Przypisy

wiatr langwedocki — staroż. Circius. [przypis tłumacza]

Wibius Wiriusz (…) — Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XXVI, 13–15. [przypis tłumacza]

w ich mowie ojczystej — τῇ πατρίῳ συντάξας, zaginiony tekst syryjsko-chaldejski. Nie rozstrzygnięto sporu, czy tekst ten był hebrajski, czy aramejski. (Majer Bałaban, Josephus Flavius, Lwów, 1904, str. 15). [przypis tłumacza]

wichrzyciele — τύραννοι. [przypis tłumacza]

Widać też cienie pięciu miast — πέντε μὲν πόλεων ἰδεῖν σκιάς, oppidorum quinque istic videre licet umbram et imaginem, es sind im See die schattenhaften Umrisse von fünf Stadten zu sehen (Clementz), [pominięto tłum. na rosyjski]. Słowa „Im See” są samowolnie przez Clementza dodane. Mam silną wątpliwość, czy czasem Flawiusz, którego język jest obrazowy, nie użył słowa „cienie” w znaczeniu przenośnym „szczątek”, „resztek”, boć wedle Papego ἡ σκιά oznaczać może także „das Schwache”, „das Vergängliche”, „das Nichtige”. Ani tu, ani w Starożytnościach I, XI, 4, nie mówi o zalaniu miast, czy miasta, przez wody, ani też o tym, by na ich miejscu utworzyło się morze. Przeciwnie, wyraźnie powiada: „po brzegach widoczna ziemia sodomicka… niegdyś… zaludniona miastami”. W Rdz 19, 28 jest powiedziane: „Pojrzał na Sodomę i Gomorę, i na wszystką ziemię onej krainy i ujrzał w górę lecący perz z ziemi, jako dym z pieca” (Wujek). Cylkow w przekładzie swoim pisze: „jako dym z topielni” (כְּקִיטֹ֖ר הַכִּבְשָֽׁן); domyślano się tylko z Rdz 14, 3 „przy dolinie Syddym, czyli morzu solnym”, że wedle pojęć biblijnych Morze Martwe rozlane na miejscu grzesznych miast. W ten sposób wytworzyła się poza najstarszymi źródłami legenda, która jest tak mocna, że nawet u tłumaczów Flawiusza powoduje daltonizm stylistyczny. Do źródeł rzadko sięga się, a najmniej sięga po nie publiczność, która, za pomocą przekładów fałszywie informowana, pogrąża się w błędnych mniemaniach, rzekomo na „źródłach” opartych. Potem pisarze, którzy czerpią z drugiej ręki, rozpisują się szeroko, powołując się na Flawiuszów, Tacytów etc., i nagle po pewnym czasie trzeba dopiero w umysłach robić kompletną rewolucję, aby wykazać, że jakiegoś „dowodu” wcale nie ma w Flawiuszu, Tacycie etc. [przypis tłumacza]

Widły Nilowe — Δέλτα [Delta], egip. Ptimyris, okolica w Dolnym Egipcie między ujściem pod Kanopą a Peluzjum (Pe-to-mera = kraj aluwialny?). „Ponieważ Nil tak się dzieli, że kraj trójkątny kształt ziemi przybiera, przeto wielu nadało Egiptowi nazwisko głoski greckiej Delta”, Pliniusz, Historia naturalna V, 9, przekład Łukaszewicza. [„widły”, ponieważ w starożytności Nil rozgałęział się i wpadał do Morza Śródziemnego siedmioma głównymi odnogami; do czasów współczesnych pozostały dwie z nich, pozostałe uległy zamuleniu; red. WL]. [przypis tłumacza]

Widmo Zeusa — Moment psychologiczny tak wielką odgrywa rolę u Shelleya, ilekroć wprowadza on cudowność (widzimy to samo i w Helladzie), że co najmniej dziwacznie wygląda zdanie krytyki niemieckiej, upatrującej tu (jak i w poprzednim miejscu o „dwóch światach”) pokrewieństwo z „Macierzami” Fausta. Toż mając Platona i cały szereg jego epigonów, Shelley miałby szukać wskazówki dopiero w Germanii, tej krainie wszystkiego i wszystkich, dla której nawet nazywać się nie można, ażeby nie powędrować z Kopernikiem do Walhalli, albo z Wita Stwosza nie zostać Weit-Stosem! Wzmianka „o dwóch światach” niech przypomni czytelnikowi naszego Jana z Czarnolasu, który (Pieśni, ks. III, 6), opisawszy piękności świata widomego, dodaje: „To takie, co widzimy. — Cóż, gdzie nasze oczy/ Dosiąc nie mogą? Gdzie — myśl, która niebem toczy?/ Gdzie sama piękność świeci i kształty wszechrzeczy?…”. [przypis tłumacza]

widoczne dla wszystkich muszą zawsze żyć wasze czyny — czyny żyją wiecznie w pamięci ludzi. [przypis tłumacza]

widuj — spowiedź przedśmiertna. [przypis tłumacza]

w Idumei — Ἰδουμαίαν (N), Ἰδουδαίαν (D). [przypis tłumacza]

Widząc zaślepienie nędzy człowieka, patrząc na cały wszechświat niemy — Fragm. 206. [przypis tłumacza]

Widzę u was daleko więcej zadatków na życzliwość bogów niźli u niego — moralny punkt patrzenia na rzeczy jest specjalnością ateńską; w Atenach rozwinęła się tragedia i filozofia moralna; misteria opierały się na wierze w sprawiedliwość za grobem. [przypis tłumacza]

widziałem ich trzech i nie mogę powiedzieć, abym utył z tego — Może aluzja do kardynała lotaryńskiego, który bywał w misjach politycznych u trzech papieży (Klemensa VII, Pawła III i Juliusza III), bez wielkiego skutku. [przypis tłumacza]

widziałem kogoś (…) w swej drodze — Montaigne ma tu na myśli przedwcześnie zmarłego ukochanego przyjaciela, Stefana de la Boêtie (1563). [przypis tłumacza]

widziałem (vidi) — niedbałość mowy codziennej; głośno tak za nim wołali (clamore flagitarier) — zaginionych i poszukiwanych wywoływał głośno herold, ale łacińskie wyrażenie może oznaczać także wierzyciela, wołającego za kimś o zwrot pieniędzy. W tym żart dwuznaczny. [przypis tłumacza]

Widziałem w życiu mało stu rękodzielników, stu rolników (…) jak powiada Epikur — cały ten ustęp, jak i wiele innych z Montaigne'a, spożytkował J.J. Rousseau w swoje słynnej inwektywie przeciw nauce, sztukom i cywilizacji. [przypis tłumacza]

widział, jak dragoni szóstego pułku — Autor był podporucznikiem w 6 pułku dragonów w 1800. [przypis tłumacza]

widział na własne oczy, jak uciekają co tchu – cały przebieg drugiej bitwy przedstawia się zatem w następujący sposób: Grecy, zauważywszy, że Artakserkses wtargnął do obozu, zaprzestali ścigania. Klearch naradza się z Proksenosem, co teraz począć. Tymczasem król, zebrawszy swe wojska, nadciąga. Grecy ustawiają się frontem ku północy i oczekują ataku. Ale Persowie, zamiast iść dalej wprost na wroga, zmierzają w tę stronę, gdzie stało ich centrum przed rozpoczęciem walki. Nagle zbaczają na południowy zachód, idąc wprost na „lewe” skrzydło greckie. Grecy muszą teraz jakimś manewrem uchronić to skrzydło od zgniecenia, ale nie wykonali żadnego manewru, gdyż zanim zdołali się naradzić, król ustawił swe wojska w takim samym ordynku, w jakim rozpoczął był walkę. Grecy więc ruszyli na wroga, nie zmieniając szyku, i rozbili go szybko. Straty greckie wynosiły kilku rannych, Persów Cyrusa miało paść według Diodora Sycylijczyka (historyk grecki w I w. p.n.e., za cesarza Augusta) trzy tysiące, ludzi królewskich przeszło piętnaście tysięcy. Por. plan bitwy podany w Dodatku. [przypis tłumacza]

Widzimy czasem obłok w kształcie smoka… — najsławniejszy ustęp w dramacie, często cytowany przez angielskich krytyków. [przypis tłumacza]

widzi wszędzie jezuitów i jezuickie intrygi — Niewątpliwie ujawnia się tu owa dochodząca do manii podejrzliwość, której tyle rysów odbija się w korespondencji Stendhala. [przypis tłumacza]

Więc (1)… — podane tutaj w nawiasach cyfry odnoszą się do komentarza. [przypis tłumacza]

Więc ci, co postępują sprawiedliwie, są sprawiedliwymi? — przed konkluzją powtórzone dla ułatwienia wnioskowania. [przypis tłumacza]

Więcej nawet: skoro ten sam rząd może pod pewnymi względami dzielić się na dalsze części, z których to podziałów jeden może być zarządzany w taki sposób, inny zaś w inny… — na przykład ogółem spraw państwowych może zarządzać senat, z wyjątkiem spraw wojskowych, poddanych wyłącznie królowi, i z wyjątkiem wymiaru sprawiedliwości, powierzonego niezawisłym trybunałom. [przypis tłumacza]

Więcej tam czynią, nic bowiem nie czynią — wiersz La Fontaine'a z utworu Le Diable de Papefiguière [1674, ze zbioru La Fontaine'a Contes et nouvelles en vers (Opowiastki i nowele wierszem); motyw wyspy Papimanii został przez La Fontaine'a zaczerpnięty z IV księgi Gargantui i Pantagruela; red. WL]. [przypis tłumacza]

Więc (…) morały? — Z odpowiedzi tej dowiadujemy się, że dumny Alcest, mimo dość niedbałego obejścia Celimeny, poszukuje aż nazbyt pilnie jej towarzystwa. Żadne słowo nie pada u Moliera na próżno, każde przydaje nowy rys, nowy odcień do gry charakterów. [przypis tłumacza]

Więc nie można (…) w domu? — Siłą rzeczy z wyżyn patetyczności sytuacja ściąga Alcesta z powrotem do roli komicznej. [przypis tłumacza]

Więc się raczej tym zajmijmy… — Palestrio sądząc, że jowialny i miły „półstaruszek” już się dość nagadał, wraca do najważniejszej w tej chwili sprawy. [przypis tłumacza]

…Więc ten, kto wie, jakie są przepisy prawa w odniesieniu do bogów, jest pobożny. Czy to nasze określenie jest słuszne? [Eutydem]: Mnie się przynajmniej wydaje — zdanie Sokratesa o każdej cnocie można sformułować tak, że cnota jest wiedzą. W odniesieniu do pobożności tok rozumowania jest następujący. Kto czci bogów według przepisów, jest pobożny. Kto zna przepisy o czci bogów, ten bogów czci wedle przepisów (wykonuje przepisy). Więc kto zna przepisy o czci bogów, ten jest pobożny. Ten wniosek jest prawdziwy, o ile prawdziwa jest przesłanka, że znajomość przepisów czci boga wyklucza niespełnianie tych przepisów. Ksenofont więc potwierdza kolejnymi pytaniami: Kto jest przekonany, że musi stosować się do praw, ten się do nich stosuje. Kto zna te prawa, ten jest przekonany, że się musi do nich stosować. Więc kto zna prawa (przepisy o czci…), ten się do nich stosuje. Kto godzi się na ten sylogizm, musi się zgodzić i na tamten. — Sokratesa zapatrywania są psychologicznie mylne; można coś wiedzieć i być przekonanym, że to należy czynić, a przecież tego nie czynić. Motorem działania ludzkiego jest raczej uczucie niż wiedza. Na przykład: ktoś wie, że trzeba wstawać rano, ale ta wiedza nie bardzo mu pomoże do wstawania z łóżka; wstyd, obawa kary za spóźnienie, obawa utraty zarobku czy chleba będą tu skuteczniejsze. Sokrates tego nie zauważył, nie docenił strony emocjonalnej (uczucia) w życiu, zanadto był intelektualistą; nie zauważył tego i Platon. Obaj ci mędrcy dzielą tę cechę intelektualizmu z całym greckim narodem; wszak i poeta Homer mówi o ludożerczym Cyklopie, że zna się na niesprawiedliwości, a mężobójczyni Klitemnestra zna się na smutnych czynach, choć znać się na czymś, a wykonywać, to dalekie od siebie rzeczy. Ksenofont zauważył, że we wniosku: „cnota jest wiedzą” czegoś brakuje; musiał z tego powodu być bardzo z siebie dumny i choć jako Grek i uczeń Sokratesa nie wpadł na myśl o uczuciu, ale przynajmniej widział, że jest pytanie, czy wiedza jest wystarczającym i koniecznym powodem (motorem) czynu. Na to pytanie dał odpowiedź twierdzącą. [przypis tłumacza]

Większość fizjologów twierdzi, że kości czaszki są homologiczne, to znaczy odpowiadają co do liczby i wzajemnych stosunków częściom składowym pewnej ilości kręgów — teoria, iż kości czaszki są homologiczne składowym częściom pewnej ilości kręgów (teoria Goethego, Okena i Franka) obecnie uległa zasadniczej modyfikacji. Nowsze poszukiwania Huxleya, Gegenbauera, Parkera i innych dowiodły, iż nie można upatrywać ścisłej homologii pomiędzy oddzielnymi kośćmi czaszki i składowymi częściami kręgów, albowiem, jak się okazało, w skład czaszki kręgowców wchodzą liczne kości rozwijające się ze skóry i nie mające żadnego związku z kręgami, a tylko podstawowa część czaszki przedstawia sumę znacznej ilości kręgów pierwotnych zlewających się ze sobą (u ryb 9–10 lub jeszcze więcej), czyli powstaje według tego samego typu co kręgosłup. W dojrzałym jednak stanie niepodobna upatrywać homologii pomiędzy kośćmi czaszki i składowymi częściami rozwiniętych kręgów, jak to czynili dawniejsi zoologowie. Przyp. tłum. [przypis tłumacza]

większość Hellenów była bez obiadu – obiad (dejpnon) jedzą Grecy około zachodu słońca; dlatego tłumaczymy ten sam wyraz powyżej przez „wieczerza” dla wyraźniejszego zaznaczenia późnej pory. [przypis tłumacza]

więzach tak pełnych słodyczy — Widzimy, iż w istocie Celimena prowadziła z Alcestem grę co najmniej podwójną i że Oront miał poważne przyczyny, aby liczyć na jej wzajemność. [przypis tłumacza]

Więzienie — Tytuł ten pozostaje w związku z nr. 200. [przypis tłumacza]

wieczne życie — Tora. [przypis tłumacza]

Wiedzże, jeśli żołnierz tu przyjdzie do domu… — do domu Periplektomenusa; chodzi o to, ażeby jeśli żołnierz przyjdzie do Periplektomenusa zobaczyć tę „bliźnią siostrę” swej kochanki, Pleusikles nie popsuł wszystkiego, nazywając ją prawdziwym imieniem. [przypis tłumacza]

wieku — z przyciskiem. [przypis tłumacza]

wielbłąd — גָּמָל [gamal; „ludzie tamtejsi źle ją wymawiają”: gdyż po grecku wyraz „wielbłąd” zaczyna się od „k”: καμήλους; red. WL]. [przypis tłumacza]

Wiele dobrego wyświadczył L. Silanusowi (…) — Tacyt, Roczniki, XVI, 7. [przypis tłumacza]

Wiele osób, słysząc, jak ktoś żuje głośno (…) — Plutarch, O powściąganiu gniewu, 6. [przypis tłumacza]

Wiele z tych żartów (…) siejemy — [cyt. za:] Millet, Rabelais. [przypis tłumacza]

Wielka Armenia — μεγάλη Ἀρμενία, górzysta kraina w Azji, którą Eufrat dzielił na Armenię Wielką i Małą, z górą Ararat (אֲרָרָֽט Rdz 8, 4). [przypis tłumacza]

Wielka Hosanna — jeden z ośmiu dni Święta Szałasów, kiedy przy modlitwie o zmiłowanie potrząsa się gałązkami palmowymi. [przypis tłumacza]

Wielka jest różnica między książką (…) — Niektórzy chcą czytać qui zamiast que, czyli „książkę która sama tworzy naród”. [przypis tłumacza]

Wielka jest różnica w tym, aby nie być za Chrystusem i wyznawać to — Jak heretycy. [przypis tłumacza]

wielka książka — tu: Biblia. [przypis tłumacza]

Wielka Niedźwiedzica — gwiazdozbiór okołobiegunowy nieba północnego, a zarazem trzecia co do wielkości konstelacja nieba. [przypis tłumacza]

Wielki cień Moliera padł na ten utwór — Toż samo stało się z Grzegorzem Dandin, którego, niesłusznie moim zdaniem, zaczęto w ostatnich czasach „pogłębiać” i tragizować. Niedole małżeńskie Dandina, chama, któremu Molier nie dał ani jednego sympatycznego rysu, obracają się w ramach konwencji dawnego teatru (Zazdrość Kocmołucha); istotną treścią sztuki jest tu stosunek plebejusza do szlachty. [przypis tłumacza]

wielki czyn — [tu:] Hiszpania i jej opór Napoleonowi. [przypis tłumacza]

wielkiego spoidła, w którym Lancisi umieścił siedlisko duszy (…) de la Peyronnie, który (…) objaśnił ów pogląd mnóstwem doświadczeń — Jan Maria Lancisi (1654–1720) badał włókna mózgowe (De subitaneis mortibus 1707). Franciszek de la Peyronie (1678–1747) zawarł swe spostrzeżenia patologiczno-anatomiczne w dziele pod znamiennym tytułem: Mémoire contenant plusieurs observations sur les maladies du cerveau par lesquelles on tâche de découvrir le véritable lieu du cerveau dans lequel l'âme exerce ses fonctions (1708). Obaj należeli do licznego grona badaczy, poszukujących wówczas określonego siedliska duszy. [przypis tłumacza]

Wielkiego Zgromadzenia — zgromadzenie starszych, które działało w czasach Drugiej Świątyni. [przypis tłumacza]

wielkiej równiny — κατὰ τὸ μέγα πεδίον, hebr. Jezrael, יִזְרְעֶ֥אלָה (Joz 19, 18), LXX Ἰεζραέλ, etc. Megiddo (2 Krn 35, 22), dziś Merdż Ibn 'Amir (łąka syna Amira). [przypis tłumacza]

wielkie nieporozumienia z poddanymi o brody — głośny edykt Piotra Wielkiego, zakazujący noszenia długich bród. [przypis tłumacza]

Wielki Jordan — dziś Nahr Bâniâs. [przypis tłumacza]

Wielki Król — tytuł króla perskiego. [przypis tłumacza]

Wielki Pan umarł — Plutarch, De defectu oraculorum, XVII. [przypis tłumacza]

wielki popyt na chrabąszcze — pasztet z chrabąszczów uchodził jako środek pobudzający. [przypis tłumacza]

Wielki Wezyr niemiecki — książę Eugeniusz Sabaudzki (1663–1736), z pochodzenia Francuz, dowódca wojsk austriackich. [przypis tłumacza]

Wielkość człowieka w samejże jego chciwości (…) — „Cóż by to było za miłosierdzie zbudować cały dom dla drugiego, umeblować, wysłać i oddać mu klucze do ręki? chciwość uczyni to rada… Trzeba było tedy sztuki, aby umiarkować chciwość, a sztuka polega na porządku społecznym, który powściąga ją siłą i kieruje ku rzeczom użytecznym dla społeczności” (Traktat o miłosierdziu i miłości własnej.). [przypis tłumacza]

Wielu by tu pewnie chciało… — częste u Plauta (celowe) wypadnięcie z roli aktora. Chodzi o pewne uprzedzenie widzów, że tym razem nie będzie szerokiego opowiadania o wszystkich komicznych cechach żołnierza samochwała. [przypis tłumacza]

wielu (…) doradza wcale przeciwnie — Arab Awicenna i jego szkoła, w przeciwstawieniu do Galena, który zalecał główny posiłek w dniu spożywać wieczorem. [przypis tłumacza]

wielu (…) kończyło życie wysoko i rychło, wzorem Phyllis, królowej Traków, Bonozusa, króla Rzymian — Phyllis powiesiła się wskutek nieszczęśliwej miłości. Bonozus, cesarz rzymski, słynny z opilstwa; gdy się powiesił, mówiono, że nie człowiek wisi, ale beczka z winem. [przypis tłumacza]

Wielu przecie (…) skazuje się na upośledzenie pod względem pokarmów, napojów… — brak więc wyżej wymienionych przyjemności nie stanowi dowodu upośledzenia tyrana w porównaniu ze zwykłymi obywatelami. [przypis tłumacza]

wielu też wynajmowało sobie fletnistów, aby ich pieniom żałobnym grą na instrumencie wtórzyli — „A gdy przyszedł Jezus w dom książecia i ujrzał piszczki i lud zgiełk czyniący” (Mt 9, 23); piszczek = αὐλητής (w greckim oryg.) = fletnista. Zgodność w obu opisach obrazu obyczajowego jest uderzająca. [przypis tłumacza]

Wielu twierdzi, iż w owej wielkiej i ostatecznej bitwie morskiej, jaką Antoniusz przegrał przeciw Augustowi (…) — Pliniusz, Historia naturalna, XXXII, 1. [przypis tłumacza]

wielu wrogów tych sykofantów — tym wrogom pomagał w sądzie przeciw sykofantom. [przypis tłumacza]

Wielu z rycerzy… — we flocie służą najubożsi (thetes); rycerze (szlachta majątkowa, [hippeis]) są właściwie obowiązani tylko do służby w konnicy. [przypis tłumacza]

Wiem (…) gotowy. — Całe to rozumowanie jest nienagannie logiczne, jak przystało na mężczyznę, a zwłaszcza na Alcesta, u którego skłonność do bezwzględnej i nieco sztywnej konsekwencji jest jednym z głównych rysów charakteru. Zobaczymy, co się stanie z całą tą logiką w rączkach Celimeny. Celimenie ani w głowie przyjąć bitwę na terenie zakreślonym tu przez Alcesta, męskim terenie logiki; wyda ją, sprowadziwszy wprzód Alcesta na swój teren, teren uczucia, i tam ją wygra. Dlatego całe to rozumowanie spłynie po niej bez najmniejszego śladu. [przypis tłumacza]

Wiem, krzyż będzie mym grobem… — Śmierć na krzyżu była częstą karą u niewolników rzymskich w epoce plautowskiej. Dla rzymskich widzów leży pewien (okrutny co prawda) dowcip w tym powoływaniu się niewolnika na swój „grób rodzinny”… na krzyżu i wymienianiu swych „przodków” (maiores mei), jakby w jakimś dostojnym rodzie rzymskim. [przypis tłumacza]

Wiem o tym, synu, wiem o tym; ale też Efraim inaczej rozrośnie się niż Manasse — Rdz 48, 14 i n. [przypis tłumacza]

Wiem także dobrze, że moją wymowę — zdanie urwane (mówca, pisząc, naśladuje żywe słowo) należy nawiązać do początku zdania następnego, gdzie „wymowę” zastępuje skromnie „doświadczenie”. [przypis tłumacza]

Wiem wszystko! Zaraz mówię! — tu opuściłem 5 wierszy nieautentycznych. [przypis tłumacza]

Wiemy o owym skrzętnym żołnierzu Mariuszu (…) — por. Plutarch, W jaki sposób trzeba poskramiać gniew, 13. [przypis tłumacza]

wiemy tylko o tym jednym sofizmacie — Arystoteles odróżnia dwie klasy sofizmatów (σοφίσματα), czyli błędnych wniosków: do pierwszej należą np. takie, które powstają przez błędne łączenie lub dzielenie słów ( διαίρεσις ), przez zły akcent (προσόδια) itp. Do drugie takie, które nie polegają na właściwościach mowy, np. petitio principii. Zob. np. II, s. 39 (Zur Logik und Dialektik). [przypis tłumacza]

Wiemy, że istnieje nieskończoność (…) — Uwagi nad Duchem geometrycznym: „Za każdym razem, kiedy jakieś twierdzenie jest nie do pojęcia trzeba zawiesić sąd co do niego i nie przeczyć mu z tego powodu, ale rozpatrzyć twierdzenie przeciwne; jeżeli się okaże jawnym fałszem, można śmiało uznać za pewnik pierwsze, mimo jego niezrozumiałości”. [przypis tłumacza]

wieńczący powodują się jedynie własnym interesem — retoryka uczyła przedstawiać własną korzyść jako bene [wł.: dobro] drugiego, któremu to się perswaduje. [przypis tłumacza]

wieniec włóż na skronie — przyjęcie ucznia do szkoły odbywało się z ceremoniałem i tajemniczymi obrzędami, zupełnie tak, jak np. dzisiaj przystąpienie do loży wolnomularskiej. Nawet wielki filozof Pitagoras ujął swą szkołę w pewne sekretne formuły, jakoby zakonu: inne szkoły filozoficzne, jak widzimy z tego ustępu, musiały mieć również pewien rytuał dla nowicjuszów. Cały następny ceremoniał przypomina pokątne obrzędy bóstw azjatyckich, jak Sabaziosa (frygijski Bakchos), oraz innych, zawlekanych do Aten przez niewolników, a zwłaszcza przez niewolnice. Zaklęcia, na które pojawiają się Chmury, to jakby późniejsze średniowieczne sabaty i czary, oraz praktyki, przez moc których zjawiał się na usługi zły duch. [przypis tłumacza]

Wiersze od 727 do 737 opuszczone w przekładzie — w ustępie od w. 726 do 760 opuszczono w dwóch miejscach kilka wierszy, wyrażających przestrogi zbyt naturalistyczne. Opuszczenia takie zwykle nie są tolerowane, wiem o tym, lecz nie mogłem przełamać wstrętu dla zadośćuczynienia ścisłości. [w wersach 727–737 Hezjod wskazuje nieakceptowalne i akceptowalne okoliczności oddawania moczu oraz przestrzega przed płodzeniem dzieci bezpośrednio po pogrzebie; red. WL]. [przypis tłumacza]

wiersze Sadoleta — por. O studiach J. Klaczki nad Odrodzeniem przez dr Pawła Popiela, „Przegląd Polski” grudzień 1899. [przypis tłumacza]

Wiersze starego Bara ni z mięsa, ni z pierza — Baltazar Baro, autor licznych sztuk pasterskich, był mianowany przez Richelieugo członkiem Akademii. Utwory jego były jednak tak liche, iż pamięć ich nie przechowała się w literaturze. [przypis tłumacza]

Wierząc tedy bogom, jak mógł bogów nie uznawać? — skarga na piśmie wniesiona zarzuca Sokratesowi nie niewiarę w bogów w ogóle, lecz nieuznawanie bogów uznawanych przez państwo. W tym więc związku myślowym to zdanie niepotrzebne. Ksenofontowi przypomina się Platona Apologia, gdzie (rozdz. XIV) w toku rozprawy oskarżyciel rozszerza swój zarzut: „nie wierzy w bogów państwowych”, na: „nie wierzy w bogów w ogóle”, przez co popada w sprzeczność z tym, co sam napisał w skardze: „wprowadza nowe bóstwa”. [przypis tłumacza]

wierząc w wróżbiarstwo, posługują się lotem ptaków — jeśli ptak leci od wschodu słońca (u Greków po ręce prawej, gdyż wieszczący z lotu ptaków zwracał się twarzą ku północy; u Rzymian odwrotnie), to znak był pomyślny. [przypis tłumacza]

wierząc w wróżbiarstwo, posługują się (…) ludzkimi głosami — jeżeli np. ktoś, ważąc w myśli jakiś zamiar, usłyszy na ulicy z rozmowy dwóch przechodniów słowa: „Doskonale się uda”, to nie ów nieznajomy dał dobrą wróżbę, lecz bóg ją jego głosem objawił. Podobnie i innego rodzaju wyrocznie są głosem boga. [przypis tłumacza]

Wierzą, że „Gorgiasz” nie powstał później jak… — U. Wilamowitz-Moellendorff, Platon, t. I, Berlin 1920. [przypis tłumacza]

Wierzcie w Kościół — Mt 18, 17, 20. [przypis tłumacza]

Wierzę, iż me zbawienie troską pana główną — Również z dyskretną ironią. [przypis tłumacza]

wierzeje bramy wschodniej wewnątrz Przybytku — ἡ δ᾽ ἀνατολικὴ πύλη τοῦ ἐνδοτέρω ναοῦ (N), ἡ δ᾽ ἀνατολικὴ πύλη τοῦ ἐνδοτέρω (D); sedet janua interioris sacrarii orienti obversa; das östliche Thor des inneren Vorhofes (Cl.); [pominięto tłum. na rosyjski]. Mylą się tłumacze, choć mieli przed sobą tekst nie całkiem dokładny. Tu chodzi o bramę w samym Przybytku, a nie naprzeciw Przybytku, za ołtarzem położoną, p. V, V, 5 (opis w tekście i uwaga do słowa „podwoje”); Przeciw Apionowi II, 9; Graetz, Geschichte der Juden III, 227 (Schaar ha-Gadol). [przypis tłumacza]

wieś Jordan — Ἰορδὰν (N), Ἰαρδὰν (D). [przypis tłumacza]

Wieśniak hiszpański (…) tak się zabił — Tacyt, Roczniki, IV, 45. [przypis tłumacza]

Wieszczkowie zabili bydlęta na ofiarę i krew puścili do rzeki — złożyli więc ofiarę na cześć boga rzeki. [przypis tłumacza]

wiesz, jakie interesy nas jednoczą (…) — w dalszym ciągu, w liście CLII, pokaże się, jakiego mniej więcej rodzaju mogła być tajemnica pana de Valmont i czytelnik zrozumie, iż niepodobieństwem było bliżej objaśniać go w tym przedmiocie. [przypis tłumacza]

Wiesz, powiedziała, twoja biedna babka mawiała: To osobliwe, jak ten mały potrafi być i najnieznośniejszy, i najmilszy w świecie — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

wietrzyk Favonius — ciepły wiatr zachodni wiejący w lutym i zwiastujący wiosnę. [przypis tłumacza]

wieża Afeka — πύρος Ἀφεκοῦ. [przypis tłumacza]

Wieża Farnese — w rzeczywistości nie istniała w Parmie. [przypis tłumacza]

wieżę, o której kształcie i wspaniałości pomówię na innym miejscu — p. V, IV, 3. [przypis tłumacza]

wieże — Hippikos, Fazaelowa i Mariammy. [przypis tłumacza]

Wieże Kobiet — Γυναικεῖοι πύργοι; szczątki ich znajdują się dziś jeszcze około Bramy Damaszku (Biehm). Wielkie głazy są bramowane. [przypis tłumacza]

w „Ifigenii” siostra [zamierza zabić] brata — zob. Eurypides, Ifigenia w Taurydzie 809–830. [przypis tłumacza]

wiklinowe plecionki — γέρρα. [przypis tłumacza]

Wildnis — Nirgends in Europa wächst das Pferd wohl in einem natürlicheren Zustand auf, als auf der Steppe. Jeder große Steppenbesitzer hält eine Zuchtherde von Pferden, die auf seinem Gebiete nomadisieren. Eine solche Herde heißt Tabun und zählt oft gegen tausend Köpfe. Es ist eine Lust diese Kinder der Natur auf der unermeßlichen grauen Fläche ihr soziales Leben führen zu sehen, das fast ganz ihrer Selbstbestimmung überlassen bleibt. (Kohl.) [przypis tłumacza]

Wilhelm bez trwogi — Wilhelm drugi angielski (1060–1100). [przypis tłumacza]