Przypisy

Insz-Allah — Jeśli Allah pozwoli. [przypis autorski]

Insz-Allah, Masz-Allah, Barek-Allah — Jeśli Allah pozwoli, chwała Allachowi itd. [przypis autorski]

inteligencja (…) wiedzie do odkrycia cnoty na drodze do świątyni chwały — charakter młodego patrycjusza w r. 1822 dość wiernie oddany jest w dzielnym Bothwellu w Old Mortality. [przypis autorski]

Intercyzy, działy, testamenta z owych czasów okazują nam mieszczkę lwowską… — B. Łoziński, Patrycjat i mieszczaństwo lwowskie [pełny tytuł to: Patrycjat i mieszczaństwo lwowskie w XVI i XVII wieku (1890); red. WL]. [przypis autorski]

Interesujące i prawdziwie trafne określenie istoty zamiaru artystycznego Czyżewskiego zawartego w słownictwie sprymitywizowanym, jednocześnie ludowym i wyrafinowanym, znajduję w później wydanej książce Stefana Szumana O kunszcie i istocie poezji lirycznej (Łódź 1948): „Żywcem prawie został tu naśladowany tekst ludowych, nieporadnych kolęd. Poza tym starodawna jakaś pisownia — staroświecka. Poza tym gwara ludowa, nieokrzesana, prawie śmieszna. Poza tym jeszcze dziwne zawołania, nawoływania, zaśpiewy z niezrozumiałych brzmień… A jednak małe arcydzieło — kolęda w nowym wymiarze, ciosana z chłopska po staroświecku, z przedziwną wrażliwością dla smaku, który ucho odczuwa w wyrazach w starej pisowni słyszanych, w duchu gwary wymawianych, a przeplatanych tymi dziwnymi nutkami zaśpiewów… Nowy wymiar, nowa chwila pozaświata rodzi się z artystycznego odcieleśnienia słowa, z przywrócenia słowu swojskich, a nie wyzyskanych w wymiarze poetyckim dźwięków, z doprowadzenia do tego, aby się słowo stało malutkie, proste a bogobojne, jako oni pasterzowie u żłóbka”. [przypis autorski]

Interpelowany o pochodzenie etymologiczne nazw Hawrań i Murań prof. Franciszek Sławski (Uniwersytet Jagielloński) odpowiedział listownie:

„Według mnie Hawrań pochodzi ostatecznie od słowackiego havran (gawron). Są to czeskie nazwy miejscowe Hawrań, tłumaczone jako nazwy dzierżawcze (zbudowane przy pomocy dawnego przyrostka — jak nasze Przemyśl, Bydgoszcz) od przezwiska havran (gawron). Podstawą nazwy Murań jest wyraz znany w pasterskiej kulturze karpackiej z szeregu języków z nią związanych, reprezentowany także i w polskim przez murga. Najbliżej nazwy szczytu stoi morawskie murgana (owca z czarnymi pręgami). W języku słowackim przyrostek -ań jest bardzo produktywny w rzeczownikach osobowych i odpowiada polskim nazwom na -oń. Jest on nierzadki także w nazwach szczytów.”

Pięknie dziękuję autorowi Słownika etymologicznego języka polskiego i przypominam jednocześnie ludową etymologię Murania (spotykaną również w przewodnikach tatrzańskich). Mianowicie od słowa mur, z uzasadnieniem, że szczyt ten posiada ostre i podcięte ściany, czyli mury. Etymologia oczywiście błędna, gdyby ją bowiem konsekwentnie w Tatrach stosować, co drugi w nich szczyt mógłby się nazywać Murań.

[przypis autorski]

In this book, besides the adjoining Table, which does not strictly belong to the class of document of which I speak here, the reader will find only a few samples of synoptic tables, such as the list of Kula partners mentioned and analysed in Chapter XIII, Division II, the list of gifts and presents in Chapter VI, Division VI, not tabularised, only described; the synoptic data of a Kula expedition in Chapter XVI, and the table of Kula magic given in Chapter XVII. Here, I have not wanted to overload the account with charts, etc., preferring to reserve them till the full publication of my material. [przypis autorski]

Intra duo cibi, distanti e moventi (…) (wł.) — Inter duos cibos aeque remotos unoque modo motos constitutus, homo prius fame periret, quam ut, absoluta libertate usus, unum eorum dentibus admoveret [łac.]: „Człowiek, stojąc między dwoma potrawami jednakowo oddalonymi i w jednakowy sposób poruszanymi, umarłby wpierw z głodu, niżby, posiadając bezwzględną wolność, jedną z nich wziął do ust” [Zdanie to przytoczył Schopenhauer już w Woli w przyrodzie; zob. III, s. 277; przyp. tłum.]. [przypis autorski]

intra parenthesim (łac.) — w nawiasie. [przypis autorski]

intuicje — zaznaczam, że pojęcie to będzie później ściśle określone, przy czym straci ono, mam nadzieję, na swej często nadużywanej tajemniczości. [przypis autorski]

intuicyjnie — ogólnie można scharakteryzować „Intuicję” jako narzucanie się pewnych przekonań czy poglądów, nieopartych na doświadczeniu ani na rozumowaniach i niepretendujących bezwzględnie do absolutnej prawdziwości. Potem postaram się wyjaśnić, na czym to polega. [przypis autorski]

I ogień nawet palił się w ognisku, a dym przez nozdrza konia się wywijał — podanie o koniu Witola tak mówi. [przypis autorski]

I o kłótni Rejtana z księżęciem Denassów — Historia sporu Rejenta z ksiażęciem De Nassau, przez Wojskiego niedoprowadzona do końca, wiadoma jest z tradycji. Umieszczamy koniec jej kwoli ciekawemu czytelnikowi. Rejtan, obruszony przechwałkami książęcia De Nassau, stanął obok niego na przesmyku. Właśnie ogromny odyniec, rozjuszony strzałami i szczwalnią, leciał na przesmyk. Rejtan wyrywa książęciu z rąk strzelbę, swoją ciska o ziemię, a ująwszy oszczep i podając drugi Niemcowi: «Teraz, rzekł, obaczym, kto lepiej robi spisą». Już odyniec wpadał, kiedy Wojski Hreczecha, opodal stojący, trafnym strzałem zwierza powalił. Panowie zrazu gniewali się; potem pogodzili się i hojnie wynagrodzili Hreczechę. [przypis autorski]

i on sam [Pope] o niej miał tylko bardzo niedokładne pojęcie — aby dowieść, że nie krzywdzę Pope'go, przytoczę tylko początek odnośnego miejsca w oryginale: „That he was no stranger to aerial Perspective, appears in his expressly marking the distance of object from object: he tells us (…)” etc. Otóż tutaj użył Pope wyrażenia: „aerial perspective” zupełnie fałszywie. [przypis autorski]

iotas i jarabe — tańce meksykańskie. [przypis autorski]

I oto nagle i niespodzianie ten niedościgniony wykonawca zamierzeń rewolucji otrzymuje dymisję i zostaje przeniesiony na podrzędne stanowisko (…) Dzierżyński stanowczo nie nadawał się do fraka i białej kamizelki; widziano w nim żywy symbol czerwonego terroru — Essad Bey, op. cit., s. 198. [przypis autorski]

Io triumphe — Wykrzyknik używany w pieniach do Bachusa. [przypis autorski]

I pisze Baltasara głoskami »Ruina« — „Tejże godziny wyszły palce ręki człowieczej, które pisały przeciwko świecznikowi na ścianie pałacu królewskiego, a król (Baltasar) widział część ręki, która pisała. Proroctwo Danielowe V, 5, 25, 26, 27, 28. [przypis autorski]

IPN (żywych stworów) — (IP): Istnienie Poszczególne, stwór żywy cielesno-osobowy; (N): liczba mnoga. [przypis autorski]

I pod kolumną spiżu wszyscy posną — Kolumna Vendôme. [przypis autorski]

I przyszedł na nas stan, w którym… dusza zapomina całkiem o sobie (…) runą w bezdeń deszczem marnych błyskawic — A. Górski, Przededniem, Warszawa 1918 (Dusze błędne); poprzednio „Ateneum” 1901. [przypis autorski]

Irracjonalistyczne usiłowania, jak u Nietzschego lub Bergsona, są niczym w porównaniu z tą głębokością podporządkowanego, opanowanego irracjonalizmu, jaki jest w stanie objąć punkt widzenia Kościoła — [S. Brzozowski, Wstęp do] J. H. Newman, Przyświadczenia wiary, Lwów 1915, s. 14. [przypis autorski]

Ir taip, sietyns ant dangaus kol regėti. — Lietuviai turėjo savo ypatingą laiko apskaitymą — metų, mėnesių ir valandų (Žiūrėk Kotzebue, t. I., p. 35 iki 68). [przypis autorski]

Irydion dobywa tabliczek i stylem pisze na nich — Starożytni nosili zawsze przy sobie tabliczki polane cieniuchną warstwą wosku, po której pisali ostrym metalowym piórem zwanym stylus. Ten stylus zatknięty mieli zwykle u przepaski tuniki używali go czasem miasto [tj. zamiast; red WL] puginału. Większa część spiskowych, którzy zabili Cezara, przyszła do senatu uzbrojona tylko w stylusy. Brutus pchnął go stylusem. [przypis autorski]

Irzykowski doskonale demaskuje mechanizm „pisania na wrażenie” (…) pod pozorem bezinteresowności twórczej (…) wyrachowanie w działaniu na czytelnika — „Pomimo swych apostrof do czytelnika jest Pałuba książką pisaną zupełnie bez względu na czytelnika, a dla niego i przed nim. Tymczasem wszystko, co się dziś u nas pisze, pomimo pozy tworzenia bezinteresownego, samotnego, pisze się wciąż z tajemną myślą o czytelniku, o tym, jakie to na nim będzie sprawiało wrażenie… Formalnie poeci niby to nie dbają o czytelnika, a przecież treściowo są wciąż odeń zależni, bo poemat ich wtedy dopiero staje się poematem, wtedy dopiero osiąga swe przeznaczenie, gdy przejdzie przez głowę czytelnika — jaką głowę! jaką głowę!” (Pałuba, s. 523–524). [przypis autorski]

Irzykowski (…) nie przesadził, kiedy (…) oświadczył, że jedynym konsekwentnym dekadentem w Polsce był on, który kieliszka wódki z Przybyszewskim nie wypił — K. Irzykowski, Walka o treść, Warszawa 1929, s. 276. [przypis autorski]

Isakijo — Didžiausia ir gražiausia Petropily cerkvė. [przypis autorski]

I sam się zastrzelił na dziale — Orlikowski, kapitan artylerii konnej, dowodzący działami w bitwie pod Daszowem. Skończył, jak powyżej duma opisuje. [przypis autorski]

I spent about a month in these islands, and found the natives surprisingly intractable and difficult to work with ethnographically. The Amphlett „boys” are renowned as boys good boat-hands, but in general they are not such capable and willing workers as the Dobuans. [przypis autorski]

I spotka Polskę los umęczonej Hiszpanii, czytałem niedawno w »Myśli Polskiej« — W artykule Kożuchowskiego pt. Powrót Torquemady. [przypis autorski]

Istniało w Atenach prawo, w którego ducha nie wiem, czy kto wejrzał. Było dozwolone zaślubić siostrę przyrodnią po ojcu, nie zaś po matce — Korn. Nepos, in praefat. Zwyczaj ten sięgał dawnych wieków. Tak Abraham mówi o Sarze: „Jest moją siostrą, córką mego ojca, nie zaś matki”. Te same racje dały początek temu prawu u rozmaitych ludów. [przypis autorski]

Istniały we Francji trybunały miłosne (…) wypadków, które im przedkładali kochankowie — [piszą o tym] Kapelan Andrzej, Nostradamus, Raynouard, Crescimbeni, Aretino; [uzup. red. WL]. [przypis autorski]

istnieje oczywista łączność między matką a dzieckiem — Przynajmniej za pośrednictwem naczyń. Czy można z pewnością twierdzić, że nie za sprawą nerwów? [przypis autorski]

istnieje „wewnętrzna forma sądu” — Wyrażenie to pochodzi od dr. Wilhelma Jerusalema. [przypis autorski]

Istnieje więc czysto państwowe wyznanie wiary, a ustalenie jego artykułów należy do zwierzchnika (…) nie jako dogmatów religijnych, ale jako społecznych odczuć… — Cezar, broniąc Katyliny, starał się ustalić dogmat śmiertelności duszy; Katon i Cycero, by zwalczyć go, nie bawili się wcale w filozofowanie: zadowolili się wykazaniem, że Cezar mówił jak zły obywatel i wysuwał doktrynę szkodliwą dla państwa. Istotnie, to powinien był senat rzymski rozstrzygać, nie zaś problem teologiczny. [przypis autorski]

Istnieje w państwach despotycznych odpłata wolności, mianowicie lekkość podatków — W Rosji podatki są umiarkowane: powiększono je, odkąd despotyzm zniknął. [przypis autorski]

istność — terminem tym oznaczać będziemy odpowiedniki pojęć rzeczywistych i abstrakcyjnych, z wyjątkiem Istnienia Poszczególnego, a więc np. jakości, stosunki, granice itp. [przypis autorski]

Istotną przyczyną końca cywilizacji nie są namiętności… — Oeuvres, tom I, s. 109. [przypis autorski]

Istotnie, kiedy mamy podać przykłady istnienia przypadkowego, powołujemy się zawsze na przemiany, a nie tylko na możliwość myśli o odwrotniku — łatwo sobie pomyśleć niebyt materii, lecz starożytni nie wyprowadzali stąd przecie jej przypadkowości. Atoli nawet kolejna zmiana bytu i niebytu stanu danego jakiejś rzeczy, na czym polega wszelka przemiana, nie dowodzi wcale przypadkowości tego stanu, jakoby z rzeczywistości jego odwrotnika, np. spokój ciała jakiegoś, następujący po ruchu, nie dowodzi jeszcze przypadkowości jego ruchu stąd, iż pierwszy jest odwrotnikiem drugiego. Ten bowiem odwrotnik jest tu tylko logicznie, nie zaś realnie drugiemu przeciwstawny. Trzeba by było dowieść, że zamiast ruchu w poprzedniej chwili czasu, możliwym było, iżby ciało wtedy spoczywało, chcąc dowieść przypadkowości jego ruchu, nie zaś, że spoczywa potem; gdyż wtedy oba odwrotniki mogą bardzo dobrze mieścić się przy sobie. [przypis autorski]

…i straszne imię Boga żywego — zaklęcia magów. [przypis autorski]

Isztar — bogini asyryjska; mit o jej zejściu do piekieł, gdzie Strażnik Śmierci obnażał ją z klejnotów. [przypis autorski]

I takie podłego gatunku „ja” czynić prawodawcą i sędzią! — [Maurras], Romantisme et révolution. [przypis autorski]

Item — także (łac.). [przypis autorski]

It is hardly necessary perhaps to make it quite clear that all questions of origins, of development or history of the institutions have been rigorously ruled out of this work. The mixing up of speculative or hypothetical views with an account of facts is, in my opinion, an unpardonable sin against ethnographic method. [przypis autorski]

It is necessary to be acquainted with the mythology of canoe-building nd of the Kula (Chapter XII) in order to understand thoroughly the meaning f this spell. [przypis autorski]

itongo — ducha (widma). [przypis autorski]

It was soon after I had adopted this course that I received a letter from Dr. A. H. Gardiner, the well-known Egyptologist, urging me to do this very hing. From his point of view as archaeologist, he naturally saw the enormous possibilities for an Ethnographer of obtaining a similar body of written sources as have been preserved to us from ancient cultures, plus the possibility of illuminating them by personal knowledge of the full life of that culture. [przypis autorski]

It will be noted, that this is the third meaning in which the term pokala is used by the natives. (Cf. Chapter VI, Division VI.) [przypis autorski]

Iwan Trusz — jeden z najmłodszych malarzy Akademii krakowskiej, urodził się w Wysocku (koło Brodów) w r. 1869. Ukończywszy gimnazyum w Brodach, udał się na studya malarskie do Krakowa, gdzie przepędził pięć lat. Po krótkim pobycie w Monachium, zniechęcony suchą niemiecką metodą nauki i stosunkami, w których łatwo bardzo można zgnuśnieć i stać się wiecznie studyującym artystą (rodzaj bursza niemieckiego), powrócił znów do Krakowa i tam skończył studya pod okiem Stanisławskiego. Po krótkim pobycie w Kijowie osiadł Trusz na stale we Lwowie. [przypis autorski]

I was not however (…) arguments then proposed to me — Ale nie było rzeczą łatwą nawrócić mnie do teorii konieczności. Tak samo, jak Dr Hartley sam, pożegnałem się z moją wolnością dopiero po długiej opornej walce: w licznych listach, które swojego czasu pisałem o tym przedmiocie, broniłem bardzo gorliwie teorii wolności i bynajmniej nie ustępowałem przed dowodami, jakie mi przeciwstawiano. [przypis autorski]

I wiecznie stoi, i wiecznie ucieka — dymy miast północnych, w czasie mroźnym wznoszące się pod niebo w kształtach fantastycznych, tworzą widowisko podobne do fenomenu zwanego mirage, który zwodzi żeglarzy na morzach i podróżnych na piaskach Arabii. Mirage zdaje się być już miastem, już wsią, już jeziorem albo oazą; przedmioty wszystkie widać bardzo wyraźnie, ale zbliżyć się do nich niepodobna; zawsze w równej od podróżnego znajdują się odległości i na koniec nikną. [przypis autorski]

I will not do it (…) that I cannot do — Angelo: „Nie chcę tego uczynić”. Izabela: „Lecz czy moglibyście, Panie, gdybyście zechcieli?”. Angelo: „Wszak nie mogę tego, czego nie chcę”. [przypis autorski]

i właśnie to „Ja” romantyzm wieczny usiłuje oswobodzić… — J H. Bremond, Prière et poésie, Paris, Grasset 1926. [przypis autorski]

I w mieście pada na wznak przed carową — ten wiersz jest tłumaczony z rosyjskiego poety, którego nazwiska nie pomnę. [przypis autorski]

I w organ i w rozliczne instrumenty grała (…) — w dawnych zamkach stawiano na chorach organy. [przypis autorski]

Iżby kara za jawne świętokradztwo wynikała z natury samej rzeczy — Święty Ludwik wydał tak srogie prawa na tych, co klęli, że papież musiał go umiarkować. Monarcha ów poskromił swoją gorliwość i złagodził prawa. [przypis autorski]

i że to zdarzało się tak rzadko w państwach despotycznych — Bunt mameluków był to osobliwy wypadek: był to korpus armii, który przywłaszczył sobie władzę. [przypis autorski]

iż im mocniejsza reakcja, im gorętszy i bardziej burzycielski manifest czy dzieło pojawiają się w ciągu pewnej epoki, tym więcej między wierszami kryje się odrzuconego dziedzictwa i to międzywierszowe dziedzictwo jest dynamitem rewolucjonizmu literackiego — ta próba określenia dynamiki epoki literackiej rodzi się w znacznej mierze ze znakomitych wywodów Z. Łempickiego (Z. Łempicki, Literatura, poezja i życie) oraz F. Baldenspergera (La littérature. Création, succès, durée). I tak w szczególności z pomysłów Z. Łempickiego (Z. Łempicki, Literatura, poezja i życie, s. 40–41) czerpię szerokie, może zbyt tutaj szerokie ujęcie tradycji oraz pojęcie sytuacji ideowej, zwąc ją jednak, celem podkreślenia pierwiastka woluntatywnego, tendencją; do tych warunków przydaję tylko krótko przez Z. Łempickiego wskazany motyw pokolenia, o którym szerzej przy innej sposobności. („Ta sytuacja [ideowa] uległa pewnym zmianom i ewolucjom w pewnym rytmie wolniejszym czy przyśpieszonym, za którego podstawę przyjmuje się ostatnio pokolenie czy generacje”, Z. Łempicki, Literatura, poezja i życie, s. 40). Jeśli chodzi o podawane przez Baldenspergera warunki rozwoju literackiego, to wspólna tendencja w jego terminologii będzie się równać przemianie pojęć kierowniczych (la transformation des notions directrices), tradycja problemowa odwołaniu się do przeszłości narodowej i wpływów obcych (le recours au passé national, l'appel à l'étranger). Sprawy pokolenia Baldensperger zupełnie nie porusza. Szerzej o Z. Łempickim pisałem w roku 1938 w recenzji noszącej tytuł Problem i metoda (Stara szuflada, Kraków 1967, s. 102–107). [przypis autorski]

Izaak Walton [(1593–1683)] — autor słynnej rozprawy o wędkarstwie. [przypis autorski]

I zabrzmiał chorał pierwszy — Genese, IV 26: „Alors on commenca a appeler du nom de l'Eternel” [polski przekład w tym miejscu brzmi: „I wtedy zaczęto wzywać imienia Pana” (Rdz.4:26) red. W.L.]. [przypis autorski]

Izali wiesz porządek nieba, i postawisz sposób jego na ziemi? — Hi 38, 33. [przypis autorski]

jął mówić poważnie: Błogosławieni ubodzy w duchu (…) i mówić wszystko złe przeciwko wam, kłamiąc dla mnie — Mateusz V, 2 [w rzeczywistości są to wersety Mt 5, 3–11 bez większych zmian zaczerpnięte z Biblii Wujka, początek tzw. Kazania na górze]. [przypis autorski]

jął mówić (…) słowy Janowemi: (…) Upadła, upadła Babilon wielka… — Apokalipsa 18, 2–19 [tekst zaczerpnięty z Biblii Wujka]. [przypis autorski]

J. A. Bernstain, cytat za: M. W. Carroll, Whose Music is it Anyway?…, s. 1475. [przypis autorski]

jabłko wiedzy dobrego i złego zamienił na jabłko chleba powszedniego i żądzy cielesnej — por. M. Zdziechowski, Idea duszy świata w literaturze i filozofii wieku XIX, w „Sprawozdaniach Akademii Umiejętności 1909 r.”. [przypis autorski]

Jabłonowski — Książę Jabłonowski, dowodzący Legią Naddunajską, umarł w Saint Domingo i cała prawie legia tam zginęła. W emigracji jest kilku weteranów pozostałych z owej nieszczęsnej wyprawy, między innymi Jenerał Małachowski. [przypis autorski]

Jablonowski — Jabłonowski Stanisław, Strażnik kor. [przypis autorski]

Jacques Saint-Eustache — Payne. [przypis autorski]

jadłoba — troska, żal. [przypis autorski]

jadra — sieci. [przypis autorski]

Jagiellonki polskie I, 59 i II, 245. [przypis autorski]

jaguar — cętkowany i rzadszy od niego czarny. (Prześliczny okaz czarnego jaguara ze stanu św. Katarzyny, znajduje się w ogrodzie zoologicznym w Hamburgu). [przypis autorski]

„Ja” i „mnie” ciągłe to istna choroba — parodia wiersza z Uczonych białogłów Moliera (akt II, sc. 6). [przypis autorski]

Ja jestem Tum […] Gdyż ja jestem wielki ptak Benu, który próbuje to, co jest — Księga Zmarłych. [przypis autorski]

Ja jestem Tym, który niebo i ziemię stworzył […] Ale bogowie nie znają jego imienia. — autentyczne. [przypis autorski]

Jak arlekiny: pełno na nich wstążek — orderów rosyjskich, licząc w to różne ich klasy tudzież cyfry cesarskie i tak nazwane sprzążki z liczbą lat służby, jest około sześćdziesięciu. Zdarza się, że na jednym mundurze świeci dwadzieścia znaków honorowych. [przypis autorski]

jakaś przestrzeń (czy zapełniona czy próżna) — łatwo zauważyć, że chcemy przez to powiedzieć: próżna przestrzeń, o ile zostanie ograniczona przez zjawiska, a więc i przestrzeń wewnątrz świata nie jest przynajmniej sprzeczna z zasadami transcendentalnymi, może być zatem ze względu na nie dopuszczoną (lubo przez to zaraz nie twierdzi się o jej możliwości). [przypis autorski]

jak Augusta przywiązanie do téj wyspy i zamianę jéj na Enaryą, zazieleniony na jego przybycie stary dąb wywołał — Suetoniusz, Augustus [w Żywotach cezarów (De vita Caesarum)], 92. [przypis autorski]

Jakaż to niemiła kategoria ludzi, żyjących ciągłe w superlatywach uczuciowych (…) z pierwszym lepszym krzyżem społecznej misji na plecach idą na swoją kalwarię — A. Nowaczyński, Wczasy literackie, s. 211. [przypis autorski]

jakby człowiek, zauważywszy jakieś grono zjawisk, które go bardziej niepokoiło (…) zanotował je sobie w pamięci stałym znacznikiem (…) — [Komentarz autora z Uwag.] To nie historia narodzin słowa taka jak u Nietzschego narodziny tragedii, a u Przybyszewskiego narodziny metasłowa, ale porównanie, bo ja nie mam pretensji do jasnowidzenia w przeszłość. Zresztą nic mnie tu nie obchodzi powstawanie słowa u ludzi pierwotnych, gdyż moim zdaniem tak słowo, jak i np. dramat, chociaż się już przyjęły, zmieniają swoją genezę i np. człowiek współczesny tworzy dramat z całkiem innych pobudek psychicznych niż starożytny. Dlatego powyższe porównanie jest przecież jeszcze czymś więcej niż porównaniem. Zastrzegam się przeciw możliwym zarzutom, jakoby moja teoria bezimienności była parafrazą teorii Przybyszewskiego o metasłowie. Kto nie czuje różnicy między jedną a drugą, tego zapraszam do siebie, aby dowodnie przekonał się, jak dawnymi są wszystkie hipotezy wypowiedziane w Trio. I wnioski są inne. Przybyszewski potępia uspołecznienie się słowa, a więc zróżniczkowanie go, i wywyższa muzykę ponad słowo, dlatego bo on idzie za ulubioną dziś w myślicielstwie modą spierwotniania (wzór: Nietzsche). Moda ta polega na tym, że wyszukuje się jakąś starą genezę, porównuje się ją z dzisiejszym stanem rzeczy, np. na jego niekorzyść, i mówi się, że potrzeba robić tak, jak ongiś było: „nawiązuje się”. Za dowód starczy odległość historyczna. Ja natomiast traktuję słowo tak, jak to dotychczas robiono: nie jako okrzyk wydany z okazji jakiegoś uczucia lub spostrzeżenia, lecz jako próbę opisu kształtów i stosunków tak zewnętrznych, jak psychicznych. Dlatego też żądam zróżniczkowania aparatu słów, a sądzę, że w tym kierunku zdąża zarówno nauka, jak poezja, chociaż i poezja jest niecierpliwsza, podobna do wyżła, który, wyprzedzając myśliwca, na prawo i na lewo węszy i tropi. Zestawienie jej z nauką mniej by może gorszyło czytelników, gdyby wiedziano, ile błędów poetycznych bywało zawsze w tzw. nauce, co udowadnia Mach. Przebaczcie mi, panowie uczeni, że znowu wyłuszczam rzeczy znane wam tak dobrze lub jeszcze lepiej. Jean-Paul w dziełku Kapelan Schmelzle próbował pokazać w tchórzostwie punkt, w którym ono jest właściwie męstwem, ostrożnością, wynikiem silnej wyobraźni. Bardzo dobrym tematem byłoby pokazać na jakimś wypadku przeróżne fale psychiczne przepływające pod słowem „wdzięczność”, tak np., żeby się ona stawała nawet niewdzięcznością. Nb. dopiero potem pokazałoby się, ile by się zostało z tego tematu, powziętego a priori, gdyby się go chciało zamienić na mięso rzeczywistości. [przypis autorski]

jakby dusza fizyczna czy jakaś transcendentalna materia… — por. [Przybyszewski], Moi współcześni, s. 246. [przypis autorski]

jakby na widok Meduzy w posąg się przemieniła — podług mitów greckich, widok głowy Meduzy przemieniał człowieka w posąg. Owidyusz: Metamorfozy. Meduza, jedna z Gorgon, strasznych istot z wężami na głowie. [przypis autorski]

Jak czarna lecę błyskawica (…) w głębiny! — T. Miciński, W mroku gwiazd, s. 51. [przypis autorski]

jak człowiek-mężczyzna wznosi się ponad samca zwierzęcego… — Por. koniec rozdziału X. [przypis autorski]

jak dziś zna się dość dobrze brzegi Afryki, a bardzo źle wnętrze, tak starożytni znali dosyć dobrze wnętrze, a bardzo źle wybrzeża — Patrzcie, z jaką dokładnością Strabon i Ptolomeusz opisują nam rozmaite części Afryki. Te wiadomości pochodziły z rozmaitych wojen, jakie dwa najpotężniejsze narody świata, Kartagińczycy i Rzymianie, toczyły z ludami Afryki, z sojuszów, jakie zawierali, z handlu, jaki uprawiali w tych ziemiach. [przypis autorski]

jak Filip z konopi — Raz na sejmie poseł Filip ze wsi dziedzicznej Konopie, zabrawszy głos, tak dalece odstąpił od materii [tematu dysputy; red. WL.], że wzbudził śmiech powszechny w Izbie. Stąd urosło przysłowie: wyrwał się jak Filip z konopi. [przypis autorski]

…jakie człowiekowi przeznaczono — pieśń autentyczna. [przypis autorski]

jakimi są to czucie i to zjednoczenie zgoła nie możemy stąd rozumieć — Taki wniosek nie będzie pomimo swej pewności dość bezpieczny, jeżeli się nie jest w najwyższym stopniu ostrożnym, albowiem, jeżeli się nie wystrzegać, można łacno wpaść w błąd. Gdy pojmuje się rzeczy w sposób tak oderwany, nie zaś przez ich treść prawdziwą, podlegają one rychło pomieszaniu przez wyobraźnię. Otóż ludzie wyobrażają sobie to, co jest samo w sobie jednolite, jako wielolite, dlatego że temu, co pojmują w oderwaniu, w wyodrębnieniu i mętnie, nadają nazwy, którymi posługują się dla oznaczania innych rzeczy, bliżej im znanych; stąd się bierze, że wyobrażają sobie tamte rzeczy w sposób taki sam, w jaki przywykli te wyobrażać, którym pierwotnie owe nazwy nadali. [przypis autorski]

jakimś nowym szczegółem — perfumy. [przypis autorski]

Jakiś mnich stanął u proga (…) — Luter. [przypis autorski]

Jakiś półwariat, Damiens, rzucił się w 1757 r. na króla Ludwika XV i lekko zadrasnął go nożem… — Helbing-Bauer, s. 244–257. [przypis autorski]

Jak każda inna teoria, tak i wyłuszczona wyżej teoria Braya miała swych zwolenników, którzy dali się uwieść pozorom. W Londynie, w Sheffield, w Leeds i w wielu innych miastach Anglii wprowadzono bazary equitable-labour-exchange [wymiany pracy równowartościowej], które po pochłonięciu znacznych kapitałów doszły do skandalicznego bankructwa. Od tego czasu stracono gust do tego rodzaju przedsięwzięć! Dobre ostrzeżenie dla p. Proudhona! K. M. [Jak wiadomo, p. Proudhon nie bardzo wziął do serca to ostrzeżenie. W 1849 roku usiłował założyć w Paryżu bank wymiany, który jednak upadł, zanim zaczął należycie funkcjonować (Przypis F. Engelsa do przekładu niemieckiego)]. [przypis autorski]

Jakkolwiek bądź ludzie się do mnie zbliżają, tak ich przyjmuję, albowiem wszystkie drogi są moje — z księgi Bhagavadgita [dialogu filozoficznego stanowiącego część Mahabharaty, staroż. hinduskiego poematu epickiego; red. WL]. [przypis autorski]

Jakkolwiek dziwną może się wydać tak anachronistyczna emancypacja myśli spod cudu, ze względu jednak na galicyjskie warunki, dodatek ten wcale nie jest zbyteczny — Zamiast programu, „Ognisko” 1889, nr 1. [przypis autorski]

Jakkolwiek nie wyzbył on się (…) żąda badania, obserwacji, analizy — Z. Przesmycki, Wstęp do Wyboru pism dramatycznych Maeterlincka, Warszawa 1894, s. LXXXIV. Por. s. LXXXIX, XCI, XCII, XCV etc. [przypis autorski]

Jak miłość rodziców nie była czystą miłością idei, ale pożądała mniej lub więcej zmysłowego wcielenia… — W ten sposób, sądzę, może być rozumiany ścisły związek między popędem płciowym, narodzinami i grzechem pierworodnym. Kształt jednostkowy, w którym utrzymać się pragnie życie niższe, nazwałem poprzednio odstępstwem od idei, winą. Lecz nie nieskończona indywidualność, ale ograniczone indywiduum jest grzechem. [przypis autorski]

Jak można być Persem? — Listy perskie. [przypis autorski]

Jako człowiek nie mogę nic powiedzieć (…) czy faza moich usiłowań jest w czymkolwiek wyższą od usiłowań ameby — E. Orzeszkowa, J. Romski [T. Garbowski] Ad astra, Warszawa 1935, s. 151–152. [przypis autorski]

jako — gramatyk starożytny pięknie mówi, że „ile razy jest wyraz jako?, tyle razy następuje po nim obraz». Wyraz „jako” tym sposobem przejęty jest od wyrazu „ikon”, z greckiego źródła [jest to typowa romantyczna, poetycka „etymologia”, ponieważ gr. słowo eikon (obraz, przen. podobieństwo) nie ma z polskim „jako” nic wspólnego; red. W.L.]. [przypis autorski]

jako gwoździe w ścianie — XII 13, Ecclesiastes. Dopóki nie mieliśmy pomników pisma cloudei-forme można było nie zwracać uwagi na to wyrażenie, iż „słowa mądrych ludzi są jako gwoździe wbite w ścianę”. Ale teraz starannie uważyłem, że to przymowisko za Salomona było już arcystarem [w pol. przekładzie w Biblii Tysiąclecia odnośny cytat brzmi: „Słowa mędrców są jak ościenie, a zdania zbiorów przysłów — jak mocno wbite gwoździe”. Koh 12:11. Autor najwyraźniej pomylił werset; red. W.L.]. [przypis autorski]