Przypisy

koczot — rajfur. [przypis redakcyjny]

koczyk — mały, półkryty powozik. [przypis redakcyjny]

Kodak itd. — miejsca na Ukrainie, słynne z wojen kozackich; w. por. niżej III 1105; powinno być: Kudak. [przypis redakcyjny]

Kodinos — mniej znany pisarz grecki z czasów późniejszych (R). [przypis redakcyjny]

Kodrus — król ateński. Kiedy w czasie najazdu Dorów na Attykę wyrocznia przepowiedziała, że ta strona zwycięży, której król polegnie, udał się Kodrus w przebraniu wieśniaka do obozu Dorów i dopóty drażnił nieprzyjaciół, aż został przez nich zabity. [przypis redakcyjny]

kofel i żołędny tuz (starop.) — pijatyka i karty. [przypis redakcyjny]

kofel (starop.) — kufel. [przypis redakcyjny]

kogo rozum rządzi — teraz mówimy: kim [rozum rządzi]. [przypis redakcyjny]

kogo szarpią wzruszenia sobie przeciwne, ten nie wie, co chce, kto zaś żadnemu nie podlega, ten skłania się za lada powiewem w tę lub inną stronę — Zob. uw. 2 na str. 69. [przypis redakcyjny]

kogo zaraz dusza minie (starop.) — [czyja dusza od razu] odejdzie. [przypis redakcyjny]

koguty kałakuckie — odmiana kogutów rasy indyjskiej; nazwa pochodzi od miasta Kalkuty. [przypis redakcyjny]

Kojdanów — miasteczko na płd. od Mińska. [przypis redakcyjny]

kokarda (ros.) — znaczek blaszany na czapce wojskowej. [przypis redakcyjny]

Kokles — Horacjusz Cocles, bohater rzymski, który w 507 p.n.e. wstrzymał sam jeden wojska króla Etrusków, Porsenny, przed mostem na Tybrze. [przypis redakcyjny]

kokoszyć się (daw.) — chełpić się, nadymać. [przypis redakcyjny]

kołacz — bułka pszenna, białe, delikatne, jedzone często tylko od święta pieczywo. [przypis redakcyjny]

kołacz — rodzaj pszennego pieczywa (chleba lub ciasta) w kształcie koła (stąd nazwa), tradycyjnie używanego podczas obrzędów przez Słowian; dziś niekiedy odwołując się do dawnego zwyczaju wypieka się kołacz z okazji wesel i ważnych świąt. [przypis redakcyjny]

koła… czynią dźwięk — według wyobrażeń filozofa greckiego Pitagorasa, uznawanych aż do przyjęcia nauki Kopernika, wszechświat był zbudowany z dziewięciu kręgów, „kół”, a raczej półkul (sfer), umieszczonych jedna nad drugą; półkule te obracały się wydając dźwięczne głosy, tzw. harmonię sfer. [przypis redakcyjny]

kołbań — spiętrzone, nawalne bałwany. [przypis redakcyjny]

kołet — krótka suknia, do jazdy skórzana. [przypis redakcyjny]

kołocy (gw.) — kołaczy, ciasta. [przypis redakcyjny]

koło generalne — zebranie całego wojska. [przypis redakcyjny]

koło… paleczne — koło młyńskie zaopatrzone w palce, zęby drewniane. [przypis redakcyjny]

kołową — wygłaszaną w kole (na zebraniu wojskowym. [przypis redakcyjny]

kołowanie — obrady na kole. [przypis redakcyjny]

koło wielkie — ścianka na burcie okrętu, okalająca pokład. [przypis redakcyjny]

kołpak rysi — rycerskie nakrycie głowy ze skóry lub głowy rysia. [przypis redakcyjny]

kołpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem. [przypis redakcyjny]

kołtun a. kołton — włosy splątane, skudlone. Kołtun jest następstwem chorób skóry, spowodowanych niechlujstwem. [przypis redakcyjny]

kołtun — choroba powstała na skutek niechlujstwa, wywołująca skręcenie i zlepianie się włosów; kołtun przypisywano urokom. [przypis redakcyjny]

kołysa — zamiast „kołysze”, forma stale używana przez Mickiewicza w Sonetach. W liście do Lelewela z dn. 19.08.1827 poeta, odpowiadając na różne zarzuty czynione z okazji Sonetów przez wszelakiego rodzaju krytyków oświadcza, że ten „grzech gramatyczny popełniony z namysłem i nieprędko chyba skruchę uczuję. Odwykłem od dźwięków mowy ojczystej, kołysa i kląska milsze dla mnie aniżeli sze i szcze. Może się potem poprawię, ale dotąd muszę się swojego ucha radzić i jemu zaufać”. [przypis redakcyjny]

kolaśnie — jak w kolasie; kolasa — odkryty pojazd konny podobny do bryczki. [przypis redakcyjny]

kolasa (tu forma N. lp: kolesie) — wóz chłopski, ciężarowy. [przypis redakcyjny]

kolator — nadawca probostwa. [przypis redakcyjny]

kolbertyny — rodzaj szerokich galonów (od nazwiska Colbert). [przypis redakcyjny]

kolco (daw.) — kółko; [por. kolczyk]. [przypis redakcyjny]

kolco (daw.) — kółko. [przypis redakcyjny]

kolczuga — rodzaj zbroi wykonanej z drobnych metalowych kółek. [przypis redakcyjny]

kolczuga — zbroja składająca się z „kolcy”, czyli połączonych z sobą kółek metalowych, wkładana na kaftan ze skóry. [przypis redakcyjny]

kolczuga — zbroja spleciona z metalowych kółek. [przypis redakcyjny]

kolczuga — zbroja wykonana ze splecionych ze sobą metalowych kółek. [przypis redakcyjny]

Koldynk — Kolding, Koldynga; miasto w Jutlandii nad fiordem o tej samej nazwie. [przypis redakcyjny]

kolebka (starop.) — powóz na pasach, od lżejszego kołysania się tak nazwany. [przypis redakcyjny]

kolebka (starop.) — powóz na pasach. [przypis redakcyjny]

kolegiackich — należących do kościoła, przy którym jest kapituła. [przypis redakcyjny]

kolegiata — kościół nie katedralny, przy którym istnieje kapituła. [przypis redakcyjny]

kolegium jezuickie — w Rawie, gdzie Pasek odbywał nauki. [przypis redakcyjny]

kolej torem kół tych wyżłobiona zarasta zielem (…) — Tu św. Bonawentura, jak uprzednio św. Tomasz dominikanów, strofuje franciszkanów, że odstąpili od reguł i ślubów przypisanych przez ich zakonodawców. [przypis redakcyjny]

kolej warszawsko–bydgoska — linia kolejowa Skierniewice–Łowicz–Kutno–Włocławek zbudowana w r. 1862. [przypis redakcyjny]

Kolej Wiedeńska — linia kolejowa Warszawa—Skierniewice—Koluszki—Piotrków—Częstochowa—Dąbrowa Górnicza na Kraków i Wiedeń, najdawniejsza w Królestwie Kongresowym, zbudowana w latach 1838–1848. [przypis redakcyjny]

kolekta — zbiórka, składka. [przypis redakcyjny]

kolera (daw.) — cholera, gniew. [przypis redakcyjny]

kolera (daw.) — gniew. [przypis redakcyjny]

koler — bezgorączkowa choroba mózgu u koni. [przypis redakcyjny]

koleśno — w kolasach, tj. w karetach. [przypis redakcyjny]

koleta (starop.) — krótka suknia jeździecka skórzana. [przypis redakcyjny]

kolet (daw.) — kurtka. [przypis redakcyjny]

kolet (z fr. collet: kołnierz) — strój wojskowy, często ze skóry łosia lub wołu. [przypis redakcyjny]

kolet (z fr.) — strój wojskowy, skórzany kaftan a. płaszcz wkładany pod kirys; kabat. [przypis redakcyjny]

kolet (z wł.) — rodzaj krótkiego ubrania męskiego, zwłaszcza żołnierskiego. [przypis redakcyjny]

Kolgar i Annira — dzieci Karmora. [przypis redakcyjny]

koligacja — krewni. [przypis redakcyjny]

koligatka — osoba spokrewniona z zamożnymi i wpływowymi rodzinami szlacheckimi. [przypis redakcyjny]

koligatów — krewnych, powinowatych. [przypis redakcyjny]

Koliseum — Koloseum, cyrk olbrzymi w Rzymie, dziś słynna ruina. [przypis redakcyjny]

kolizja — nieporozumienie, spór. [przypis redakcyjny]

kolokowane — umieszczone; chodzi o umieszczenie sum, uznanych jako lepsze, na poszczególnych dobrach, w zależności od czego wierzyciel obejmował te czy inne wsi. [przypis redakcyjny]

kolorowa bajecznie — żartobliwie ironiczny (ze strony autora) wyraz zachwytu estetycznego „barwnością” ludu, niemal przytoczenie tytułu powieści Sewera Bajecznie kolorowa, której wątku użyczyło małżeństwo Włodzimierza Tetmajera z Anną Mikołajczykówną. [przypis redakcyjny]

kolor wyświęci się — zostanie kolorem atutowym. [przypis redakcyjny]

koloryzować — przedstawiać w piękniejszym niż w rzeczywistości świetle, korzystniej. [przypis redakcyjny]

koloryzować — zabarwiać, zaprawiać. [przypis redakcyjny]

Kolumna Prosper — sławny hetman Karola V. [przypis redakcyjny]

kolumnie — stronicy. [przypis redakcyjny]

koma (przestarz.) — przecinek. [przypis redakcyjny]

Komarę — Komorno, twierdza przy ujściu rzeki Wag do Dunaju. [przypis redakcyjny]

Komarno — miejscowość na pd.-zach. od Lwowa; hetman Sobieski rozgromił tam wojska tatarskie 10 października. [przypis redakcyjny]

komata (z gr.) — znaki pisarskie. [przypis redakcyjny]

komedialnia — teatr. [przypis redakcyjny]

komendarstwa (forma lm) — stanowiska zlecone. [przypis redakcyjny]

komenda — [tu:] oddział. [przypis redakcyjny]

komendy — konkury, zaloty. [przypis redakcyjny]

komendy — zaloty. [przypis redakcyjny]

komendy (z łac.) — zaloty. [przypis redakcyjny]

komeraże — plotki, intrygi. [przypis redakcyjny]

komiega — statek rzeczny do spławiania zboża. [przypis redakcyjny]

komiliton — towarzysz broni. [przypis redakcyjny]

komisarz — administrator, urzędnik do specjalnych zleceń. [przypis redakcyjny]

komisarze nasi — byli to z Litwy: Jerzy Hlebowicz, starosta żmudzki, Krzysztof Zawisza, marszałek w. litewski i Cyprian Brzostowski, referendarz; z Korony: Hieronim Wierzbowski, wojewoda sieradzki, i Stanisław Sarbiewski, wojewoda mazowiecki, brat jezuity, poety Macieja. [przypis redakcyjny]

komisarzy radomskich i deputatów trybunalskich — osobne sejmiki „deputackie” wybierały co roku deputatów do trybunału koronnego. Trybunał był sądem odwoławczym najwyższej instancji od wyroków sądów ziemskich i grodzkich, nadto sądem pierwszej instancji w sprawach przeciw starostom i urzędnikom grodzkim o naruszenie obowiązków przy wymiarze sprawiedliwości. Przewodniczył mu wybierany przez deputatów marszałek. Trybunał skarbowy, urzędujący w Radomiu, składał się z wybieranych na każdym sejmie senatorów oraz z deputatów, obieranych zazwyczaj na sejmikach relacyjnych. Pociągał on do odpowiedzialności poborców i tych wszystkich, na których ciążył zarzut przywłaszczenia sobie grosza publicznego, wyrokował w sprawach zatargów pomiędzy obywatelami a wojskiem, badał rachunki wojskowe itd. Trybunał radomski został zniesiony przez Konstytucję sejmu konwokacyjnego 1761 r., a atrybucje jego przekazano utworzonej wtedy Komisji Skarbowej. [przypis redakcyjny]

komisa — zlecenia. [przypis redakcyjny]

Komisja Policji — dziś Spraw Wewnętrznych. [przypis redakcyjny]

komisja radomska — przedstawiona wyżej w rozdz. V. [przypis redakcyjny]

Komisja Skarbowa — naczelny urząd skarbowy; były dwie Komisje Skarbowe, osobna dla Korony i osobna dla Litwy; w każdej przewodniczącym był podskarbi. [przypis redakcyjny]

Komisja Skarbu — Komisja Finansów i Skarbu odpowiadała dzisiejszemu Ministerstwu Finansów; ustanowiona przez konstytucję 1815 r., zniesiona w r. 1867. [przypis redakcyjny]

Komisja Spraw Wewnętrznych — naczelny organ administracyjny w Królestwie Kongresowym, odpowiadający ministerstwu, ustanowiony konstytucją 1815 r., zniesiony w r. 1868. [przypis redakcyjny]

komisja (…) we Lwowie — komisja lwowska odbyła się w r. 1663 (nie w r. 1662, jak Pasek mylnie podaje). Szelągów Boratyniego liczono, jak dawniej, po 3 na grosz mimo zmniejszonej do ⅓ zawartości miedzi, tak samo złote czyli tynfy mimo wymienionej w napisie wartości 30 groszy, były naprawdę warte tylko 18 groszy. Była to więc moneta z obiegiem przymusowym; odtąd rozróżniano dawniej wybitą dobrą i nową, bieżącą czyli spodloną monetę, którą także pogardliwie zwano wołoską. Pasek tłumaczy po swojemu wołoskie szelągi jako sprowadzone z zagranicy. [przypis redakcyjny]

komisja w Sandomierzu — Komisja ta miała na celu przyśpieszenie wypłaty wojsku żołdu w wysokości 12 mln. zł. [przypis redakcyjny]

Komisje Cywilno-Wojskowe — ściśle: Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe; powstałe w r. 1789 władze administracyjne powiatowe i wojewódzkie. [przypis redakcyjny]

Komisje Porównawcze — dla przeszacowania zbyt nisko ocenionych dochodów ziemskich; ustanowił je Sejm dopiero w lutym 1790 pod nazwą Deputacji Koekwacyjnej (a więc po napisaniu Przestróg), ale już w listopadzie 1789 r. złożył co do nich projekt Suchorzewski. W wydaniach z końca XVIII w.: Komisje Porównicze. [przypis redakcyjny]

Komisji Wielkiej — sama ta Komisja proponowana w Uwagach, str. 55, obowiązki jej szczegółowo omówione w Popr. i Przydat., tamże, str. 210, gdzie tylko inny termin, Komisja Najwyższa, czyli Rada Dozorcza. [przypis redakcyjny]