Czem chata bogata, tem radaBaśń mojej piastunki
1
Ani to blisko, ani tak daleko,
Był sobie, ptaszko, nad Dunajem rzeką,
SierotaBył sobie człowiek, miluchny człowieczek,
Jak wół pracował, unikał od sprzeczek[1]:
5Więc, jak to bywa, od drugiej swej żony
By[2] nic dobrego był za nos wodzony.
A miał dziecinę po pierwszej małżonce,
Dziewczę — obrazek, a skromne, milczące,
A pracowite, ani dnia, ni nocy;
10Lecz, moja rybko, ciężki chleb sierocy!…
Skąd niosą wiatry rozjęki po rosie?
Z piersi sierocej — o! znaczno[3] po głosie!
Macocha złośna sieroty nie kocha,
Zajrzała[4] doli sierocie macocha.
15
Jest u sieroty prześliczna króweczka,
Która jej daje pieszczoty i mleczka —
Spadek po matce i posag jedyny!
Dziewa jej nosi poślady[5], łupiny,
Z studzienki wodę i ziele z ogródka:
20
Jest u macochy krów i ładnych trzoda,
Ale do Łyski i równać je szkoda;
Jest u macochy i córa rodzona,
W mleku kąpana, chuchana, pieszczona,
25Matka ją w suknie bławatne[8] spowiła —
Lecz do sierotki ani się umyła!
Bo pięknej kosy[9], ócz, duszy na twarzy,
I od kijowskich nie kupić kramarzy!
Nie w smak to idzie zawistnej macosze:
30Nęka sierotę jak wołu przy sosze[10].
Biedaczka w pracy sił tera[11] ostatki,
Niedługo może — i pójdzie do matki…
— „Porzuć, ladaco, przynosić te kwiecie:
Komu trza — znajdzie, przyniesie, uplecie.
35Tobie — pędź krowy na łąkę zieloną,
Masz funt kądzieli, prząślnicę, wrzeciono,
Patrzaj na wieczór byś sprzędła, utkała,
I niech mi chusta jak śnieg będzie biała!”
Na bujnej łące czajeczka kihicze,
40Na bujnej łące płyną łzy dziewicze:
„Co ja tu pocznę? Co zrobię nieboga?!”
Słyszy to, widzi krówka krętoroga:
„Nie płacz, dziewojo! — zwąchawszy ją rzecze —
Ja twoję smutną dolę zabezpieczę:
45Na kręte różki moje włóż kądzielę,
Sprzędę ją, wytkę[12], na rosie wybielę.
Zamknij oczęta, dziecino kochana,
Zaśnij — a pomnij być niemą jak ściana!”
Surowe wiatry od zachodu wioną,
50Wraca sierotka z robotą skończoną:
„Masz sobie, mamo, masz biały ręczniczek,
Tylko w mym sadku nie zrywaj różyczek,
I mojej Łyski nie bij nadaremno,
I nie po ludzku nie obchodź się ze mną!”
55
Macocha złośna sieroty nie kocha,
Zajrzała doli sierocie macocha.
Idzie dziewoja z podwójną robotą; —
Nie dawaj Łysce robotki, sieroto!
Twoja macocha, jak jastrząb ciekawie,
60Spogląda na cię ukrywszy się w trawie!…
Widziała cuda — i sama nieswoja!
Jeszcze na drodze, już słyszy dziewoja:
„Wraz[13], czarownico, twe sztuki się spłacą!
Jutro zabijem twą krowę ladaco,
65Ujrzysz, czyś lepsza od mojej ty doni[14]!”
Dziewica w dłonie żałościwie dzwoni.
Daremne żale! Nie minie już klęska:
Macosze bardzo zachciało się mięska!
Spłakane dziewczę pobiegło w zagrodę,
70Tuli swą Łyskę i głaszcze pod brodę:
Zabiją ciebie… krętorożko miła!
„A ciebież moja mateczka doiła!
A tyż mi nosić pomagasz brzemiona[15]!
A tyż mi jesteś lepiej niż rodzona[16]!
75— „Nie płacz sierotko! gdy będę zabita,
Proś, niech ci moje oddadzą jelita:
Przepatrz je pilno — tam ziarnko w nich będzie,
Zasadź to ziarnko w twym sadku na grzędzie;
Przepatrz raz drugi — znajdź pierścień maleńki,
80Wrzuć ten pierścionek do swojej studzienki”.
Rzeczułka z wiatrem porannym cóś gada,
Dziewica smutna, choć praca z rąk pada,
Myje jelita — znalazła ziarenko,
I do ogródka pobiegła śpiesznieńko…
85Myje raz drugi — i pierścień ma w ręce,
I pośpieszniuchno pobiegła k'studzieńce[17].
CudNazajutrz w sadku jasno jak od słonka;
Któżby tam świecił? Złocista jabłonka,
Złote jabłuszka jak gwiazdki błyszczące,
90Złote listeczki na owej jabłonce,
I rajskich ptasząt gromadka pieśń dzwoni…
Jabłoń, nie jabłoń — a cudo jabłoni!
Zasię studzienka nie z wodą głęboką,
Zielonym winem pełniutka jak oko,
95W około zrębu mak, róże i lenek…
Studnia, nie studnia — a cudo studzienek!
Od ust na usta[18] pogłoski się szerzą,
Słuchają ludzie i uszom nie wierzą;
A wieść, jak powódź, rozlewa się szybko,
100Dalej i dalej… No, słuchajże, rybko!
Dalej a dalej rozgłośna wieść hula,
Aż doleciała do samego króla.
— „Służki me wierne! siodłajcie rumaki:
I my pojedźmy obaczyć cud taki”.
105Jak powiedziano, tak zaraz i było,
I król zajechał na wioskę pochyłą.
Macocha złośna sieroty nie kocha,
Zajrzała doli sierocie macocha
I w kleci[19] biedną dziewicę zamyka.
110
Za słup grabowy król wiąże konika.
— „Jasny nasz królu! to córy mej wiano[20]:
Kto ją, ten weźmie jabłonkę złocianą;
Kto ją, ten weźmie nie lada przydane,
Studzienkę wina, a słodkie, a pjane[21]!
115Chodź, moja doniu, chodź bliżej tu, duszko!
Daj panu wina i złote jabłuszko”.
Ledwie ku studni pomknęły się ręce,
Aż do dna wino opadło w studzience:
Jabłonka, jakby ukropem spryśnięta,
120Stuliła listki, umilkły ptaszęta —
Nie dostać jabłka, nie dostać tyczyną!
Macosze w złości krwią oczy zapłyną,
Skoczyła sama… ej, darmiutka praca!
Odeszła — wszystko k'dawnemu[22] powraca.
125Próbuje jeden i drugi i trzeci;
Aż dostrzeżono sieroteczkę w kleci.
— „Zerwij mi jabłko, zerwij mi je, duszko!”
Na rączkę dziewy upadło jabłuszko,
Ptaszęta znowu poczęły swe psoty
130I chwalą pieśnią duszyczkę sieroty.
Dziewa skraśniała[23], i białą rączyną
Czerpie Królowi złotym kubkiem wino.
I Wszyscy z podziwu klasnęli gwałtowno[24],
A król się cieszy zdobyczą cudowną.
— „Zostaw mnie, królu, ubogą i bosą,
Pozwól, niech pójdę, gdzie oczy poniosą!
Nie dla mnie twoja rączyna wielmożna:
140Ja raz kochałam — czyż drugi raz można?”
KaraMacocha złośna sieroty nie kocha,
Zajrzała doli sierocie macocha; —
Król się o wszystkim dowiedział ze strony,
Kazał ją rozdarć żelaznymi brony;
145Sierocie swatem był — i na weselu
Pląsał z dziewczęty, gdy zażył pochmielu[25].
I ja tam byłam i piłam to wino;
A byłam łebską i hożą[26] dziewczyną,
Więc i ja z królem wywijałam chybko,
150Aż dusza skacze!… A co, moja rybko?
Przypisy
[8]
bławatny — wykonany z bławatu, tj. z drogiej, jedwabnej tkaniny, zazwyczaj błękitnej. [przypis edytorski]
Bezpieczne płatności zapewniają:
Dane do przelewu tradycyjnego:
nazwa odbiorcy
Fundacja Wolne Lektury
adres odbiorcy
ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa
numer konta
75 1090 2851 0000 0001 4324 3317
tytuł przelewu
Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail
wpłaty w EUR
PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374
Wpłaty w USD
PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385
SWIFT
WBKPPLPP
Proszę czekać...
Słuchaj od tego miejsca
