Przypisy

kalenica (gw.) — pozioma krawędź na styku dwóch przeciwległych połaci dachowych. [przypis edytorski]

kalenica — najwyższa część dachu, szczyt dachu. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — noszony przy pasie woreczek na pieniądze czy inne drobiazgi. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — sakiewka, woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — skórzany woreczek na pieniądze, mocowany do pasa. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — skórzany woreczek na pieniądze, noszony przy pasie; sakiewka. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — skórzany woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

kaleta (daw.) — torebka, sakiewka. [przypis edytorski]

kaleta — kieszeń, sakiewka. [przypis edytorski]

kaleta — noszony przy pasie skórzany woreczek na pieniądze lub inne drobiazgi; sakiewka. [przypis edytorski]

kaleta — noszony przy pasie skórzany woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

kaleta — sakiewka, woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

kaleta — torebka, woreczek na pieniądze, mieszek. [przypis edytorski]

kaleta — woreczek na pieniądze, zawieszany u pasa. [przypis edytorski]

kaletka (daw.) — torebka. [przypis edytorski]

kaletki — ozdobne wyszywane ząbki na dolnym brzegu gorsetu. [przypis edytorski]

kaletta (daw.) — skórzany woreczek na pieniądze. [przypis edytorski]

Kalewala — fiński epos narodowy, oparty na utworach ludowych, zebranych i uzupełnionych w XIX wieku przez Eliasa Lönnrota. [przypis edytorski]

kalgiery — juki. [przypis edytorski]

kalian — perska fajka wodna. [przypis edytorski]

kalian (z pers. kaljun) — w krajach mahometańskich przyrząd do palenia tytoniu. [przypis edytorski]

Kaliban — fikcyjna postać ze sztuki Burza Williama Szekspira: dziki, zdeformowany syn wiedźmy. [przypis edytorski]

Kaliban — postać z Burzy Shakespeare'a, dziki syn wiedźmy. [przypis edytorski]

Kaliban — postać z Burzy Shakespeare'a, dziki, zdeformowany syn wiedźmy, który mieszkał samotnie na wyspie, zanim wylądował na niej książę Prospero z córką i uczynił z niego swego poddanego. [przypis edytorski]

Kaliban — postać z Burzy Szekspira, dziki, zdeformowany syn wiedźmy. [przypis edytorski]

Kaliban — postać z Burzy Williama Shakespeare'a, dziki człowiek o złych instynktach trzymany w niewoli przez maga Prospera; jego imię stanowi anagram słowa „kanibal”. [przypis edytorski]

Kaliban — to imię nosi bohater Szekspirowskiej Burzy; nazwano tak również jeden z księżyców Urana, odkryty jednak wiele lat po śmierci Reymonta. [przypis edytorski]

Kalibany — nazwa nawiązująca do postaci Kalibana z Burzy Shakespeare'a. [przypis edytorski]

kalić — dziś popr.: kalać. [przypis edytorski]

Kalidon (mit. gr.) — kraj w Etolii ukarany przez Artemidę (mit. rzym. Dianę), która zesłała na jego mieszkańców ogromnego dzika, Ojneusa, by spustoszył ziemię, której król, Eneus, obraził boginię, nie składając jej należnych ofiar. [przypis edytorski]

kalifaktor a. kalefaktor (daw.) — zakonnik lub więzień, wykonujący czynności porządkowe i pomocnicze. [przypis edytorski]

kalifa (starop.) — dziś: kalif (r.m.). [przypis edytorski]

Kalifornia nie tak dawno oderwaną została od Meksyku — w wyniku wojny meksykańsko-amerykańskiej w latach 1846–1848. [przypis edytorski]

kalif — tytuł muzułmańskiego przywódcy świeckiego i duchownego. [przypis edytorski]

kalif — w islamie tytuł przywódców wspólnot państwowo–religijnych, następców Mahometa. [przypis edytorski]

kaligraf — osoba biegła w kaligrafii, sztuce pięknego i wyraźnego pisania. [przypis edytorski]

Kaligula (12–41) — Gaius Iulius Caesar Augustus Germanicus, cesarz rzymski od 37 r. do śmierci. [przypis edytorski]

Kaligula (12 n.e. – 41 n.e.) — cesarz rzymski (od 37); po obiecującym początku rządów zapadł na chorobę umysłową; znany z despotycznych i brutalnych rządów. [przypis edytorski]

Kaligula, właśc. Gaius Iulius Caesar Germanicus (12–41 n.e.) — cesarz rzymski (od 37); po obiecującym początku rządów zapadł na chorobę umysłową; znany z despotycznych i brutalnych rządów. [przypis edytorski]

Kaligula, właśc. Gaius Iulius Caesar Germanicus (12–41 n.e.) — cesarz rzymski (od 37), znany z despotycznych i brutalnych rządów. [przypis edytorski]

Kaligula — właśc. Gaius Iulius Caesar Germanicus (12–41 n.e.), cesarz rzymski od r. 37, po obiecującym początku rządów zapadł na chorobę umysłową. [przypis edytorski]

Kaligula, właśc. Gaius Iulius Caesar Germanicus (12–41 n.e.) — cesarz rzymski od r. 37, po obiecującym początku rządów zapadł na chorobę umysłową. [przypis edytorski]

Kaligula, właśc. Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus (12–41) — cesarz rzym. (od 37); w listopadzie 37 zapadł na ciężką chorobę, która zmieniła jego zachowanie; wg Swetoniusza nocami zapraszał jaśniejący księżyc w pełni w objęcia i do łoża. [przypis edytorski]

Kaligula, właśc. Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus (12–41) — cesarz rzym. (od 37), znany z despotycznych i brutalnych rządów; pragnął, aby rzymski senat miał tylko jedną głowę: wypowiedź Kaliguli dotyczyła nie senatu, lecz ludu rzymskiego, tłumów zgromadzonych podczas igrzysk cyrkowych. [przypis edytorski]

Kali — hinduska bogini czasu i śmierci, pogromczyni sił zła. [przypis edytorski]

Kalijope — Kaliope; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

kalikant (daw., z łac.) — człowiek obsługujący miechy tłoczące powietrze do piszczałek organów. [przypis edytorski]

kalikator (z łac.) — pomocnik organisty. [przypis edytorski]

Kalikles (V w. p.n.e.) — sofista grecki, znany tylko z dialogu Gorgiasz Platona, w którym twierdzi, że z natury silniejsi dominują nad słabszymi, i krytykuje prawo jako ustanowione przez słabych w celu ograniczenia władzy silnych. [przypis edytorski]

kalikować — pompować powietrze do miechów organowych. [przypis edytorski]

kalikowanie (z łac.) — pompowanie miechów tłoczących powietrze do piszczałek organów; było wykonywane przez pomocnika organisty (kalikanta). [przypis edytorski]

Kalikst I — biskup Rzymu (217–222); ekskomunikował Sabeliusza za nauczanie, że Bóg jest jedną osobą, która objawiła się światu na trzy sposoby. [przypis edytorski]

Kalikst III — Alfons de Borja (1378–1458), papież od roku 1455. [przypis edytorski]

Kalimas — prawdop. błąd źródła, winno być „Klimas”, od imienia „Klimek”. [przypis edytorski]

kalina — roślina o czerwonych owocach. [przypis edytorski]

kalina — roślina o czerwonych owocach; w poezji ludowej porównanie do niej dziewczyny uchodziło za komplement. [przypis edytorski]

Kalinka, Walerian(1826–1886) — historyk (współtwórca krakowskiej szkoły historycznej), duchowny (wstąpił do zgromadzenia zmartwychwstańców w 1868 r., w 1870 otrzymał święcenia kapłańskie), założyciel Polskiej Prowincji Zmartwychwstańców; autor m.in. analiz dotyczących Sejmu Czteroletniego, Konstytucji 3 Maja i ostatnich lat panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. [przypis edytorski]

Kalinki „Sejm czteroletni” — obszerne dzieło historyczne ks. Waleriana Kalinki (1826–1886), wydane w latach 1880–1881 w dwu tomach, liczyło ogółem ok. 1200 stron. [przypis edytorski]

kalinko — kalina (rodzaj krzewów ozdobnych, kwitnących obficie białymi, kulistymi kwiatostanami i owocujących czerwonymi gronami drobnych kulistych owoców) była w ludowej metaforyce symbolem dziewczyny, młodej kobiety. [przypis edytorski]

Kalinowski, Idzi — dowódca lisowczyków, uszlachcony (wcześniej nazywał się Iśko Kalyna). [przypis edytorski]

Kalinowski, Józef (ok. 1785–1825) — generał armii Księstwa Warszawskiego, pułkownik armii napoleońskiej. [przypis edytorski]

Kalinowski, Marcin herbu Kalinowa (1605–1652) — hetman polny koronny, wojewoda czernihowski, podkomorzy kamieniecki, starosta bracławski; dostał się do niewoli po bitwie pod Korsuniem (1648). [przypis edytorski]

Kaliope (mit. gr.) — muza poezji epickiej. [przypis edytorski]

Kalippus — Kallippos, Ateńczyk, uczeń Platona, towarzyszył Dionowi w wyprawie przeciw Dionizjuszowi Młodszemu. Po objęciu władzy przez Diona zamordował go i sam został tyranem Syrakuz (354–352 p.n.e.). [przypis edytorski]

Kalisza — w oryg. łac. Calis. [przypis edytorski]

kal. — kaliber. [przypis edytorski]

kalkuł — rachunek, obliczenie. [przypis edytorski]

Kalkuta — miasto w Indiach, stolica stanu Bengal Zachodni. [przypis edytorski]

Kalkuta — miasto w Indiach, stolica stanu Bengal Zachodni. [przypis edytorski]

Kalkuta — miasto w płn.-zach. Indiach. [przypis edytorski]

Kalkuta — wielkie miasto w Indiach, w delcie Gangesu; w czasach kolonialnych od 1858 do 1911 stolica Indii Brytyjskich. [przypis edytorski]

Kallenbach, Józef (1861–1929) — historyk literatury polskiej. [przypis edytorski]

Kalle — po szwedzku zdrobnienie imienia Karl. [przypis edytorski]

Kallias syn Hipponika (V/IV w. p.n.e.) — bogaty ateński arystokrata, pasierb Peryklesa; roztrwonił rodzinną fortunę; wydał na sofistów „więcej pieniędzy niż wszyscy inni razem” (Platon, Obrona Sokratesa). [przypis edytorski]

Kallimach — Filip Buonaccorsi (1437–1496), pochodzący z Włoch poeta i kronikarz, piszący po łacinie, nauczyciel synów króla Kazimierza II Jagiellończyka, który przybrał przydomek Kallimach na cześć gr. poety z III w. p.n.e. Może chodzić tu również o tegoż właśnie, Kallimacha z Cyreny (ok. 310 – ok. 240 p.n.e.), autora drobnych form literackich oraz pierwszej historii literatury, tworzącego w epoce aleksandryjskiej. [przypis edytorski]

Kallimach — Filip Buonaccorsi (1437–1496), przybrał przydomek Kallimach na cześć gr. poety z III w. p.n.e. Włoch, poeta i kronikarz, piszący po łacinie. Nauczyciel synów króla Kazimierza II Jagiellończyka. [przypis edytorski]

Kallimach — właśc. Filippo Buonaccorsi (1437–1496), humanista włoski, nauczyciel synów Kazimierza Jagiellończyka, poeta i żywotopisarz tworzący po łacinie. [przypis edytorski]

Kallimach z Cyreny (ok. 310 p.n.e. – ok. 240 p.n.e.) — poeta epoki aleksandryjskiej, autor drobnych form literackich oraz pierwszej historii literatury. [przypis edytorski]

Kalliope (mit. gr.) — muza poezji epickiej. [przypis edytorski]

kallipygizm — nawiązanie do rzeźby Wenus Kallipygos (dosł. „z pięknymi pośladkami”). [przypis edytorski]

kalmary — inaczej kałamarnice; głowonogi zaliczane do dziesięciornic. [przypis edytorski]

kalokagatia — staroż. greckie określenie ideału harmonijnego połączenia piękna ciała ze szlachetnością duszy. [przypis edytorski]

kalokagatia — staroż. gr. idea połączenia dobra i fizycznego piękna. [przypis edytorski]

kalomel (chem.) — chlorek rtęci, biały proszek, działający odkażająco i drażniąco błony śluzowe i skórę, niegdyś popularny jako lek na różne dolegliwości. [przypis edytorski]

kalos k'agathos (gr.) — dosł. „piękny i dobry”, staroż. greckie określenie idealnego człowieka, łączącego piękno ciała ze szlachetnością duszy; rzeczownik określający takie harmonijne połączenie to kalokagatia. [przypis edytorski]

kalosze — w XIX i na początku XX w. w zimie ludzie zamożni chodzili w kaloszach, zakładanych na pantofle. [przypis edytorski]

kalpa (sanskr.) — w religiach indyjskich: jednostka czasu w skali wszechświata; w buddyzmie mahākappa (wielka kalpa) oznacza czas istnienia świata, od formowania się, przez rozwój i trwanie aż po rozpad. [przypis edytorski]

Kalpurnia Pisonis (ur. 77 p.n.e.) — trzecia żona Juliusza Cezara (od 59 p.n.e.). [przypis edytorski]

Kalpurnia (ur. ok. 76 r. p.n.e.) — ostatnia, trzecia żona Juliusza Cezara, obywatelka Rzymu, córka polityka rzym. Pizona Cezoniusza (łac. Lucius Calpurnius Pison Caesoninus), konsula w 58 r. p.n.e.; Kalpurnia poślubiła Cezara w 59 r. p.n.e., nie doczekali się dzieci: Kalpurnia była bezpłodna. Po zamordowaniu Cezara w dniu id marcowych nigdy nie wyszła ponownie za mąż. [przypis edytorski]

Kalpurniusz, łac. Titus Calpurnius Siculus — poeta rzymski żyjący w I w. n.e. [przypis edytorski]

kalumet — fajka pokoju Indian amerykańskich. [przypis edytorski]

kalumet (z fr.) — fajka pokoju, obrzędowa fajka Indian północnoamerykańskich, palona podczas niektórych ceremonii religijnych, ważnych spotkań i uroczystości. [przypis edytorski]

kalumnia — krzywdzące oskarżenie. [przypis edytorski]

kalumnia — oszczerstwo, fałszywe oskarżenie. [przypis edytorski]

kalumnia — oszczerstwo; fałszywe oskarżenie. [przypis edytorski]

kalumniator — rzucający kalumnie; oszczerca. [przypis edytorski]

Kalwaria a. Golgota — w Biblii miejsce śmierci Chrystusa; zespół kościołów lub kaplic symbolizujących stacje Męki Pańskiej; potocznie: męka, udręka. [przypis edytorski]

kalwaria — miejsce cierpienia. [przypis edytorski]

Kalwaria — prawdopodobnie chodzi o Kalwarię Zebrzydowską, miasto w płd. Polsce i znany ośrodek ruchu pielgrzymkowego. [przypis edytorski]

Kalwaria — wzgórze, na którym ukrzyżowano Jezusa (hebr. Golgota). [przypis edytorski]