Przypisy

zamek — tu występuje w roli więzienia. [przypis edytorski]

zamek (…) ukazuje się naszym oczom — w tym miejscu w tekście oryginału znajduje się ilustracja ruin zamku w Miednikach. [przypis edytorski]

zamek, w którym zdesperowany Rejtan leżał u progu sali sejmowej — Tadeusz Rejtan (1742–1780), poseł nowogródzki, zasłynął dramatycznym sprzeciwem podczas sejmu zatwierdzającego pierwszy rozbiór Rzeczpospolitej, obradującego na Zamku Królewskim w Warszawie (1773). W Nowym Zamku w Grodnie odbył się ostatni z sejmów Rzeczpospolitej (1795), podczas którego pod naciskiem ros. wojska zatwierdzono drugi rozbiór i odwołano reformy Sejmu Czteroletniego. [przypis edytorski]

zamek Władysławowski — fort Władysławowo. [przypis edytorski]

zamek (…) wpodle bramy des Tournelles — Bastylia. [przypis edytorski]

Zamek Wyobraźni (niem. Schloss Fantaisie) — niemiecki zamek we wsi Donndorf, w pobliżu miasta Bayreuth. [przypis edytorski]

zamianować kogoś przedstawicielem — dziś: mianować kogoś przedstawicielem. [przypis edytorski]

zamianować — nazwać. [przypis edytorski]

Zamiast albowiem owego przejścia dusz bez żadnej w doskonalenie się wiary (…) — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Prawda wiary egipskiej”. [przypis edytorski]

zamiast na swoje tyrany, już porywali się do kamieni na swoje dobrodzieje — w wyd. z 1816 r.: już porywali się do kamieni; wzmianki o tyranach i dobrodziejach usunięto; na swoje dobrodzieje — dziś popr. forma B. lm: na swoich dobrodziejów a. dobrodziei. [przypis edytorski]

zamiast sukienek — dawniej małe dzieci, niezależnie od płci, nosiły sukienki. [przypis edytorski]

zamiast — u Cylkowa: 'miasto'. [przypis edytorski]

zamiast — u Cylkowa: 'miasto'; uzasadnienie korekty: uwspółcześnienie i ta sama korekta w dalszych wersetach 36:34-39. [przypis edytorski]

zamiast — u Cylkowa: 'miasto'; uzasadnienie korekty: uwspółcześnienie. [przypis edytorski]

zamięszanie — dziś popr. pisownia: zamieszanie. [przypis edytorski]

zamięszanie — dziś popr.: zamieszanie. [przypis edytorski]

zamięszanie — dziś: zamieszanie. [przypis edytorski]

zamieńmy zbroję — wymiana zbrój między wojownikami to zwyczajowy dowód przyjaźni. [przypis edytorski]

zamienia się na miejsce umarłych — dziś popr.: zamienia się w miejsce umarłych. [przypis edytorski]

zamienić go w potwór — dziś z D. w potwora. [przypis edytorski]

zamieszczają oni na końcu drugiego tomu objaśniające przypiski — w niniejszym wydaniu, jednotomowym, zamieszono je w formie przypisów z odsyłaczami w tekście. [przypis edytorski]

zamieszkać (daw.) — zapomnieć, zaniechać, opuścić (por. omieszkać); tu: zmarnować. [przypis edytorski]

zamieszkać (starop.) — omieszkać; nie stawić się; zaniedbać sposobność zrobienia czegoś. [przypis edytorski]

zamieszkać — tu: omieszkać. [przypis edytorski]

Zamieszkać w katedrze — tytuł esejów katolickiego poety Wojciecha Wencla. [przypis edytorski]

zamieszkał — zapomniał. [przypis edytorski]

zamieszkali w tym kraju — «Zamieszkiwali [ten kraj] zanim jeszcze przybył tam Esaw», zob. Raszi do 36:20. [przypis edytorski]

zamieszka — tu: zamieszanie. [przypis edytorski]

zamignęła — dziś: mignęła. [przypis edytorski]

zamilczał — Chamor przyszedł na rozmowę, ale Jakub nie chciał mu dać odpowiedzi bez obecności swoich synów, zob. Radak do 34:5. [przypis edytorski]

zamilczone — dziś popr. forma: przemilczane. [przypis edytorski]

zamilkły — dziś raczej: milczący. [przypis edytorski]

zamki Tyru — Kartagina. [przypis edytorski]

zamkiw dobuwaty, byty, rizaty, wiszaty! Na pohybel im, biłoruczkym (z ukr.) — zamki zdobywać, bić, mordować, wieszać. Śmierć im, białorękim. [przypis edytorski]

zamkła — popr.: zamknęła. [przypis edytorski]

zamkli — dziś popr. forma: zamknęli. [przypis edytorski]

zamknąć — tu: zamknąć się. [przypis edytorski]

zamknęło jej usta, dość że — w wydaniu źródłowym jest to brakujący fragment tekstu. Został uzupełniony na podstawie innego opracowania. [przypis edytorski]

zamknęło się uczuciu nadziei — zamknęło się przed uczuciem nadziei [przypis edytorski]

zamkniętemi oczy — dziś popr. forma N. lm: zamkniętymi oczami. [przypis edytorski]

zamkniętym lody i jodły — dziś popr.: zamkniętym lodami i jodłami. [przypis edytorski]

zamknij drzwi, kto niewtajemniczony — słowa, którymi wzywano niewtajemniczonych, by zamknęli się w domach podczas przemarszu procesji, w której niesiono święte oznaki Dionizosa. [przypis edytorski]

zamkniony (daw.) — dziś popr.: zamknięty. [przypis edytorski]

zamkniony (daw.) — dziś: zamknięty. [przypis edytorski]

zamkniony (daw.) — zamknięty. [przypis edytorski]

zamkniony – dziś popr.: zamknięty. [przypis edytorski]

zamkniony — dziś: zamknięty. [przypis edytorski]

zamkniony (starop. forma) — zamknięty. [przypis edytorski]

zamku nie ubiegł ze swemi — nie opanował zamku ze swoimi ludźmi. [przypis edytorski]

Zamkuście nie dali — gdy Krzyżacy zaatakowali Wilno w jesieni 1390, górny zamek obroniła załoga dowodzona przez Mikołaja Moskarzewskiego; w obronie zamku dolnego dowodził i zginął wówczas brat Jagiełły, Korygiełło. [przypis edytorski]

Za młodu żyło się, kochało etc. — przeróbka pieśni grabarzy z Hamleta (akt V, sc. 1). [przypis edytorski]

za młodym, (…) by (…) być — za młody jestem, by być (konstrukcja zdaniowa z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

zamniemanie — tu: niedopowiedzenie; bez zamniemania: otwarcie, szczerze. [przypis edytorski]

zamnożyć się (daw.) — rozmnożyć się. [przypis edytorski]

zamówić — tu: przemówić; zagadać. [przypis edytorski]

zamówienie — tu: zły urok, czary. [przypis edytorski]

zamówienie — tu: zmowa, zmówienie a. czary. [przypis edytorski]

zamodrzeć — przybrać barwę ciemnoniebieską; modry: ciemnoniebieski. [przypis edytorski]

Zamolksis, Zalmoksis a. Salmoksis — bóg wojny, władca pozagrobowego królestwa poległych wojowników czczony przez plemię Getów, żyjących nad dolnym Dunajem; wg Herodota (IV, 94–96) był postacią historyczną, po śmierci otoczoną kultem: trackim niewolnikiem Pitagorasa, który został wyzwolony i wrócił do swojej ojczyzny, gdzie objawiał rodakom nauki swojego byłego pana; między innymi głosił, że nigdy nie umrze, po czym na trzy lata skrył się w wykopanej przez siebie podziemnej siedzibie i niespodziewanie powrócił, kiedy już od dawna uznawano go za zmarłego; wspomina o nim Platon w dialogu Charmides. [przypis edytorski]

zamorczyk a. zamorszczyk (daw.) — przybysz zza morza, mieszkaniec zamorski. [przypis edytorski]

Zamordowanie arcyksięcia austriackiego Ferdynanda w Sarajewie — zamach dokonany 28 czerwca 1914 przez Gawriło Principa, doprowadził do wybuchu I wojny światowej. [przypis edytorski]

zamordowany męczennik — mowa o św. Stanisławie. [przypis edytorski]

zamordowywać (pot.) — doprowadzać do skrajnego wyczerpania. [przypis edytorski]

zamorusany — pobrudzony. [przypis edytorski]

zamorzyć (daw.) — zabić. [przypis edytorski]

zamowa (daw.) — zaklęcie. [przypis edytorski]

Zamoyski, August (1893–1970) — pol. rzeźbiarz (mający doświadczenie również w zakresie kowalstwa, stolarstwa, kamieniarstwa i snycerstwa); studiował w Szwajcarii, Fryburgu i Heidelbergu, w 1917 r. poznał w Monachium Stanisława Przybyszewskiego i przez niego nawiązał kontakt z ekspresjonistyczną grupą „Bunt” (z Poznania); wkrótce potem zamieszkał na jakiś czas w Zakopanem i zaprzyjaźnił się z Witkacym; wraz z nim, Leonem Chwistkiem i Tytusem Czyżewskim współtworzył grupę formistów (początkowo określających się jako Ekspresjoniści Polscy). Od 1923 mieszkał we Francji, odwiedzając regularnie Zakopane; był gł. organizatorem wystawy sztuki polskiej w Paryżu w 1929 r. W l. 1940–1955 mieszkał w Brazylii, prowadząc szkołę rzeźby w Rio de Janeiro oraz São Paulo, następnie ponownie wrócił do Francji. W jego twórczości wyróżniane są trzy okresy: formistyczny (1918–1924), realistyczny (1924–1950) i neoekspresjonistyczny (1950–1970). [przypis edytorski]

Zamoyski, August (1893–1970) — polski rzeźbiarz. [przypis edytorski]

Zamoyski, Jan (1542–1605) — polski magnat, kanclerz wielki koronny od 1578, hetman wielki koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów od 1581. [przypis edytorski]

Zamoyski, Jan Sobiepan herbu Jelita (1621–1665) — III Ordynat zamojski, podczaszy wielki koronny, krajczy wielki koronny, generał ziem podolskich, później także wojewoda sandomierski i kijowski; zachował wierność Janowi Kazimierzowi podczas potopu szwedzkiego. [przypis edytorski]

zamożysty (daw.) — możny, potężny; zamożny, bogaty. [przypis edytorski]

zamożysty — dziś pop.: zamożny. [przypis edytorski]

zamożysty(starop.) — obrotny, zapobiegliwy. [przypis edytorski]

zamra — dziś: zamieranie, obumieranie. [przypis edytorski]

zamrocz — mrok. [przypis edytorski]

zamrzeć — dawniej: umrzeć. [przypis edytorski]

zamrzeć (daw.) — umrzeć. [przypis edytorski]

zamtuz (daw.) — dom publiczny, burdel. [przypis edytorski]

zamtuz (daw.) — dom publiczny. [przypis edytorski]

zamtuz — dom publiczny, burdel. [przypis edytorski]

zamtuz — dom publiczny. [przypis edytorski]

zamtuz (z niem.) — dom publiczny, burdel. [przypis edytorski]

zamyka się między temi (starop.) — znajduje się wśród nich; zalicza się do nich. [przypis edytorski]

zamyka tę trylogię — niezupełnie, gdyż dalsze losy bohatera opisuje powieść Blaski i nędze życia kurtyzany. [przypis edytorski]

zamyślać — zamierzać [przypis edytorski]

zamyślać — zamierzać. [przypis edytorski]

zamyśla się (…) o nieznajomym — dziś popr.: zamyślać się nad kim a. czym. [przypis edytorski]

zamyśliwał (starop. forma) — zamyślał. [przypis edytorski]

zamżyć — zamajaczyć; ukazać się niewyraźnie. [przypis edytorski]

Zamzam a. Zemzem (ar.) — studnia w Mekce, w pobliżu świątyni Al-Kaba, najświętszego miejsca islamu; wg tradycji zasilana cudownym źródłem, które wytrysnęło w czasach Abrahama, gdy Hagar pozostawiona na pustyni z małym synem Izmaelem (wg Koranu przodkiem wszystkich Arabów) rozpaczliwie poszukiwała wody. [przypis edytorski]

zań (daw.) — za niego. [przypis edytorski]

zań — za niego. [przypis edytorski]

zań — za niego; zamiast niego. [przypis edytorski]

za nadrą — dziś: w zanadrzu. [przypis edytorski]

za nadrą — za pazuchą, w zanadrzu. [przypis edytorski]

za nadrę (daw.) — w zanadrze. [przypis edytorski]

zanadrze (daw.) — miejsce na piersi, pod ubraniem. [przypis edytorski]

zanadrze (daw.) — miejsce na piersi pod wierzchnim ubraniem. [przypis edytorski]

zanadrze (daw.) — miejsce pod wierzchnim ubraniem na piersi. [przypis edytorski]

zanadrze (starop.) — miejsce na piersiach pod wierzchnim ubraniem; w zanadrze, tu: do wnętrza. [przypis edytorski]