Przypisy

Oj, co za los! To przecież najmilszy mi z ludzi Sarpedon… — Iliada XVI 433, Zeus do Hery na widok Patroklosa ścierającego się z Sarpedonem. [przypis edytorski]

ojcu swojemu — «Ponieważ jej matka nie żyła, [Rachel] nie miała nikogo, komu mogłaby to opowiedzieć, oprócz [Labana]», zob. Raszi do 29:12. [przypis edytorski]

ojcy — dziś popr. forma M. lm: ojcowie. [przypis edytorski]

ojcy wielebne — dziś popr.: wielebni ojcowie. [przypis edytorski]

ojcze i ojca takiego godni synowie — chodzi o adresatów listu; byli nimi prawdopodobnie Lucjusz Pizon, który sprawował urząd konsula w roku 15 n.e., oraz jego dwaj synowie. [przypis edytorski]

Ojcze nasz a. Modlitwa Pańska — najstarsza modlitwa chrześcijańska. [przypis edytorski]

ojcze, (…) / Okrutnego lwa szczenię za tobą bieży — Priama, chroniącego się po upadku Troi w świątyni, zabił syn Achillesa, Neoptolemos (Pyrrus) w zemście za śmierć ojca; jego określa użyte wyżej porównanie do nowej rózgi, która wyrosła z powalonej kłody (tj. zabitego Achillesa). [przypis edytorski]

ojcze — tu: o Eneaszu. [przypis edytorski]

ojczulku, pożycz mi nożyc — niemiecka zabawa dziecięca, podczas której wszystkie dzieci prócz jednego stoją po jednym przy drzewach lub w innych ustalonych ustalonych miejscach; dziecko stojące pośrodku zwraca się z tytułowym zdaniem do innego, które odsyła je „do sąsiada”, podczas gdy pozostałe dzieci zamieniają się miejscami przy drzewach; zadaniem dziecka szukającego nożyczek jest złapanie wolnego drzewa, od którego nie zostanie odesłane, a wówczas dziecko bez drzewa staje się szukającym. [przypis edytorski]

ojczyc (daw.) — syn ojca, dziedzic (por.: księżyc: syn księcia). [przypis edytorski]

ojczystem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: ojczystym. [przypis edytorski]

ojczystem — dziś popr. forma przym.lp r.n. równa formie r.m.: ojczystym. [przypis edytorski]

ojczyzna niemiecka może być spokojna, ponieważ (…) nad Renem (…) czuwa straż — nawiązanie do słów patriotycznej piosenki niem. pt. Die Wacht am Rhein („Straż nad Renem”). [przypis edytorski]

ojczyzna — tu: ojcowizna, spuścizna po ojcu. [przypis edytorski]

Ojczyznę kochaną racz nam wrócić Panie! — przekręcony nieco wers refrenu pieśni religijnej „Boże, coś Polskę”. Pierwowzór tekstu, autorstwa Alojzego Felińskiego, powstały w 1816 r. na cześć Aleksandra I, cara Rosji i króla Królestwa Polskiego w jednej osobie, był wzorowany na hymnie ang. God save the King i zawierał słowa: „Naszego króla zachowaj nam Panie!”. Pieśń szybko przekształciła się z hołdowniczej w buntowniczą dzięki zmianie słów na: „Ojczyznę wolną racz nam wrócić, Panie”. W 1862 r. zakazano jej wykonywania w zaborze ros., później stała się pieśnią powstania styczniowego (nazywano ją Marsylianką 1863 roku). W 1918 r. konkurowała z Mazurkiem Dąbrowskiego do tytułu hymnu Polski, przy czym wers w refrenie zmieniono na: „Ojczyznę wolną pobłogosław, Panie”. [przypis edytorski]

oj di bone… — fragment refrenu piosenki gettowego śpiewaka i kompozytora, Leopolda Rubinsteina. [przypis edytorski]

Oj di bone (jidysz) — fragment piosenki Leopolda Rubinsteina, kompozytora, muzyka i śpiewaka z warszawskiego getta. Poniżej fragment tej piosenki: Oj, di bone! Ich will niszt upgejbn di bone, Ich will noch a bisele lebn” (Oj, kartka żywnościowa! Ja nie chcę oddać tej kartki, ja chcę jeszcze żyć). [przypis edytorski]

o jednym pijanym powiadali (…) nie trzebać do cudzych krajów jeździć — anegdota z Facecji (Liber facetiarum) włoskiego humanisty Gianfrancesco (Giovanni Francesco) Poggia (1380–1459). [przypis edytorski]

o jej śmierci tak myślałem często, Że dziś spokojnie wieści o tym słucham — Brutus reprezentuje tu postawę stoicką. [przypis edytorski]

O jerum, jerum! (przestarz.) — ojeju, jeju; wykrzyknienie pochodzące z refrenu dawnej niemieckiej pieśni studenckiej O alte Burschenherrlichkeit: O jerum, jerum, jerum, o que mutatio rerum (łac.): Ojeju, jeju, jeju, jaka zmiana rzeczy! [przypis edytorski]

O Jeruzalem (…) prawica moja — słowa Psalmu 137. [przypis edytorski]

o jimże (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; inaczej: o nim to (właśnie). [przypis edytorski]

Oj, kab ciebie (białorus.) — oj, bodaj cię. [przypis edytorski]

Oj, kazali ludzie da ludzie… (białorus.) — Oj, mówili ludzie, tak, ludzie/ Pokochała Piotrusia / Ej ty sroczko białoboczko / Oj, skrzypi moje serce jak koła bez smaru. [przypis edytorski]

Oj Maluśki, Maluśki… — kolęda napisana gwarą góralską. Obecnie śpiewana wersja zazwyczaj ma po każdej strofie refren „Śpiewajcie i grajcie mu/ Małemu, małemu”. [przypis edytorski]

O jmieniu — o imieniu, tj. o rzeczowniku. [przypis edytorski]

Ojneus — ojciec Tydeusa i Meleagra. [przypis edytorski]

Ojnoe — starożytna osada i gmina attycka. [przypis edytorski]

Oj ry-, oj ry-, oj ry- cerzu nasz — ostatni czterowiersz oznaczono do powtórzenia: bis z chórem. [przypis edytorski]

Oj, szczob toho Chmila perwsza kula ne mynuła! (z ukr.) — Oj, żeby tego Chmiela pierwsza kula nie minęła! [przypis edytorski]

Ojtajczycy — staroż. lud żyjący w płd. Tesalii, u podnóży góry Ojta w Grecji, płd.-wsch. odgałęzienia pasma Pindos. [przypis edytorski]

O juste, subtil et puissant opium… (fr.) — o sprawiedliwe, subtelne i potężne opium. [przypis edytorski]

Oj, woły moje, da połowyje… (białorus.) — Oj, woły moje płowe, czemuż nie orzecie? Oj, lata moje, lata młode, czemu marnie płyniecie? [przypis edytorski]

Oj wyzwoły, Boże (…) bidnych newilnykiw (ukr.) — Oj wyzwól, Boże, nas wszystkich, biednych niewolników, Z ciężkiej niewoli, Z wiary bisurmańskiej, Na jasne gwiazdy, Na ciche wody, Do radosnej krainy, Do świata chrześcijańskiego, Wysłuchaj, Boże, w prośbach naszych, W nieszczęśliwych modlitwach, Nas, biednych niewolników. [przypis edytorski]

Ojzer dalim hojszio no — (hebr.) „Wspierający ubogich, zbaw nas”. [przypis edytorski]

Oj, zyjdzi, zyjdzi, jasny miesiaczeńku… (białorus.) — Oj, wzejdź, wzejdź jasny miesiączku, jak młyńskie koło, wyjdź dziewczyno, serce jedyne, przemów do mnie słowo. [przypis edytorski]

okamieć (daw.) — skamienieć. [przypis edytorski]

oka mknienie — dziś raczej: oka mgnienie. [przypis edytorski]

okaryna — dęty instrument muzyczny z wypalonej gliny, rodzaj fletu. [przypis edytorski]

oka turecka — daw. jednostka masy, nieco ponad 1 kg. [przypis edytorski]

o każdej chwili — dziś popr.: w każdej chwili. [przypis edytorski]

okazałość — wspaniały wygląd, wystawność, przepych. [przypis edytorski]

okazało się z rana — Talmud (Megila 13b) odpowiada na pytanie, czemu w nocy Jakub nie rozpoznał, że była to Lea. «Ponieważ Jakub przekazał Racheli znaki rozpoznawcze, lecz gdy Rachel zobaczyła, że prowadzą do niego Leę, zatroskała się: teraz moja siostra zostanie zawstydzona. I od razu przekazała jej owe znaki», zob. Raszi do 29:25. [przypis edytorski]

okazał się bezradnym — dziś: okazał się bezradny. [przypis edytorski]

okazją (daw. forma) — dziś B. lp r.ż.: okazję. [przypis edytorski]

okazją — dziś popr. forma B.lp: okazję. [przypis edytorski]

okazja (daw.) — bitwa, potyczka. [przypis edytorski]

okazować (daw.) — pokazywać. [przypis edytorski]

okazyi — zgodnie z melodią wiersza wyraz ten trzeba czytać jako czterosylabowy: o-ka-zy-i. [przypis edytorski]

okazyjej — dziś forma D.lp: okazji. [przypis edytorski]

okazywać — tu: pokazywać. [przypis edytorski]

ok — chodzi o oka sieci. [przypis edytorski]

Okeana, co wszystkie ziemskie lądy (…) opasuje (mit. gr.) — wg staroż. gr. wizji budowy świata, wody Oceanu opływały dookoła płaską tarczę ziemi. [przypis edytorski]

Okean (mit. gr.) — rzeka opływająca ziemię dookoła. [przypis edytorski]

Okeanos (mit. gr.) — jeden z tytanów, uosabiający strumień, który opływa ziemię. [przypis edytorski]

Okeanos (mit. gr.) — rzeka opływająca tarczę świata; pierwotny bóg wszelkich wód, patronujący rzekom i źródłom. [przypis edytorski]

Okeanos — po łacinie: Oceanus; stąd polskie słowo ocean. [przypis edytorski]

Okeanos — wielka rzeka otaczająca świat, a zarazem jedno z pierwotnych bóstw wody. [przypis edytorski]

okej — w gwarze obozowej: żołnierz amerykański. [przypis edytorski]

okienko pozostało pustym (…) a pan Kazimierz (…) markotnym — dziś: okienko pozostało puste, a pan Kazimierz markotny. [przypis edytorski]

okierka — zdrobnienie od „oksza”, czyli topór. [przypis edytorski]

okiść — ciężki śnieg na gałęziach drzew. [przypis edytorski]

okiść — ciężki śnieg na gałęziach drzew. [przypis edytorski]

okiść — gruba warstwa ciężkiego śniegu powodująca łamanie gałęzi. [przypis edytorski]

okiść — gruba warstwa przymarzniętego śniegu. [przypis edytorski]

okiść — przymarznięty śnieg okrywający gałąź. [przypis edytorski]

okiść — przymarznięty śnieg okrywający gałąź. [przypis edytorski]

okiść — przypominający liście śnieg przyrośnięty do gałęzi. [przypis edytorski]

okiść — śnieg a. szron na gałęziach drzew; tu: biały blask wokół księżyca. [przypis edytorski]

okiść — śnieg przymarznięty do gałęzi. [przypis edytorski]

okiść — śnieg przymarznięty do gałęzi (tu metaforycznie: białe kwiaty). [przypis edytorski]

okiść — zamarznięty śnieg zwieszający się z gałęzi. [przypis edytorski]

okkupańcie — zniekształcona (być może pod wpływem francuskiego occuper) forma słowa „okupant”. [przypis edytorski]

okładki — tu: ozdobna okładzina na rękojeści broni. [przypis edytorski]

okład z gorczycy — tradycyjny środek rozgrzewający, stosowany w leczeniu reumatyzmu. [przypis edytorski]

oklaskiem — dziś popr.: oklaskami. [przypis edytorski]

oklask — poklask, brawa, uznanie. [przypis edytorski]

oklep a. na oklep — bez siodła. [przypis edytorski]

oklep — bez siodła. [przypis edytorski]

oklep — jadąc na koniu bez siodła. [przypis edytorski]

oknem powyrzucali — mowa o tzw. drugiej defenestracji praskiej; 23 maja 1618 – z okna Zamku Królewskiego na Hradczanach wyrzucono cesarskich namiestników (Jarosława Borzitę z Martinic i Wilhelma Slavatę) oraz sekretarza Fabriciusa. Powód stanowiła antyprotestancka polityka cesarza Macieja. Wydarzenie to uznaje się za początek wojny trzydziestoletniej. [przypis edytorski]

okno weneckie (archit.) — duże okno, podzielone pionowo na trzy części. [przypis edytorski]

Oknus a. Oknos (mit. gr.) — uosobienie powolności, wahania i zwlekania, po śmierci skazany na bezsensowną pracę: wieczne splatanie słomianego sznura, którego koniec zjada osioł. [przypis edytorski]

Oknus — założyciel Mantui (miejsca pochodzenia Wergiliusza), wg. mit. rzym. syn wróżki Manto i Tybru. [przypis edytorski]

okny (daw.) — dziś forma N.lm: oknami. [przypis edytorski]

okół (daw.) — dziś: okolica. [przypis edytorski]

okólnik (daw.) — tu: podwórze. [przypis edytorski]

okólnik — ogrodzona część pastwiska lub podwórza, przeznaczona dla bydła, koni lub owiec; tu: miejscowy najemny pracownik rolny; w oryginale „ogólnicy” zam. okólnicy. [przypis edytorski]

okólnik — ogrodzona część pastwiska. [przypis edytorski]

okólnik — pismo służbowe z poleceniami albo wskazówkami wydane w jednym egzemplarzu i przekazywane obiegiem między odbiorcami. [przypis edytorski]

okólnik — pismo służbowe z poleceniami a. wskazówkami wydane w jednym egzemplarzu i przekazywane obiegiem między odbiorcami. [przypis edytorski]

okólnik — pismo zawierające wskazówki, rady. [przypis edytorski]

okólnik — tu: ogrodzona część podwórza. [przypis edytorski]

okólnik — tu: rodzaj urzędowego pisma obiegowego, które wysyłane jest do wszystkich zainteresowanych stron. Zawiera ogólne wskazówki bądź zalecenia wydawane odgórnie do podległych mu organów państwowych. [przypis edytorski]

oków — dziś raczej: (z) okowów. [przypis edytorski]

oków — okowy, kajdany; przen. niewola. [przypis edytorski]

oko a. oczko — prosta gra karciana, polegająca na dobieraniu kolejnych kart tak, aby osiągnąć wartość liczbową posiadanych kart jak najbliższą 21, lecz nie wyższą; gra się talią od 2 do asa, karty 2 do 10 mają wartość równą wartości karty, zaś figury odpowiednio: walet 2 pkt., dama 3 pkt., król 4 pkt., as 11 pkt.; perskie oko to dwa asy, które mimo wartości 22 zawsze stanowi wygraną. [przypis edytorski]

oko dnia pięknego — Szymon Szymonowic, Żeńcy, w. 17; w oryginale z innym szykiem: „Słoneczko, śliczne oko, dnia oko pięknego”. [przypis edytorski]

około (daw.) — przyimek wiążący wykonywaną czynność z jej przedmiotem, bez wskazywania bliższych szczegółów. [przypis edytorski]

około (daw.) — przyimek wiążący wykonywaną czynność z jej przedmiotem: wokół, dokoła, nad. [przypis edytorski]