Przypisy

prze (starop.) — przez; prze Bóg żywy: na Boga żywego, przez Boga żywego. [przypis redakcyjny]

przestępcę. [przypis redakcyjny]

Przestraszeni; poczty swe piszą przed Duglasem — stawają z szeregami swoimi. [przypis redakcyjny]

przestrogi* — ostrożności. [przypis redakcyjny]

przestrzegać wczasu (starop.) — doglądać wygody. [przypis redakcyjny]

Przesyłam Ci poprawiony koniec, a podobną poprawkę każę oddać Królikowi — Gaszyński rozpoczął w r. 1858 nowe wydanie Pism Krasińskiego w Paryżu, u Królikowskiego. [przypis redakcyjny]

Przeszkoda do małżeństwa, jaka istniała między rodzeństwem, istniała tedy również i między stryjecznymi — Tak było w Rzymie w pierwszych czasach, aż lud wydał prawo dozwalające takich małżeństw: chciał iść na rękę człowiekowi bardzo popularnemu, który zaślubił swoją stryjeczną (Plutarch). [przypis redakcyjny]

przeszkodzić drogę (starop. forma) — zastąpić drogę. [przypis redakcyjny]

przeszły — tu: przeniknęły. [przypis redakcyjny]

przetrwam już wszystko — przyszłość pokaże, że Werter się myli. [przypis redakcyjny]

przetrzy — dziś popr. forma 2 os. lp. trybu rozkazującego: przetrzyj. [przypis redakcyjny]

przeważa nad „boską” Julią — Julia Potocka, córka Alfreda i Józefy z Czartoryskich Potockich, później księżna Lichtenstein. [przypis redakcyjny]

przeważna dziewica — słynna z przewag (czynów bohaterskich), bohaterska. [przypis redakcyjny]

przeważny (starop.) — odważny. [przypis redakcyjny]

Przewijają się w nich osnowy bliskie znaczeniem (…) itd. — z nazw tych tylko Witold (forma najmniej „historyczna”!) przyjęła się i u nas; u książąt mazowieckich było i dwu Trojdzienów, po księżniczce litewskiej Gaudemuncie, córce Trojdena. [przypis redakcyjny]

Przewodniczenie na sejmie, w senacie i we wszystkich ciałach, surowy nadzór nad postępowaniem wszystkich urzędników, wielka troska o utrzymanie sprawiedliwości i prawności we wszystkich trybunałach (…) dowództwo armią w czasie wojny… — pozostawiając królowi własną, niezależną od senatu sferę działania, przede wszystkim sądownictwo i dowództwo na wojnie, trzyma się Russo zasady wyrażonej w Umowie społecznej III, 7: „Rząd prosty jest sam w sobie najlepszy, dlatego właśnie, że jest prosty. Ale gdy władza wykonawcza nie jest w dostatecznej mierze zależna od władzy prawodawczej, tzn. gdy zachodzą liczniejsze stosunki między księciem a zwierzchnikiem niż między narodem a księciem, trzeba zaradzić tej wadliwej proporcji przez podzielenie rządu; wówczas bowiem wszystkie jego części nie mają mniejszej władzy nad poddanymi, a podział ich sprawia, że wszystkie razem mają mniej siły przeciwko zwierzchnikowi. [przypis redakcyjny]

Przewodni Tydzień — tydzień po Niedzieli Przewodniej, tj. pierwszej po Wielkiejnocy. [przypis redakcyjny]

przewróci mózgi — rusycyzm (po ros. mózgi — w lm.). [przypis redakcyjny]

Przewyższa ona, zdaniem turystów, wszystkie widoki krymskie pod względem czarodziejskiego uroku, słynie z urozmaicenia motywów, obfitości wód i bogatej roślinności; ze wszystkich stron otoczona pasmem gór, spośród których wypływają liczne strumienie (Klaczko, str. 163; Rzętkowski, str. 174). [przypis redakcyjny]

przeźrzane (od źrzeć: widzieć) — tu: przeznaczone. [przypis redakcyjny]

przeźrzeniec boży (starop.) — przez Boga przejrzany [tj. przewidziany]. [przypis redakcyjny]

Przez ciernie żywota — przeżycia osobiste i wspomnienia od lat najmłodszych aż po wybuch Wielkiej Wojny 1914 r.: taki jest pełny tytuł książki Ferdynanda Kurasia. Wyszła ona w r. 1925 w Częstochowie jako VII tom redagowanej przez p. St. Pazurkiewicza Książnicy Narodowej. [przypis redakcyjny]

przez (daw.) — bez. [przypis redakcyjny]

przez dzięki a. przezdzięki (starop.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]

przez dzięki (daw.) — gwałtem. [przypis redakcyjny]

przez dzięki (daw.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]

przez dzięki — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]

przez dzięki (starop.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]

przezdzięki (starop.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis redakcyjny]

przezdzięki (starop.) — wbrew mojej woli, gwałtem. [przypis redakcyjny]

przez granice niemieckie — Z Królestwa Polskiego jechało się do Szwajcarii przez Śląsk, należący wówczas do Rzeszy Niemieckiej, i kraje ówczesnej monarchii austro-węgierskiej (Czechy oraz Austrię właściwą). [przypis redakcyjny]

Przez Honoriusza Duch Święty (…) ozdobił jego chęć koroną drugą — To jest: papież Honoriusz III powtórnym utwierdzeniem zakonu św. Franciszka powtórnie zadośćuczynił chęci świętego założenia zakonu, którego głównym ślubem było wyrzeczenie się dóbr ziemskich i ubóstwo. [przypis redakcyjny]

przez idee rozumiem nie obrazy tworzące się na dnie oka lub, jeśli kto woli, w głębi mózgu, lecz pojęcia myślowe — Nag. Schr.: „czyli istnienie przedmiotowe rzeczy, o ile ono jest tylko w myśleniu”. [przypis redakcyjny]

przez Kasię — Branicką. [przypis redakcyjny]

przez munsztuk — półgłosem. [przypis redakcyjny]

przeznaczyłem to dla innego Traktatu — Niezawodnie autor miał tutaj ma myśli Traktat o poprawie rozumu. [przypis redakcyjny]

Przez nią w dom weszło twoje drugie miano — Przez żonę prapradziada poety otrzymała rodzina jego, począwszy od pradziada przydomek: Alighieri; a Degli Elisei było pierwszym nazwiskiem rodowym poety. [przypis redakcyjny]

przez nogę (daw., pot.) — chytrością, podstępem. [przypis redakcyjny]

przez nogę przesadzić (daw.) — nogę podstawić. [przypis redakcyjny]

przez nogi przerzucał — lekceważył. [przypis redakcyjny]

,,Przez ofiarę ducha…” — zdanie wygłoszone przez Mickiewicza podczas prelekcji w College de France w Paryżu dnia 7 II 1844 r. [przypis redakcyjny]

przezorny (daw.) — przezroczysty. [przypis redakcyjny]

przezpieczeństwa — bezpieczeństwa. [przypis redakcyjny]

przezpiecznie — dziś: bezpiecznie. [przypis redakcyjny]

przez rezon — dla fantazji. [przypis redakcyjny]

przez śrzodek (daw.) — przez, za pomocą, za pośrednictwem. [przypis redakcyjny]

Przez spary (…) patrza urząd tępy (starop.) — opieszały urząd patrzy pobłażliwie, „przez palce”. [przypis redakcyjny]

przez (starop.) — około. [przypis redakcyjny]

przez (starop.) — [tu:] około. [przypis redakcyjny]

przez stosunki pańszczyzny (…) — O pańszczyźnie z dołączeniem uwag nad moralnym i fizycznym stanem ludu naszego. Warszawa (1830), s. 19. [przypis redakcyjny]

przez to sam dla siebie nabrałem wartości — w oczach Wertera Lota uświęca osoby i przedmioty, z którymi się styka. Uświęcony niejako jej zainteresowaniem, zyskuje Werter sam w swych oczach na wartości. [przypis redakcyjny]

przez układ wyrazów (…) różnego iloczasu samogłosek — np. we fragmencie: „I ciszej, ciszej brzęcząc — już słabo — z daleka”, albo: „I długo i daleko słychać kopyt brzmienie,/ Bo na obszernych polach rozległe milczenie” itp. [przypis redakcyjny]

przez wolę rozumiem (…) zdolność, z pomocą której umysł potwierdza lub zaprzecza, co jest prawdziwe i co jest mylne, nie zaś pożądanie, z jakim umysł pragnie rzeczy lub odwraca się od nich — Por. List 21 (dawniej 34) § 13 i 14. [przypis redakcyjny]

Przez wyskok wyobraźni Napoleon wydał się w ręce oględnego Johna Bulla — tu: Anglii; John Bull to postać uosabiająca narodowe cechy Anglików. [przypis redakcyjny]

przez zazdrości — bez zazdrości; poeta czyni aluzję do sądów Parysa, który nagrodę piękności przyznał Wenerze, czym wzbudził zazdrość Junony i Minerwy. [przypis redakcyjny]

przmiel — trzmielina, żółtego koloru drzewo. [przypis redakcyjny]

przodek — [tu:] przednia część statku, zw. też przodem; drugi koniec okrętu nazywa się wśladkiem, tyłem a. rufą. [przypis redakcyjny]

przodem — przedtem. [przypis redakcyjny]

Przy bramie — wejście z Krakowskiego Przedmieścia na Karową prowadziło przez wielką stylową bramę (projektu Marconiego) z dwoma wodotryskami w bocznych kolumnach. Zburzono ją przy budowie hotelu „Bristol” w 1899 r. [przypis redakcyjny]

przybyły z tej strony lud dziki — Barbarzyńcy zamieszkali pod sferą północną. [przypis redakcyjny]

przybyliśmy — Werter i jego służący. [przypis redakcyjny]

Przybysze nowi (…) skarżysz sama siebie — Przez wieśniaków i cudzoziemców zwiększyła się liczba ludności, ale przybytek ten nie wyszedł na korzyść Florencji. [przypis redakcyjny]

przybysze rozpoczęli od razu kampanię (…) — Ludwik Mierosławski, Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831, Paryż, I, s. 410 i 602. [przypis redakcyjny]

przybywa-ć mu — przybywa ci mu, czyli: bogaci się. [przypis redakcyjny]

przychęcony (starop.) — zwabiony, znęcony. [przypis redakcyjny]

przychędażać (starop.) — ulepszać. [przypis redakcyjny]

Przychodzi to na króle — przydarza się to królom. [przypis redakcyjny]

przy chorągwi sześć towarzystwa a namiestnik — chorągwią dowodził zwykle zastępca rotmistrza (porucznik), który zaciągał do niej ochotników; zastępcą tymczasowym porucznika był namiestnik, jeden z towarzyszy. [przypis redakcyjny]

przycieś — podwalina drewnianej budowli oparta na podmurowaniu. [przypis redakcyjny]

przyczedł (starop.) — poczytał. [przypis redakcyjny]

przyczyną rzeczy samych w sobie rzeczywiście jest bóstwo, o ile składa się z nieskończonej ilości przymiotów — Dlaczego znane są nam tylko dwa przymioty [myślenie i rozciągłość; red. WL] wyjaśnia autor w Liście 64 (dawniej 66) § 2–4 oraz w Liście 66 (dawniej 68). [przypis redakcyjny]

przyczyna formalna — Zob. objaśnienie tego wyrazu [wyżej]. [przypis redakcyjny]

przyczyniać — dodawać. [przypis redakcyjny]

Przyczynili się do tego i „apostołowie” [Schopenhauera] — K. Fischer i Lange (Geschichte des Materialismus II, s. 2) zbyt wiele przypisują tej okoliczności. [przypis redakcyjny]

przyczynowość, która jest jedyną prawdziwą z kategorii kantowskich — zob. Wstęp. Schopenhauer nazywa resztę kategorii Kantowskich „ślepymi oknami” i stara się je sprowadzić do jednej, tzn. do przyczynowości. Charakterystycznym jest ten punkt styczny Schopenhauera z filozofami pokantowskimi, których tak nienawidził, a którzy tak samo starają się wprowadzić jedność w schemat kategorii Kanta. [przypis redakcyjny]

przyczyny — okazje do zwady. [przypis redakcyjny]

przyczyść (starop.) — poczytać. [przypis redakcyjny]

przyczytać (starop.) — przypisać. [przypis redakcyjny]

przyczytać (starop.) — przypisywać. [przypis redakcyjny]

przyczytać (starop.) — przyznać; [dziś: przypisać]. [przypis redakcyjny]

Przyczytałem — przypisałem. [przypis redakcyjny]

przydało — przydarzyło. [przypis redakcyjny]

przydało się — przydarzyło się, przytrafiło. [przypis redakcyjny]

przydawać (tu forma 2 os. lm: przydajecie) — dodawać. [przypis redakcyjny]

przydeptanym i ziewającym — zagiętym i dziurawym. [przypis redakcyjny]

przydłuższem — (przysłówek) ręka przydłuższem wązka: podłużno-wąska. [przypis redakcyjny]

przygania — przygarnąć, forma częstotliwa od przygonić, tu w sensie: iść za, iść śladem, naśladować. [przypis redakcyjny]

przygaszń a. przygasznie — obie dłonie złożone w łódeczkę do brania czegoś. [przypis redakcyjny]

przygórek (daw.) — pagórek. [przypis redakcyjny]

przygodam (starop. forma C. lm rodz. ż.) — przygodom. [przypis redakcyjny]

przygoda — przypadek. [przypis redakcyjny]

przygoda* (starop.) — złe zdarzenie, nieszczęście, nieszczęśliwy wypadek. [przypis redakcyjny]

przygoda — tu: nieszczęście. [przypis redakcyjny]

przygody — tu: przypadki. [przypis redakcyjny]

przygodzić się (starop.) — przydać [się]. [przypis redakcyjny]

przygodzić się (starop.) — przydać się. [przypis redakcyjny]

przygodzić się (starop.) — trafić [się]. [przypis redakcyjny]

przygodzić (starop.) — przydać. [przypis redakcyjny]

przygotowić (daw.) — przygotować. [przypis redakcyjny]

przyjaciel ludzi — człowiek humanitarny, miłujący bliźniego (franc. ami des hommes, tłum. gr. filanthropos). [przypis redakcyjny]