Przypisy

à vol d’oiseau (fr.) — z lotu ptaka. [przypis edytorski]

αὐτουργός τις τῆς φιλοσοφιας (gr.) — ten, kto wykonał samodzielnie pracę filozoficzną. [przypis edytorski]

Aa — Chensu, 2. nom Dolnego Egiptu, ze stolicą w Chem (powieści: Sochem, gr. Letopolis), ok. 30 km na północny zachód od Memfis. [przypis edytorski]

Aa — kochanego pana Leona — w domyśle: witam. [przypis edytorski]

Aaronici — ród żydowski wywodzący się w linii męskiej od biblijnego Aarona, brata Mojżesza, namaszczonego na pierwszego arcykapłana; mężczyźni z rodu Aarona, należącego do plemienia Lewitów, tworzyli w społeczeństwie osobną grupę kapłanów (kohenów), naczelnikiem rodu był każdorazowy arcykapłan. [przypis edytorski]

Aaron — postać biblijna, starszy brat i pomocnik Mojżesza; z polecenia Boga namaszczony przez Mojżesza na pierwszego arcykapłana Izraela. [przypis edytorski]

Aaron — starszy brat Mojżesza i jego pomocnik (Wj 6,20). Pomógł Mojżeszowi wyprowadzić Izraelitów z Egiptu (Wj 6,26–27). [przypis edytorski]

Aar — właść. Aare, rzeka w Szwajcarii. [przypis edytorski]

Abacja — kurort w Chorwacji na półwyspie Istria. [przypis edytorski]

a baczyszli, iż cię szczęście wzniosło (daw.) — konstrukcja z partykułą -li: a jeśli uważasz (zauważysz), że cię szczęście wzniosło. [przypis edytorski]

Abadonna — imię zbuntowanego anioła w wierszu Wasilija Żukowskiego (1783–1852): dowodzi upadłymi aniołami w wojnie przeciwko Bogu, zostaje wygnany na ziemię i pragnie popełnić samobójstwo, jednak jest nieśmiertelny; również imię tytułowego bohatera powieści Nikołaja Polewoja (1796–1846) z roku 1834. [przypis edytorski]

Abadonna — w Mesjadzie Friedricha Gottlieba Klopstocka (1724–1803) diabeł żałujący za swoje grzechy i współczujący cierpieniu Chrystusa. [przypis edytorski]

abage Satanas — (griech.) fort mit dir, Satan. [przypis edytorski]

aba (hebr.) — tata, ojciec. [przypis edytorski]

a Bajka wzięła pióro (…) — przed tym zdaniem opuszczone: Sophie stieg die Treppe hinauf, tj. Zofia weszła na schody. [przypis edytorski]

abakus — daw. przyrząd do liczenia, deska z wyżłobionymi rowkami na poszczególne grupy jednostek liczbowych, używany przez staroż. Greków i Rzymian, w Europie do XVIII w. [przypis edytorski]

ab anno 163 secundo (łac.) — od roku 1632. [przypis edytorski]

abazas (lenk.) — pulkas, būrys. [przypis edytorski]

abazas (lenk.) — pulkas, stovyklavietė. [przypis edytorski]

Abbadie, Jacques (1654–1727) — francuski protestancki duchowny i teolog, znany z traktatów religijnych; po cofnięciu we Francji edyktu nantejskiego wyjechał do Berlina, ostatecznie osiadł w Irlandii. [przypis edytorski]

abbas centum villarum (łac.) — opat stu wiosek; ma to oznaczać potęgę i bogactwo opata klasztoru w Tyńcu. [przypis edytorski]

Abbate Steffani — Agostino Steffani (1654–1728), italienischer Komponist, Diplomat und katholischer Titularbischof. [przypis edytorski]

abbate (wł.) — tu: księżulek. [przypis edytorski]

abbé (fr.) — ksiądz. [przypis edytorski]

abbé (fr.) — ksiądz; stąd daw. labuś: księżulek. [przypis edytorski]

abbé (fr.) — ojciec, ojczulek (o księdzu). [przypis edytorski]

abbé (fr.) — opat; ksiądz. [przypis edytorski]

Abbe de peu de sens (fr.) — ojczulek (ksiądz) o małym rozumie. [przypis edytorski]

Abbia — non abbia — ma sempre abbia!… (wł.) — gra słów wykorzystująca nazwę kościoła/pałacu i znaczenie czasownika avere, dosł: „czy ma czy nie ma — ale zawsze/jednak ma!”. [przypis edytorski]

Abbott, Robert Segenstake (1870–1940) — prawnik, redaktor i wydawca afroamerykański, potomek wyzwoleńców; w 1905 r. ufundował tygodnik „The Chicago Defender”, które osiągnęło największy zasięg ze wszystkich czasopism będących w posiadaniu czarnoskórych obywateli Stanów Zjednoczonych; Abbott był również organizatorem w 1929 r. pierwszej parady i pikniku Bud Billiken, największej w Stanach parady Afroamerykanów, odbywającej się dotąd corocznie w drugą sobotę sierpnia w Chicago, Illinois. [przypis edytorski]

Abdank a. Awdaniec — średniowieczny ród rycerski. [przypis edytorski]

abdank — zwolnienie ze służby wojskowej (z niem. habe Dank: dziękuję). [przypis edytorski]

Abd ar-Rahman I (731–788) — emir al-Andalus (muzułmańskich posiadłości na Płw. Iberyjskim) w latach 756–788, założyciel dynastii Umajjadów kordobańskich. [przypis edytorski]

Abd El-Kader a. Abd al-Kadir (1808–1883) — emir arabski; w latach 1832–1847 był przywódcą walk niepodległościowych i prowadził dżihad przeciwko Francuzom kolonizującym Algierię i Maroko. [przypis edytorski]

Abdel-Kader — Abd al-Kader (1808–1883), emir arabski, przywódca walk plemion Algierii z kolonizacją francuską; tu przen.: wojownik. [przypis edytorski]

Abdera — starożytne miasto greckie. Mieszkańcy Abdery mieli opinię tępych i ograniczonych prowincjuszy. [przypis edytorski]

Abdera — starożytne miasto greckie w Azji Mniejszej nad M. Egejskim. [przypis edytorski]

abderycki — związany z Abderą, greckim miastem, którego mieszkańcy uchodzili za głupców i prostaków. [przypis edytorski]

Abdul-Hamid, właśc. Abdülhamid II (1842–1918) — sułtan Imperium Osmańskiego; nazywany „krwawym” lub „czerwonym” z powodu masakry Ormian z lat 1894–1898. [przypis edytorski]

Abdullah, właśc. Abd Allah Ibn al-Husajn (1882–1951) — emir Emiratu Transjordanii (1921–1946), a następnie król Królestwa Transjordanii. [przypis edytorski]

Abélard, Pierre (1079–1142) — średniowieczny filozof i teolog, wybitny nauczyciel, jeden z prekursorów scholastyki; znany także z burzliwego romansu z Heloizą i potajemnego małżeństwa z nią. [przypis edytorski]

abecadło — alfabet; tu: książka do nauki czytania. [przypis edytorski]

abecadłowy — dziś: alfabetyczny. [przypis edytorski]

Abe — Hinab. [przypis edytorski]

Abelard — filozof średniowieczny, znany ze swego romansu z Heloizą. [przypis edytorski]

Abela — wg 2Sm 20,15 miasto nazywało się Abe-Bet-Maaka. [przypis edytorski]

Abel i Kain (rel.) — biblijni bracia, bohaterowie Księgi Rodzaju; Kain zamordował Abla. [przypis edytorski]

abelnas (brus.) — bendras, visuotinis. [przypis edytorski]

abelnas (brus.) — visuotinis. [przypis edytorski]

abelnas — visuotinis, bendras. [przypis edytorski]

Abel — postać biblijna, syn Adama, zamordowany przez swego brata, Kaina. [przypis edytorski]

Abenceragowie, właśc. Abencerrajes — mauretańska szlachecka rodzina w Grenadzie, w XV w. posiadająca znaczne wpływy; jeden z pięciu wielkich rodów hiszp. Maurów (inne to: Vanegasi, Alabezi, Gomelezowie i Zegresi). Abenceragowie ok. 1460 r. mieli zostać zamordowani przez niejakiego Boabdila z rozkazu emira Abu'l Hassana w Alhambrze, w komnacie zwanej później Salą Abenceragów, jak głosi legenda zapisana przez Ginésa Pérez de Hita w dziele Guerras civiles de Grenada (1595–1619), a następnie literacko opracowana przez René Chateaubrianda w powieści Les aventures du dernier des Abencerages („Przygody ostatniego z Abenserażów”, 1826), której jednak Potocki, pisząc Pamiętnik znaleziony w Saragossie, nie mógł znać. [przypis edytorski]

Abend (niem.) — wieczór. [przypis edytorski]

abends (niem.) — wieczorem. [przypis edytorski]

Abenserażowie, właśc. Abenceragowie, Abencerrajes (hiszp.) — wpływowy ród szlachecki, który w XV w. zdobył znaczącą pozycję w emiracie Grenady. [przypis edytorski]

Aber das ist selbstverständlich (niem.) — Ależ to się rozumie samo przez się. [przypis edytorski]

Aber doch reich ist die Viertel (niem.) — jednakże jest to zamożna dzielnica. [przypis edytorski]

Aber doch sicher treten Sie ans Licht. Ans Licht (niem.) — Niechże pan wejdzie dokładnie w światło. W światło. [przypis edytorski]

aberdyński — związany z Aberdeen, miastem w płn.-zach. Szkocji. [przypis edytorski]

aber hier liegt der Hund begraben (niem.) — ale tu leży pies pogrzebany. [przypis edytorski]

Aber ist das eine Antwort (niem.) — ale czy to jest odpowiedź. [przypis edytorski]

A Berlin! Vive Boulanger! (fr.) — na Berlin, niech żyje Boulanger. [przypis edytorski]

aber (niem.) — ale. [przypis edytorski]

aberracja — odchylenie od normy. [przypis edytorski]

aberracja (od łac. aberratio) — zbłądzenie, odchylenie od zwyczajnego stanu umysłowego. [przypis edytorski]

aberracja (z łac.) — zbłądzenie, odchylenie; w astronomii: pozorne odchylenie pozycji ciał niebieskich od ich rzeczywistego położenia, spowodowane ruchem Ziemi, z której prowadzone są obserwacje. [przypis edytorski]

aberratio (łac.) — zboczenie, zaburzenie. [przypis edytorski]

aberratio mentalis partialis (łac.) — częściowe zaburzenie umysłowe. [przypis edytorski]

Aber warum überhaupt Wahrheit? (niem.) — Ale dlaczego w ogóle prawda? [przypis edytorski]

Aber wo? Warum soll ich denn? (niem.) — Ale gdzież? Czemu miałbym być? [przypis edytorski]

Abeylart Piotr — właśc. Pierre Abélard (1079–1142), filozof i teolog, wybitny nauczyciel, jeden z prekursorów scholastyki. Znany także z burzliwego romansu z Heloizą i potajemnego małżeństwa z nią. [przypis edytorski]

Abfahrt nach Hamburg (niem.) — odjazd do Hamburga. [przypis edytorski]

Abfall — Temperaturabfall. [przypis edytorski]

Abgang (niem.) — ubytek, więzień wypisany z obozu na skutek zgonu lub przeniesienia do innego obozu. [przypis edytorski]

Abgarowicz, Maria (1906–1971) — muzykolog; prywatnie żona Jerzego Andrzejewskiego. [przypis edytorski]

ab hoste maligno libera nos Domine (łac.) — od wroga złośliwego uwolnij nas, Panie. [przypis edytorski]

Abiasz, a. Abiam — drugi król Królestwa Judy, panujący ok. 913–911 p.n.e.; wszczął zwycięską wojnę z północnym Królestwem Izraela. [przypis edytorski]

abieščikas (rus.) — girininkas. [przypis edytorski]

Abies nigra (łac., biol.) — dosł: czarna jodła, popr. Picea mariana, świerk czarny, drzewo iglaste występujące w Ameryce Płn.; piwo świerkowe przyrządzano już podczas wojny o panowanie w Ameryce Północnej (połowa XVIII w.). [przypis edytorski]

Abigail — druga żona króla Dawida. Pierwszym mężem Abigail był okrutny i bogaty Nabal. Gdy Dawid przebywał na pustyni, poprosił Nabala przez posłańców o jedzenie. On odmówił, ale Abigail po kryjomu dała im jedzenie. Za karę Bóg uśmiercił Nebala, a Abigeil została żoną Dawida (1Sm 25,1–42). [przypis edytorski]

Abimelek — król Gereru; syn Gedeona zwanego Jerubbaalem i jednej z jego nałożnic. Miał 70 braci. Abimelek udał się do braci swojej matki do Sychem, żeby przekonać ich, że to on powinien zostać ich królem. Za otrzymane od nich pieniądze zapłacił awanturnikom by pomogli mu zabić braci; przeżył tylko jeden brat Jotam, który zdążył się ukryć. Lud Sychem obwołał go królem (Sdz 9,1–6), po trzech latach lud się zbuntował przeciw niemu (Sdz 9,22–23), podburzany przez Gaala. Abimelekowi udało się pokonać Gaala (Sdz 9,39–40), po czym wymordował mieszkańców Sychem i zburzył miasto (Sdz 9,45). Następnie wyruszył do Tebes, zdobył miasto i kiedy miał podłożyć ogień pod ostatnią twierdzą, jedna z kobiet tam się znajdujących zrzuciła na niego kamień, a giermek dobił go mieczem (Sdz 9,50–56). [przypis edytorski]

Abimelek — postać biblijna, syn Gedeona, jeden z bohaterów Księgi Sędziów, historycznie pierwszy król Izraela. [przypis edytorski]

Abisyńczycy — mieszkańcy Abisynii (dawna nazwa Etiopii). [przypis edytorski]

abisyński — etiopski; Abisynia to dawna nazwa Etiopii. [przypis edytorski]

Abisynia — dawna nazwa Etiopii. [przypis edytorski]

Abisynia — daw. nazwa Etiopii. [przypis edytorski]

abkappte — das Wort abschnitt. [przypis edytorski]

Ablata est pythii vox haud revocabilis ulli, Temporibus longis etenim iam cessat Apollo, Clavibus occlusis silet (łac.) — Nieodwołalnie głos został zabrany Pytii, dawno temu ustąpił też Apollo i milczy zamknięty na klucz (mowa o zamknięciu świątyni Apollina). [przypis edytorski]

ablikas — metalinis kabliukas drabužiams susegti. [przypis edytorski]

ablikas — metalinis kabliukas drabužiams užsisegti. [przypis edytorski]

ablucja — oczyszczenie; często w formie obrzędu rytualnego. [przypis edytorski]

ablucja (z łac.) — rytualne obmycie ciała lub jego części. [przypis edytorski]

abnegacja — brak troski o swój stan, wygląd i korzyści. [przypis edytorski]

abnegacja — brak troski o swój wygląd lub swoje korzyści. [przypis edytorski]

abnegacja — wyrzeczenie się. [przypis edytorski]

abnegacja (z łac.) — wyrzeczenie się; brak troski o swój stan, wygląd i korzyści. [przypis edytorski]

abnegacja (z łac.) — wyrzeczenie się; brak troski o swoje korzyści. [przypis edytorski]

abnegatka (daw.) — kobieta, która wyrzeka się czegoś, rezygnuje z własnej korzyści dla dobra innych. [przypis edytorski]

abnehmen — entnehmen. [przypis edytorski]

Aboć się (…) śmieje (daw.) — konstrukcja z partykułą -ci (skróconą do: -ć); czy się śmieje. [przypis edytorski]