzę nad wojskiem w r. 1788 i początku 1789. [przypis redakcyjny]

trzeba oddziaływać umiejętnością, obyczajem — „moralnością” przekreślone. [przypis redakcyjny]

Trzeba spuścić zasłonę — Corneille, Rodoguna, akt II, sc. 3. [przypis redakcyjny]

Trzech Fryzów rosłych (…) Ledwo by wzrostem doszli mu do czuba — Fryzowie, mieszkający w północnych Niemczech, w średnich wiekach uchodzili za wielkoludów. [przypis redakcyjny]

trzecią pobudką ludzkiego działania jest litość — II. 483. Über d. Grundlage der Moral. [przypis redakcyjny]

trzecia potrzeba — trzydniowa bitwa pod Warszawą 28–30 lipca 1656. [przypis redakcyjny]

Trzecia przedmowa — ukończona 15 marca 1842; Beyle [Marie-Henri Beyle, tj. Stendhal; Red. WL] umarł 23 tegoż miesiąca, jest to więc bardzo prawdopodobnie ostatnie jego pismo. (przypis R. Colomba) [przypis redakcyjny]

trzeci Cezar — Tyberiusz, trzeci z kolei cesarz, za panowania którego Chrystus Pan został ukrzyżowany. [przypis redakcyjny]

Trzeci, co wyszedł jak więzień z okrętu (…) córkę przedaje bez wstrętu — Karol II, król sycylijski, w bitwie morskiej przez admirała floty aragońskiej wzięty w niewolę i wypuszczony na wolność. Wydał za mąż córkę swoją Beatrycze za zgrzybiałego starca, markgrafa Azzona VI, od którego, jak mówią, wziął uprzednio w zarękę umowy niemałe pieniądze. [przypis redakcyjny]

trzecie niebo — planeta Wenus. [przypis redakcyjny]

Trzecie to już dzieło polskie (…) sławione było — ustęp w nawiasach, przeznaczony dla carskiej cenzury, znajduje się tylko w edycji petersburskiej z 1829 r. [przypis redakcyjny]

trzeci nie ma równych sobie — Salomon. [przypis redakcyjny]

trzeci obwód — W tym trzecim oddziale tegoż samego kręgu karani są ci, co dopuścili się gwałtu przeciwko Bogu, jako bluźniercy, lichwiarze i ci, co przeciw naturze rozpasali się na jednopłciową rozpustę. Miejscem ich kary jest step piaszczysty, gdzie spadające z góry ognie piasek zapalają: grzesznicy męczeni tam są podwójną boleścią palącego ich piasku i spadającego ognia. Bluźniercy przeciw Bogu leżą tam na wznak, lichwiarze siedzą, a sodomici bezustannie tam i sam chodzą: tych ostatnich największa jest liczba; z tego wnosić można, że za czasów Dantego grzech ten dość był powszednim we Włoszech. [przypis redakcyjny]

Trzeci wiał z obu jakby ogniem żaru — Łuk światła trzeci symbolem jest Ducha świętego: Qui ex patre filioque procedit [łac: który od Ojca i Syna pochodzi; fragment katolickiego wyznania wiary; red. WL]. [przypis redakcyjny]

trzewiki… w kwitnącym stanie — Romeo nosi modne wówczas różowe trzewiki, dziurkowane i przybrane kwiatami ze wstążek. [przypis redakcyjny]

trzeźwi — trzeźwy. [przypis redakcyjny]

trzmiel a. trzmielina — krzew, którego drzewo używa się do wyrobów tokarskich. [przypis redakcyjny]

trzop (daw.) — czerep, garnek. [przypis redakcyjny]

trzop (daw.) — czerep. [przypis redakcyjny]

trzpiatać (starop.) — [tu:] powiewać. [przypis redakcyjny]

trzy bramy — trzy listwy u szaty [por. obramowanie]. [przypis redakcyjny]

trzygran — trójkąt. [przypis redakcyjny]

Trzykroć następnie nacierał Achilles (…) uderzył powietrze — Iliada, XX, 446. [przypis redakcyjny]

trzy krzyże — lat trzydzieści. [przypis redakcyjny]

Trzymać go z dala od krowy! — Klitajmestry. Również w obrazie krowy nie było nic negatywnego. [przypis redakcyjny]

trzymać komu grzbiet — stać za nim, posiłkować go. [przypis redakcyjny]

trzymać* — sądzić. [przypis redakcyjny]

trzy miesięcy — płacy kwartalnej. [przypis redakcyjny]

trzy mogił w posępnej drużynie — tj. w towarzystwie jedna drugiej. [przypis redakcyjny]

Trzy najświetniejsze duchowe potęgi — W tekście oryginału poeta nazywa w ten sposób św. Franciszka, św. Augustyna i św. Benedykta, jako trzy rzeczywiście w Kościele Chrystusowym, najwyższe duchowe potęgi. [przypis redakcyjny]

trzy niewiasty — wiara, nadzieja i miłość, trzy cnoty teologiczne. [przypis redakcyjny]

Trzy razy wieków przeżywszy czterdzieści — opowiadający Arab przebył w kwarantannie od chwili wybuchu zarazy w jego rodzinie do śmierci żony trzy okresy czterdziestodniowe; każdy z tych okrutnych dni wydawał mu się wiekiem. [przypis redakcyjny]

trzy republiki — pierwsza republika 1792–1804, druga republika 1848–1852, trzecia republika 1870–1940. [przypis redakcyjny]

trzy światła spore, od których w ogniu cały biegun gore — Przez te trzy gwiazdy symboliczne poeta wyobraża trzy cnoty duchowe: Wiarę, Nadzieję i Miłość. Podczas gdy cztery gwiazdy, jakie widział o świcie porannym (to jest cztery cnoty światowe), teraz wieczorem głęboko za widnokrąg zapadły, w zastępstwie ich te trzy gwiazdy zabłysły, ażeby ciemności nocne oświecić. Alegoria jasna i dość przeźroczysta. Roztropność, sprawiedliwość, odwaga i umiarkowanie jako symboliczne gwiazdy pokazują się nam rano, w chwili kiedy pomocy ich światła do działania w życiu rzeczywistym potrzebujemy. Ale kiedy dzień zagasa i czynność tych gwiazd ustaje, wtedy w miejsce ich wschodzą: Wiara, Nadzieja i Miłość, jedyne trzy gwiazdy, które swoim dobroczynnym światłem nas pocieszają i krzepią, ażebyśmy z nowym przedświtem dnia następnego cztery wzwyż wymienione cnoty światowe uznali na nowo i wiernie je strzegli, i pielęgnowali. [przypis redakcyjny]

trzy święte cnoty chrześcijańskie — Wiara, Nadzieja i Miłość. Mniemanie poety, że komu choć jednej z tych cnót braknie, ten nie jest prawdziwym chrześcijaninem, znajdziemy wyraźniej objawione w jego Raju w pieśni XX; i że ci nawet, co chrztu nie przyjęli, a byli wzorem wszystkich tych trzech cnót zarazem, mogą być błogosławionymi. [przypis redakcyjny]

trzy stany — król, stan senatorski i rycerski. [przypis redakcyjny]

trzysta pięćdziesiąt stóp angielskich — około 106 metrów, licząc stopę angielską na 30,40 centymetrów. [przypis redakcyjny]

Trzy te niewiasty (…) — Trzy cnoty teologiczne: Wiara, Nadzieja i Miłość. [przypis redakcyjny]

Tubalkain — według legendy biblijnej pierwszy na świecie rzemieślnik. [przypis redakcyjny]

tubalny — grzmiący. [przypis redakcyjny]

Tu była północ, tam gwiazda wieczoru — „Tu była północ”, to jest we Włoszech, gdzie poeta pisał; „tam gwiazda wieczorna”, to jest w czyśćcu, przez który przechodził. [przypis redakcyjny]

Tuczą się chlebem biskupiego dworu — Wspólny przodek tych rodzin fundatorem był biskupstwa we Florencji. Potomkowie jego, czy z woli testamentowej fundatora, czy ze zwyczaju przyjętego dowolnie, w czasie nim nastąpił obiór nowego biskupa, zarządzali dobrami biskupimi, jedli i pili na zamku biskupim, aż nowo obrany biskup w jego progi wstąpił. [przypis redakcyjny]

Türr Istvan (1825–1908) — generał węgierski, uczestnik wielu wojen i spisków przeciw Austrii. [przypis redakcyjny]

Tu es sacerdos in aeternum (łac. ) — jesteś kapłanem na wieki. [przypis redakcyjny]

tugurium — chałupa, chata. [przypis redakcyjny]

Tuilerie — Tuileries: pałac i park z w. XVII w Paryżu, od r. 1800 rezydencja panujących. W r. 1871 w czasie walk Komuny Paryskiej pałac, z wyjątkiem dwóch pawilonów, spłonął. [przypis redakcyjny]

Tu jest autor poniekąd niekonsekwentny: List ten pisany jest 15 marca, a z panną B… widział się Werter pierwszy raz po tym zdarzeniu, jak z następnego listu wynika, dopiero 16 marca, nie mógł więc już w liście z 15 marca pomieścić szczegółów, o których rzekomo dopiero od niej się dowiedział. [przypis redakcyjny]

Tu jest Fryderyk drugi, tam Kardynał — Kardynał Oktawian Ubaldini, w duszy zagorzały gibelin i stronnik cesarza Fryderyka II, którego powszechna opinia wieków średnich uważała za ateusza i epikurejczyka. [przypis redakcyjny]

Tu jest Romuald — Św. Romuald, założyciel zakonu kamedułów w roku 932. [przypis redakcyjny]

Tu kończy się pierwsza część Pieśni Selmy, a rozpoczyna część druga. [przypis redakcyjny]

Tu koniec karty w rękopisie wydarty. (Przyp. p. Małec.). [przypis redakcyjny]

Tuła — miasto w Rosji środkowej, nad rzeką Upą. [przypis redakcyjny]

tułup — długi kożuch z rękawami. Tu przen. zam.: tułów. [przypis redakcyjny]

tułupy (ros.) — długie kożuchy, zazwyczaj nie kryte suknem. [przypis redakcyjny]

Tulczyn, majętność Potockich, gdzie „oko” widza tak dalece jest „znarowione”, przywykłe do „przedmiotów z każdej miary znacznych”, godnych uwagi, podziwienia, iż mu potem wszystkie „średności”, wszystko, co jest miernym i nieosobliwym, zdaje się „niesmaczne”, mniej powabne. Nigdy nadto nie można rozbierać wyrażeń Trembeckiego i porównywać z mową pospolitą, przez co okazuje się, na czym prawdziwe poetyckie wydanie zależy. W przytoczonych tu kilku wierszach (ob. wiersz 22–25) ileż znajduje się rzeczy godnych uwagi! Przymiotniki „znarowiony”, „znaczny” w nowym i niepospolitym znaczeniu użyte; „średność”, rzeczownik szczęśliwie z przymiotnika zrobiony; „niesmaczny oku”: metafora od zmysłu smakowania do widzenia przeniesiona, a wszystkie te odmiany nie są skutkiem przypadku, ale głębokiej znajomości sztuki i natury języka. Epitety, czyli przymiotniki, częstokroć do wiersza tylko dla zapełnienia miejsca albo dla rymu wścibiane, u Trembeckiego zawsze są koniecznie potrzebne i zawsze wiele znaczą. Tak w następnym wierszu:

Utrudzenie konia wyraża pośpiech, z jakim poeta biegł oglądać okolice Zofijówki.

[przypis redakcyjny]

tuleja — osłona ręki u dołu kopii. [przypis redakcyjny]

tuleja — rurka, osada. [przypis redakcyjny]

tulejce — rurce. [przypis redakcyjny]

Tu litość żyje wtenczas, gdy zamarła — Sens rozciąglejszy tego zdania zda mi się być taki: że w tym tylko żyje prawdziwa litość na błędy i cierpienia bliźnich naszych, którzy jeszcze w czasie z jednych się poprawić, a drugie zakończyć mogą, jeżeli zupełnie zamarłą jest dla tych, co cierpią piekielne kary w wieczności. [przypis redakcyjny]