Przypisy

Nie był tam pierwszym — dziś raczej: Nie był tam pierwszy. [przypis edytorski]

nie był w możności (daw.) — nie miał władzy. [przypis edytorski]

nie był wpadł — daw. forma czasu zaprzeszłego, używanego dla wyrażenia czynności poprzedzającej inną czynność wyrażoną w czasie przeszłym zwykłym; znaczenie: nie wpadł (wcześniej). [przypis edytorski]

niebyły — taki, który się nie zdarzył; nierzeczywisty. [przypis edytorski]

Nie były to domy, a pieczary — dziś popr.: Nie były to domy, ale pieczary. [przypis edytorski]

nie były to jednak szałasy, a legowiska raczej — dziś popr.: nie były to jednak szałasy, ale legowiska raczej. [przypis edytorski]

nie były, tylko w pałacach wielkich panów (daw. konstrukcja) — dziś: były tylko w pałacach (…) lub: nie było nigdzie, tylko w pałacach (…). [przypis edytorski]

nie byłżeś (daw.) — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie byłeś; czyś nie był. [przypis edytorski]

nie byliby go zrozumieli — daw. konstrukcja czasu zaprzeszłego. [przypis edytorski]

Nie bylibyśmy go wykonali — daw. konstrukcja składniowa; dziś: Nie wykonalibyśmy go. [przypis edytorski]

nie byli pracowali — forma daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od tej wyrażanej zwykłym czasem przeszłym. [przypis edytorski]

nieby [rządzi] (starop. forma) — dziś N.lm: niebami. [przypis edytorski]

niebywały — tu w znaczeniu dosł.: jakiego (dotąd) nie było. [przypis edytorski]

nie ćmi szlacheckiego klejnotu — nie przynosi ujmy szlachcicowi. [przypis edytorski]

Nie cackoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, o funkcji pytajnej; znacznie: czyż nie cacko. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — nie ruszać; por. dziś: poniechać. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — nie ruszać; zaniechać, porzucić, zostawić. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — odstąpić; por. zaniechać. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — tracić. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — zaniechać, porzucić. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — zostawić; por. poniechać. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — zostawić, porzucić. [przypis edytorski]

niechać — nie ruszać; por. poniechać czego. [przypis edytorski]

niechać — nie ruszać. [przypis edytorski]

niechać on mówi (starop.) — konstrukcja z partykułą ci, skróconą do -ć; znaczenie: niechże on mówi, niechaj sobie mówi. [przypis edytorski]

niechać — porzucić, zaprzestać. [przypis edytorski]

niechać — porzucić, zostawić, zaniechać. [przypis edytorski]

niechaj będą na pokarm wam — u Cylkowa 'wam niechaj będą na pokarm'. [przypis edytorski]

niechaj będzie to świadectwem — Bóg będzie świadkiem, zob. Raszi do 31:44. «Słowa tego przymierza będą świadczyć między mną a tobą», zob. Radak do 31:44. [przypis edytorski]

niechajcie mnie — zostawcie mnie; por. poniechać czego. [przypis edytorski]

niechaj da wam miłosierdzie — «Teraz nie brakuje wam już nic oprócz modlitwy, więc oto modlę się za was», zob. Raszi do 43:14. [przypis edytorski]

niechaj (daw.) — nie ruszać; zaniechać, porzucić. [przypis edytorski]

niechaj grzesznym będę — «Związałem się poważnym wyrokiem, że będę odrzucony w obu światach», zob. Raszi do 44:32. [przypis edytorski]

Niechaj mi się stanie według słowa Twego — Łk 1, 38: słowa Marii w odpowiedzi na zapowiedź przekazaną przez anioła, że za sprawą Boga stanie się ciężarna i urodzi syna, Jezusa. [przypis edytorski]

niechaj patrzy każdy swego (daw.) — niech każdy pilnuje swoich spraw. [przypis edytorski]

niechaj pozostanie twoim, co twoje! — tymi słowami Esaw przyznał Jakubowi prawa do błogosławieństw od ich ojca, zob. Raszi do 33:9. [przypis edytorski]

niechaj przeczyta Malthusa — tj. Prawo ludności Thomasa Malthusa (1766–1834), prof. ekonomii politycznej, który wprowadzając czynnik demograficzny do rozważań na temat procesu rozwoju gospodarczego i społecznego, dowodził, że przyrost ludności stanowi zagrożenie, obniżając poziom zamożności społeczeństwa i prowadząc nieuchronnie do klęski głodu oraz nędzy. [przypis edytorski]

niechaj rozrosną się w mnóstwo — hebr. וְיִדְגּוּ (wajidgu): ‘przymnażać, zwiększać’, zawiera w sobie słowo דָּג (dag): ‘ryba’. Niech mnożą się, «na podobieństwo ryb, które płodzą i rozmnażają się, a złe oko nie ma nad nimi władzy», zob. Raszi do 48:16. [przypis edytorski]

niechaj się ozowie (starop.) — niech się odezwie. [przypis edytorski]

niechaj (starop.) — forma trybu rozkazującego: zaniechaj czego, porzuć co. [przypis edytorski]

niechajże — poniechaj; zostaw (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że) [przypis edytorski]

niechaj — zaniechaj; tj. zaprzestań czegoś, porzuć coś. [przypis edytorski]

niechanie (daw.) — zaprzestanie czegoś, dziś tylko w formie dokonanej: zaniechanie. [przypis edytorski]

Niech bandzie pokwalony (gw.) — niech będzie pochwalony (w domyśle: Jezus Chrystus). [przypis edytorski]

niech będzie mym udziałem — niech mnie dotyczy; niech mi się przydarzy. [przypis edytorski]

Niechby już — «Wystarczająco [wielką łaską] dla mnie będzie, gdy choć Iszmael będzie żył […]. Ale Bóg odrzekł mu: dostaniesz i to, i to: Icchak [Izaak] się urodzi i Iszmael będzie żył», zob. Bechor Szor do 17:18. [przypis edytorski]

niechby — partykuła wprowadzająca zdania i równoważniki zdań wyrażające życzenie. [przypis edytorski]

niechcąc (daw.) — dziś: niechcący; mimochodem. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś: niechcący. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś popr. forma: niechcący. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś popr.: niechcący. [przypis edytorski]

Nie chcąc słabą zostawić — dziś popr.: nie chcąc słabej zostawić. [przypis edytorski]

niechcąc (starop.) — dziś popr.: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcąc (starop. forma) — dziś: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcąc (starop. forma ort.) — dziś: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcący (starop.) — dziś popr. forma imiesłowu: nie chcąc. [przypis edytorski]

nie chcą (…) rozprószyć swe wspólne istnienie — dziś popr.: nie chcą (…) rozprószyć swego wspólnego istnienia. [przypis edytorski]

nie chcęć — konstrukcja z partykułą „ci”, skróconą do -ć, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

niechcę (daw.) — dziś: nie chcę. [przypis edytorski]

niechcę (starop. forma ort.) — dziś: nie chcę. [przypis edytorski]

niechcę (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chcę. [przypis edytorski]

nie chcę żadnej nadawać tu sobie powagi (…) niech moja uczta zamknie ci usta — tj. nie chcę uzurpować sobie prawa, aby cię uciszać. [przypis edytorski]

nie chcecie grać ze mną komedii Gulistana i zrobić mnie Hullą Samarkandy? — aluzja do opery w trzech aktach do muzyki M. Dalayraca, autorstwa Karola Wilhelma Étienne (1777–1845) pt. Gulistan Hulla Samarkandy. [przypis edytorski]

niechce (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chce. [przypis edytorski]

niechcesz (starop. forma ort.) — dziś: nie chcesz. [przypis edytorski]

nie chcesz — u Kochanowskiego według dawnej ortografii: „niechcesz” [przypis edytorski]

nie chciałaście wydać się — dziś: żeście nie chcieli a nie chcieliście (grzecznościowe użycie form lm w odniesieniu do pojedynczej osoby). [przypis edytorski]

niechciała (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciała; Piotr Kochanowski stosuje zamiennie pisownię łączną lub rozdzielną tego typu form. [przypis edytorski]

niechciała (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciała. [przypis edytorski]

niechciałem (starop. forma ort.) — dziś: nie chciałem. [przypis edytorski]

niechciał (starop. forma ort.) — dziś: nie chciał. [przypis edytorski]

niechciał (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciał; iakoć niechciał: jak nie chciał ci [dać przejścia itd.]. [przypis edytorski]

niechciał (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciał. [przypis edytorski]

nie chciał też tego zaniechać, aby (…) powinna cześć a chwała zawżdy iść nie miała — nie chciał [Bóg] zrezygnować z tego, aby zawsze doznawać należnej sobie czci i chwały pochodzącej [z ziemi]. [przypis edytorski]

niechcieć (starop. forma ort.) — nie chcieć. [przypis edytorski]

nie chciwy — nie [jest] chciwy; (zdanie eliptyczne). [przypis edytorski]

niechciwy — niepragnący. [przypis edytorski]

Niech, czego dotkniesz, przeleje się w złoto — w mit. gr. taką klątwą ukarany został król Midas za nadmierną chciwość. [przypis edytorski]

niechęcić — dziś: zniechęcać. [przypis edytorski]

niechędogo (daw.) — niedbale. [przypis edytorski]

niech go dunder świśnie — niech go piorun strzeli. [przypis edytorski]

Niech grają Dąbrowskiego — chodzi o Mazurek Dąbrowskiego, polską pieśń patriotyczną z 1797 r., zw. też Pieśnią Legionów Polskich we Włoszech; pieśń powstała w mieście Reggio nell'Emilia w ówczesnej Republice Cisalpińskiej (utworzonej przez Napoleona Bonaparte), jej słowa zostały napisane przez Józefa Wybickiego do anonimowej melodii opartej na motywach ludowego mazura. [przypis edytorski]

niech Hiszpania wykrwawi się do końca — chodzi o wojnę domową w Hiszpanii trwającą od 1936 do 1939 r.; stronami konfliktu byli: rząd Drugiej Republiki Hiszpańskiej oraz prawicowo-nacjonalistyczna opozycja. Wsparcia stronie rządowej udzielała liberalno-lewicowa część społeczeństwa (ale również anarchiści) oraz zagraniczni ochotnicy, m.in. brygady zorganizowane przez Międzynarodówkę Komunistyczną, a oficjalnie również: Francja, ZSRR, Brazylia i Meksyk. Opozycję wobec rządu stanowili nacjonaliści, monarchiści, konserwatyści i faszyści, wspierani ideowo przez kościół katolicki, finansowo przez najbogatszą część społeczeństwa, a militarnie przez wojska faszystowskich Włoch (Corpo Truppe Volontarie) i hitlerowskich Niemiec (Legión Cóndor), a także portugalski reżim Salazara; wiele krajów europejskich korzystało z konfliktu, sprzedając broń obu stronom. W marcu 1939 wojna domowa zakończyła się zwycięstwem nacjonalistów, Hiszpania została przekształcona w państwo faszystowskie pod rządami generała Franco. [przypis edytorski]

niech jak łabędź kona, mdleje wśród pieśni — nawiązanie sięgającego starożytności przekonania, że łabędzie śpiewają tylko w ostatnich chwilach przed śmiercią. [przypis edytorski]

Niech każdy w swoim rozumieniu okwituje — Flp 1, 9. [przypis edytorski]

niech mają osobne ławki — odniesienie do getta ławkowego, formy dyskryminacji Żydów postulowanej przez endeckie młodzieżówki nacjonalistyczne i wprowadzonej na polskich uczelniach w latach 30. XX wieku, polegającej na wydzieleniu odrębnych ławek dla studentów pochodzenia żydowskiego w salach wykładowych. [przypis edytorski]

niech mi pomagają niewinnej zdrady (starop.) — niech mi pomagają w niewinnej zdradzie. [przypis edytorski]

niech mnie… (…) będzie… — w innym wydaniu uzupełniono: „niech mnie diabli porwą, jeśli ty nie będziesz Radziwiłłem po dawnemu, a on jak był kpem, tak i będzie kpem”. [przypis edytorski]

niech na nich dżdże idą — niech na nich padają deszcze. [przypis edytorski]

niech nie przyczyniająć — skrót od: niech nie przyczyniają ci. [przypis edytorski]

Nie choczu, nie budu pici (białorus.) — nie chcę, nie będę pić. [przypis edytorski]

niech odtąd wszystkie biedne rajfury nazywają się (…) Pandarami — w języku angielskim wprost od imienia Pandara pochodzi rzeczownik pospolity pander, oznaczający stręczyciela, osobę ułatwiającą innym nierząd, oraz czasownik to pander: stręczyć. [przypis edytorski]

niechodzić (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chodzić. [przypis edytorski]

niech pamięć wskrześnie — dziś popr.: niech się pamięć wskrzesi. [przypis edytorski]

niech se lezom (gw.) — niech sobie leżą. [przypis edytorski]

niech się ma do boju (starop.) — niech się przygotuje do boju (walki). [przypis edytorski]

Niech się pan już na mnie spuści — niech mi pan zaufa i powierzy tę sprawę. [przypis edytorski]

niech się pan na mnie spuści (daw.) — niech się pan na mnie zda. [przypis edytorski]

Niech się w akantach kolumn tego domu białe wciąż gnieżdżą gołębie — Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, rozdz. LXXIII (końcówka listu Petroniusza do Winicjusza); cytat zniekształcony, w oryginale: „a po wszystkich akantach w kolumnach waszego domu niech gnieżdżą się białe gołębie”. [przypis edytorski]

Niech się wprzód każdy dobrze zastanowi, nim «kocham ciebie» drugiej duszy powie!” — fragment komedii Aleksandra Fredry (1793–1876) pt. Pan Benet. [przypis edytorski]