Przypisy

z Wałachy — z Wołochami. [przypis edytorski]

zwałaszyć (starop.) — przen.: osłabić. [przypis edytorski]

zwał się cesarzów plemiennik — uważał się za spokrewnionego z cesarzami (zapewne rzymskimi; budowanie sięgających starożytności genealogii było wówczas w modzie). [przypis edytorski]

zwały (daw.) — właśc. wały, fale morskie. [przypis edytorski]

zwalać — tu: pobrudzić. [przypis edytorski]

zwalać winę na karb — wskazywać coś jako przyczynę. [przypis edytorski]

zwalana — powalana, pobrudzona. [przypis edytorski]

zwalany — zabrudzony. [przypis edytorski]

zwalczym — forma skrócona od: zwalczymy. [przypis edytorski]

zwaliska (daw.) — ruiny. [przypis edytorski]

zwalisko (daw.) — tu: ruina. [przypis edytorski]

zwalisko — ruina. [przypis edytorski]

zwana od astronomów — dziś popr.: zwana przez astronomów. [przypis edytorski]

zwan (daw.) — zwany, nazywany. [przypis edytorski]

zwariował — dla rytmu należy czytać na 4 sylaby. [przypis edytorski]

zwariuje (…) z (…) chorób nieprzystojnych — nawiązanie do problemów neurologicznych wywoływanych przez nieleczony syfilis; były one prawdopodobnie powodem obłędu i śmierci adwokata Józefa Goldszmita, ojca autora. [przypis edytorski]

zwarkoczony — spleciony w warkocz. [przypis edytorski]

zwarł się — zaczął walczyć. [przypis edytorski]

zwarować — zwędzić; ukraść. [przypis edytorski]

zwartszy — dziś: bardziej zwarty. [przypis edytorski]

zwarzyć — czasownik od war: wrzątek; tu: zniszczyć przez działanie zbyt niskiej temperatury. [przypis edytorski]

zwarzyć humor — zepsuć dobry humor. [przypis edytorski]

zwarzyć — (o przymrozku) doprowadzić do zwiędnięcia rośliny. [przypis edytorski]

zwarzyć — uwarzyć, ugotować. [przypis edytorski]

zwarzyć — zmrozić. [przypis edytorski]

z waszecia go traktować — zwracać się do niego: waszeć, jak do prostego szlachcica. [przypis edytorski]

z waszymi groby — dziś: z waszymi grobami. [przypis edytorski]

Zważ, jak często w najbłahszych okolicznościach słaba i krucha natura twoja wystawiona jest na próbę; niemniej jednak te i inne próby są dla twego zbawienia potrzebne… — Thomas à Kempis, O naśladowaniu Chrystusa LVII, cytat swobodny, z opuszczeniami. [przypis edytorski]

zważywszy jego stopień — biorąc pod uwagę jego pozycję w hierarchii społecznej. [przypis edytorski]

zwężyć — dziś popr.: zwęzić. [przypis edytorski]

Zweibrücken — miasto w Niemczech, w Nadrenii-Palatynacie. [przypis edytorski]

Zweig, Arnold (1887–1968) — niemiecki pisarz i pacyfista, przez pewien czas zaangażowany w ruch syjonistyczny. W latach 1933–1948 na emigracji, po wojnie prezes niemieckiego Pen Clubu. [przypis edytorski]

Zweig, Stefan (1881–1942) — pisarz austriacki, pacyfista. Od 1938 r. na emigracji, popełnił wraz z żoną samobójstwo. [przypis edytorski]

Zwei Jahre Gefängnis für schweren Einbruchdiebstahl (niem.) — Dwa lata więzienia za ciężką kradzież z włamaniem. [przypis edytorski]

zwei Seelen wohnen in meiner Brust (niem.) — dwie dusze mieszkające w mojej piersi. [przypis edytorski]

zwergl (niem.) — karzełek, krasnoludek. [przypis edytorski]

zwertować — dziś popr.: przewertować. [przypis edytorski]

związać się (daw.) — chwycić, jak w walce zapaśniczej. [przypis edytorski]

związać się — tu: rozpocząć walkę. [przypis edytorski]

związać — tu: spakować. [przypis edytorski]

związana warty — dziś: związana wartami. [przypis edytorski]

związanym jęczał — dziś: związany jęczałem. [przypis edytorski]

Związek Achajski — organizacja państw greckich (achajskich) na Peloponezie powstała w 281 r. p.n.e. w celu przeciwstawienia się Macedonii; w drugiej wojnie macedońskiej, w roku 198 p.n.e. związek sprzymierzył się z Rzymem przeciwko Macedonii, jednak kiedy po podporządkowaniu sobie Macedonii państwo rzymskie zaczęło dominować i ograniczać samodzielność państw greckich, Związek Achajski próbował przeciwstawiać się temu, co doprowadziło do represji (167 p.n.e.), a następnie konfliktu zbrojnego i klęski w roku 147 p.n.e. pod Leukopetrą, zburzeniem Koryntu, Teb i Chalkis; związek przestał istnieć, państwo rzymskie wchłonęło Grecję, a władzę nad państwami Związku Achajskiego sprawował rzymski namiestnik Macedonii. [przypis edytorski]

Związek Amerykański Głosowania Kobiet — mowa tu prawdopodobnie o o Międzynarodowym Ruchu Kobiet (fr. Alliance Internationale des Femmes, AIF; ang. International Woman Suffrage Alliance, IWSA), ukonstytuowanym w 1904 r. w Berlinie zrzeszeniu towarzystw wyborczych na rzecz praw kobiet, do którego przystąpiły towarzystwa ze Stanów Zjednoczonych Ameryki, stanu Victorii w Australii, z Anglii, Niemiec, Szwecji, Norwegii, Danii i Holandii, oraz przedstawicielki Austrii, Szwajcarii i Węgier; przewodnictwo honorowe objęła nestorka ruchu sufrażystek amer. Suzan Antony (1820–1906), a czynnie kierowała organizacją Chapman-Catt. Później, w 1920 r. powstała Liga Praw Wyborczych (ang. League of Women Voters, LWV) ograniczająca się raczej do działań na terenie Ameryki i istniejąca do dziś ponadpartyjna organizacja zajmująca się politycznym doradztwem (organizowaniem debat itp.), stworzona przez Carrie Chapman-Catt (1859–1947). [przypis edytorski]

Związek Arkadyjski a. Liga Arkadyjska — państwo związkowe założone w 370 p.n.e. przez miasta-państwa Arkadii, krainy na Peloponezie, podczas okresu słabości Sparty, która wcześniej kontrolowała ten region. [przypis edytorski]

związek Bakuninowski — Międzynarodowy Alians Demokracji Socjalistycznej, anarchistyczna organizacja założoną w 1868 w Szwajcarii przez Michaiła Bakunina (1814–1876), rosyjskiego rewolucjonistę, twórcę anarchizmu kolektywistycznego; po odmownej decyzji przyjęcia Aliansu w poczet członków Międzynarodówki, organizacja została rozwiązana, a jej członkowie wstąpili do narodowych sekcji Międzynarodówki. [przypis edytorski]

Związek Etolski — organizacja polityczna powstała między 280 a 270 r. p.n.e., obejmująca Etolię wraz z sąsiednimi poleis; związek miał stanowić przeciwwagę dla hegemonii macedońskiej i w tym celu początkowo sprzymierzał się z Rzymem; w 192 p.n.e. zmienił politykę i w sojuszu z Seleucydami wystąpił przeciw Rzymowi, ponosząc klęskę; w 189 p.n.e. Rzym podbił Etolię, a związek przestał istnieć. [przypis edytorski]

związek kamelotów — Kameloci Króla (Camelots du Roi), francuska skrajnie prawicowa, paramilitarna organizacja młodzieżowa, utworzona w 1906 przez Ligę Akcji Francuskiej, rozwiązana w 1936. [przypis edytorski]

Związek Kultury — (niem.) Kulturbund; stowarzyszenie kulturalne, działające w NRD od 1945 r. [przypis edytorski]

związek małżeński z czeską księżniczką, Dąbrówką — Dąbrówka, córka księcia czeskiego Bolesława Okrutnego, poślubiła Mieszka I w 965 r.; zmarła w 977 r. [przypis edytorski]

Związek Obrony Kresów Zachodnich — polska organizacja założona w roku 1921 w celu obrony praw Polaków na terenie Górnego Śląska i Pomorza. W roku 1932 liczyła 35 tysięcy członków. [przypis edytorski]

Związek Robotników Polskich (ZRP) — organizacja socjalistyczna działająca na terenie zaboru rosyjskiego w l. 1889–1893; w przeciwieństwie do Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat ZRP podejmował wyłącznie walkę oświatową i ekonomiczną, sprzeciwiając się działaniom rewolucyjnym czy powstańczym; do ZRP należeli m.in. Ludwik Krzywicki, Józef Beck, Jan Leder, Stanisław Grabski, Leon Falski, Julian Marchlewski, Adolf Warski; organem związku był „Tygodnik Powszechny” pod red. L. Krzywickiego; w 1893 działacze ZRP weszli w skład Polskiej Partii Socjalistycznej, a następnie część z nich utworzyła Socjaldemokrację Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]

związek socjalistycznej młodzieży, tzw. „Zetzetowiczów” — mowa o Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, konspiracyjnej organizacji polskiej młodzieży akademickiej działającej w trzech zaborach oraz we wszystkich ważniejszych uczelniach zagranicznych, gdzie uczyła się polska młodzież. [przypis edytorski]

Związek Strzelecki — organizacja paramilitarna działająca w latach 1910–1914, reaktywowana w 1918, związana z obozem Józefa Piłsudskiego. [przypis edytorski]

związek wzbroniony — chodzi o związek Heleny z Parysem. [przypis edytorski]

związka (daw.) — pęczek. [przypis edytorski]

związki — dziś popr. forma N. lm: związkami. [przypis edytorski]

zwiastować — tu: przynosić wiadomości. [przypis edytorski]

zwiastujęć — skrót od: zwiastuję ci. [przypis edytorski]

zwiastuje — zapowiada. [przypis edytorski]

zwiastun — tu : osoba przynosząca nowiny. [przypis edytorski]

z wiatry — dziś popr. forma N.lm: z wiatrami. [przypis edytorski]

z wiatry na skrzydła się mienia — zamienia się z wiatrami na skrzydła, tj. bardzo szybka. [przypis edytorski]

zwić — dziś: uwić; upleść. [przypis edytorski]

zwić — tu: splot. [przypis edytorski]

zwichnione — dziś popr. forma: zwichnięte. [przypis edytorski]

z widocznym umysłem — tu: rozmyślnie, wyraźnie celowo. [przypis edytorski]

zwid — tu: duch, widmo. [przypis edytorski]

zwidzenie — dziś: zwiedzanie. [przypis edytorski]

zwiędnienie — dziś: uwiąd; rzecz. od czas. zwiędnąć. [przypis edytorski]

zwię — popr.: zwę. [przypis edytorski]

zwięzły — w starożytnej poetyce cenioną wartością była oszczędność słów (zwięzłość, łac. brevitas). [przypis edytorski]

zwiedź — tu: spotkaj. [przypis edytorski]

zwiedzieć się — dziś: dowiedzieć się [przypis edytorski]

zwiedziła się — dowiedziała się. [przypis edytorski]

zwie ją Italią, swego wodza nadając jej imię — kolejnym po Enotrze, legendarnym królem plemienia Enotrów, miał być Italus (a. Italos; syn Penelopy i Telegonusa) i od jego imienia zasiedlone przez ten lud ziemie Płw. Apenińskiego zyskały nazwę Italii. Italus miał przekształcić pasterski lud Enotrów w osiadłe, rolnicze społeczeństwo, ustanawiając wiele obyczajów, w tym dotyczących posiłków. Inna etymologia wywodzi nazwę kraju Italia od słowa oznaczającego „jagnię” i wskazującego na hodowlę bydła przez mieszkańców tych obszarów. [przypis edytorski]

zwieja — wichura, zawieja; por: zwiać. [przypis edytorski]

z wieku (starop.) — z dawna, od wieków. [przypis edytorski]

z wielą ludźmi (daw.) — dziś: z wieloma ludźmi. [przypis edytorski]

z wielą (starop.) — z wieloma (domyślnie: osobami). [przypis edytorski]

z wielą (starop.) — z wieloma; forma rzeczownikowa dawnego przymiotnika: wieli, wiela, wiele. [przypis edytorski]

z wielką biedą — z dużym trudem. [przypis edytorski]

z wielkich w zadku — w oryginale mowa o homoseksualistach. [przypis edytorski]

z wielkimi mocarze — dziś: z (…) mocarzami. [przypis edytorski]

z wielkimi wodami ponad kryształowym sklepieniem — por. Rdz 1:6; 7:10 i in. [przypis edytorski]

z wielkim pożytkiem rzeczypospolitej było, gdyby nie tylko powiaty polskie, ale też i insze krainy ku koronie przyległe do jednakiego sposobu albo dawania podatku, albo służenia wojny przywiedzione były — to dlatego Frycz pisze, że jeszcze zjednoczenia księstwa litewskiego z Koroną nie było, które aż roku 1569 doszło (przypis źródła). [przypis edytorski]

z Wielkopolany — dziś popr. forma N. lm: z Wielkopolanami. [przypis edytorski]

Z wielu względów człowiek jest zwierzęciem, które musi walczyć przeciwko naturze albo innym ludziom… — Hippolyte Taine, Filozofia sztuki (1865), rozdz. VI. [przypis edytorski]

zwierać psy (daw.) — wiązać psy na smyczy. [przypis edytorski]

Zwierciadło albo kształt (…) — pierwotnie dzieło zatytułowane (wg pisowni z XVI w.) Żywot człowieka poćciwego stanowiło część większej publikacji opatrzonej wspólnym tytułem Żwierciadło albo kstałt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawam, jako we źwierciedle, przypatrzyć, wydanej na przełomie lat 1567/1568 w oficynie drukarskiej Matysa Wirzbięty w Krakowie i obejmującej, oprócz wspomnianej rozprawy, również drobniejsze dzieła, mianowicie: przedmowę albo Spólne narzekanie wszej Korony na porządną niedbałość naszę, zbiory aforyzmów, czyli apoftegmatów (Apoftegmata, to jest krótkie a roztropne powieści, Apoftegmata krótsze, Apoftegmata albo wirszyki na gmachy, także też na ine rzeczy), Przedmowę krótką do Polaka stanu rycerskiego (zbiór dłuższych wierszy polityczno-obyczajowych o zabarwieniu satyrycznym i moralizatorskim) oraz traktat religijno-moralny Zbroja pewna każdego rycerza krześcijańskiego. Żywot człowieka poczciwego opublikowano osobno po raz pierwszy w Warszawie, w drukarni Gałęzowskiego w 1828 r. i to wydanie stanowi podstawę niniejszego. [przypis edytorski]

zwierciadło — lustro. [przypis edytorski]

Zwierciadło sprawiedliwości — jedno z określeń Matki Boskiej w litanii. [przypis edytorski]

zwierciadło sześciołokciowej wysokości — w wersji tekstu z 1804 r. wysokość lustra ma 9 stóp, w wersji z 1810 r. ma 12 stóp; dokonana przez Potockiego korekta ma na celu wprowadzenie liczby 12 wraz z jej symboliką; zmiana przez tłumacza na 6 łokci nie idzie za tym zamiarem autora. [przypis edytorski]

„Zwierciadło widowisk, literatury, obyczajów i sztuki” — „Le Miroir des spectacles, des lettres, des moeurs et des arts”, francuski liberalny dziennik ilustrowany, wydawany w Paryżu w l. 1821–1823. [przypis edytorski]

zwierciadły — dziś popr. forma N. lm: zwierciadłami. [przypis edytorski]

zwierciadły — dziś popr. N. lm.: zwierciadłami. [przypis edytorski]

zwierciadły — dziś popr.: zwierciadłami. [przypis edytorski]

zwierciadlnymi — dziś: zwierciadlanymi. [przypis edytorski]

zwierciedle (daw. forma) — dziś Ms.lp: (w) zwierciadle. [przypis edytorski]

zwierciedle — dziś popr. forma Msc. lp: zwierciadle. [przypis edytorski]