Przypisy

zakon — tu: prawo. [przypis edytorski]

zakopał je — nie zostawił ich na ziemi, by nie przyczynić się do tego, że ktoś je znajdzie i ulegnie fałszywemu kultowi, zob. Radak do 35:4. [przypis edytorski]

Zakopane — miasto w płd. Polsce, położone u podnóża Tatr. [przypis edytorski]

Zakopane — obecnie miasto w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. [przypis edytorski]

Zakopane — polskie miasto powiatowe w województwie małopolskim, położone u podnóża Tatr. [przypis edytorski]

Zakopane — polskie miasto w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. [przypis edytorski]

Zakopiański Zamek — obecna nazwa to Kalacka Turnia. [przypis edytorski]

zakordonowany — tu: taki, który znalazł się za granicą; od daw. zakordonowy: zagraniczny. [przypis edytorski]

zakować (daw.) — zakuć, skrępować za pomocą kajdan, łańcuchów. [przypis edytorski]

zakować (reg.) — zakukać. [przypis edytorski]

zakowany (starop.) — zakuty; wzmocniony (żelaznym) okuciem. [przypis edytorski]

za kratą — tj. w klasztorze. [przypis edytorski]

za kratę wyfrunę — losy autorki wiersza, Heli Blumengraber, nie są znane, ale ten fragment sugeruje, że w czasie wojny przebywała w zamknięciu: być może w getcie, więzieniu, obozie koncentracyjnym, obozie pracy lub obozie zagłady. [przypis edytorski]

zakrawać na — tu: zmierzać do. [przypis edytorski]

zakreślon — skrócona forma od: zakreślony. [przypis edytorski]

zakres — tu: zasięg. [przypis edytorski]

zakryła była twarz swoją — przez co nie mógł jej rozpoznać. Opowieść talmudyczna (Sota 10b) podaje, że «gdy [Tamar] była jeszcze w domu swojego teścia, zachowywała się z taką skromnością, że nie podejrzewał, iż mogłaby to być ona», zob. Raszi do 38:15. [przypis edytorski]

zakrystian — osoba nadzorująca zakrystię. [przypis edytorski]

zakrystian — sługa kościelny opiekujący się świątynią, przedmiotami liturgicznymi (naczyniami i szatami) oraz przygotowujący kapłanów do obrzędów w kościele rzymskokatolickim. [przypis edytorski]

zakrystian (wł. sacristia a. sacrista) — osoba świecka lub duchowna niższej rangi sprawująca nadzór nad zakrystią (bocznym pomieszczeniem w świątyniach chrześc. służącym do przechowywania szat i naczyń liturgicznych oraz do przygotowania się do sprawowania obrzędów); do jej obowiązków należy pomaganie kapłanowi podczas odprawiania mszy i sprawowaniu obrzędów (przy pogrzebach, chrztach, ślubach itd.), otwieranie i zamykanie drzwi świątyni (odźwierny), sygnalizowanie dzwonem odbywających się uroczystości kościelnych (dzwonnik), dbanie o porządek w świątyni, pomoc w ubieraniu kapłana i in.; też: kościelny. [przypis edytorski]

zakrystyjan (z łac. sacrista) — dziś: zakrystianin, sługa kościelny opiekujący się świątynią, przedmiotami liturgicznymi (naczyniami i szatami) oraz przygotowujący kapłanów do obrzędów w kościele rzymskokatolickim. [przypis edytorski]

zakrystyjan (z łac. sacrista) — dziś: zakrystian, sługa kościelny opiekujący się świątynią, przedmiotami liturgicznymi (naczyniami i szatami) oraz przygotowujący kapłanów do obrzędów w kościele rzymskokatolickim. [przypis edytorski]

Zakrzewski, Antoni (XIX w.) — polski budowniczy fortepianów i organów, wzmiankowany od ok. 1826 do ok. 1859 w Warszawie. [przypis edytorski]

Zakrzewski, Wincenty Walenty Ignacy (1844–1918) — historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego (od 1872 r.; w roku akademickim 1890/1891 rektor tegoż uniwersytetu), od 1881 r. członek Akademii Umiejętności; autor prac na temat dziejów politycznych Polski w XVI w. i studiów o reformacji w Polsce (m.in. Powstanie i wzrost reformacji w Polsce 1520–1572 1870, Stosunki Stolicy Apostolskiej z Iwanem Groźnym, Carem i Wielkim Księciem Moskiewskim 1872, Po ucieczce Henryka, dzieje bezkrólewia 1574–1575 1878, Stefan Batory, przegląd historii jego panowania i program dalszych nad nią badań 1887, a także przekrojowych publikacji podręcznikowych z zakresu historii nowożytnej; wraz ze Stanisławem Smolką kierował zespołem badaczy przeszukujących archiwa watykańskie pod kątem materiałów źródłowych do historii Polski. [przypis edytorski]

Zakrzewski Wyssogota, Ignacy (1745–1802) — pierwszy prezydent Warszawy, wybrany 16 kwietnia 1792, usunięty 18 maja 1792 przez konfederację targowicką; w kwietniu 1794 po wypędzeniu Rosjan ze stolicy w wyniku insurekcji warszawskiej objął ponownie prezydenturę; przewodniczący Rady Zastępczej Tymczasowej, następnie członek Rady Najwyższej Narodowej; po upadku powstania wywieziony do Petersburga, uwolniony w 1796. [przypis edytorski]

za który (…) dostanie (daw.) — za który dostać można. [przypis edytorski]

za kupią (daw.) — na handel. [przypis edytorski]

zakupna — dziś: zakupy. [przypis edytorski]

zakupno (daw.) — zakup, kupno. [przypis edytorski]

zakupno — dziś: kupno a. zakup. [przypis edytorski]

zakupno — dziś: kupno, zakup. [przypis edytorski]

zakurek — kurzawa, wiatr niosący pył śnieżny. [przypis edytorski]

zakurzon — zakurzony (daw. krótka forma przym.). [przypis edytorski]

zakusić (starop.) — zakąsić; ugryźć; spróbować. [przypis edytorski]

zakusi (ros.) — zakąście. [przypis edytorski]

zakusy — próby zdobycia czegoś. [przypis edytorski]

zakutać — owinąć. [przypis edytorski]

zakwefione kobiety — w kulturze muzułmańskiej kobiety zasłaniają twarz specjalną zasłoną, kwefem. [przypis edytorski]

zakwefiony — mający twarz osłoniętą kwefem, tj. zasłoną z tkaniny. [przypis edytorski]

zakwestionować — podać w wątpliwość słuszność czegoś. [przypis edytorski]

zakwilić — zapłakać. [przypis edytorski]

Załączona tablica symbolów — wskazany spis znajduje się na końcu tomu. [przypis edytorski]

załączona w Uwagach mapka — uwagi autora zostały włączone w tekst w odpowiednich miejscach jako przypisy autorskie; z przyczyn technicznych mapka okolic Wilczy nie mogła być uwzględniona w tej publikacji. [przypis edytorski]

załamują karty — tj. znaczą w ten sposób karty do gry, oszukują w grze. [przypis edytorski]

załatwić sprawę swoją — w Talmudzie (Sota 36b) istnieje spór, czy Josef rzeczywiście chciał wykonać jakąś pracę, czy też był bliski ulegnięcia pokusie lecz ukazała mu się wizja twarzy Jakuba, jego ojca, i powstrzymał się od grzechu, zob. Raszi do 39:11. [przypis edytorski]

załatwię to (…) — w oryg. niem.: „Werd' ich besorgen” grinste Ostap („Postaram się”, uśmiechnął się Ostap); red. WL. [przypis edytorski]

załgać się — tu: zakraść się, wśliznąć się. [przypis edytorski]

załoga a. załóg — tu: rękojmia. [przypis edytorski]

załoga (daw.) — zapomoga, subsydium, dziś powiedzielibyśmy „pożywienie”. [przypis edytorski]

załoga (daw.) — zasadzka. [przypis edytorski]

Załoga G (jap. Kagaku ninja tai Gatchaman) — japoński serial anime o tematyce science-fiction emitowany początkowo w latach 1972–1974, w Polsce po raz pierwszy emitowany w latach 1980–1981 na antenie TVP 1 początkowo pod tytułem Wojna planet. [przypis edytorski]

załoga — tu: zabezpieczenie. [przypis edytorski]

załoga — tu: zastaw, gwarancja. [przypis edytorski]

założone (…) od innych — dziś popr.: założone przez innych. [przypis edytorski]

założyć — tu: zasłonić. [przypis edytorski]

założył kościół św. Piotra w mieście Pięciokościelnym Bazoarium — w łac. oryg. Eclesiam sancti Petri de Bozoario inchoavit”. Miasto identyfikowano w tradycji rozmaicie (Borsod nad Cisą, Vasvar nad Raabą, Pécs/Pecz w płd.-zach. Węgrzech, zw. też Fünfkirchen); jednakże wychodząc od śladów założenia kościelnego ufundowanego przez króla Piotra, należy uznać, że chodzi tu o Starą Budę (dziś prawobrzeżna dzielnica Budapesztu; jej węg. nazwę Budavár zapisywano w romańskich tekstach jako Baduaria, Bedoara, Boduaria a. Bezuara); kościół pod wezwaniem św. Piotra w Budzie został zniszczony przez Tatarów w 1241 r. [przypis edytorski]

załubnie — obszerne, kryte sanie. [przypis edytorski]

zalać (…) pałę (pot.) — upić się. [przypis edytorski]

zalać pałkę (pot.) — upić się. [przypis edytorski]

zalać sadła za skórę — dokuczyć komuś. [przypis edytorski]

zalać sadła za skórę (fraz. pot.) — bardzo dotkliwie dokuczyć komuś. [przypis edytorski]

zalać sadła za skórę (fraz.) — uprzykrzać komuś życie, dręczyć kogoś, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

za laty (starop. forma) — z latami; z czasem. [przypis edytorski]

za laty (starop. forma) — z latami, z czasem. [przypis edytorski]

zalęk (daw.) — lęk. [przypis edytorski]

zalecać się czymś (daw.) — mieć jakąś zaletę. [przypis edytorski]

zalecać — tu: stanowić zaletę. [przypis edytorski]

zalec — o wielu osobach lub przedmiotach: wypełnić sobą jakąś przestrzeń. [przypis edytorski]

zaledwiem połknął — inaczej: zaledwie połknąłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

zaledwiem rozpoczął — inaczej: zaledwie rozpocząłem; przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika. [przypis edytorski]

zaledwiem was (…) opuściła — inaczej: zaledwie was opuściłam (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

zaledwiem zaczął — inaczej: zaledwie zacząłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

zaledwie parę lat temu — tj. w 1926 roku. [przypis edytorski]

zaledwie przestał — hebr. טֶרֶם כִּלָּה (terem kila) dosł. ‘zanim skończył’. «[Gdy] słowa jeszcze były na jego ustach lub w jego sercu», zob. Radak do 24:15. [przypis edytorski]

zaledwieśmy przebyli — zaledwie przebyliśmy. [przypis edytorski]

zaledwieśmy to uczynili — inaczej: zaledwie to uczyniliśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

zaledwieśmy usiedli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: zaledwie usiedliśmy. [przypis edytorski]

zaledwieśmy wjechali — konstrukcja z ruchomą końcówka czasownika; inaczej: zaledwie wjechaliśmy. [przypis edytorski]

zaledwie — tu: ledwo. [przypis edytorski]

zaledwie wyszedł — «Tora wskazuje tu na cud uczyniony dla Jakuba, bo gdyby Esaw przyszedł o jedną chwilę wcześniej, Jakub nie zostałby pobłogosławiony», zob. Raszbam do 27:30. [przypis edytorski]

zaledwo — dziś raczej: zaledwie lub ledwo. [przypis edytorski]

zaledwo — dziś raczej: zaledwie. [przypis edytorski]

zaledwo — dziś: zaledwie. [przypis edytorski]

zaledwo (przestarz.) — zaledwie. [przypis edytorski]

zaledwoś (…) rozpalił — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: zaledwo rozpaliłeś. [przypis edytorski]

zalegać (starop.) — tu: rozciągać się. [przypis edytorski]

zalepły — dziś popr.: zalepiły się; zakrzepły. [przypis edytorski]

Zaleski, Bohdan (1802–1886) — polski poeta okresu romantyzmu, przynależący do tzw. „szkoły ukraińskiej”. [przypis edytorski]

Zaleski, Bronisław (1819–1880) — polski i białoruski działacz społeczny, pisarz, publicysta; przyjaciel Tarasa Szewczenki, z którym poznał się podczas zesłania w Orenburgu. [przypis edytorski]

Zaleski, Józef Bohdan (1802–1886) — poeta romantyczny, przedstawiciel tzw. szkoły ukraińskiej, autor m.in. poematu Duma o Wacławie i zbioru wierszy Duch od stepu oraz słów do kilku pieśni F. Chopina. [przypis edytorski]

zaleszczycka szosa — Zaleszczyki, miasto w obwodzie tarnopolskim Ukrainy; to tutaj, przez przejście graniczne, rząd oraz niedobitki polskich wojsk miały po 17 września 1939 r. uciekać samochodami do Rumunii. [przypis edytorski]

zaleta — tu: zasługa. [przypis edytorski]

zalewać komuś sadła za skórę — robić komuś na złość, naprzykrzać się. [przypis edytorski]

Zalewacz — przezwisko utworzone od pot. znaczenia czasownika zalewać: łgać, kłamać. [przypis edytorski]

zalewka — libacja, wylanie części wina z kielicha w ofierze dla bóstw. [przypis edytorski]

Zalewski, Kazimierz (1849–1919) — dramatopisarz, krytyk teatralny, tłumacz, od 1875 redaktor założonego przez siebie „Wieku”, współdyrektor Warszawskich Teatrów Rządowych. [przypis edytorski]

Zalewski, Kazimierz (1849–1919) — dramatopisarz, krytyk teatralny, tłumacz, od 1875 r. redaktor założonego przez siebie „Wieku”, współdyrektor Warszawskich Teatrów Rządowych. [przypis edytorski]

zależeć (daw.) — tu: polegać. [przypis edytorski]

zależeć na czym (daw.) — tu: polegać na czym. [przypis edytorski]

zależeć na czym — dziś w tym znaczeniu: zależeć od czego. [przypis edytorski]