Przypisy

sylfida — tu: smukła, delikatna kobieta. [przypis edytorski]

sylfida — żeńska postać sylfa, tj. ducha uosabiającego żywioł powietrza; przen. kobieta smukła, delikatna, pełna wdzięku. [przypis edytorski]

sylfida — żeńska postać sylfa, tj. duszka uosabiającego żywioł powietrza; przen. kobieta smukła, delikatna, pełna wdzięku. [przypis edytorski]

sylfida — żeński duch powietrza. [przypis edytorski]

Sylfidy — neoromantyczny balet do muzyki Fryderyka Chopina z choreografią Michaiła Fokina, wystawiony pierwotnie w 1907 w Petersburgu jako Chopiniana; tytuł Sylfidy został mu nadany przez Siergieja Diagilewa, kiedy jego słynny zespół Baletów Rosyjskich wprowadził go do swojego repertuaru podczas występów w Paryżu w 1909. [przypis edytorski]

sylf — mitologiczny duch powietrza. [przypis edytorski]

Sylf — niewidzialny duch będący uosobieniem żywiołu powietrza; opowieści o sylfach mają źródło w średniowiecznym opisie tych istot autorstwa Paracelsusa. [przypis edytorski]

sylf — średniowieczny duch powietrza o czystej duszy. [przypis edytorski]

sylf — w średniowieczu: duch powietrza, uosobienie żywiołu powietrza (u Paracelsusa). [przypis edytorski]

sylfy — duchy powietrza. [przypis edytorski]

Sylistria — miasto w płn.-wsch. Bułgarii. [przypis edytorski]

sylogizm — rozumowanie przeprowadzone zgodnie z zasadami logiki. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat rozumowania logicznego wyprowadzający wniosek z dwóch przesłanek; tu: rozumowanie. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat rozumowania logicznego, wyprowadzający wniosek z dwóch przesłanek; tu: rozumowanie. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat wnioskowania logicznego zbudowany z dwóch przesłanek i wniosku. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat wnioskowania logicznego zbudowany z dwóch przesłanek i wniosku; tu: rozumowanie. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat wnioskowania na podstawie dwóch przesłanek, które zawierają wspólny element, a każdy element wniosku zawarty jest w dokładnie jednej przesłance. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat wnioskowania pośredniego złożonego z dwóch przesłanek i wynikającego z nich wniosku. [przypis edytorski]

sylur (geol.) — trzeci okres ery paleozoicznej, ok. 445–420 mln lat temu. [przypis edytorski]

sylwan (mit. rzym.) — bożek leśny w postaci pół-człowieka, pół-zwierzęcia. [przypis edytorski]

Sylwester Bonnard — główny bohater powieści Anatola France'a Zbrodnia Sylwestra Bonnard (1881): historyk i filolog, żyjący wśród książek. [przypis edytorski]

Sylwester II — Gerbert z Aurillac, papież w l. 999–1003. [przypis edytorski]

Sylwester I (zm. 335) — papież w latach 314–335, święty katolicki. [przypis edytorski]

sylwetki — portrety lub inne obrazy wykonywane przez odrysowywanie cienia głowy bądź postac, szczególnie popularne w latach 1775–1785; w Dreźnie specjalizował się w nich malarz nadworny J.E. Schenau. [przypis edytorski]

Sylwia (łac. Silvia) — imię żeńskie pochodzące od łacińskiego słowa silva, czyli las; oznaczające „leśna, dzika, żyjąca w lesie”. [przypis edytorski]

symara — długi, powłóczysty strój wierzchni, noszony w dawnych czasach przez kobiety, niektórych urzędników itp. [przypis edytorski]

Symbirsk — ob. Uljanowsk (od 1924), miasto w płd.-zach. Rosji nad Wołgą, ok. 900 km na wsch. od Moskwy; w XIX w. stolica guberni. [przypis edytorski]

symbol jerozolimski — credo, wyznanie wiary w formule wg tradycji przyjętej w Jerozolimie. [przypis edytorski]

symbolów — dziś popr. forma D. lm: symboli. [przypis edytorski]

symbolów — dziś raczej: symboli. [przypis edytorski]

symbolum (łac.) — znak, symbol. [przypis edytorski]

symbol — w poetyce okresu Młodej Polski za symbol uważano obraz wyrażający trudne do jednoznacznego sprecyzowania znaczenia, intensywnie za to oddziałujący na nastrój. [przypis edytorski]

Symetejon a. Symaethus — rzeka we wsch. Sycylii (dziś Giaretta). [przypis edytorski]

symfonał — termin muzyczny występujący w staropolskich tłumaczeniach biblijnej Księgi Daniela (Dn 3, 5; Dn 3, 10; Dn 3, 15), zapożyczony przekładów z greckich i łacińskich, w których występuje jako symphonia (gr.): współbrzmienie (w oryg. aram.: sumponyah); w okresie renesansu, do pocz. XVII w., symfonałem nazywano w Polsce rodzaj klawesynu, instrumentu strunowo-klawiszowego; we współcz. przekładach biblijnych sumponyah zwykle tłumaczy się jako dudy (instrument ludowy składający się z piszczałek, do których powietrze tłoczono za pomocą skórzanego miecha). [przypis edytorski]

Symfonia c-moll — V symfonia c-moll op. 67 Ludwiga van Beethovena, jeden najsłynniejszych i najczęściej wykonywanych utworów muzyki poważnej; rozpoczyna ją charakterystyczny, czteronutowy motyw, który niekiedy traktuje się jako mający znaczenie symboliczne, gdyż wg sekretarza Beethovena kompozytor skomentował początek dzieła słowami: „Tak oto los puka do drzwi!”. [przypis edytorski]

symmachia (gr. dosł.: wspólna walka) — związek obronny lub zaczepno-obronny staroż. państw greckich. [przypis edytorski]

symmachia (gr. dosł.: wspólna walka) — związek obronny lub zaczepno-obronny staroż. państw greckich; symmachia peloponeska: Związek Peloponeski, zrzeszający państwa Płw. Peloponeskiego pod przewodnictwem Sparty, zawiązany w VI w. p.n.e., w V w. p.n.e. walczący z Ateńskim Związkiem Morskim. [przypis edytorski]

Symmach, Kwintus Aureliusz Symmachus (ok. 340–402) — rzymski mówca, senator i polityk, obrońca tradycyjnej religii rzymskiej; przewodniczył delegacji sprzeciwiającej się dekretowi cesarza Gracjana, nakazującemu usunięcie z budynku senatu ołtarza bogini zwycięstwa, Wiktorii; jego późniejszy ponowny apel w tej sprawie doprowadził do konfliktu z Ambrożym, biskupem Mediolanu. [przypis edytorski]

Symois a. Symoent — rzeka pod Troją. [przypis edytorski]

Symonds, John Addington (1840–1893) — angielski poeta i krytyk literacki. Jako historyk kultury zasłynął studium The Renaissance. An Essay (1863). [przypis edytorski]

symonia — handel godnościami kościelnymi, stanowiącymi źródło prestiżu i dochodów. [przypis edytorski]

symoniak — człowiek popełniający symonię, świętokupstwo, tj. handel sakramentami, dobrami duchowymi a. kościelnymi godnościami lub urzędami. [przypis edytorski]

symonia — świętokupstwo, handel sakramentami lub godnościami i urzędami kościelnymi. [przypis edytorski]

symonia — świętokupstwo, sprzedawanie i kupowanie godności i urzędów kościelnych. [przypis edytorski]

symonia — świętokupstwo, tj. handel sakramentami, dobrami duchowymi a. kościelnymi godnościami lub urzędami. [przypis edytorski]

symonia — symonia jest, gdy kto święte rzeczy albo duchowne urzędy kupuje albo przeda je, albo jakąkolwiek czyni umowę (przyp. źródła). [przypis edytorski]

Symonides z Keos (ok. 556–468 p.n.e.) — poeta grecki, znany jako autor trenów i smutnych elegii. [przypis edytorski]

Symon Petlura (1879–1926) — ukraiński polityk i przewodniczący Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej w latach 1919–1921. [przypis edytorski]

Symon — Szymon Mag, wg Dziejów Apostolskich usiłował kupić dar udzielania Ducha św., od czego pochodzi współczesne pojęcie symonii (kupczenia godnościami kościelnymi). [przypis edytorski]

Symp. §. 210. D — Platon, Uczta, §. 210. D. [przypis edytorski]

sympathique (fr.) — sympatyczne. [przypis edytorski]

sympatia (łac. sympathia, z gr. sympatheia, syn: wspólne, razem, pathos: uczucia, emocje, doświadczenia) — tu: współodczuwanie. [przypis edytorski]

sympatia (łac. sympathia, z gr. sympatheia, syn: wspólne, razem, pathos: uczucia, emocje, doświadczenia) — tu: współodczuwanie. [przypis edytorski]

sympatie „centralne” — sympatie do „państw centralnych”, tj. do związanych sojuszem Niemiec i Włoch. [przypis edytorski]

sympatyczny (daw.) — tu: mający takie same odczucia wobec poszczególnych kwestii. [przypis edytorski]

symplak — zapewne: ktoś upraszczający złożoność problemu. [przypis edytorski]

symplak (z łac.) — prostak; tu: nowicjusz, początkujący. [przypis edytorski]

Symplegady (mit.gr.) — dwie skały przy cieśninie Bosfor, strzegące wejścia na Morze Czarne. [przypis edytorski]

Symplegady (mit. gr.) — ruchome skały utrudniające przepłynięcie cieśniny Bosfor. [przypis edytorski]

Symplegady — mityczne ruchome skały, miażdżące przepływający między nimi statek. [przypis edytorski]

Symplicjusz (z łac.) — naiwny, prostaczek. [przypis edytorski]

symplicystyczny a. symplifikujący (z łac.) — nadmiernie uproszczający i spłycający. [przypis edytorski]

symplicystyczny (z łac.) — prosty. [przypis edytorski]

symplicyzm (z łac.) — prostota, zwł. nadmierna. [przypis edytorski]

symplicyzm (z łac. simplex, simplicis: prosty) — nadmierne upraszczanie i spłycanie. [przypis edytorski]

symplifikacja — uproszczenie. [przypis edytorski]

symplistyczny (z łac. simplex, simplicis: prosty) — prosty, nieskomplikowany; prostacki. [przypis edytorski]

symplońska — właśc. Simplońskiej, od: Simplon nazwy przełęczy w Alpach szwajcarskich. [przypis edytorski]

symposion (gr.) — uczta, biesiada. [przypis edytorski]

Sympozjon — dialog Platona poświęcony miłości, bardziej znany pod polskim tytułem Uczta. [przypis edytorski]

sympozjon (z gr.) — uczta. [przypis edytorski]

symptomata (daw.) — objawy. [przypis edytorski]

symptomata (łac.) — objawy. [przypis edytorski]

symptomata — symptomy; objawy. [przypis edytorski]

symptomat (daw.) — symptom, objaw. [przypis edytorski]

symptomat (daw.) — symptom, objaw. [przypis edytorski]

symptomat (daw.) — symptom, oznaka czegoś. [przypis edytorski]

symptomat — objaw, symptom. [przypis edytorski]

Sym — rzeka w azjatyckiej części Rosji, lewy dopływ Jeniseju. [przypis edytorski]

symultaniczny — równoczesny. [przypis edytorski]

synaczek (daw.) — syneczek. [przypis edytorski]

synaczek — dziś: syneczek. [przypis edytorski]

syna drugiego — midrasz uczy, że Rachel proroczo wiedziała, iż Jakub będzie miał tylko dwunastu synów i ustanowi dwanaście plemion, modliła się więc, aby ten dwunasty syn pochodził od niej, zob. Raszi do 30:24. [przypis edytorski]

synagoga — świątynia żydowska. [przypis edytorski]

Synagoga Szatana — powieść Stanisława Przybyszewskiego, pierwodruk po niem. w 1897 r., wyd. w tłum. polskim z 1902 r. nosi podtytuł: Przyczynek do psychologii czarownicy. [przypis edytorski]

synagoga — żydowski dom modlitw, niekiedy również siedziba instytucji takich jak sąd rabinacki. [przypis edytorski]

synagoga (z gr.: miejsce zebrań) — bożnica; w judaizmie miejsce modlitw, odprawiania nabożeństw, studiowania Tory i Talmudu; często również siedziba gminy żydowskiej; tu znajduje się Aron ha-kodesz (Arka Przymierza): rodzaj skrzyni, w której przechowywane są zwoje Tory, powyżej zawieszona jest lampka Ner tamid, symbol obecności Boga, zaś centralne miejsce zajmuje bima, czyli podwyższenie z pulpitem, z którego czytana jest Tora. [przypis edytorski]

Synaj — (bibl.) góra w Egipcie, na której Mojżesz otrzymał od Boga kamienne tablice z wyrytymi dziesięcioma przykazaniami. Przybyszewski używa nazwy góry w rodzaju żeńskim. [przypis edytorski]

Synaj — góra w płd. części Płw. Synaj, utożsamiana z biblijną górą Horeb, określaną jako „góra Boga”, gdzie Bóg przekazał Mojżeszowi kamienne tablice z wyrytymi dziesięcioma przykazaniami (Wj 3,1), a w późniejszych czasach ukazał się prorokowi Eliaszowi (1Krl 19,8–14). [przypis edytorski]

Synaj — półwysep w Egipcie. [przypis edytorski]

syn Alkmeny — Herakles. [przypis edytorski]

synami Bilhy — «Zwykł przebywać z synami Bilhy, ponieważ [inni] bracia nimi gardzili [jako synami służącej], on zaś się z nimi bratał», zob. Raszi do 37:2. [przypis edytorski]

syna Nachora — «Labana syn Nachora (a nie syna Betuela). [Jakub] wspomniał jego dziadka a nie ojca, gdyż Nachor był osobą znaną, poważaną i bardziej szanowaną niż Betuel», zob. Radak do 29:5. [przypis edytorski]

synapizm (daw.; z gr.) — gorczycznik, okład z papki sporządzonej z utartych nasion gorczycy, wywołujący przekrwienie i rozgrzanie skóry; stosowano go w leczeniu stanów zapalnych i nerwobólów. [przypis edytorski]

syna twojego — Talmud (Sanhedrin 89b) odczytuje to jako dialog pomiędzy Bogiem i Abrahamem. Gdy Bóg powiedział „syna twojego” [Abraham] «odrzekł Mu: mam dwóch synów. Powiedział: „jedynaka twojego”, [Abraham] odpowiedział: ten jest jedyny u swojej matki i ten jest jedyny u swojej matki. Powiedział mu: „którego miłujesz”, [Abraham] na to: miłuję obu. [Więc Bóg] powiedział mu: „Icchaka”. I dlaczego od początku nie wyjawił mu, [o którego syna chodzi]? Żeby nie wprawić go w nagłe poruszenie, co zmąciłoby jego umysł i zdezorientowałoby go; a także dlatego, aby nakaz Boży stał mu się drogi, i by nagrodzić go za każdą z tych wypowiedzi», zob. Raszi do 22:2. [przypis edytorski]

synchronistyczny (z gr.) — zawierający zestawienie współczesnych sobie wydarzeń. [przypis edytorski]

syn człowieczy — charakterystyczne wyrażenie biblijne, dosłownie oznaczające człowieka w ogólności, w ewangeliach używane wyłącznie przez Jezusa, zawsze w trzeciej osobie liczby pojedynczej, w odniesieniu do samego siebie. [przypis edytorski]

syndykalizm — kierunek w ruchu robotniczym, zakładający pierwszeństwo celów ekonomicznych nad politycznymi. [przypis edytorski]

syndykalizm — kierunek w ruchu robotniczym zakładający pierwszeństwo celów ekonomicznych nad politycznymi. [przypis edytorski]

syndykat — stowarzyszenie kupców a. przedsiębiorców zawiązane w celu dokonania wspólnego, jednorazowego przedsięwzięcia lub w calu stałego wykonywania operacji na wielką skalę, przekraczającą możliwości każdego z uczestników; niekiedy syndykat ma charakter kartelu: porozumienia wielkich przedsiębiorstw określonej gałęzi przemysłu mającego na celu zmonopolizowanie rynku. [przypis edytorski]