Przypisy

Osowo — tak brzmi nazwa tej wsi w Pawińskiego Polsce w. XVI, t. V, Mazowsze, dziś: Osowice. [przypis redakcyjny]

ospany (starop.) — ospały; [tu:] zaspany. [przypis redakcyjny]

ostateczna (…) szczęśliwość — Bóg jako ostateczny kres szczęśliwości naszej. [przypis redakcyjny]

ostateczny* — tu: ostatni. [przypis redakcyjny]

ostatek na Boga przypuszczę — resztę zdam na Boga. [przypis redakcyjny]

Ostatnia prelekcja — Mickiewicza w Collège de France, z dnia 1 lipca 1842 r. [przypis redakcyjny]

ostatnie (daw.) — ostatni raz. [przypis redakcyjny]

ostatnie (daw. przysłówek) — ostatnio, na końcu. [przypis redakcyjny]

Ostatniej nocy księżyc był okrągły — Księżyc, który wczoraj wieczorem był w pełni, zachodzi na granicy wschodniej i zachodniej półkuli: a więc nadchodzi ranek drugiego dnia pielgrzymki poety po piekle. [przypis redakcyjny]

Ostatniej śmierci próżne być nie mogą — nie mogą ostatecznie być wolne od zagłady. [przypis redakcyjny]

ostatniej — tu: ostatecznej; śmierć jest ostatnim kresem człowieka. [przypis redakcyjny]

[Ostatnie notaty] — w grudniu 1924 r. otrzymał Żeromski dedykowany sobie egzemplarz książki prof. Witołda Rubczyńskiego Filozofja życia duchowego (Poznań, 1925). 12 grudnia dziękował autorowi: „Dziś otrzymałem…książkę p. t. Filozofia życia duchowego — z dedykacyą, która mię głęboko poruszyła. Każde słowo tej dedykacyi jest dla mnie zrozumiałe. Teraz dopiero pobieżnie rzuciłem okiem na książkę Czcigodnego Pana, ale z pewnością będę ją pilnie czytał, gdyż i książka ta będzie, równie, jak dedykacya, zrozumiała. Niewielu może będzie czytelników, którzy, jak ja, będą mogli do niej mówić słowem Wyspiańskiego: — «Pociecho moja, ty książeczko, — pociecho smutna…»”. Dzieło Rubczyńskiego poświęcone jest zagadnieniu niezniszczalności ducha, a podjęte było pod wrażeniem bolesnej straty osobistej — śmierci syna młodzieńca. O tej genezie książki mówi zarówno przedmowa, jak dołączony do niej portret młodo zgasłego harcerza. Mówiła o niej i dedykacja, zwracająca się do Żeromskiego, jako poety bólu ojcowskiego, autora Złego spojrzenia. Wedle świadectwa rodziny i najbliższych znajomych, Żeromski czytał tę książkę pilnie wiosną 1925 r., a wracał do niej jeszcze w czasie choroby. O jej lekturze, jako świeżej, mówił jeszcze z p. I. Deutscherem na tydzień przed śmiercią (por. „Nasz Przegląd” 21 listopada 1925 r., Nr. 320). Notatki z niej — i w związku z nią — spisane były najprzód na jednej kartce (28 cm x 21 cm), a potem przegrupowane, przeredagowane i z numeracją porządkową wpisane do oprawnego zeszytu (23 cm x 18 cm), gdzie zapełniają ośm stronic. (Załączamy ich facsimile). — Ponieważ Żeromski mówił wówczas często o dalszym ciągu Przedwiośnia (pod tytułem przez niektórych nawet słyszanym, mianowicie: Wiosna), a zwyczajem jego było (jak najbliżsi stwierdzają) nad jednym tylko na raz utworem pracować, nasuwa się przypuszczenie, że do tej właśnie powieści owe notaty miały być zużytkowane. [przypis redakcyjny]

ostatnie (starop.) — ostatecznie. [przypis redakcyjny]

ostatnie (starop.) — po raz ostatni. [przypis redakcyjny]

ostatnie wyznanie intraty — nakazane przez Sejm 6 kwietnia 1789 r. zeznania zaprzysiężone dochodu dóbr szlacheckich, zebrane od lipca do listopada 1789 r. przez wyznaczonych z ramienia Sejmu Komisarzy Dziesiątego Grosza. [przypis redakcyjny]

ostatni świecznik majestatu — Na Fryderyku II, który był synem Henryka VI, z powyższego małżeństwa, a trzecim z panujących Hohensztaufów szwabskich, zakończył się ich ród. [przypis redakcyjny]

ostępem — obstąpiwszy, okrążywszy. [przypis redakcyjny]

Ostenda — port i znane kąpielisko w Belgii, nad Morzem Północnym. [przypis redakcyjny]

osteologia — część anatomii obejmująca naukę o kościach. [przypis redakcyjny]

Ostiacy — koczujący szczep na północy Syberii, dzielą się na Kamiennych, Jasackich, Czarnych itd. [przypis redakcyjny]

ostiarius — odźwierny. [przypis redakcyjny]

Ostra Brama — zabytkowa brama obronna w Wilnie z obrazem Matki Boskiej. [przypis redakcyjny]

ostraszyć się (starop.) — ze strachem się oswoić. [przypis redakcyjny]

ostraszywszy się (starop.) — ochłonąwszy ze strachu. [przypis redakcyjny]

ostręga (daw. a. reg.) — jeżyna. [przypis redakcyjny]

ostrów — ostroga, forteca? (niejasne; znaczenie dosłowne: wyspa). [przypis redakcyjny]

ostrów — wyspa, kępa; burzany — rodzaj wielkich ostów kwitnących na czerwono. [przypis redakcyjny]

ostrów — wyspa, kępa roślinności na wodzie. [przypis redakcyjny]

ostrów — wyspa rzeczna. [przypis redakcyjny]

Ostrogska ordynacja — założona w r. 1609, obejmowała 24 miasta i 593 wsi; w r. 1753 Czartoryscy, chcąc udziałem w grabieży przeciągnąć na swoją stronę wybitniejszych stronników Potockich i hetmana Branickiego, skłonili zadłużonego ordynata Janusza Sanguszkę do zawarcia tzw. transakcji kolbuszowskiej, której mocą ordynacja miała być podzielona; zamiar udaremniony przez Branickiego został zatwierdzony przez Sejm r. 1766; Rzeczpospolita traciła 600 wojska, które ordynacja utrzymywała; obłowili się głównie Lubomirscy (9 miast i 400 wsi). [przypis redakcyjny]

ostrokrzew — roślina krzewiasta, wiecznie zielona, z rodziny ilwowatych; w Anglii ma zastosowanie przy obrzędach Bożego Narodzenia. [przypis redakcyjny]

ostrowu — raczej: ostrwi, od: ostr(z)ew, rogatka. [przypis redakcyjny]

ostroża — ostrożność. [przypis redakcyjny]

ostrszy (daw. forma) — ostrzejszy; tu: bystrzejszy. [przypis redakcyjny]

ostry — tu: szorstki. [przypis redakcyjny]

ostrzeż o tem Władysława — Władysława Zamojskiego. [przypis redakcyjny]

ostrzygów — ostryg. [przypis redakcyjny]

Ostya — [Ostia] miasto portowe nad ujściem Tybru. [przypis redakcyjny]

O. S. tyczących B. i K. J. — orzeczenie soboru tyczące bulli i konstytucji jezuitów. [przypis redakcyjny]

ostydły (daw.) — ostygły. [przypis redakcyjny]

osuć (daw.) — osypać. [przypis redakcyjny]

osuć (daw.) — osypać, tu: otoczyć. [przypis redakcyjny]

osunąć się — oburzyć, obruszył się. [przypis redakcyjny]

osurowiałe rany (starop.) — odświeżone, na nowo się krwawiące. [przypis redakcyjny]

osurowiałe rany (starop.) — [rany] odświeżone, na nowo się krwawiące. [przypis redakcyjny]

osurowiały (daw.) — zdziczały. [przypis redakcyjny]

osuty (daw.) — otoczony. [przypis redakcyjny]

oszczerstwo — kłamstwo; (podobnie dalej oszczerczy: kłamliwy). [przypis redakcyjny]

oszedziały — osiwiały. [przypis redakcyjny]

oszedziały — osiwiały, sędziwy. [przypis redakcyjny]

oszedzieć (daw.) — zszarzeć (od: szady, szary), także: posiwieć. [przypis redakcyjny]

o Szekspirze — Wanda pracowała nad przekładem dzieła Gerwinusa o Szekspirze. Wstęp do tego dzieła ukazał się w jej przekładzie w „Bibliotece Warszawskiej” w r. 1870. Tu jednak, chodzi, zdaje się, o opracowanie monografii. [przypis redakcyjny]

Oszmiana — miasto na wsch. od Wilna, przy drodze na Mińsk. [przypis redakcyjny]

Oszukały sie króla tessalskiego córy (…) ani wstał żywy (w. 23–32) — fragment stanowi nawiązanie do mit. gr.: zemsta Medei za krzywdy, które wyrządził jej król tessalski Pelias; Medea przekonała jego córki, że jest w stanie odrodzić się młody, gdy poćwiartują go i ugotują w kotle z cudownymi ziołami. Pelias się nie odrodził, przerażone córki udały się na wygnanie. [przypis redakcyjny]

oszustostwo — oszustwo systematyczne. [przypis redakcyjny]

otaksowanym — oszacowanym. [przypis redakcyjny]

otchłani prawo — Ex inferno nulla est redemptio: z piekła nie ma żadnego wyzwolenia. [przypis redakcyjny]

otchlisty — od otchlisko: otchłań. [przypis redakcyjny]

otchniony (daw.) — owiany (zob. wyrazy „tchnąć”, „tchnienie”, „oddech”). [przypis redakcyjny]

o tej bajce — bajka o ośle z Kume, który włożywszy lwią skórę chciał udawać lwa. Bajkę o ośle w lwiej skórze opublikował Krasicki w »Monitorze« (1766, nr 24). [przypis redakcyjny]

o tej dobie — w takich okolicznościach. [przypis redakcyjny]

Otello — tytuł tragedii Szekspira. Otello, jej bohater dusi swoją żonę pod wpływem zazdrości. [przypis redakcyjny]

O tempora, o mores! — O czasy, o obyczaje! [przypis redakcyjny]

o ten to list, zaniesion do ambasady moskiewskiej w Paryżu, Kamiński wystąpił — pułk. Mikołaj Kamieński, ogłosił w r. 1845 odezwę w sprawie listu Al. Chodźki. [przypis redakcyjny]

O, terąue quaterąue beati (łac.) — o, trzy razy i cztery razy błogosławieni, szczęśliwi. [przypis redakcyjny]

Oto Chrystusa triumfu legiony (…) — Patrz na triumf Zbawiciela w zastępach Jego, które On sam zbawił i wybrał do swojej chwały wiekuistej. [przypis redakcyjny]

oto, co czytamy w księdze nacji polskiej pod r. 1609 (…) — [por.] Windakiewicz: Księgi nacyi polskiej, s. 36. [przypis redakcyjny]

oto dwa pierwsze narody świata — Stendhal porównuje tu Francję z Anglią. [przypis redakcyjny]

Oto gwiazd siedem, wszystkie w kształcie lutni — konstelacja Oriona, szczególnie przez poetę ulubiona (zob. Listy do Matki, cz. II str. 48). [przypis redakcyjny]

Oto jest ustęp z „Adama” — dołączył go Krasiński na osobnej kartce. [przypis redakcyjny]

Oto kilka urywków bez związku z manuskryptu „Adama” — przydane na osobnych kartach. [przypis redakcyjny]

oto najwyższe prawo królów — dosłownie napis brzmiał: ultima ratio regis (łac.), tj. ostatni argument króla. [przypis redakcyjny]

oto Wilhelm — Wilhelm II, przezwany dobrym, król sycylijski. [przypis redakcyjny]

Oto wyjątek z rękopisu Adama (szaleńca) — ustęp, o którym mowa, dołączył Krasiński na osobnej karcie. [przypis redakcyjny]

Oto z ogonem stalowym bestyja — Obraz potworny oszukaństwa podnoszący się z ósmego do siódmego kręgu znaczenie ma takie: że oszukaństwo często podnosi się do gwałtu, jak nawzajem gwałt często zniża się do oszukaństwa, które tu symbolicznie przedstawia Gerion. Według mitu starożytnego Gerion jest to olbrzym o trzech głowach, urodzony ze krwi Meduzy. Całe przedstawienie tego obrazu dziwnie jest plastyczne, a myśl jego alegoryczna przeźroczysta i jasna. Potwór oszukaństwa broni swojej, jaką walczy, to jest ogona, na brzegu nie kładzie, ale ciągle wywija nim swobodnie, ażeby nie stracić jednej chwili w potrzebie jego użycia. Łapy przykryte ma włosem, ażeby pod nim ukryć szpony i ażeby ich stąpanie było lekkie i ciche: węzły, kółka i gzygzaki zdobiące jego skórę symbolem są oszukaństwa, które nigdy prostą drogą nie chodzi. [przypis redakcyjny]

Otranto — miejscowość nadmorska na obcasie buta włoskiego. [przypis redakcyjny]

Otrocz — nazwę taką miała wieś w powiecie janowskim (gub. lubelska). [przypis redakcyjny]

O trybunałach miłosnych — Przyczynek ten jest oparty, niekiedy dosłownie, na wstępie Raynouarda do tomu II jego antologii Choix de poésies originales des troubadours. [przypis redakcyjny]

Otrykuł — miasto Otricoli nad Tybrem w Umbrii. [przypis redakcyjny]

Otrzymałem wiele listów (…) jeden z najbardziej zajmujących — Wiktor Jacquemont (ów młody i utalentowany pisarz, zmarły w Bombaju 7 grudnia 1832) napisał do Beyle'a przytoczony list; Beyle kazał go przepisać, przesłał Jacquemontowi kopię wraz z następującą odpowiedzią: „Drogi pułkowniku! Niepodobna, abyś, odczytując ten rękopis, nie przypomniał sobie wielu drobnych faktów, czyli odcieni. Dopisz je po lewej, na czystym miejscu. Jest ujmująca szczerość w tej opowieści, o której zapomniałem. Jest też parę nierówności stylu, które wygładzimy. Gdybym miał pięćdziesiąt rozdziałów takich jak ten, wartość książki O miłości byłaby czymś realnym. Byłaby to prawdziwa monografia. Nie troszcz się o przyzwoitość, to moja sprawa. Godzę się najzupełniej z uwagą Pańską z września 1824 co do przedmowy do…; jest ohydna. 24 grudnia 1825. Burza. (przypis R. Colomba) [przypis redakcyjny]

o trzy mile — widocznie jest tu ciągle mowa o milach morskich, których Francuzi i Anglicy liczą po 60 na jeden stopień geograficzny. Mila taka ma 1852 metry albo 6482 łokci polskich i jest cztery razy mniejsza od mili geograficznej, niemieckiej, która jest niewiele dłuższa od mili polskiej. [przypis redakcyjny]

Otton I Wittelsbach (1815–1867) — [pierwszy król niepodległej Grecji, od 1832], ówczesny król grecki, syn Ludwika I, króla bawarskiego, zdetronizowany w 1862. [przypis redakcyjny]

Otton — król angielski, ojciec Astolfa. [przypis redakcyjny]

ottonlejski grabia — hrabia Atholu. [przypis redakcyjny]

Otton O'Connel — Otto Rajecki, młody Litwin, chory na suchoty. [przypis redakcyjny]

Otto Weininger (1880–1903) — filozof i psycholog austriacki, autor głośnego dzieła Płeć i charakter. [przypis redakcyjny]

otucha (starop.) — nadzieja. [przypis redakcyjny]

o Twem postanowieniu — August Cieszkowski ożenił się ze swą siostrą stryjeczną, panną Heleną Cieszkowską. [przypis redakcyjny]

Otwieraj oczy (…) mojego oblicza — Słowa Beatrycze. W tym słońcu objawił się poecie Chrystus i dał mu siłę znieść blask najwyższy światła mądrości bożej. [przypis redakcyjny]

otworzysty — otwarty. [przypis redakcyjny]

O ty, co w owej szczęśliwej dolinie — Mieszkanie Anteusza naznacza poeta, według Lukana, w okolicy, w której Hannibala Scypion pokonał. [przypis redakcyjny]

o tym czasie jakoś — 1 listopada 1660 r. pod Czudnowem. [przypis redakcyjny]

O tym szczególe wcześniej Werter nie wspominał. [przypis redakcyjny]

Otynia — miasteczko na płd.-wsch. od Stanisławowa. [przypis redakcyjny]

Ou c'est moi qui suis fou ou c'est la lune qui s'approche visiblement de la terre (fr.) — Albo jestem wariatem, albo księżyc wyraźnie zbliża się do ziemi. [przypis redakcyjny]

Out, out, brief candle (…) (ang.) — Precz, precz, mała świeczko! Życie jest tylko migotliwym cieniem, nędznym aktorem, który miota się po scenie, dopóki nie przestaną go słuchać; jest to historia, opowiadana przez idiotę, pełna zgiełku i szaleństwa, a nie znacząca nic”. [przypis redakcyjny]

o virtus, ego te dominam putabam, et tu es serva fortunae (łac.) — o cnoto, ja cię miałem za panią losu, a ty jesteś jego służebnicą. [przypis redakcyjny]

owa księżna Marja de Guermantes, z którą (…) miałem kiedyś być tak blisko. Nie odrazu odgadłem uczucie, jakie ona żywiła dla pana de Charlus — całej tej partji opowiadania, zarówno jak przyszłej zażyłości bohatera utworu z księżną Marją, Proust nie rozwinął; osoba księżnej ginie z powieści prawie bez śladu. [przypis redakcyjny]

owa (starop.) — może. [przypis redakcyjny]

owa (starop.) — słowo wyrażające możliwość, że coś się stanie. [przypis redakcyjny]